A simple way to tell insects apart - Anika Hazra

Translator: Reviewer: Daban Q. Jaff

A whip-like straw.

قامچی وەک قامیش.

Powerful, crushing blades.

چەقۆی بەهێز و وردوخاش.

A pointed, piercing tube.

بۆڕییەکی زۆر گەورە

There are nearly a million known insect species in the world,

نزیکەی ملیۆنێک هەیە لە جیهاندا بە جۆرە مێرووەکان ناسراون

but most have one of just five common types of mouthparts.

بەڵام زۆربەی هەرە زۆری تەنها یەک پێنج جۆری گشتی لە دەم.

And that’s extremely useful to scientists

ئەوەش بۆ زاناکان زۆر بەسوودە

because when they encounter an unfamiliar insect in the wild,

Gچونکە کاتێک ڕووبەڕوویان بونەوە مێروویەکی نەناسراوی کێوی.

دەتوانن زۆر شت فێربن دەربارەی ئەوە تەنها بە تاقیکردنەوەی چۆنیەتی خواردن.

they can learn a lot about it just by examining how it eats.

Scientific classification, or taxonomy,

پۆلێنکردنی زانستی، یان پۆلێنکردن.

is used to organize all living things into seven levels:

بەکارهاتووە بۆ ڕێکخستنی هەموو لە حەوت ئاستدا ژیان بەسەر ئەبەن:

kingdom,

شانشین،

phylum,

ھۆز،

class,

پۆل،

order,

ریزکردن،

family,

خێزان،

genus,

ڕەگەز،

and species.

وە جۆرەکانیان

The features of an insect’s mouthparts can help identify which order it belongs to,

دەمی مێروویەک دەتوانێت یارمەتیان بدات بۆ دیاریکردنی فرمان،

while also providing clues about how it evolved and what it feeds on.

لە کاتێکدا هەروەها زانیاری پێشکەش دەکات دەربارەی چۆن گەشەی کرد و چی دەخۆیت

The chewing mouthpart is the most common.

بەشی دەمجوین باوترینە

It’s also the most primitive—

وە ئەمە باشترینە—

all other mouthparts are thought to have started out looking like this one

هەموو بەشەکانی تری دەم وا بیردەکاتەوە کە دەستی کرد بە سەیرکردنی ئەم بابەتە

before evolving into something different.

پێش ئەوەی بەرەو شتێکی جیاواز ببا.

It features a pair of jaws called mandibles

جووتێک تایبەتمەندی دەکات لە جاوەکان پێی دەوترێت ملە

with toothed inner edges that cut up and crush solid foods,

لەگەڵ لێوارەکانی ناوەوەی ددان کە دەبڕدران وە خواردنە ڕەقەکان تێکدەشکێنن

like leaves or other insects.

وەک گەڵا یان مێرووەکانی تر

You can find this mouthpart on ants from the Hymenoptera order,

دەتوانیئەم بەشە دەمانە بدۆزیتەوە لەسەر مێروولەکان لە فەرمانی هایمێنۆپترا

grasshoppers and crickets of the Orthoptera order,

کولە و کریکەرک لە فەرمانی ئۆرتۆپتارا

dragonflies of the Odonata order,

پێش ئەوەی بەرەو شتێکی جیاواز ببا

and beetles of the Coleoptera order.

وە ئەو قەراخانەی کە لە فەرمانی کۆلۆتۆپێرادا هەیە.

The piercing-sucking mouthpart consists of a long, tube-like structure called a beak.

دەمودەمی دەممژینی کون کون کردن پێکهاتووەە پێکهاتەیێکی درێژی وەک بۆری کە پێیدەرێن سک

This beak can pierce plant or animal tissue

ئەم تەوقانە دەتوانێت کون بکات یان شانەی ئاژەڵ

to suck up liquids like sap or blood.

بۆ ئەوەی وەک ساپ یان خوێن شلەکان هەڵمژن

It can also secrete saliva with digestive enzymes

هەروەها دەتوانێت سەلەڤا بشارێ لەگەڵ ئینزیمەکانی هەرسکردن

that liquefy food for easier sucking.

ئەو خواردنە بێشوازە بۆ مژینی ئاسانتر

Insects in the Hemiptera order have piercing-sucking mouthparts

مێروو لە فەرمانی هێمیپترا دەمودەمی دەممژینی کون دەکات

and include bed bugs,

وە بە لەخۆگرتنی میرووی جێگا

cicadas,

مێرووکان،

aphids,

ئەفێد،

and leafhoppers.

وە لە گەڵاو ورچەکان.

The siphoning mouthpart,

ئەو دەمانەی کە دەمیان هەڵد

a friendlier version of the piercing and sucking beak,

وەشانێکی هاوڕێیتر لە ناو تاوێ هۆیەوه که هەموو تانەکان دەتا

also consists of a long, tube-like structure called a proboscis

هەروەها لە درێژی، بۆڕی وەک پێکهاتەکە پێی دەوترا پرۆبۆسکیس

that works like a straw to suck up nectar from flowers.

کە وەک کا کار دەکات تا لە گوڵەکان نەسیتە دەرەوە

Insects of the Lepidoptera order—

مێرووەکانی لە فەرمانی لێپیدۆپتێرا،

butterflies and moths—

پەپولەکان و مۆتەکان،

keep their proboscises rolled up tightly beneath their heads

هێشتنەوەی پرۆبۆسکیسەکانیان بە توندی لە ژێر سەریان

when they’re not feeding

کاتێک خواردن ناخۆن

and unfurl them when they come across some sweet nectar.

وە کاتێک لەکارو و رەوەیان هەڵیاندەهێنەوه . ئەوان دێن بۆ لای هەندێک لە نازونیشیرینەکان

With the sponging mouthpart, there’s yet another tube,

لەگەڵ بەشی دەمبەڵی ئیسفنج هێشتا بۆڕییەکی تر هەیە

this time ending in two spongy lobes

ئەم جارە کۆتایی دێت لە دوو لۆبی ئیسفنج

that contain many finer tubes called pseudotracheae.

کە زۆر لە باشترینەکانی تێدایە ئەو بۆریانەی پێی دەڵێن شوبهاتراچی

The pseudotracheae secrete enzyme-filled saliva

نهێنییە پیودۆتراچییەکە ساڵیای پڕ لە ئینزیم

and soak up fluids and dissolved foods by capillary action.

وە شلەکان دەخۆشتەوە وە ئەو خۆراکانەی کە هەڵوشاون بە کاری مازینە

House flies,

ماڵ دەفڕێت

fruit flies,

میوە دەفڕێت

and the other non-biting members of the Diptera order

وە دانەدانەکە ئەندامانی داواکاری دیپتێرا

are the only insects that use this technique.

تاکە مێروون کە ئەم تەکنیکە بەکار ئەهێنیت

But, there’s a catch.

بەڵام، گرتنی هەیە

Biting flies within Diptera,

لە دیپتێرا دا گاز لە مێش دەخۆیت

like mosquitoes,

وەک مێشولە

horse flies,

ئەسپ دەفڕێت

and deer flies,

وە ئاسک دەفڕێت

have a piercing-sucking mouthpart instead of the sponging mouthpart.

کە لە دەمی دەممژی کون دەکات لەجیاتی بەشی دەم و دەمی ئیسفنج

And finally, the chewing-lapping mouthpart is a combination of mandibles

وە لە کۆتایدا، بەشی دەمی جوین تێکەڵەیەکە لە مادیبڵ

and a proboscis with a tongue-like structure at its tip

وە بەزمانی وەک زمان پێکهاتە لە سەرتیپەکەی

for lapping up nectar.

بۆ خۆلێدان لە سەر نەسیتەکە

On this type of mouthpart,

لەسەر ئەم جۆرە دەمبەیتە

the mandibles themselves are not actually used for eating.

خۆیان لە کەمانبڵەکان لە ڕاستیدا بۆ خواردن بەکار ناهینرێ

For bees and wasps, members of the Hymenoptera order,

بۆ ئەوەی کە لە شوڕو ماش و ئەندامانی فەرمانی هایمێنۆپترا

they serve instead as tools for pollen-collecting and wax-molding.

ئەوان لەجیاتی ئەوە وەک ئامێر خزمەت دەکەن بۆ کۆکردنەوەی هەڵاڵە و کەمی مۆکس

Of course, in nature, there are always exceptions to the rules.

بێگومان لە سروشتدا هەمیشە هەیە بەدەر لە یاساکان

The juvenile stages of some insects, for example,

قۆناغی هەرزەکاری هەندێک مێروو بۆ نموونه

have completely different kinds of mouths than their adult versions,

بە تەواوی جۆری جیاوازی هەیە لە دەم لە وەشانەکانی پێگەیشتوویان،

like caterpillars, which use chewing mouthparts to devour leaves

وەک کەرپیلەکان، کە جوین بەکار ئەهێنیت پارچە دەمەکان بۆ خواردنی گەڵاکان

before metamorphosing into butterflies and moths

پێش ئەوەی بگۆڕێ بۆ پەپولەکان و مۆتەکان

with siphoning mouthparts.

لەگەڵ پارچە دەم و بەرەکان

Still, mouthpart identification can, for the most part,

هێشتا، ناسنامەی دەم بۆ زۆربەی بەشەکان

help scientists—and you —categorize insects.

یارمەتی زاناکان بدە و تۆ — مێرووپۆل بکە.

So why not break out a magnifying lens

کەواتە بۆچی لەنازێکی گەورەکەرەوە نەشکێن

and learn a little more about who’s nibbling your vegetable garden,

وە کەمێک زیاتر فێربم دەربارەی کە باخچەی سەوزەوات دەلەرزێ،

biting your arm,

بە گاز لێگرتنی قۆڵت،

or just flying by your ear.

یان تەنها بە گوێچکەتدا بفڕی