The historic women’s suffrage march on Washington - Michelle Mehrtens

Translator: mabbast chato Reviewer: Daban Q. Jaff

On March 3, 1913,

لە ٣ ئاداری ١٩١٣دا،

protesters parted for the woman in white:

خۆپیشاندەران ڕێگەیان بۆ ژنێکی سپی پۆش کردەوە:

dressed in a flowing cape and sitting astride a white horse,

پۆشاکێکی سپی پان و پۆڕی پۆشیبوو و سواری ئەسپێکی سپی بوو بوو،

the activist Inez Milholland was hard to miss.

بەئاسانی دەناسرایەوە چالاکوان ئینس میڵهۆڵند بوو.

She was riding at the helm of the Women’s Suffrage Parade-

ئەو لە پێشەوەی ڕێپێوانی مافی دەنگدانی ژنان بوو-

the first mass protest for a woman’s right to vote on a national scale.

یەکەم خۆپیشاندانی بە کۆمەڵ بوو لەسەر ئاستی نەتەوەیی ژنان دوای مافی دەنگدانیان دەکرد.

After months of strategic planning and controversy,

دوای چەند مانگێک لە دانانی پلانی ستراتیچی و گفتوگۆکردن،

thousands of women gathered in Washington D.C.

هەزارەها ژن لە واشنتۆنی پایتەخت کۆبوونەوە.

Here, they called for a constitutional amendment granting them the right to vote.

لەوێ، داوای هەموارکردنەوەی دەستورتیان دەکرد تاکو مافی دەنگدانیان پێبدرێت.

By 1913, women’s rights activists had been campaigning for decades.

تا ساڵی ١٩١٣دا، چالاکوانانی مافی ژنان بۆ چەند دەیەیەک خەباتیان گێڕاوە.

As a disenfranchised group,

وەکو کۆمەڵەیەکی پشتگوێخراو،

women had no voice in the laws that affected their– or anyone else’s– lives.

ژنان هیچ کاریگەریەکیان لە یاساکاندا نەبوو کە کاریگەری لەسەرخۆیان یان ژیانی کەسانی ترهەبوو.

However, they were struggling to secure broader support for political equality.

هەرچۆنێک بێت، خەباتیان دەکرد تا پارێزگاری لە پاڵپشتی فراوانتر بکەن بۆ یەکسانی سیاسی.

They’d achieved no major victories since 1896,

هیچ سەرکەوتنێکی گەورەیان بەدەست نەهێنا تا ساڵی ١٨٦٦،

when Utah and Idaho enfranchised women.

کاتێک ژنانی یوتا و ئایدەهۆ داوای مافی دەنگدانیان کرد.

That brought the total number of states which recognized a women’s right to vote

ئەم ڕووداوە کە هەموو ویلایەتەکانی گرتووە کە مافی دەنگدانی ژنانیان ناساند

to four.

بۆ چوار.

A new, media-savvy spirit arrived in the form of Alice Paul.

کەسایەتیەکی نوێ و خاوەن ئەزموون لەکاری میدیایی بەناوی ئاڵیس پاوڵ دەرکەوت.

She was inspired by the British suffragettes,

ئەو ئیلهامی لە چالاکوانانی بەریتانیایەوە سەرچاوەی گرتبوو،

who went on hunger strikes and endured imprisonment in the early 1900s.

لە سەرەتاکانی ١٩٠٠ مانی لە خواردن گرت و بە زیندانیکردنیشی ئارامیگرت.

Rather than conduct costly campaigns on a state-by-state basis,

لەجیاتی ئەوەی هەڵمەتی باجدار لە ویلایەتێک و بۆ ویلایەتێکی تر ئەنجام بدات،

Paul sought the long-lasting impact of a constitutional amendment,

پاوڵ بەدوای کاریگەری درێژخایەنی هەموارکردنەوەی دەستور گەڕا،

which would protect women’s voting rights nationwide.

کەوا پارێزگاری لە مافی دەنگدانی تەواوی ژنانی نەتەوەوەکە دەکرد.

وەکو ئەندامی دەستەی داکۆکیکار لە داواکردنی مافی دەنگدانی بۆ ژنانی نەتەوەی ئەمریکا،

As a member of the National American Women Suffrage Association,

Paul proposed a massive pageant to whip up support and rejuvenate the movement.

پاوڵ پێشنیاری ڕێپێوانێکی مەزنی کرد تا پاڵپشتی زیاتر پەیدا بکەن و گەشە بە جوڵانەوەکە بدەن.

Washington authorities initially rejected her plan-

سەرەتا دەسەڵاتدارانی واشنتەن پلانەکەیان ڕەتکردەوە -

and then tried to relegate the march to side streets.

و هەوڵیاندا شوێنی ڕێپێوانەکە بۆ شەقامە لاوەکییەکان بگوازنەوە.

But Paul got those decisions overturned

بەڵام پاوڵ ئەم بڕیارانەی هەڵوەشاندەدوە

and confirmed a parade for the day before the presidential inauguration

و دوپاتیکردەوە ڕێپێوانەکە ڕۆژی پێش دەسبەکاربوونی سەرۆک وەزیرانی نوێ

of Woodrow Wilson.

وودڕۆ ویڵسون ئەنجام دەدرێت.

This would maximize media coverage

ئەمش سەرنجی میدیا گەورەکان ڕادەکێشێت

and grab the attention of the crowds who would be in town.

و سەرنجی ئەو قەڕەباڵغییەی خەڵک لە شارۆچکەکەن ڕادەکێشێت.

However, in planning the parade,

هەرچۆنێکبێت، لە پلاندانانی ڕێپێوانەکەدا،

Paul mainly focused on appealing to white women from all backgrounds,

پاول بەتەواوەتی سەرنجی ژنە سپی پێستەکان دەدا لە هەموو باگراوندەکان.

including those who were racist.

تەنانەت ئەوانەشی کە ڕەگەزپەرست بوون،

She actively discouraged African American activists

چالاکانە چالاکوانە ئەفریقیە ئەمریکیەکانی سستکردبوو

and organizations from participating-

و ڕێکخراوەکانی بەشداری کردن-

and stated that those who did so should march in the back.

و ڕایگەیاند کە ئەوانەی بەشداری ئەو پۆلێنانە دەکەن لە هێلی دواوە بڕۆن.

But black women would not be made invisible in a national movement

بەڵام ژنە ڕەش پێشتەکان لە جوڵانەوە نەتەوەیەکە نادیار نەبوون

they helped shape.

ڕۆڵی خۆیان گێڕا.

On the day of the march,

لە ڕۆژی ڕێپێوانەکە،

Ida B. Wells-Barnett,

ئایدە بی، وێڵس بارنێت،

a ground-breaking investigative journalist and anti-lynching advocate,

ڕۆژنامەنووس و چالاکوانی دژی لە سێدارە دان،

refused to move to the back and proudly marched under the Illinois banner.

ڕەتیکردەوە لە هێڵی دواوە بێت بەشانازییەوە لە ژێر ئاڵای ئیلینۆیس ڕێپێوانی کرد.

The co-founder of the NAACP, Mary Church Terrell,

هاودامەزرێنەری NAACP کەنیسەی ماری تێریڵ،

joined the parade with the 22 founders of the Delta Sigma Theta Sorority,

لەگەڵ ٢٢ دامەزرێنەری یانەی ژنانی دێلتا سیگما سیتا بەشداری ڕێپێوانەکەی کرد،

an organization created by female students from Howard University.

ڕێکخراوێک لەلایەن خوێندکارە ژنەکانی زانکۆ هاوردەوە دروستکرا.

In these ways and more,

بەم شێوانەوە و زیاتریش،

ژنانی ڕەش پێست سەرەڕای دوژمنایەتییەکی توند لە لایەن

black women persevered despite deep hostility

from white women in the movement,

ژنانی سپی پێست لە جوڵانەوەکە بەردەوام بوون،

and at great political and physical risk.

و هەڕەشەی جەستەی و سیاسی گەورە.

On the day of the parade,

لە ڕۆژی ڕێپێوانەکە،

suffragists assembled to create a powerful exhibition.

خۆپیشاندەران کۆبوونەوە تا خۆپیشاندانێکی ڕێکوپێک و بەهێز ئەنجام بدەن.

The surging sections of the procession included international suffragists,

ئەو کەسانەی لە ڕێپێوانەکە بەژداریان کردبوو بریتیبوون لە چالاکوانانی نێودەوڵەتی،

artists, performers and business-owners.

هونەرمەندان، خانمە ئەکتەرەکان و بازرگانەکان.

Floats came in the form of golden chariots;

گاڵیسکە ئاڵتونیەکان لە شێوەی بازنەی یەک بە دوای یەک دەهاتن،

an enormous Liberty Bell; and a map of enfranchised countries.

زەنگی ئازادی گەورە، و نەخشەی ئەو وڵاتانەی مافی دەنگدانیان بە ژنان دابوو.

On the steps of the Treasury Building,

لەبەردەم بینای وەزارەتی دارای تێدەپەڕن،

performers acted out the historical achievements of women to a live orchestra.

هونەرمەندان نمایشی دەسکەوتە مێژووییەکانی ژنانیان بەشێوەی ڕاستەوخۆی ئۆکێسترا نمایش دەکرد.

The marchers carried on even as a mob blocked the route,

خۆپیشاندەران بەردەوام ىبوون تەنانەت لەلایەن جەماوەرێکی تورە ڕێگەیان لێگیرا،

hurling insults and spitting at women,

سوکایەتیان پێکرا و تفیان لێکرا،

tossing cigars, and physically assaulting participants.

جگەرەیان تێدەگرتن و ئازاری جەستەیی خۆپیشاندەرانیان دەدا.

The police did not intervene,

پۆلیس هیچ تەداخولی نەکرد،

and in the end, over 100 women were hospitalized.

و لە کۆتاییەکەی زیاتر لە ١٠٠ ژن ڕەوانەی نەخۆشخانە کران.

Their mistreatment, widely reported throughout the country,

خەراپ مامەڵەکردن لەگەڵ ژنان، لە تەواوی وڵات بڵاوبویەوە،

catapulted the parade into the public eye—

پێگەی ڕێپێوانەکە لەناو ڕای گشتی دەنگیدایەوە-

and garnered suffragists greater sympathy.

خۆپیشاندەران هەست و سۆزی زیاتریان بەدەستهێنا،

National newspapers lambasted the police,

ڕۆژنامە نەتەوەییەکان ڕەخنەی توندیان لە پۆلیس گرت،

and Congressional hearings investigated their actions during the parade.

ئەندامانی ئەنجوومەن لێکۆڵینەوەیان لە کردارەکانی خۆیان دەکرد لەماوەی ڕێپێوانەکە.

After the protest, the "Women’s Journal" declared,

دوای خۆپیشاندانەکە، "ڕۆژنامەی ژنان" بەیانی کرد،

“Washington has been disgraced. Equal suffrage has scored a great victory."

"ئەوەی ڕویداوە بۆ واشنتۆن ئایرۆچوون بوو، خۆپیشاندەران سەرکەوتنێکی مەزنیان بەدەستهێناوە."

In this way,

لەم ڕیگەیەوە،

the march initiated a surge of support for women’s voting rights

ڕێپێوانەکە یارمەتیدەر بوو بۆ بەهێزکردنی پشتیوانی داواکردنی مافی دەنگدانی ژنان

that endured in the coming years.

کە لە ساڵی دواتردا بەردەوام بوو.

Suffragists kept up steady pressure on their representatives,

چالاکوانان بەردەوام بوون لە فشار خستنە سەر نوێنەرەکانیان،

attended rallies, and petitioned the White House.

لە کۆبوونەوەکان بەژداربوون، و سکاڵاین دژ بە کۆشکی سپی تۆمار کرد.

Inez Milholland, the woman on the white horse,

ئێنیز میڵهۆڵاند، ئەو ژنەی لەسەر ئەسپە سپیەکە بوو،

campaigned constantly throughout the United States,

بەبێ وەستان لە تەواوی ویلایەتە یەکگرتووەکان خەباتی دەگێڕا،

despite suffering from chronic health problems.

سەرەڕای ئەوە بەدەست نەخۆشی درێژخایەنەوە دەیناڵاند.

She did not live to see her efforts come to fruition.

مەرگ ڕێگەی نەدا تا بەرهەمی ڕەنج و ماندووبوونەکانی ببینیت.

In 1916,

لەساڵی ١٩١٦دا،

she collapsed while giving a suffrage speech and died soon after.

لەکاتی وتاردان بۆ خۆپیشاندەران کەوت و یەکسەر کۆچی دوایکرد.

According to popular reports,

بەگوێرەی ڕاپۆرتە بەناوبانگەکان،

her last words were,

کۆتا قسەی ئەو ئەوە بوو،

“Mr. President, how long must women wait for liberty?”

"بەڕێز، سەرۆکی وەزیران، دەبێ ژنان تاکەی چاوەڕێی ئازادی بن؟"

Though full voting inclusion would take decades,

لەگەڵ ئەوەی چەند دەیەیەکی خایاند تا ژنان مافی دەنگدانیان پێدرا،

in 1920, Congress ratified the 19th amendment,

لە ساڵی ١٩٢٠، ئەنجوومەن یاسای ژمارە ١٩ دەستوری هەموارکردەوە،

finally granting women the right to vote.

لەکۆتاییەکەی ژنان مافی دانگدانیان پێدرا.