A simple way to tell insects apart - Anika Hazra

Translator: Mai Chi Reviewer: Thu Ha Tran

Một chiếc vòi hút cuộn,

A whip-like straw.

Powerful, crushing blades.

những càng khỏe mạnh,

A pointed, piercing tube.

một chiếc vòi sắc nhọn.

There are nearly a million known insect species in the world,

Có gần một triệu loài côn trùng trên thế giới,

but most have one of just five common types of mouthparts.

hầu hết chúng đều có một trong năm loại phần phụ miệng phổ biến.

And that’s extremely useful to scientists

Điều đó rất hữu ích cho các nhà khoa học

because when they encounter an unfamiliar insect in the wild,

vì khi bắt gặp một loài côn trùng lạ,

they can learn a lot about it just by examining how it eats.

họ có thể nghiên cứu rất nhiều về nó chỉ bằng cách xem nó ăn.

Scientific classification, or taxonomy,

Sự phân loại khoa học hay hệ thống phân loại sinh vật

is used to organize all living things into seven levels:

được dùng để sắp xếp tất cả sinh vật sống vào bảy bậc.

kingdom,

Giới

phylum,

ngành,

class,

lớp,

order,

bộ,

family,

họ,

genus,

chi

and species.

và loài.

The features of an insect’s mouthparts can help identify which order it belongs to,

Đặc điểm phần phụ miệng của côn trùng giúp xác định nó thuộc bộ nào

while also providing clues about how it evolved and what it feeds on.

và cung cấp những manh mối về cách chúng tiến hóa và ăn.

The chewing mouthpart is the most common.

Phần phụ miệng nhai là phổ biến nhất.

It’s also the most primitive—

và cũng là nguyên thủy nhất.

all other mouthparts are thought to have started out looking like this one

Tất cả phần phụ miệng được cho là bắt nguồn từ giống phần nhai này

before evolving into something different.

trước khi tiến hóa thành những loại khác.

It features a pair of jaws called mandibles

Nó gồm một đôi quai hàm gọi là hàm trên

with toothed inner edges that cut up and crush solid foods,

với hàm răng sắc nhọn dùng để cắt và nghiền thức ăn dai, cứng

like leaves or other insects.

như lá cây hay những loài côn trùng khác.

You can find this mouthpart on ants from the Hymenoptera order,

Bạn có thể tìm thấy phần phụ miệng này ở loài kiến thuộc bộ Cánh Màng,

grasshoppers and crickets of the Orthoptera order,

châu chấu và dế thuộc bộ Cánh Thẳng

dragonflies of the Odonata order,

chuồn chuồn thuộc bộ Chuồn Chuồn,

and beetles of the Coleoptera order.

và bọ cánh cứng thuộc bộ Cánh Cứng

The piercing-sucking mouthpart consists of a long, tube-like structure called a beak.

Phần phụ miệng sắc nhọn bao gồm một kết cấu ống dài gọi là vòi.

This beak can pierce plant or animal tissue

Chiếc vòi này có thể chọc thủng mô động và thực vật

to suck up liquids like sap or blood.

để hút chất lỏng như nhựa hoặc máu.

It can also secrete saliva with digestive enzymes

Nó cũng có thể tiết ra nước bọt với những enzym tiêu hóa

that liquefy food for easier sucking.

hóa lỏng thức ăn để dễ hấp thụ.

Insects in the Hemiptera order have piercing-sucking mouthparts

Những loài côn trùng thuộc bộ Cánh Nửa có phần phụ miệng sắc nhọn

and include bed bugs,

và bao gồm rệp,

cicadas,

ve sầu,

aphids,

rệp vừng

and leafhoppers.

và rầy lá.

The siphoning mouthpart,

Phần vòi chích,

a friendlier version of the piercing and sucking beak,

phiên bản thân thiện hơn của chiếc vòi sắc nhọn

also consists of a long, tube-like structure called a proboscis

cũng bao gồm một kết cầu vòi dài

that works like a straw to suck up nectar from flowers.

làm việc như một ống hút để hút mật từ hoa.

Insects of the Lepidoptera order—

Côn trùng thuộc bộ Cánh Vẩy

butterflies and moths—

bướm và bướm đêm

keep their proboscises rolled up tightly beneath their heads

giữ cho những chiếc vòi của chúng cuộn vào ngay trên đầu khi ngưng ăn.

when they’re not feeding

and unfurl them when they come across some sweet nectar.

và trải ra khi chúng bắt gặp mật hoa hấp dẫn.

With the sponging mouthpart, there’s yet another tube,

Cùng với phần phụ miệng đa dạng, vẫn còn một loài vòi

this time ending in two spongy lobes

được chia thành hai thùy đàn hồi

that contain many finer tubes called pseudotracheae.

gồm những chiếc vòi chuyên hóa hơn gọi là "pseudotrachease".

The pseudotracheae secrete enzyme-filled saliva

Kiểu vòi này tiết ra enzym nước bọt

and soak up fluids and dissolved foods by capillary action.

và thấm qua chất lỏng, phân rã thức ăn thông qua hoạt động của ống mao dẫn.

House flies,

Ruồi nhà,

fruit flies,

Ruồi giấm,

and the other non-biting members of the Diptera order

và những động vật không chích thuộc bộ Ruồi

are the only insects that use this technique.

là những loài côn trùng duy nhất sử dụng phương pháp này.

But, there’s a catch.

Nhưng, vẫn còn một loại nữa,

Biting flies within Diptera,

Những loài côn trùng có đốt trong bộ Ruồi

like mosquitoes,

như muỗi

horse flies,

ruồi trâu

and deer flies,

ruồi hươu

have a piercing-sucking mouthpart instead of the sponging mouthpart.

có một phần phụ miệng sắc nhọn thay vì phần phụ miệng đàn hồi.

And finally, the chewing-lapping mouthpart is a combination of mandibles

Cuối cùng, phần phụ miệng nhai là sự kết hợp của hàm trên và vòi

and a proboscis with a tongue-like structure at its tip

cùng với một kết cấu giống như lưỡi ở đầu đỉnh

for lapping up nectar.

để hút mật hoa.

On this type of mouthpart,

Với loại phần phụ miệng này,

the mandibles themselves are not actually used for eating.

hàm trên không thực sự được dùng để ăn.

For bees and wasps, members of the Hymenoptera order,

Với ong và ong bắp cày, thuộc bộ Cánh Màng,

they serve instead as tools for pollen-collecting and wax-molding.

chúng sử dụng vòi như công cụ để thu thập phấn hoa và đúc sáp.

Of course, in nature, there are always exceptions to the rules.

Tất nhiên, trong tự nhiên, luôn luôn có những ngoại lệ.

The juvenile stages of some insects, for example,

Ví dụ, vài loài côn trùng non

have completely different kinds of mouths than their adult versions,

có loại kết cấu miệng hoàn toàn khác so với lúc trưởng thành,

like caterpillars, which use chewing mouthparts to devour leaves

như sâu bướm, sử dụng phần phụ miệng để ăn lá cây

before metamorphosing into butterflies and moths

trước khi biến đổi thành bướm và bướm đêm

with siphoning mouthparts.

với phần miệng có kết cấu vòi.

Still, mouthpart identification can, for the most part,

Phần lớn nhận dạng phần phụ miệng,

help scientists—and you —categorize insects.

giúp các nhà khoa học và bạn phân loại các loài côn trùng.

So why not break out a magnifying lens

Vậy sao không thử nhìn qua kính lúp

and learn a little more about who’s nibbling your vegetable garden,

tìm hiểu một chút về những vị khách đang gặm nhấm vườn rau,

biting your arm,

chích đốt cánh tay

or just flying by your ear.

và bay lòng vòng bên tai bạn