How a wound heals itself - Sarthak Sinha

Translator: glena fahd Reviewer: Daban Q. Jaff

The largest organ in your body isn't your liver or your brain.

‎گەورەترین ئەندام لە جەستەت ‎جگەر و مێشکت نییە.

It's your skin, with a surface area of about 20 square feet in adults.

‎ڕوکەشی دەرەوەی پێستە، لە پێگەیشتواندا ‎نزیکەی ٢٠ پێ چوارگۆشەیە.

Though different areas of the skin have different characteristics,

‎ھەرچەندە ناوچە جیاوازەکانی پێست ‎تایبەتمەندی جیاوازیان ھەیە،

much of this surface performs similar functions,

‎بەشێکی زۆری ئەم ڕوکەشە ‎ھەڵدەستێت بە فرمانی چونیەک،

such as sweating, feeling heat and cold, and growing hair.

‎وەک ئارەقکردنەوە، ھەستی گەرمی و ساردی، ‎و زیادبوونی قژ.

But after a deep cut or wound,

‎بەڵام دوای برینێک یان برینێکی قووڵ،

the newly healed skin will look different from the surrounding area,

‎ساڕێژ دەبێت و نوێ دەبێتەوە ‎پێست جیاواز دەردەکەوێت لە دەوروبەری،

and may not fully regain all its abilities for a while, or at all.

‎لەوانەیە بەتەواوی توانای چاک بوونەوەی ‎نەبێت بۆ ماوەیەک, یان بۆ ھەمیشە.

To understand why this happens, we need to look at the structure of the human skin.

‎بۆ تێگەشتن لەوەی بۆ ئەمە ڕودەدات، پێویستە سەیری پێکھاتەکانی پێستی مرۆڤ بکەین.

The top layer, called the epidermis,

‎بەرزترین چین، پێی دەوترێت توێژ،

consists mostly of hardened cells, called keratinocytes,

‎بە زۆری پێکدیت لە خانەی وشک، ‎پێی دەوترێت کیراتینۆسایتس،

and provides protection.

‎و دەیپارێزی.

Since its outer layer is constantly being shed and renewed,

‎لە کاتێکدا چینی دەرەکی بە بەردەوامی ‎تێک دەچێ و نوێ دەبێتەوە،

it's pretty easy to repair.

‎چاک کردنەوەی زۆر ئاسانە.

But sometimes a wound penetrates into the dermis,

‎بەڵام ھەندێک جار برین داخڵی ‎ دێرمس(چینی ژوورەوە)دەبێت،

which contains blood vessels and the various glands and nerve endings

‎کە بۆڕی خوێن و جۆرەھا ‎ڕژێن و دەمار لەخۆ دەگرێت

that enable the skin's many functions.

‎کە فرمانەکانی پێست ژارا دەکەن.

And when that happens, it triggers the four overlapping stages

‎کاتێک ئەمە ڕوودەدات، ‎چوار قۆناغ تێکەڵ بەیەک دەبن

of the regenerative process.

‎لە قۆناغی تازە بوونەوە.

The first stage, hemostasis, is the skin's response to two immediate threats:

‎قۆناغی یەکەم، وەستاندنی خوێن، پێست ‎ڕاستەوخۆ وەڵامی دوو ھەڕەشە دەداتەوە:

that you're now losing blood

‎ئێستا کە خوێنت لەدەست داوە

and that the physical barrier of the epidermis has been compromised.

بەربەستە بەرجەستەکەی چینی ئێپیدێرمس بڕدراوە.

As the blood vessels tighten to minimize the bleeding,

‎وەک ئەوەی لوولەکانی خوێن توندتر دەبن ‎بۆ بچوک کردنەوەی خوێنبەر،

in a process known as vasoconstriction,

‎لە پڕۆسەیەکدا کە ناسراوە بە فاسۆکۆنستریکتیۆن،

both threats are averted by forming a blood clot.

‎ھەردوو ھەڕەشەکە دور دەخرێنەوە بە ‎پێکھێنانی مەیاندنی خوێنەکە.

A special protein known as fibrin forms cross-links on the top of the skin,

پڕۆتینێکی تایبەت ناسراو بە فایبرین شانەیەکدروست دەکات لەسور پێست،

preventing blood from flowing out and bacteria or pathogens from getting in.

ڕێگڕی کردنی خوێن لە ھاتنە دەرەوە و بەکتریا یان میکڕۆب لە ھاتنە ژوورەوە

After about three hours of this, the skin begins to turn red,

‎دوای سێ کاتژمێر لەمە ‎پێستەکە سور ھەڵدەگەڕێ،

signaling the next stage, inflammation.

‎ئاماژە بۆ قۆناغی دواتر، ھەوکردن.

With bleeding under control and the barrier secured,

‎لەگەڵ خوێنبەربوون لەژێر کۆنتڕۆل ‎ئەو بەربەستەی دابینکراو بوو،

the body sends special cells to fight any pathogens that may have gotten through.

‎جەستە خانە تایبەتەکان دەنێرێت بۆ شەڕکردن لەگەڵ ھەر ھۆیەکی نەخۆشی لەوانەیە گەشتبێت.

Among the most important of these are white blood cells,

‎گرینگترینی ئەمانە ‎خرۆکە سپیەکانن،

known as macrophages,

‎ناسراوە بە ماکڕۆفەیجس،

which devour bacteria and damage tissue through a process known as phagocytosis,

بەکتریا قوت دەدا و زیان بە شانە دەگەیەنێ لە ڕێی پڕۆسەیەکەوە ناسراو بە فاگۆسایتۆسس،

‎ڵەگەڵ بەرهەمهێنانی فاکتەری گەشە ‎بۆ خێراکردنی چاکبوونەوە.

in addition to producing growth factors to spur healing.

And because these tiny soldiers need to travel

‎لەبەر ئەوەی ئەم سەربازە بچووکانە ‎پێویستیان بە گەشتە

through the blood to get to the wound site,

‎بەناو خوێندا بۆ ‎ئەوەی بگەنە ناوچەی برینەکە،

the previously constricted blood vessels now expand

‎ئەو بۆڕییە خوێنانەی پێشتر ‎داخرابوون ئێستا دەکرێنەوو

in a process called vasodilation.

‎لە پڕۆسەیەک کە پێی دەگوترێت ڤاسۆدایلەیشن.

About two to three days after the wound,

‎نزیکەی دوو تا سێ ڕۆژ دوای برینەکە،

the proliferative stage occurs, when fibroblast cells begin to enter the wound.

‎قۆناغی زیاد کردن ڕوودەدا خانەی ‎ فایبرۆبلاست دەچنە ناو برینەکە.

In the process of collagen deposition,

‎لە پڕۆسەی خڕبوونەوەی کۆلاجین،

they produce a fibrous protein called collagen in the wound site,

‎پڕۆتینێکی فایبەری بەرهەم دێنن ‎بە ناوی کۆلاجین لە ناوچەی برینەکە،

forming connective skin tissue to replace the fibrin from before.

‎درووست کردنی شانەی پێستی بەستەر بۆ ‎ ئەوەی جێگای فایبرینەکەی پێشتر بگرێتەوە.

As epidermal cells divide to reform the outer layer of skin,

‎لە کاتێک خانەی ئێپیدێرمیس دابەش دەبن بۆ ‎ ڕێک خستنەوەی چینی دەرەوەی پێست،

the dermis contracts to close the wound.

‎دێرمس یەک دێتەوە بۆ داخستنی برینەکە.

Finally, in the fourth stage of remodeling,

‎لە کۆتاییدا، لە قۆناغی چوارەمی ‎ڕێک خستنەوە،

the wound matures as the newly deposited collagen is rearranged and converted

‎برینەکە باشتر دەبێ لەو کاتەی کۆلاجینە تازە ‎دانراوەکە ڕێک دەخرێتەوە و دەگۆڕدرێت

into specific types.

‎بۆ جۆری دیاریکراو.

Through this process, which can take over a year,

‎لە ڕێگەی ئەم پڕۆسەیەوە، ‎کە لەوانەیە لە ساڵێک زیاتری پێ بچێت،

the tensile strength of the new skin is improved,

‎هێزی جیڕی پێستە نویێیەکە بەرەو پێش چووە،

and blood vessels and other connections are strengthened.

‎و بۆڕی خوێن و پەیوەندی تریش پتەوتر بوونە.

With time, the new tissue can reach from 50-80%

‎لەگەڵ کات، شانە نوێیەکە ‎دەتوانێت بگات بە ٥٠-٨٠٪ی

of some of its original healthy function,

‎هەندێک لە فەرمانە تەندروستە بنەڕەتیەکانی،

depending on the severity of the initial wound and on the function itself.

‎بە پشت بەستن بە قووڵی برینە سەرەتاییەکە ‎وە خودی خۆی فەرمانەکە.

But because the skin does not fully recover,

‎بەڵام لەبەر ئەوە پێستەکە ‎بە تەواوی ساڕێژ نابێت.

scarring continues to be a major clinical issue for doctors around the world.

بەجێمانی شەێنی برینەکە بە کێشەکی کلینیکی سەرەکی دەمێنێتەوە بۆ دکتۆرەکان لە جیھان.

And even though researchers have made significant strides

‎وە هەرچەندە توێژەرەکان هەنگاوی ‎بەرچاویان ناوە

in understanding the healing process,

‎لە تێگەیشتنی پڕۆسەی ساڕێژ بوون،

many fundamental mysteries remain unresolved.

‎زۆر مەتەڵی بنچینەیی ‎بێ شیکاری دەمێننەوە.

For instance, do fibroblast cells arrive from the blood vessels

‎بۆ نموونە، ئایە خانەی فایبرۆبلاست ‎لە بۆڕییەکانی خوێنەوە دێن

or from skin tissue adjacent to the wound?

‎یاخود لە شانەی پیستیی تەنیشتییەوە؟

And why do some other mammals, such as deer,

‎وە بۆچی هەندێک شیردەری تر، ‎وەک ئاسک،

heal their wounds much more efficiently and completely than humans?

‎برینەکانیان زۆر بە چوستتر و بە تەواوی ‎ساڕێژ دەکەن لە چاو مرۆڤەکان؟

By finding the answers to these questions and others,

‎بە دۆزینەوەی وەڵامەکان بۆ ئەم پرسیارانە و ئیتر،

we may one day be able to heal ourselves so well that scars will be just a memory.

‎لەوانەیە ڕۆژێک بتوانین خۆمان ئاوا باش چاک ‎بکەینەوە شوێنی برینەکان ببن بە یادەوەری.