What is leukemia? - Danilo Allegra and Dania Puggioni

Translator: zhila aziz Reviewer: Daban Q. Jaff

Despite advances in medicine,

سەرەڕای پێشکەوتنەکانی دەرمان، شێرپەنجە هێشتا

cancer remains one of the most frightening diagnoses patients can receive.

یەکێکە لە ترسناکترین ئەو نەخۆشیانەی کە تا ئێستا توانراوە دەستنیشان بکرێت.

What makes it so difficult to cure is that it's not one illness,

ئەوەی وا دەکات کە چارەسەرەکەی زۆر قورس بێت ئەوەیە کە یەک نەخۆشی نییە،

but a family of over 100 diseases occurring in different types of cells.

بەڵکو کۆمەڵێکەیەکی زیاتر لە ١٠٠ نەخۆشیە کە لە چەند خانەیەکی جیاواز دا دەبن.

And one type of cancer has the unfortunate distinction

و جۆرێک لە شێرپەنجەش جیاکاریەکی ناخۆشی

of afflicting children more than any other type.

لەسەر منداڵان هەیە بە بەراورد بە جۆرەکانی تر.

This is leukemia,

ئەویش شێرپەنجەی خوێنە،

a cancer that begins in stem cells found in the bone marrow.

شێرپەنجەیەک کە لە خانەکانی مۆخی ئێسکدا دۆزرایەوە.

A stem cell is a bit like an infant,

خانەیەکی لەش کە کەمێک لە خانەی ساوا،

undeveloped but possessing great potential.

گەشەنەسەندوو دەچێت بەڵام لە توانایدا هەیە گەشە بكات.

Many stem cells specialize and become cells of organs,

زۆربەی خانەکانی لەش تایبەتمەندن و دەبنە خانەی ئەندامەکانی،

like the liver, brain and heart.

وەک جگەر، مێشک، و دڵ.

But in some tissues,

بەڵام لە هەندێک لە شانەکان،

they can continue to divide into new stem cells throughout development,

بە درێژایی گەشەسەندنیان دەتوانن بەردەوام بن لە دابەشبوونیان بۆ خانەی نوێی لەش،

and into adulthood in order to frequently generate new cells

و زیاتر گەورەبوونیان بۆئەوەی زۆرجار خانەی نوێ دروست بکات

and keep up with the body's needs.

و بەردەوام بێت لەگەڵ پێویستیەکانی جەستە.

One example is the bone marrow,

یەکێک لە نموونەکان مۆخی ئێسکە،

where stem cells differentiate into many types of blood cells.

کە تێیدا خانەکانی لەش جیادەبێتەوە بۆ چەندین جۆری خانەی خوێن.

کە خانەکانی خڕۆکە سوورەکانی خوێن لەخۆ دەگرێت،

That includes red blood cells,

کە ئۆکسجین لە سییەکانەوە لەگەڵ خۆیان هەڵدەگرن بۆ هەموو شانەکان، پەڕەکانی خوێن،

which carry oxygen from the lungs to all tissues,

platelets, which help stop bleeding by sticking to damaged blood vessels,

بە پێوەلکانیان بە خوێنبەرەکان یارمەتی وەستاندنی خوێن بەربوون دەدەن،

and white blood cells,

و خانەکانی خڕۆکە سپیەکانی خوێن،

which patrol the body, destroying potentially harmful invaders.

کە دەوری جەستە دەدەن بۆ لە ناو بردنی داگیرکەرە زیانبەخشە شاراوەکان .

Every once in a while,

هەر چەند جارێک ،

something goes wrong during a stem cell's specialization process

لە کاتی پرۆسەی خانەکانی بنەڕەتی لەش هەلەیەک ڕووبدات

and harmful mutations occur in the cell's DNA.

و لە DNA خانەکەدا گۆڕانکاری زیانبەخش ڕووبدات.

Cells with compromised DNA are supposed to self-destruct,

خانەکان و DNA دەبێت کە خۆی لە ناو ببات،

بەڵام هەندێ خانەی زیان بەرکەوتوو ئەم ڕێکخستنە پشتگوێ دەخەن،

but some damaged cells ignore this order,

replicating uncontrollably, even as they lose their original function.

کۆنتڕۆڵی خۆیان لە دەست دەدەن، تەنانەت ئەرکە سەرەکیەکانی خۆیان بیر نامێنیت .

These are what we know as cancer cells.

ئەمانە ئەو شتانەن کە ئێمە وەک خانە شێرپەنجەییەکان دەیاناسین.

It is not yet clear why leukemia is the most common childhood cancer,

هێشتاش ڕوون نییە کە بۆچی شێرپەنجەی خوێن باوترین جۆری شێرپەنجەی منداڵییە،

but one contributing factor may be

بەڵام یەکێک لە هۆکارە کان لەوانەیە

that leukemias are often caused by just one or two DNA modifications,

ئەوە بێت کە زۆرجار شێرپەنجەی خوێن دەبێتە هۆی گۆڕینی تەنها یەک یان دوو DNA بەشدار،

while most cancers require many of them,

لە کاتێکدا زۆربەی شێرپەنجەکان پێویستیان بە زۆرێک لەوان هەیە،

allowing leukemias to arise faster than other types of cancer.

کە ڕێگە بە شێرپەنجەی خوێن دەدات خێراتر لە جۆرەکانی تری شێرپەنجە سەرهەڵبدات.

Moreover, some DNA alterations can occur in white blood cells

لەگەل ئەوەشدا، ئەو گۆڕانکاریانەی لە DNA دا ڕوودەدەن دەتوانێت لە خانەکانی خڕۆکە

during fetal development,

سپیەکانیشدا ڕووبدەن لە کاتی گەشەکردنی کۆرپەلەدا،

further increasing the risk of early leukemia.

کە مەترسی تووشبوونی بەزوویی شێرپەنجەی خوێن زیاد دەکەن.

But though it affects more children than any other cancer,

بەڵام زیاتر کاریگەری لەسەر منداڵان دەبێت بە بەراورد بە شێرپەنجەکانی تر

adults constitute the majority of leukemia patients overall.

بەگشتی هەرزەکاران زۆرینەی نەخۆشەکانی شێرپەنجەی خوێن پێکدەهێنن.

Once leukemia strikes, the damaged cells reproduce in the blood and the bone marrow

هەر کە لوکیمیا دەست پێدەکات، خانە تێکشکاوەکان لە ناو خوێن و مۆخی ئێسکدا

until they take up all available space and resources.

زیاد دەکەن تا هەموو بۆشایەکان و سەرچاوەکان داگیر دەکەن .

When the bone marrow can no longer produce

کاتێک مۆخی ئێسک ناتوانێت بەردەوام بێت لە بەرهەمهێنان

the required amount of functional cells,

بڕی پێویستی خانە ئیشکەرەکان،

the blood becomes depleted.

خوێن کەم دەبێتەوە.

The lack of red blood cells

نەبوونی خڕۆکە سوورەکانی خوێن

means that muscles don't get enough oxygen,

واتای ئەوەیە کە ماسوولکەکان ئۆکسجینی پێویستیان پێناگات،

the reduced number of platelets is not sufficient to repair wounds,

ژمارەیەکی کەم لە پەڕەکانی خوێن بەس نییە بۆ چاککردنەوەی برینەکان،

and the dearth of functional white blood cells impairs the immune system,

و بە لە ناوچوونی کاری خڕۆکە سپییەکانی خوێن سیستەمی بەرگری لەش لاواز دەبێت،

increasing the risk of infections.

مەترسی تووشبوونەکان زیاد دەکات.

To restore the normal function of the blood,

بۆ گەڕاندنەوەی ئەرکی ئاسایی خوێن،

leukemic cells have to be eliminated.

پێویستە خانە شێرپەنجەیەکانی خوێن لە ناو ببرێن.

But because leukemias are not solid tumors,

بەڵام لەبەر ئەوەی شێرپەنجەی خوێن گرێیەکی ڕەق نییە،

they can't be removed surgically.

ناتوانرێت بە نەشتەرگەری لاببرێن.

Instead, the cells are killed inside the body using various treatments

لەبری ئەوە، خانەکان لە ناو لەشدا دەکوژرێن بە بەکارهێنانی چارەسەرە جۆراوجۆرەکان

that include chemotherapy,

کە چارەسەری کیمیایی تێداییە،

a combination of drugs that destroys quickly multiplying cells.

تێکەلەیەکە لە دەرمانەکان کە بە خێرایی زۆربوونی خانەکان لە ناو دەبات.

Unfortunately, this has the side effect of killing healthy cells,

بەداخەوە، ئەمە کاریگەری لاوەکی هەیە لەسەر خانە تەندروستەکان،

such as those found in hair follicles or intestines.

وەک ئەوەی لە هەڵوەرینی قژەکان دا هەیە یان ریخۆڵەکان.

And in some cases, the dosage required is so high

و لە هەندێک حاڵەتدا، هەندێک دۆسیە بۆ چارەسەر زۆر پێویستە

that it kills all cells in the bone marrow,

کە تێیدا هەموو خانەکانی مۆخی ئێسک دەکوژن،

including stem cells.

لە ناویشیان دا خانە بنچینەییەکانی لەش.

When this happens, the body is no longer able to create new blood cells on its own.

کاتێک ئەمە ڕوودەدات، جەستە چیتر توانای ئەوەی نیە خانەی نوێی خوێن دروست بکات.

Fortunately, outside help can come in the form of stem cells

خۆشبەختانە، یارمەتی دەرەوە دەتوانێت لە شێوەی خانەی سەرەکیدا بێت

from the bone marrow of a donor.

لە بەخشەرێکی مۆخی ئێسکەوە.

Once transplanted into the patient,

هەر کە لە نەخۆشەکە دەچێندرێت،

they rapidly repopulate the bone marrow and the blood.

زۆر بە خێرایی خوێن و مۆخی ئێسک دووبارە پڕ دەبنەوە .

However, bone marrow transplants are a complicated process

هەرچەندە، چاندنی مۆخی ئێسک پڕۆسەیەکی ئاڵۆزە

requiring antigen compatibility between the donor and recipient

پێویستی بە گونجاندنی دژەجینی هەیە لە نێوان وەرگر و بەخشەر

to keep the transplanted cells from from attacking the patient's own cells

بۆ پاراستنی خانە چێندراوەکان لە هێرشی خانەکانی خودی نەخۆشەکە

as foreign bodies.

وەک تەنی بیانی.

Unlike with blood transplants,

جیاواز لە چاندنی خوێن،

there are thousands of HLA types,

هەزاران جۆری HLA هەیە،

and even siblings and close relatives may not have compatible bone marrow.

و تەنانەت لەوانەیە خوشک و برا و خزم و کەس و کاریش مۆخی ئێسکیان گونجاو نەبێت.

If this is the case, the search is expanded to a database

ئەگەر ئەمە ڕەوشەکەبێت، گەڕانەکە بە دوای بەخشەر بۆ بنکەی زانیاری فراوان کراوە

containing the genetic makeup of millions of voluntary bone marrow donors.

کە زانیاری جینی ملیۆنان بەخشەری مۆخی ئێسکی خۆبەخشی تیدایە.

The more potential donors there are,

تا بەخشەری زیاتر هەبێت،

the more patients lives can be saved through successful transplants.

نەخۆشی زیاتر ڕزگاردەکرێن لە ڕێگەی چاندنی سەرکەوتووانە

Leukemia may be a frightening disease, but there is strength and hope in numbers.

شێرپەنجەی خوێن لەوانەیە نەخۆشییەکی ترسناک بێت بەڵام هیوا و هێز بوونی هەیە.