Pirates, nurses and other rebel designers | Alice Rawsthorn

Translator: Tuyet Ho Reviewer: Anh Pham

Design is a slippery and elusive phenomenon,

Thiết kế là một việc phi thường và bí ẩn,

which has meant different things at different times.

nó mang những ý nghĩa khác nhau ở những thời điểm khác nhau.

But all truly inspiring design projects have one thing in common:

Nhưng các dự án thiết kế đầy cảm hứng đều có một điểm chung:

they began with a dream.

chúng bắt đầu từ một ước mơ.

And the bolder the dream,

Ước mơ càng táo bạo,

the greater the design feat that will be required to achieve it.

thì thiết kế lại càng cần vĩ đại để đạt được ước mơ đó.

And this is why the greatest designers are almost always

Đây cũng là lý do mà những nhà thiết kế vĩ đại nhất hầu hết

the biggest dreamers and rebels and renegades.

đều là những kẻ có hoài bão lớn nhất và nổi loạn nhất và phá cách nhất.

This has been the case throughout history,

Đây đã là tình trạng xuyên suốt lịch sử,

all the way back to the year 300 BC,

tới tận năm 300 trước Công nguyên,

when a 13-year-old became the king

khi một đứa trẻ 13 tuổi lên ngôi vua

of a remote, very poor and very small Asian country.

của quốc gia châu Á nhỏ bé, xa xôi và nghèo đói.

He dreamt of acquiring land, riches and power

Ông ta ao ước có thật nhiều đất đai, sự giàu sang và quyền lực

through military conquest.

bằng chinh phạt.

And his design skills --

Kĩ năng thiết kế của ông ta

improbable though it sounds --

- nghe có vẻ không đúng cho lắm -

would be essential in enabling him to do so.

lại trở nên cần thiết để ông ta có thể làm được điều ông ta muốn.

At the time,

Vào thời điểm đó,

all weapons were made by hand to different specifications.

tất cả vũ khí đều được làm thủ công với những đặc điểm khác nhau.

So if an archer ran out of arrows during a battle,

Nên, nếu một cung thủ dùng hết tên trên chiến trường,

they wouldn't necessarily be able to fire another archer's arrows

anh ta chưa chắc có thể sử dụng tên của cung thủ khác để bắn

from their bow.

từ cây cung của mình.

This of course meant that they would be less effective in combat

Nghĩa là các cung thủ sẽ trở nên kém hiệu quả hơn trong chiến đấu.

and very vulnerable, too.

và đồng thời dễ bị tấn công hơn.

Ying solved this problem

Doanh đã giải quyết vấn đề này

by insisting that all bows and arrows were designed identically,

bằng việc yêu cầu rằng mọi cung và tên phải được thiết kế giống nhau.

so they were interchangeable.

để chúng có thể dễ dàng thay thế.

And he did the same for daggers, axes, spears, shields

Tương tự với dao, rìu, giáo, khiên

and every other form of weaponry.

và tất cả các loại binh khí khác.

His formidably equipped army won batter after battle,

Quân đội của ông ta đã thắng hết trận này tới trận khác,

and within 15 years,

và trong suốt 15 năm,

his tiny kingdom had succeeded in conquering

vương quốc nhỏ của ông ta đã thành công trong việc chinh phạt

all its larger, richer, more powerful neighbors,

tất cả những nước lớn, giàu có và hùng mạnh ở xung quanh,

to found the mighty Chinese Empire.

để thành lập Đế quốc Trung Hoa hùng mạnh.

Now, no one, of course,

Ngày nay, rõ ràng, không một ai,

would have thought of describing Ying Zheng as a designer at the time --

lại nghĩ đến việc mô tả Doanh Chính như một nhà thiết kế đương thời --

why would they?

phải không?

And yet he used design unknowingly and instinctively

Vậy mà, các thiết kế đầy ngẫu hứng,

but with tremendous ingenuity

nhưng vô cùng tài hoa của ông ta

to achieve his ends.

lại giúp ông ta hoàn thành ý nguyện.

And so did another equally improbable, accidental designer,

Cũng xin kể thêm một trường hợp tương tự,

who was also not above using violence to get what he wanted.

người cũng dùng bạo lực để giành lấy những gì ông ta muốn.

This was Edward Teach, better known as the British pirate, Blackbeard.

Đó là Edward Teach, còn được biết tới như một trùm cướp biển người Anh - Râu Đen

This was the golden age of piracy,

Vào thời kì hoàng kim của cướp biển,

where pirates like Teach were terrorizing the high seas.

những tên cướp biển như Teach khủng bố những vùng biển chung.

Colonial trade was flourishing,

Giao thương thuộc địa đang nở rộ,

and piracy was highly profitable.

và nghề cướp biển có thu nhập rất cao.

And the smarter pirates like him realized that to maximize their spoils,

Những tay cướp biển như ông ta nhận ra cách thu được nhiều chiến lợi phẩm nhất,

they needed to attack their enemies so brutally

họ cần tấn công kẻ thù của mình thật tàn bạo

that they would surrender on sight.

để chúng đầu hàng mỗi khi thấy mặt.

So in other words,

Nói cách khác,

they could take the ships without wasting ammunition,

họ có thể chiếm thuyền mà không tốn một viên đạn,

or incurring casualties.

hay thương vong về người.

So Edward Teach redesigned himself as Blackbeard

Vậy nên Edward Teach tự gọi mình là Râu Đen

by playing the part of a merciless brute.

và đóng vai một tên cường bạo.

He wore heavy jackets and big hats to accentuate his height.

Ông ta mặc áo khoác dày và đội mũ to để tăng chiều cao.

He grew the bushy black beard that obscured his face.

Ông ta để râu đen và dày để che đi khuôn mặt.

He slung braces of pistols on either shoulder.

Ông ta treo súng ngắn ở trên vai.

He even attached matches to the brim of his hat and set them alight,

Ông ta thậm chí nhét cả diêm bên vành nón để khi quẹt cháy,

so they sizzled menacingly whenever his ship was poised to attack.

chúng tí tách đầy hăm dọa trước những lúc thuyền ông ta chuẩn bị tấn công.

And like many pirates of that era,

Và cũng như mọi tên cướp biển bấy giờ,

he flew a flag that bore the macabre symbols

ông ta treo một lá cờ đáng sợ:

of a human skull and a pair of crossed bones,

đầu lâu xương chéo,

because those motifs had signified death in so many cultures for centuries,

bởi chúng mô tả cái chết trong nhiều nền văn hóa, suốt bao thế kỉ,

that their meaning was instantly recognizable,

rằng ý nghĩa của chúng rất dễ nhận ra,

even in the lawless, illiterate world of the high seas:

ngay cả trong thế giới của những vùng biển chung vô học và vô luật:

surrender or you'll suffer.

đầu hàng hay là chết.

So of course, all his sensible victims surrendered on sight.

Rõ ràng, những ai hiểu ý đều đầu hàng mỗi khi giáp mặt.

Put like that,

Nói như vậy,

it's easy to see why Edward Teach and his fellow pirates

thật dễ hiểu vì sao Edward Teach và đồng bọn cướp biển của mình

could be seen as pioneers of modern communications design,

lại được coi là những nhà tiên phong của thiết kế truyền thông hiện đại,

and why their deadly symbol --

và vì sao biểu tượng chết chóc của họ --

(Laughter)

(Cười)

there's more --

còn nữa --

why their deadly symbol of the skull and crossbones

vì sao biểu tượng chết chóc của họ - đầu lâu xương chéo

was a precursor of today's logos,

là tiền thân cho các logo ngày nay,

rather like the big red letters standing behind me,

giống như những chữ cái đỏ, to phía sau lưng tôi,

but of course with a different message.

nhưng, tất nhiên, một thông điệp khác hẳn.

(Laughter)

(Cười)

Yet design was also used to nobler ends

Nhưng, thiết kế cũng được dùng cho những mục đích cao quý hơn

by an equally brilliant and equally improbable designer,

bởi một nhà thiết kế xứng tầm,

the 19th-century British nurse, Florence Nightingale.

một y tá người Anh ở thế kỉ 19, Florence Nightingale.

Her mission was to provide decent healthcare for everyone.

Nhiệm vụ của bà là chăm sóc sức khỏe đầy đủ cho mọi người;

Nightingale was born into a rather grand, very wealthy British family,

Nightingale sinh ra trong một gia đình danh giá và giàu có,

who were horrified when she volunteered to work in military hospitals

những người khiếp đảm trước chuyện bà sẵn lòng làm việc tại các bệnh viện quân y

during the Crimean War.

trong thời gian chiến tranh Krym.

Once there, she swiftly realized

Tại đó, bà nhanh chóng nhận ra

that more patients were dying of infections that they caught there,

rằng có rất nhiều bệnh nhân chết vì nhiễm trùng

in the filthy, fetid wards,

bởi các khu vực tồi tàn và dơ bẩn,

than they were of battle wounds.

hơn là bởi các vết thương.

So she campaigned for cleaner, lighter, airier clinics

Từ đây, bà vận động để mở các phòng khám sáng hơn, sạch sẽ hơn và thoáng khí hơn

to be designed and built.

Quay trở lại Anh,

Back in Britain,

she mounted another campaign,

bà bắt đầu một chiến dịch mới,

this time for civilian hospitals,

lần này là cho các bệnh viện dân sự,

and insisted that the same design principles were applied to them.

và quyết tâm để mô hình tương tự cũng được áp dụng cho chúng.

The Nightingale ward, as it is called,

Khu khám Nightingale, như được gọi,

dominated hospital design for decades to come,

là mô hình bệnh viện thống trị cho hàng thập kỉ về sau,

and elements of it are still used today.

và các đặc điểm của nó vẫn còn được áp dụng cho tới ngày nay.

But by then,

Nhưng, bấy giờ,

design was seen as a tool of the Industrial Age.

thiết kế ấy bị coi như một công cụ của Kỉ nguyên Công nghiệp.

It was formalized and professionalized,

Nó được tiêu chuẩn hóa và chuyên môn hóa,

but it was restricted to specific roles

nhưng vẫn còn bị hạn chế ở nhiều mặt

and generally applied in pursuit of commercial goals

và được ứng dụng rộng rãi cho các mục đích thương mại

rather than being used intuitively,

hơn là theo mục đích ban đầu

as Florence Nightingale, Blackbeard and Ying Zheng had done.

của Florence Nightingale, Râu Đen và Doanh Chính.

By the 20th century,

Tới thế kỉ 20,

this commercial ethos was so powerful,

đặc tính thương mại này trở nên mạnh mẽ,

that any designers who deviated from it

đến nỗi nhà thiết kế nào từ bỏ nó

risked being seen as cranks or subversives.

đều bị cho là kì quặc.

Now among them is one of my great design heroes,

Giữa những nhà thiết kế vĩ đại, có một vị anh hùng cho tôi,

the brilliant László Moholy-Nagy.

đó là László Moholy-Nagy.

He was the Hungarian artist and designer

Ông là một họa sĩ, nhà thiết kế người Hungary

whose experiments with the impact of technology on daily life

người mà những thử nghiệm của mình có sức ảnh hưởng lên công nghệ ứng dụng

were so powerful

lớn đến mức

that they still influence the design of the digital images

chúng vẫn còn tác động lên ảnh kỹ thuật số

we see on our phone and computer screens.

mà chúng ta nhìn thấy qua màn hình điện thoại và máy tính

He radicalized the Bauhaus Design School in 1920s Germany,

Ông cải tiến trường phái thiết kế Bauhaus những năm 1920 ở Đức,

and yet some of his former colleagues shunned him

bất chấp sự xa lánh của một số đồng nghiệp cũ

when he struggled to open a new Bauhaus in Chicago years later.

khi ông đấu tranh để mở một Bauhaus ở Chicago nhiều năm sau.

Moholy's ideas were as bold and incisive as ever,

Những ý tưởng của Moholy táo bạo và sắc sảo hơn cả,

but his approach to design was too experimental,

song cách tiếp cận của ông lại quá thực nghiệm,

as was his insistence on seeing it, as he put it,

như thể sự quyết tâm của ông, cái cách ông nhìn và đặt vấn đề,

as an attitude, not a profession to be in tune with the times.

và quan điểm của ông không phù hợp với thời cuộc.

And sadly, the same applied

Buồn thay, điều tương tự cũng xảy đến

to another design maverick: Richard Buckminster Fuller.

cho một nhà thiết kế lạc bầy khác: Richard Buckminster Fuller.

He was yet another brilliant design visionary

Đó không chỉ là một người có tầm nhìn phi thường khác

and design activist,

mà còn là một nhà hoạt động,

who was completely committed to designing a sustainable society

người toàn tâm cho sự thiết lập một xã hội luôn chấp thuận

in such a forward-thinking way

lối suy nghĩ cầu tiến

that he started talking about the importance of environmentalism

Và ông bắt đầu nghĩ đến tầm quan trọng của môi trường

in design in the 1920s.

trong thiết kế của những năm 20

Now he, despite his efforts,

Giờ đây, bất chấp những nỗ lực của ông

was routinely mocked as a crank by many in the design establishment,

ông thường bị chế nhạo như kẻ quái gở

bởi rất nhiều người trong ngành thiết kế

and admittedly,

và phải thừa nhận rằng

some of his experiments failed,

một số thí nghiệm của ông đã thất bại

like the flying car that never got off the ground.

như chiếc xe bay chưa từng được cất cánh

And yet, the geodesic dome,

nhưng, mái vòm trắc địa

his design formula to build an emergency shelter

công thức thiết kế của ông để xây dựng chỗ trú ẩn khẩn cấp

from scraps of wood, metal, plastic,

từ những mảnh gỗ, kim loại hay plastic thừa ra

bits of tree, old blankets, plastic sheeting --

những cây lắt nhắt, mảnh chăn cũ, các tấm nhựa --

just about anything that's available at the time --

chỉ là bất kỳ vật gì có thể dùng được vào lúc ấy

is one of the greatest feats of humanitarian design,

Là một trong những kỳ công lớn nhất trong thiết kế của nhân loại

and has provided sorely needed refuge

và cung cấp nơi trú ẩn thiết yếu nhất

to many, many people in desperate circumstances

cho rất nhiều người trong những tình trạng khẩn cấp

ever since.

từ trước đến giờ.

Now, it was the courage and verve of radical designers

Giờ đây, nó khuyến khích và truyền cảm hứng cho các nhà thiết kế cấp tiến

like Bucky and Moholy

như Bucky và Moholy

that drew me to design.

đã đưa tôi đến với thiết kế

I began my career as a news journalist and foreign correspondent.

Tôi bắt đầu sự nghiệp là một nhà báo và thông dịch viên nước ngoài.

I wrote about politics, economics and corporate affairs,

Tôi viết về chính trị, kinh tế và các hoạt động đoàn thể,

and I could have chosen to specialize in any of those fields.

và tôi có thể chọn lựa để chuyên về bất kỳ lĩnh vực nào trong đó.

But I picked design,

nhưng tôi chọn ngành thiết kế,

because I believe it's one of the most powerful tools at our disposal

vì tôi tin rằng đó là công cụ mạnh mẽ nhất mà chúng ta tùy ý sử dụng

to improve our quality of life.

để nâng cao chất lượng cuộc sống

Thank you, fellow TED design buffs.

Cảm ơn, những người yêu mến ngành thiết kế của TED.

(Applause)

(Tiếng vỗ tay)

And greatly as I admire the achievements of professional designers,

Và như việc tôi ngưỡng mộ thành tựu của các nhà thiết kế chuyên nghiệp,

which have been extraordinary and immense,

chúng thật sự phi thường và rộng lớn,

I also believe

Tôi cũng tin tưởng

that design benefits hugely from the originality,

rằng thiết kế mang lại lợi ích lớn lao từ nguồn cội

the lateral thinking

đến những suy nghĩ sau này

and the resourcefulness of its rebels and renegades.

và sự đột phá bởi sự phá cách của nó.

And we're living at a remarkable moment in design,

Chúng ta đang nằm trong một khoảnh khắc đáng nhớ của thiết kế,

because this is a time when the two camps are coming closer together.

vì đây là lúc mà hai trường phái đang tiệm cận với nhau

Because even very basic advances in digital technology

Bởi vì dù chỉ những tiến bộ rất cơ bản trong công nghệ số

have enabled them to operate increasingly independently,

cũng cho phép chúng vận hành một cá,ch phát triển độc lập

in or out of a commercial context,

trong hay ngoài phạm vi thương mai,

to pursue ever more ambitious and eclectic objectives.

để theo đuổi hoài bão tương lai và chủ nghĩa trung hòa.

So in theory,

Vậy trên lý thuyết,

basic platforms like crowdfunding, cloud computing, social media

những nền tản cơ bản là gây quỹ, điện toán đám mây, truyền thông

are giving greater freedom to professional designers

đang tạo ra sự tự do lớn hơn cho những nhà thiết kế chuyên nghiệp

and giving more resources for the improvisational ones,

và cung cấp nhiều nguồn lực cho những người thiết kế ngẫu hứng

and hopefully,

và hy vọng,

a more receptive response to their ideas.

một phản hồi rõ ràng về những ý tưởng của họ.

Now, some of my favorite examples of this are in Africa,

Bây giờ, vài ví dụ yêu thích của tôi là ở Châu Phi

where a new generation of designers

nơi một thế hệ những nhà thiết kế trẻ

are developing incredible Internet of Things technologies

đang phát triển một cách lạ thường những công nghệ mạng đa vật thể (IoT)

to fulfill Florence Nightingale's dream of improving healthcare

để thực hiện giấc mơ cái thiện y tế của Florence Nightingale

in countries where more people now have access to cell phones

ở những nước mà mọi người tiếp xúc với điện thoại di động

than to clean, running water.

còn nhiều hơn với nước sạch.

And among them is Arthur Zang.

Một người trong số đó là Arthur Zang.

He's a young, Cameroonian design engineer

Anh ta là một thanh niên, kỹ sư thiết kế Cameroonian

who has a adapted a tablet computer into the Cardiopad,

người đã tích hợp một máy tính bảng vào trong Cardiopad

a mobile heart-monitoring device.

một thiết bị đo tim di động.

It can be used to monitor the hearts of patients in remote, rural areas.

Nó có thể dùng để đo điện tim ở những vùng xa xôi hẻo lánh.

The data is then sent on a cellular network

Dữ liệu được gửi qua mạng điện thoại

to well-equipped hospitals hundreds of miles away

tới những bệnh viện hiện đại cách đó hàng ngàn dặm

for analysis.

để phân tích.

And if any problems are spotted by the specialists there,

Và nếu có vấn đề gì được phát hiện bởi những chuyên gia ở đó,

a suitable course of treatment is recommended.

một phương pháp điều trị phù hợp được đề nghị.

And this of course saves many patients

Và phương pháp này đã giúp nhiều bệnh nhân

from making long, arduous, expensive and often pointless journeys

không cần đi xa, gian khổ, đắt đỏ và thường vô nghĩa

to those hospitals,

đến bệnh viện,

and makes it much, much likelier

mà làm nó giống hơn nhiều

that their hearts will actually be checked.

rằng tim của họ thật sự được kiểm tra.

Arthur Zang started working on the Cardiopad eight years ago,

Arthur Zang đã bắt đầu thực hiện Cardiopad tám năm trước,

in his final year at university.

vào năm cuối đại học.

But he failed to persuade any conventional sources

Nhưng anh ta không thuyết phục được nguồn tài trợ nào

to give him investment to get the project off the ground.

đầu tư thực hiện dự án.

He posted the idea on Facebook,

Anh ấy đăng ý tưởng đó lên Facebook,

where a Cameroonian government official saw it

nơi một nhà chức trách Cameroonian đã nhìn thấy

and managed to secure a government grant for him.

và cố gắng thuyết phục chính quyền tài trợ cho anh ta.

He's now developing not only the Cardiopad,

Bây giờ anh ta đang phát triển không chỉ Cardiopad,

but other mobile medical devices to treat different conditions.

mà những thiết bị y tế di động khác để điều trị trong những điều kiện.

And he isn't alone,

Và anh ta không làm một mình,

because there are many other inspiring and enterprising designers

bởi vì có nhiều nhà thiết kế khác sáng tạo và có đầu óc kinh doanh

who are also pursuing extraordinary projects of their own.

đang theo đuổi những dự án của mình.

And I'm going to finish by looking at just a few of them.

Và để kết thúc, tôi sẽ nói về vài người trong số họ.

One is Peek Vision.

Một là Peek Vision.

This is a group of doctors and designers in Kenya,

Đây là một nhóm các bác sỹ và nhà thiết kế ở Kenya,

who've developed an Internet of Things technology of their own,

những người đã tự phát triển IoT (Internet of Thing),

as a portable eye examination kit.

dưới dạng một bộ khám mắt xách tay.

Then there's Gabriel Maher,

Sau đó là Gabriel Maher,

who is developing a new design language

đang phát triển một ngôn ngữ thiết kế mới

to enable us to articulate the subtleties of our changing gender identities,

cho phép chúng ta biểu hiện sự tinh tế của sự thay đổi đặc điểm giới tính

without recourse to traditional stereotypes.

không cần dựa vào những định kiến truyền thống.

All of these designers and many more are pursuing their dreams,

Tất cả những nhà thiết kế này, và còn nhiều nữa, đang theo đuổi giấc mơ

by the making the most of their newfound freedom,

bằng cách tạo ra sự tự do mới của họ,

with the discipline of professional designers

bằng những quy luật của thiết kế chuyên nghiệp

and the resourcefulness of rebels and renegades.

và những sự đột phá của những kẻ nổi loạn, ngông nghênh.

And we all stand to benefit.

để đem lại thành tự cho tất cả chúng ta.

Thank you.

Cám ơn.

(Applause)

(vỗ tay)