The dark history of bananas - John Soluri

Translator: Hoang Phuc Reviewer: Cao Tú Bùi

Một đêm tháng 12 năm 1910, cựu lãnh đạo lưu vong của Honduras,

On a December night in 1910, the exiled former leader of Honduras,

Manuel Bonilla, boarded a borrowed yacht in New Orleans.

Manuel Bonilla, lên một chiếc du thuyền mượn ở New Orleans.

With a group of heavily armed accomplices,

Cùng nhóm đồng phạm trang bị đầy vũ khí,

he set sail for Honduras in hopes of reclaiming power

ông ra khơi đến Honduras với hi vọng giành lại chính quyền

by whatever means necessary.

bằng mọi giá.

Bonilla had a powerful backer,

Bonilla có một người ủng hộ đắc lực,

the future leader of a notorious organization

nhà lãnh đạo tương lai của tổ chức khét tiếng

known throughout Latin America as El Pulpo, or "the Octopus,"

được khắp Mĩ Latinh gọi là EI Pulpo, hay “con bạch tuộc”,

for its long reach.

vì tầm ảnh hưởng xa của nó.

EI Pulpo khét tiếng là một tập đoàn của Hoa Kỳ

The infamous El Pulpo was a U.S. corporation

trafficking in, of all things, bananas.

buôn bán mọi thứ về chuối.

It was officially known as United Fruit Company—

Nó được chính thức gọi là công ty United Fruit

or Chiquita Brands International today.

hay Chiquita Brands International ngày nay.

First cultivated in Southeast Asia thousands of years ago,

Được trồng lần đầu ở Đông Nam Á hàng ngàn năm trước,

bananas reached the Americas in the early 1500s,

chuối đến Châu Mỹ vào đầu những năm 1500,

where enslaved Africans cultivated them in plots alongside sugar plantations.

nơi những nô lệ Châu Phi trồng chúng bên cạnh đồn điền trồng mía.

There were many different bananas,

Có nhiều loại chuối,

most of which looked nothing like the bananas in supermarket aisles today.

hầu hết chúng giống với chuối trong siêu thị ngày nay.

In the 1800s, captains from New Orleans and New England

Những năm 1800, thuyền trưởng từ New Orleans và New England,

ventured to the Caribbean in search of coconuts and other goods.

thám hiểm đến vùng biển Caribê để tìm dừa và các hàng hóa khác.

They began to experiment with bananas, purchasing one kind,

Họ bắt đầu thử nghiệm với chuối, mua một loại, được gọi là Gros Michel,

called Gros Michel, from Afro-Caribbean farmers in Jamaica, Cuba, and Honduras.

từ nông dân Afro-Caribbean ở Jamaica, Cuba và Honduras.

Gros Michel bananas produced large bunches of relatively thick-skinned fruit—

Chuối Gros Michel có những nải to và vỏ dày

ideal for shipping.

phù hợp để vận chuyển.

By the end of the 1800s, bananas were a hit in the US.

Cuối những năm 1800, chuối rất được ưa chuộng ở Mỹ.

They were affordable, available year-round,

Chúng có giá phải chăng, quanh năm,

and endorsed by medical doctors.

và được các bác sĩ khuyên dùng.

As bananas became big business,

Khi chuối trở thành ngành kinh doanh lớn,

U.S. fruit companies wanted to grow their own bananas.

những công ty trái cây ở Mỹ muốn trồng chuối của họ.

In order to secure access to land,

Để đảm bảo quyền tiếp cận đất đai,

banana moguls lobbied and bribed government officials in Central America,

những ông trùm chuối đã hối lộ các quan chức chính phủ ở Trung Mỹ,

and even funded coups to ensure they had allies in power.

thậm chí, tài trợ cho các cuộc đảo chính để đảm bảo họ có đồng minh nắm quyền.

In Honduras, Manuel Bonilla repaid the banana man

Ở Honduras, Manuel Bonilla trả ơn người đàn ông

who had financed his return to power with land concessions.

đã chống lưng cho mình trở lại nắm quyền bằng cách nhượng bộ đất đai.

By the 1930s, one company dominated the region: United Fruit,

Vào những năm 1930, một công ty thống trị khu vực là United Fruit,

who owned over 40% of Guatemala’s arable land at one point.

có thời điểm sở hữu hơn 40% diện tích đất canh tác của Guatemala.

They cleared rainforest in Costa Rica, Colombia, Guatemala, Honduras,

Họ chặt rừng ở Costa Rica, Colombia, Guatemala, Honduras,

and Panama to build plantations,

và Panama để xây dựng đồn điền,

along with railroads, ports, and towns to house workers.

cùng với đường sắt, bến cảng và thị trấn cho nhân công ở.

Lured by relatively high-paying jobs, people migrated to banana zones.

Bị thu hút bởi công việc trả lương khá cao,

nhiều người di cư đến vùng trồng chuối.

From Guatemala to Colombia,

Từ Guatemala đến Colombia,

United Fruit’s plantations grew exclusively Gros Michel bananas.

các đồn điền của United Fruit chỉ trồng chuối Gros Michel.

These densely packed farms had little biological diversity,

Những đồn điền đông đúc này có ít sự đa dạng sinh học,

making them ripe for disease epidemics.

khiến chúng dễ bị ảnh hưởng bởi dịch bệnh.

The infrastructure connecting these vulnerable farms

Cơ sở hạ tầng kết nối với các trang trại yếu ớt này

could quickly spread disease:

có thể khiến dịch bệnh lây lan nhanh chóng:

pathogens could hitch a ride from one farm to another on workers’ boots,

mầm bệnh có thể lây từ nông trại này sang nông trại khác qua ủng của công nhân,

railroad cars, and steamships.

toa xe lửa và tàu hơi nước.

That’s exactly what happened in the 1910s,

Đó chính xác là chuyện đã xảy ra vào những năm 1910,

when a fungus began to level Gros Michel banana plantations,

khi một loại nấm bắt đầu lan từ các đồn điền chuối Gros Michel,

first in Panama, and later throughout Central America,

đầu tiên ở Panama, sau đó qua Trung Mỹ,

spreading quickly via the same system that had enabled big profits and cheap bananas.

lan nhanh qua cùng một hệ thống vốn từng cho lợi nhuận lớn và chuối rẻ.

In a race against “Panama Disease,”

Trong cuộc chạy đua chống lại “Bệnh Panama”,

banana companies abandoned infected plantations

các công ty chuối đã bỏ các đồn điền nhiễm bệnh

in Costa Rica, Honduras, and Guatemala,

ở Costa Rica, Honduras và Guatemala,

leaving thousands of farmers and workers jobless.

khiến hàng nghìn nông dân và công dân mất việc.

The companies then felled extensive tracts of rainforests

Các công ty sau đó đã chặt hạ những khu rừng nhiệt đới rộng lớn

in order to establish new plantations.

để thiết lập các đồn điền mới.

After World War II,

Sau Thế Chiến thứ hai,

the dictatorships with which United Fruit had partnered in Guatemala and Honduras

các chế độ độc tài mà United Fruit đã hợp tác ở Guatemala và Honduras

yielded to democratically elected governments that called for land reform.

nhường chỗ cho các chính phủ dân chủ thực hiện cải cách ruộng đất.

In Guatemala, President Jacobo Arbenz tried to buy back land from United Fruit

Ở Guatemala, tổng thống Jacobo Arbenz mua lại đất từ United Fruit

and redistribute it to landless farmers.

và phân bố lại cho những nông dân không có ruộng.

The Arbenz government offered to pay a price based on tax records—

Chính phủ Arbenz đề nghị trả giá dựa vào hồ sơ thuế

where United Fruit had underreported the value of the land.

ở chỗ đất mà, trước đây, bị United Fruit khai thấp giá trị.

El Pulpo was not happy.

EI Pulpo không hài lòng.

The company launched propaganda campaigns against Arbenz

Công ty đã phát động các chiến dịch tuyên truyền chống lại Arbenz

and called on its deep connections in the US Government for help.

và kêu gọi các mối quan hệ sâu sắc của mình trong Chính phủ Hoa Kỳ giúp đỡ.

Citing fears of communism, the CIA orchestrated the overthrow

Viện dẫn mối lo ngại về chủ nghĩa cộng sản, CIA đã dàn dựng cuộc lật đổ

of the democratically elected Arbenz in 1954.

bầu cử dân chủ Arbenz vào năm 1954.

That same year in Honduras, thousands of United Fruit workers went on strike

Cùng năm đó ở Honduras, hàng nghìn công nhân của United Fruit bãi công

until the company agreed to recognize a new labor union.

cho đến khi công ty đồng ý công nhận công đoàn mới.

With the political and economic costs of running from Panama Disease escalating,

Với chi phí chính trị và kinh tế ngày càng leo thang

của việc chạy đua khỏi Dịch bệnh Panama,

United Fruit finally switched from Gros Michel

United Fruit cuối cùng đã chuyển từ Gros Michel

to Panama disease-resistant Cavendish bananas in the early 1960s.

sang chuối kháng bệnh Cavendish của Panama vào đầu những năm 1960.

Today, bananas are no longer as economically vital in Central America,

Ngày nay, ở Trung Mỹ, chuối không còn giữ vai trò thiết yếu về mặt kinh tế

and United Fruit Company, rechristened Chiquita,

và công ty United Fruit, Chiquita,

has lost its stranglehold on Latin American politics.

đã mất chỗ đứng trong chính trị Mỹ Latinh.

But the modern banana industry isn’t without problems.

Nhưng nền công nghiệp chuối hiện đại không phải không có vấn đề.

Cavendish bananas require frequent applications of pesticides

Chuối Cavendish đòi hỏi phải sử dụng thuốc sâu thường xuyên

that create hazards for farmworkers and ecosystems.

tạo ra mối nguy hiểm cho người nông dân và hệ sinh thái.

And though they’re resistant to the particular pathogen

Và dù chúng có khả năng chống lại mầm bệnh

that affected Gros Michel bananas,

đã ảnh hưởng đến chuối Gros Michel trước kia,

Cavendish farms also lack biological diversity,

nông trại Cavendish vẫn thiếu sự đa dạng sinh học

leaving the banana trade ripe for another pandemic.

và một dịch bệnh khác sẽ là điều khó tránh khỏi.