Shaka Senghor: Why your worst deeds don't define you | TED

Vì sao những hành động xấu của bạn không định nghĩa được bạn

Translator: Hieu Nguyen Chi Reviewer: An Nguyen Hoang

Twenty-three years ago,

Cách đây 23 năm,

at the age of 19,

vào năm 19 tuổi,

I shot and killed a man.

Tôi đã bắn và giết chết một người.

I was a young drug dealer

Tôi là một thanh niên buôn bán ma túy

with a quick temper

với tính khí nóng nảy

and a semi-automatic pistol.

và một khẩu súng ngắn bán tự động.

But that wasn't the end of my story.

Nhưng đó không phải là sự kết thúc của cuộc đời tôi.

In fact, it was beginning,

Thực ra, nó là sự khởi đầu,

and the 23 years since

và 23 năm qua

is a story of acknowledgment,

là một câu chuyện về sự nhận biết,

apology and atonement.

hối lỗi và sự đền tội.

But it didn't happen in the way

Nhưng điều đó không diễn ra theo cách

that you might imagine or think.

mà bạn tưởng tượng hay nghĩ ra.

These things occurred in my life

Những điều này xảy ra trong đời tôi

in a way that was surprising,

một cách bất ngờ,

especially to me.

nhất là đối với tôi.

See, like many of you,

Các bạn thấy, như nhiều người trong các bạn,

growing up, I was an honor roll student,

lớn lên, tôi là một học sinh có tên trên bảng vàng,

a scholarship student,

một sinh viên lãnh học bổng,

with dreams of becoming a doctor.

mơ trở thành một bác sĩ.

But things went dramatically wrong

Nhưng mọi việc đã đi sai hướng một cách bất ngờ

when my parents separated

khi cha mẹ tôi chia tay

and eventually divorced.

và cuối cùng li dị.

The actual events are pretty straightforward.

Các sự việc thực tế khá rõ ràng.

At the age of 17,

Ở tuổi 17,

I got shot three times

tôi đã bị bắn 3 lần

standing on the corner of my block in Detroit.

khi đứng ngay ở góc khu nhà tôi ở Detroit.

My friend rushed me to the hospital.

Bạn của tôi vội đưa tôi vào bệnh viện.

Doctors pulled the bullets out,

Các bác sĩ đã lấy đạn ra,

patched me up,

băng bó cho tôi,

and sent me back to the same neighborhood where I got shot.

và trả tôi về đúng khu ở nơi tôi đã bị bắn.

Throughout this ordeal,

Trong suốt cuộc thử thách này,

no one hugged me,

không một ai ôm tôi,

no one counseled me,

không ai khuyên răn tôi,

no one told me I would be okay.

không ai nói với tôi rằng rồi tôi sẽ ổn.

No one told me that I would live in fear,

Không ai nói với tôi rằng tôi sẽ sống trong sợ hãi,

that I would become paranoid,

rằng tôi sẽ trở thành một kẻ hoang tưởng,

or that I would react hyper-violently

hoặc tôi sẽ phản ứng quá mức bạo lực

to being shot.

với việc bị bắn.

No one told me that one day,

Không ai nói với tôi rằng một ngày nào đó,

I would become the person behind the trigger.

tôi sẽ trở thành kẻ nổ súng.

Fourteen months later,

Mười bốn tháng sau đó,

at 2 a.m.,

lúc 2 giờ sáng,

I fired the shots

tôi đã nổ súng

that caused a man's death.

giết chết một người đàn ông.

When I entered prison,

Khi bước vào tù,

I was bitter, I was angry, I was hurt.

tôi cay đắng, giận giữ, bị tổn thương.

I didn't want to take responsibility.

Tôi không muốn nhận trách nhiệm.

I blamed everybody from my parents

Tôi đổ lỗi cho mọi người, từ cha mẹ

to the system.

cho đến chế độ.

I rationalized my decision to shoot

Tôi bào chữa cho quyết định nổ súng của mình

because in the hood where I come from,

bởi vì trong khu tôi sống,

it's better to be the shooter

thà là người nổ súng

than the person getting shot.

còn hơn là người bị bắn.

As I sat in my cold cell,

Khi ngồi trong xà lim lạnh lẽo,

I felt helpless,

tôi cảm thấy bất lực,

unloved and abandoned.

không ai yêu thương và bị bỏ rơi.

I felt like nobody cared,

Tôi cảm thấy như không có ai thèm quan tâm,

and I reacted

và tôi đã phản ứng

with hostility to my confinement.

một cách thù địch với sự giam cầm.

And I found myself getting

Và tôi đã thấy mình đang ngày càng

deeper and deeper into trouble.

dấn sâu hơn vào rắc rối.

I ran black market stores,

Tôi đã mở cửa hàng chợ đen,

I loan sharked,

tôi cho vay nặng lãi,

and I sold drugs that were illegally smuggled

tôi bán ma túy buôn lậu bất hợp pháp

into the prison.

vào trong tù.

I had in fact become

Tôi thực tế đã trở nên cái mà quản giáo

what the warden of the Michigan Reformatory called

Trại Cải tạo Michigan gọi là

"the worst of the worst."

"thằng khốn nạn nhất trong những thắng khốn".

And because of my activity,

Và vì những hành vi của mình,

I landed in solitary confinement

tôi bị đưa vào khu biệt giam

for seven and a half years

trong 7 năm rưỡi

out of my incarceration.

trong tổng thời gian chịu án phạt tù.

Now as I see it, solitary confinement

Giờ tôi hiểu rằng, biệt giam

is one of the most inhumane and barbaric places

là một trong những nơi bất nhân và dã man nhất

you can find yourself,

bạn có thể rơi vào,

but find myself I did.

nhưng ở đó tôi đã tìm thấy chính mình.

One day, I was pacing my cell,

Ngày nọ, tôi đang đi tới đi lui trong xà lim,

when an officer came and delivered mail.

thì một sĩ quan đến giao thư.

I looked at a couple of letters

Tôi xem qua một vài bức

before I looked at the letter

trước khi tôi xem bức

that had my son's squiggly handwriting on it.

có nét chữ nguệch ngoạc của con trai mình.

And anytime I would get a letter from my son,

Và mỗi khi nhận thư con trai,

it was like a ray of light

nó giống như là một tia sáng

in the darkest place you can imagine.

chiếu rọi vào nơi tăm tối nhất.

And on this particular day, I opened this letter,

Trong ngày đặc biệt đó, tôi mở bức thư,

and in capital letters, he wrote,

với những chữ vết hoa, nó viết,

"My mama told me why you was in prison:

"Mẹ nói với con tại sao bố vào tù:

murder."

giết người."

He said, "Dad, don't kill.

Nó viết tiếp, "Bố, đừng giết người.

Jesus watches what you do. Pray to Him."

Chúa Giêsu biết bố làm gì. Hãy cầu nguyện với Ngài."

Now, I wasn't religious at that time,

Tôi lúc đó không mộ đạo,

nor am I religious now,

bây giờ cũng không,

but it was something so profound

nhưng có cái gì đó thật sâu sắc

about my son's words.

trong những lời của con trai tôi.

They made me examine things about my life

Chúng làm tôi phải xem lại những điều trong đời tôi

that I hadn't considered.

mà tôi không hề xét tới.

It was the first time in my life

Đó là lần đầu tiên trong cuộc đời

that I had actually thought about the fact

tôi đã thật sự suy nghĩ về việc

that my son would see me as a murderer.

con trai tôi sẽ xem tôi như là một kẻ giết người.

I sat back on my bunk

Tôi ngồi thụt vào giường

and I reflected on something I had read

và tôi ngẫm nghĩ về một số điều đã từng đọc

in [Plato],

ở Plato,

where Socrates stated in "Apology"

chỗ Scocrates phát biểu trong cuốn "Apology"

that the unexamined life isn't worth living.

rằng sống không tự tra xét thì không đáng sống.

At that point is when the transformation began.

Ngay tại thời điểm đó sự biến chuyển bắt đầu.

But it didn't come easy.

Nhưng nó không đến dễ dàng.

One of the things I realized,

Một trong những điều tôi nhận ra,

which was part of the transformation,

là một phần của sự biến đổi,

was that there were four key things.

đó là có 4 điều chính yếu.

The first thing was,

Điều thứ 1 là,

I had great mentors.

tôi có những người thầy tuyệt vời.

Now, I know some of you all are probably thinking,

Các bạn đây chắc sẽ nghĩ rằng,

how did you find a great mentor in prison?

Sao tìm được một ông thầy lớn ở trong tù chứ?

But in my case,

Nhưng trong trường hợp của tôi,

some of my mentors

một số người thầy của tôi

who are serving life sentences

những người đang chấp hành án chung thân

were some of the best people to ever come into my life,

là trong những người tuyệt vời nhất đã đến trong đời tôi,

because they forced me to look at my life honestly,

họ buộc tôi nhìn lại đời mình một cách chân thành,

and they forced me to challenge myself

và họ buộc tôi thử thách chính mình

about my decision making.

về những quyết định của mình.

The second thing was literature.

Điều thứ 2 là văn chương.

Prior to going to prison,

Trước khi vào tù,

I didn't know that there were so many brilliant

tôi không biết rằng có nhiều những

black poets, authors and philosophers,

thi sĩ, tác giả và triết gia da màu xuất sắc,

and then I had the great fortune

sau đó tôi có một cơ hội tuyệt vời

of encountering Malcolm X's autobiography,

bắt gặp cuốn tự truyện của Malcolm X,

and it shattered every stereotype I had about myself.

và nó phá vỡ mọi khuôn mẫu của tôi về chính mình.

The third thing was family.

Điều thứ 3 là gia đình.

For 19 years, my father stood by my side

Trong suốt 19 năm, cha tôi luôn ở bên tôi

with an unshakable faith,

với một niềm tin mãnh liệt,

because he believed that I had what it took

bởi vì ông tin rằng tôi có những thứ để

to turn my life around.

thay đổi hoàn toàn cuộc sống của mình.

I also met an amazing woman

Tôi cũng đã gặp một người phụ nữ tuyệt vời

who is now the mother of my two-year-old son Sekou,

người hiện giờ là mẹ của đứa con trai 2 tuổi của tôi Sekou,

and she taught me how to love myself

và cô ta dạy tôi biết cách yêu thương bản thân

in a healthy way.

theo cách lành mạnh.

The final thing was writing.

Điều cuối cùng là viết lách.

When I got that letter from my son,

Khi tôi nhận lá thư đó từ con trai tôi,

I began to write a journal

tôi đã bắt đầu ghi lại hồi tưởng

about things I had experienced in my childhood

về những vệc tôi đã trải qua trong thời thơ ấu

and in prison,

và trong tù,

and what it did is it opened up my mind to the idea

và những gì tôi làm đã mở tâm trí tôi ra với ý nghĩ

of atonement.

về sự đền tội.

Earlier in my incarceration, I had received

Lúc mới ngồi tù, tôi có nhận được

a letter from one of the relatives of my victim,

một bức thư từ một người thân của nạn nhân của tôi,

and in that letter,

trong bức thư đó,

she told me she forgave me,

bà ta nói là bà ta tha thứ cho tôi,

because she realized I was a young child

bởi vì bà nhận thấy tôi chỉ là một đứa trẻ

who had been abused

bị lạm dụng

and had been through some hardships

và đã phải chịu nhiều đau khổ

and just made a series of poor decisions.

đã ra các quyết định nông nổi.

It was the first time in my life

Đó là lần đầu tiên trong cuộc đời

that I ever felt open to forgiving myself.

tôi tự mở lòng ra để tha thứ chính mình.

One of the things that happened

Một điều đã xảy ra

after that experience is that

sau những trải nghiệm đó là

I thought about the other men who were incarcerated

tôi nghĩ về những người khác đã bị bỏ tù

alongside of me,

ngay sát bên tôi,

and how much I wanted to share this with them.

và mong muốn được chia sẻ cảm xúc với họ.

And so I started talking to them about

Và như thế tôi bắt đầu nói chuyện với họ về

some of their experiences,

các trải nghiệm của họ,

and I was devastated to realize

và tôi đau đớn nhận ra

that most of them came from the same abusive environments,

phần lớn họ đều bị lạm dụng giống nhau,

And most of them wanted help and they wanted to turn it around,

Đa số họ muốn được giúp đỡ và muốn thay đổi cuộc sống,

but unfortunately the system

nhưng thật không may hệ thống

that currently holds 2.5 million people in prison

hiện giam cầm 2.5 triệu người trong tù

is designed to warehouse

được thiết kế như một cái kho

as opposed to rehabilitate or transform.

trái ngược với phục hồi và thay đổi.

So I made it up in my mind

Tôi đã tự hứa với mình

that if I was ever released from prison

rằng nếu tôi được ra tù

that I would do everything in my power

tôi sẽ làm mọi việc trong khả năng của mình

to help change that.

để giúp thay đổi điều đó.

In 2010, I walked out of prison

Năm 2010, tôi bước ra khỏi tù

for the first time after two decades.

lần đầu tiên sau 2 thập kỉ.

Now imagine, if you will,

Hãy thử tưởng tượng nhé, nếu bạn vui lòng,

Fred Flintstone walking into an episode

nhân vật Fred Flintstone bước vào một tập

of "The Jetsons."

của bộ phim hoạt hình "The Jetsons."

That was pretty much what my life was like.

Nó khá giống cuộc đời tôi.

For the first time, I was exposed to the Internet,

Lần đầu tiên, tôi được biết đến Internet,

social media,

mạng xã hội,

cars that talk like KITT from "Knight Rider."

chiếc xe biết nói như KITT trong "Knight Rider."

But the thing that fascinated me the most

Nhưng điều làm tôi mê nhất

was phone technology.

là công nghệ điện thoại.

See, when I went to prison,

Khi tôi vào tù,

our car phones were this big

cái điện thoại di động bự cỡ này

and required two people to carry them.

cần đến 2 người khiêng.

So imagine what it was like when I first grabbed

Thử tưởng tượng lần đầu tiên tôi cầm

my little Blackberry

cái Blackberry nhỏ nhắn

and I started learning how to text.

và bắt đầu học nhắn tin.

But the thing is, the people around me,

Nhưng vấn đề là, mọi người quanh tôi,

they didn't realize that I had no idea

họ không nhận ra tôi không có khái niệm nào

what all these abbreviated texts meant,

về những từ viết tắt

like LOL, OMG, LMAO,

như là LOL, OMG, LMAO,

until one day I was having a conversation

đến một ngày tôi có một cuộc trò chuyện

with one of my friends via text,

với một người bạn bằng tin nhắn,

and I asked him to do something, and he responded back, "K."

tôi nhờ anh ta một số việc, anh ta trả lời, "K."

And I was like, "What is K?"

Và tôi hỏi, "K là gì?"

And he was like, "K is okay."

Và anh ta nhắn vầy, "K is okay."

So in my head, I was like,

Trong đâu tôi lúc đó, tôi nghĩ,

"Well what the hell is wrong with K?"

"Có chuyện gì không ổn với K vậy?"

And so I text him a question mark.

Và tôi đã nhắn một dấu hỏi.

And he said, "K = okay."

Và anh ta trả lời, "K = okay."

And so I tap back, "FU." (Laughter)

Và tôi nhắn lại, "FU." ( Cười)

And then he texts back, and he asks me

Sau đó anh ta nhắn lại, và hỏi tôi

why was I cussing him out.

sao tôi lại chửi anh ta.

And I said, "LOL FU,"

Và tôi nhắn, "LOL FU,"

as in, I finally understand.

tôi cuối cùng cũng nắm được.

(Laughter)

(Cười)

And so fast forward three years,

3 năm trôi rất nhanh,

I'm doing relatively good.

tôi làm việc khá tốt.

I have a fellowship at MIT Media Lab,

Tôi có một học bổng tại MIT Media Lab,

I work for an amazing company called BMe,

tôi làm cho một công ty tuyệt vời là BMe,

I teach at the University of Michigan,

tôi dạy tại đại học Mechigan,

but it's been a struggle

nhưng đó là một sự đấu tranh

because I realize that there are more

bởi vì tôi nhận ra rằng có nhiều

men and women coming home

đàn ông và phụ nữ khi về nhà

who are not going to be afforded those opportunities.

không được hưởng những cơ hội đó.

I've been blessed to work with some amazing

Tôi đã được ơn làm việc với môt vài

men and women,

đàn ông và phụ nữ tuyệt vời,

helping others reenter society,

giúp những người khác tái hòa nhập xã hội,

and one of them is my friend named Calvin Evans.

một trong số họ là bạn tôi Calvin Evans.

He served 24 years for a crime he didn't commit.

Anh bị giam 24 năm cho một tội anh không phạm.

He's 45 years old. He's currently enrolled in college.

Anh ta 45 tuổi, hiện ghi danh vào một trường đại học.

And one of the things that we talked about

Một trong những điều mà chúng tôi nói đến

is the three things that I found important

là 3 điều mà tôi thấy quan trọng

in my personal transformation,

trong sự biến đổi cá nhân của mình,

the first being acknowledgment.

điều đầu tiên là sự thừa nhận.

I had to acknowledge that I had hurt others.

Tôi phải nhận đã làm tổn thương người khác.

I also had to acknowledge that I had been hurt.

Tôi cũng phải thừa nhận rằng tôi cũng đau khổ.

The second thing was apologizing.

Điều thứ 2 là việc xin lỗi.

I had to apologize to the people I had hurt.

Tôi đã phải xin lỗi người mà tôi làm tổn thương.

Even though I had no expectations of them accepting it,

Thậm chí không dám mong rằng họ chấp nhận lời xin lỗi đó,

it was important to do because it was the right thing.

điều đó rất quan trọng vì đó là điều đúng đắn.

But I also had to apologize to myself.

Nhưng tôi cũng phải xin lỗi chính mình.

The third thing was atoning.

Điều thứ 3 là chuộc lỗi.

For me, atoning meant

Đối với tôi, việc chuộc lỗi nghĩa là

going back into my community

trở lại với cộng đồng của tôi

and working with at-risk youth

làm việc với các bạn trẻ đang gặp nguy hiểm

who were on the same path,

những người đang trên cùng con đường,

but also becoming at one with myself.

nhưng cũng đang trở nên ủng hộ tôi.

Through my experience of being locked up,

Qua kinh nghiệm của tôi trong tù,

one of the things I discovered is this:

một điều tôi khám phá ra là:

the majority of men and women

phần lớn những người đàn ông và phụ nữ

who are incarcerated are redeemable,

bị giam giữ này đều có thể cứu chữa được,

and the fact is,

và thực tế là,

90 percent of the men and women who are incarcerated

90% những người đàn ông và phụ nữ bị đi tù

will at some point return to the community,

sẽ một lúc nào đó quay trở lại với cộng đồng,

and we have a role in determining what kind

và chúng ta có vai trò định hướng họ là loại người nào

of men and women return to our community.

khi quay trở lại với cộng đồng chúng ta.

My wish today

Ước nguyện của tôi hiện nay

is that we will embrace

là chúng ta sẽ nhận lấy

a more empathetic approach

cách tiếp cận đồng cảm hơn

toward how we deal with mass incarceration,

làm sao để giải quyết việc bỏ tù hàng loạt,

that we will do away with

để chấm dứt lối nghĩ

the lock-them-up-and-throw-away-the-key mentality,

nhốt-chúng-lại -quẳng-chìa-khóa-đi,

because it's proven it doesn't work.

vì điều đó được chứng minh là không hiệu quả.

My journey is a unique journey,

Hành trình của tôi là hành trình độc đáo,

but it doesn't have to be that way.

không nhất thiết phải theo cách đó.

Anybody can have a transformation

Bất cứ ai cũng có thể biến đổi

if we create the space for that to happen.

nếu ta tạo điều kiện cho nó xảy ra.

So what I'm asking today

Những gì tôi đề nghị hôm nay

is that you envision

là các bạn hãy hình dung

a world where men and women

một thế giới mọi đàn ông và phụ nữ

aren't held hostage to their pasts,

không còn khư khư ôm lấy quá khứ,

where misdeeds and mistakes

nơi những lầm lỗi và thiếu sót

don't define you for the rest of your life.

không định nghĩa con người trong suốt cuộc đời.

I think collectively, we can create that reality,

Cùng nhau, chúng ta có thể tạo ra được thực tế đó,

and I hope you do too.

và tôi hy vọng các bạn cũng có thể làm được.

Thank you.

Xin cám ơn.

(Applause)

(Vỗ tay)