The science of laughter - Sasha Winkler

Translator: Shajwan Muhammad Reviewer: Daban Q. Jaff

Isn’t it odd that, when something’s funny,

ئایا ئەمە نامۆ نییە، کە کاتێک شتێکی پێکەنیناوی ڕوودەدات،

you might show your teeth, change your breathing,

ددانت دەردەخەی، ھەناسەدانت دەگۆڕی،

become weak and achy in some places, and maybe even cry?

لاواز دەبی و لە ھەندێ شوێن ئازارت دەبێت، و تەنانەت لەوانەیە بگری؟

In other words, why do we do this bizarre thing that is laughter?

بەشێوازێکی دیکە، بۆچی ئەم شتە سەیرە دەکەین کە پێکەنینە؟

When you laugh, your abdominal muscles contract rapidly.

کاتێک پێدەکەنیت، ماسولکەکانی سکت بەخێرایی بچووک دەبنەوە.

This alters your breathing patterns,

ئەمە شێوازی هەناسەدانت دەگۆڕێت،

increasing the pressure in your chest cavity, and pushing air out,

پەستان لە بۆشایی سنگت زیاد دەکات، و ھەوا بۆ دەرەوە پاڵدەنێت،

which might audibly emerge as a snort, wheeze, or vocalization.

کە لەوانەیە بەشێوەیەکی بیستراو بێتە دەرەوە وەک فیکەیەک، یان دەنگێک.

Because you’re exerting your abdominal muscles much more

چونکە ماسولکەکانی سکت زۆر زیاتر بەکاردەهێنیت

than you usually would while talking,

وەک لەکاتی قسەکردن،

they may start to hurt.

ڕەنگە دەست بە ئازار بکەن.

Laughter also inhibits your reflexes and muscle control,

هەروەها پێکەنین ڕێگری لە وەڵامدانەوە و کۆنترۆڵی ماسولکەکانت دەکات،

causing sensations like leg weakness.

دەبێتە ھۆی هەستکردن بە لاوازی قاچ.

So, where does this funny phenomenon come from?

کەواتە، ئەم دیاردە پێکەنیناوییە لەکوێوە دێت؟

Because there’s no archaeological record of laughter,

لەبەرئەوەی هیچ تۆمارێکی شوێنەواری بۆ پێکەنین نییە،

it’s impossible to say exactly how and why it evolved,

مەحاڵە بەتەواوی بڵێین چۆن و بۆچی گەشەی کردووە،

but scientists have some theories.

بەڵام زانایان چەند تیۆرییەکیان هەیە.

Importantly, humans are not the only animals today

ئەوەی گرنگە ئەوەیە کە، مرۆڤ تاکە ئاژەڵ نییە لە ئەمڕۆدا

that do something like laughter.

کە شتێکی وەک پێکەنین ئەنجامدەدات.

Using ultrasonic recorders,

بەبەکارهێنانی تۆمارکەرەکانی سەروو دەنگ،

researchers in the late 90s realized that rats were basically giggling

توێژەرەکان لەکۆتایی ۹۰ـەکان بۆیاندەرکەوت کەجرجەکان بەشێوەیەکی بنچینەیی قاقا لێدەدەن

while being tickled.

لەکاتێکدا کە ختوکە دەدرێن.

Scientists have since compiled evidence of at least 65 species—

زانایان بەڵگەی لانیکەم 65 جۆریان کۆکردۆتەوە—

mostly mammals, but also some birds— that vocalize during social play.

زۆربەی شیردەرەکانن، بەڵام هەندێک باڵندەش— کە لەکاتی یاری کۆمەڵایەتیدا دەنگ دەردەکەن.

Some, unsurprisingly, are our closest relatives.

هەندێکیان، بەشێوەیەکی سەرسوڕهێنەر، نزیکترین خزمی ئێمەن.

By recording and analyzing the sounds primates make

بهتۆمارکردن و شیکردنەوەی ئەو دەنگانەی کە ڕەسەنەکان دروستیاندەکەن

while playing and being tickled,

لەکاتی یاریکردن و ختوکەدان،

researchers grew more convinced that the ancient ancestor of all great apes

توێژەرەکان زیاتر باوەڕیان بەوە هەبوو کە باوباپیرانی هەموو مەیمونە مەزنەکان

did something like laughter.

شتێکی وەک پێکەنینیان ئەنجامداوە.

And, because other apes make laughter-like sounds during rough-and-tumble play,

و، چونکە مەیمونەکان دەنگی پێکەنین دروستدەکەن- وەک دەنگەکانی کاتی یاریکردن،

they think laughter may have originally developed to clearly signal

پێیانوایە کەپێکەنین لەوانەیە لەبنەڕەتدا گەشەی کردبێت بۆئەوەی بەڕوونی ئاماژەبکات بە

friendly, non-aggressive intent.

نیازی ھاوڕێیانە و نا توندوتیژانە.

But of course, humans don’t just laugh when we’re wrestling,

بەڵام بەدڵنیاییەوە، مرۆڤەکان تەنها لەکاتی زۆرانبازیدا پێناکەنن،

but also when we’re amused, and even surprised, confused, or nervous.

بەڵکو، لەکاتی چێژ، و تەنانەت سەرسامیش، سەرلێشێواوی، یان دڵەڕاوکێشدا.

Some scientists think laughter took on expanded functions

هەندێک لەزاناکان پێیانوایە کە پێکەنین کاری فراوانتری کردووە

after humans split from other great apes

دوای ئەوەی مرۆڤەکان لە مەیمونە مەزنەکانی دیکە جیابوونەوە

and developed large social groups and more complex language abilities.

و گرووپی کۆمەڵایەتی گەورە و توانستی زمانی ئاڵۆزتریان پەیداکرد.

They hypothesize that laughter gradually became something we could use

ئەوان گریمانەی ئەوە دەکەن کە پێکەنین وردە وردە بووە شتێک کەدەتوانین بەکاریبێنین

not just during play but within speech to convey subtle meanings

نەک تەنها لەکاتی یاریکردن بەڵکو لەناو قسەکردندا بۆ گەیاندنی مەبەستی ورد

and a range of contexts to show our emotions.

و چەند چوارچێوەیەک بۆ نیشاندانی هەستەکانمان.

This is thought to be one of the reasons that laughter is contagious:

ئەمە یەکێکە لەو هۆکارانەی کە پێکەنین دەگوازرێتەوە:

it’s like an invitation to share in someone’s emotional state.

ئەوە وەک بانگهێشتێکە بۆ بەشداریکردن لە دۆخی سۆزداری کەسێک.

Just hearing clips of laughter can activate key regions in your brain,

تەنها گوێگرتن لە کورتە پێکەنین دەتوانێت ناوچە سەرەکییەکانی مێشکت چالاک بکات،

triggering you to smile or laugh yourself.

دەبێتە ھۆی وروژاندنت بۆ زەردەخەنە یان پێبکەنین.

And, when participants in one study watched a funny video,

و، کاتێک بەشداربووان لە توێژینەوەیەکدا سەیری ڤیدیۆیەکی پێکەنیناوییان کرد،

they laughed significantly longer and more often

ئەوان زۆر زیاتر و زیاتر پێدەکەنن

when another person was present—

کاتێک کەسێکیتر ئامادەبێت—

even though they reported feeling the same level of amusement.

تەنانەت ھەمان ئاستی ھەستکردن بە خۆشییان ڕاگەیاندووە.

Human laughter is also generally louder

پێکەنینی مرۆڤ بەگشتی بەرزترە

than the play vocalizations of most animals.

لەدەنگی زۆرینەی گیانداران.

Some scientists speculate that this is because our laughter functions

هەندێک لەزانایان پێیانوایە کە ئەمە لەبەرئەوەیە کە پێکەنینەکانمان کاردەکەن

not only as a signal between individuals, but a broadcast to everyone around.

نەک تەنها وەک پەیامێک لەنێوان تاکەکاندا، بەڵکو وەک پەیامێک بۆ هەمووان.

Studies found that observers across the world and as young as 5 months old

لێکۆڵینەوەکان بۆیان دەرکەوت کە چاودێران لەسەرانسەری جیهاندا و تەمەنی ٥ مانگی

could reliably tell the difference between close friends and acquaintances

دەتوانن بەشێوەیەکی متمانەپێکراو جیاوازی بکەن لەنێوان هاوڕێ نزیکەکان و ناسیاوەکان

just from brief clips of them laughing.

تەنها بەھۆی کورتەی پێکەنینەکانیان.

Similarly, we can tell whether a laugh is real or fake based just on the sound.

بەهەمان شێوە، دەتوانین بڵێین کە پێکەنینێک ڕاستەقینەیە یان نا تەنها لەسەربنەمای دەنگ.

Fake, or volitional, laughter is produced

پێکەنینی ساختە، یان پێکەنینی بەویست بەرهەم دەهێنرێت

in entirely different networks in the brain,

لە تۆڕە جیاوازەکانی مێشک،

relying on speech-like pathways.

بەپشتبەستن بەڕێگاکانی قسەکردن.

Meanwhile, spontaneous laughter arises from older networks

لەهەمان کاتدا، پێکەنینی خۆڕسک لە تۆڕە کۆنەکانەوە سەرچاوە دەگرێت

that other animals also use for their vocalizations.

کە ئاژەڵەکانیتریش بۆ دەنگی خۆیان بەکاریان دەهێنن.

And laughter is not just socially important;

و پێکەنین تەنها لەڕووی کۆمەڵایەتییەوە گرنگ نییە؛

it’s also thought to be good for us.

هەروەها وا بیردەکرێتەوە کە بۆ ئێمە باشە.

When we laugh, our brains release feel-good neurotransmitters

کاتێک پێدەکەنین، مێشکمان هەست بە گواستنەوەی ماددەی دەماری باش دەکات

like endorphins,

وەک ئیندۆرفین،

and decrease levels of stress hormones like cortisol.

هەروەها کەمکردنەوەی ئاستی هۆرمۆنەکانی سترێس وەک کۆرتیزۆل.

Some research even suggests that people who laugh more

تەنانەت ھەندێ توێژینەوە دەریدەخەن کە ئەو کەسانەی زیاتر پێدەکەنن

can cope with stress more effectively and have better cardiovascular health.

دەتوانێت کاریگەرتر مامەڵە لەگەڵ فشاری دەروونیدا بکەن و تەندروستی دڵیان باشتربێت.

Laughter is a universal human behavior.

پێکەنین ڕەفتارێکی مرۆڤانەی جیھانییە.

Babies can laugh before they can speak.

منداڵ دەتوانن پێبکەنن پێشئەوەی قسەبکەن.

Whether it's the best medicine depends on your ailment.

ئەگەر باشترین دەرمان بێت پشت دەبەستێت بە نەخۆشیەکەت.

But as something that makes life more tolerable,

بەڵام وەک شتێک کە وا لەژیان دەکات زیاتر بەرگەی بگیرێت،

strengthens bonds, and potentially improves aspects of your health,

بۆندەکان بەهێز دەکات، و لەوانەیە لایەنەکانی تەندروستیت باشتر بکات،

you can’t go wrong with a good laugh.

ناتوانیت بە پێکەنینێکی باشەوە تووشی ھەڵە ببی.

Unless you have a broken rib or something.

مەگەر ئەوەی کە پەراسوویەکی شکاوت هەبێت یان شتێکیتر.

Then it’s no laughing matter.

کەواتە ئەمە ھەتەرە.

Certainly nothing to crack up about.

بەدڵنیاییەوە شتێک نییە شایەنی پێکەنین بێت.