Stephen Burt: Why people need poetry

Translator: Hồng Khánh Lê Reviewer: Lien Tran

I read poetry all the time

Tôi dành trọn thời gian để đọc thơ

and write about it frequently

viết lại những bài thơ đó

and take poems apart

và tách từng phần nhỏ phân tích

to see how they work

để ngẫm những câu thơ ngụ ý gì

because I'm a word person.

Vì tôi là người của văn chương

I understand the world best, most fully,

Tôi nhìn thế giới ở góc độ hoàn hảo

in words rather than, say, pictures or numbers,

hơn cả từ ngữ, lời nói, hình ảnh và con số

and when I have a new experience or a new feeling,

khi tôi có trải nghiệm và cảm xúc mới mẻ

I'm a little frustrated

tôi thấy bồn chồn

until I can try to put it into words.

cho đến lúc tôi có thể viết nó thành lời

I think I've always been that way.

Tôi nghĩ thói quen đó sẽ theo tôi mãi.

I devoured science fiction as a child. I still do.

Từ thuở nhỏ đến nay, tôi đam mê khoa học giả tường

And I found poems by Andrew Marvell

và tôi tìm đọc thơ của Andrew Marvell

and Matthew Arnold and Emily Dickinson

Matthew Arnold, Emily Dickinson,

and William Butler Yeats

và của William Butler Yeats

because they were quoted in science fiction,

vì các câu nói của họ được trích trong sách khoa học

and I loved their sounds

tôi mê mẩn âm điệu đó

and I went on to read about ottava rima

và tôi tìm hiểu về đoạn thơ tám câu

and medial caesuras and enjambment

về sự ngắt câu và nối ý,

and all that other technical stuff

và tất cả những cách viết khác

that you care about if you already care about poems,

bạn sẽ quan tâm đến tất cả điều đó nếu bạn thật sự yêu thích thơ,

because poems already made me happier

vì cuộc sống tôi hạnh phúc hơn nhờ thơ văn

and sadder and more alive.

hoặc trầm hơn và sinh động hơn

And I became a poetry critic

Và rồi tôi trở thành nhà phê bình thơ

because I wanted to know how and why.

vì tôi muốn hiểu cách thức và nguồn gốc động lực trong thơ.

Now, poetry isn't one thing that serves one purpose

Ngày nay, thơ ca không có mục đích

any more than music or computer programming

bất cứ loại âm nhạc hay lập trình máy tính

serve one purpose.

đều đáp ứng mục đích.

The greek word poem, it just means "a made thing,"

Trong tiếng Hy Lạp "thơ"có nghĩa "tạo từ"

and poetry is a set of techniques,

và thơ ca là tập hợp những kỹ thuật,

ways of making patterns

những loại mô típ

that put emotions into words.

để đưa cảm xúc vào từ ngữ.

The more techniques you know,

Bạn biết càng nhiều kĩ thuật,

the more things you can make,

thì bạn có thể làm càng nhiều thứ,

and the more patterns you can recognize

và bạn có thể hiểu càng nhiều biểu tượng

in things you might already like or love.

trong những thứ mà bạn thích hay say mê.

That said, poetry does seem to be

Điều đó nói lên rằng, thơ ca dường như

especially good at certain things.

đặc biệt hiệu quả ở vài trường hợp.

For example, we are all going to die.

Ví dụ, tất cả chúng ta rồi sẽ chết.

Poetry can help us live with that.

Thơ ca có thể giúp chúng ta sống với điều đó.

Poems are made of words, nothing but words.

Các bài thơ được tạo bởi từ ngữ, không gì ngoài từ ngữ.

The particulars in poems are like

Những nét đặc biệt trong những bài thơ giống như

the particularities, the personalities,

các đặc tính, cá tính,

that distinguish people from one another.

giúp phân biệt người này với người khác.

Poems are easy to share, easy to pass on,

Các bài thơ rất dễ chia sẻ, truyền lại,

and when you read a poem, you can imagine

và khi đọc thơ, bạn có thể tưởng tượng

someone's speaking to you or for you,

đó là lời của ai đó nói với bạn hoặc nói giúp cho bạn,

maybe even someone far away

thậm chí có thể ai đó ở rất xa

or someone made up or someone deceased.

hay ai đó không có thật hoặc đã mất.

That's why we can go to poems when we want to

Đó là lý do bạn đến với thơ khi bạn muốn

remember something or someone,

gợi nhớ về điều gì hoặc nghĩ về ai đó,

to celebrate or to look beyond death

mặc niệm hay nhìn vượt trên cái chết

or to say goodbye,

hoặc nói lời tạm biệt,

and that's one reason poems can seem important,

và đó là một lý do để thơ ca có thể trở nên quan trọng

even to people who aren't me,

thập chí đối với nhiều người khác,

who don't so much live in a world of words.

dù họ không sống nhiều trong thế giới ngôn từ.

The poet Frank O'Hara said,

Nhà thơ Frank O'Hara đã nói,

"If you don't need poetry, bully for you,"

" Nếu bạn không cần thơ, tốt thôi, hoan hô bạn,"

but he also said when he didn't want to be alive anymore,

nhưng ông ấy cũng nói, khi ông không muốn sống nữa,

the thought that he wouldn't write any more poems

thì chính ý nghĩ không được làm thơ nữa

had stopped him.

đã ngăn ông tự tử.

Poetry helps me want to be alive,

Thơ ca cho tôi ham muốn tồn tại,

and I want to show you why by showing you how,

và tôi muốn cho bạn hiểu tại sao và như thế nào mà

how a couple of poems react to the fact that

vài câu thơ tác động vào thực tế

we're alive in one place at one time in one culture,

ta đang sống ở 1 nơi, tại 1 thời điểm, trong 1 nền văn hóa,

and in another we won't be alive at all.

thì cũng tác động như vậy ở 1 thực tế khác khi ta không còn sống nữa.

So here's one of the first poems I memorized.

Đây là một trong những bài thơ đầu tiên tôi nhớ.

It could address a child or an adult.

Nó có thể viết cho trẻ em hoặc người lớn.

"From far, from eve and morning

"Từ xa xăm, từ thời còn bóng tối

From yon twelve-winded sky,

Từ khắp bốn phương tám hướng chân trời,

The stuff of life to knit me

Gió cuộc đời cuốn trọn lấy đời tôi

Blew hither; here am I.

Đẩy tôi bay bay mãi đến nơi này.

Now — for a breath I tarry

Giờ đây - một hơi thở tôi còn cầm giữ

Nor yet disperse apart —

vẫn chưa buông để mãi chờ em -

Take my hand quick and tell me,

Hãy cầm tay tôi và nói vội đôi lời,

What have you in your heart.

Những điều em giấu kín tận đáy trái tim.

Speak now, and I will answer;

Giờ nói đi, và tôi chấp nhận tất cả;

How shall I help you, say;

Làm sao tôi giữ mãi được em, xin hãy nói;

Ere to the wind's twelve quarters

Trước khi gió trời lồng lộng thổi

I take my endless way."

Đẩy tôi bay về nơi cuối chân trời."

[A. E. Housman]

[A. E. Housman]

Now, this poem has appealed

Bài thơ này lôi cuốn

to science fiction writers.

các tác giả sách viễn tưởng.

It's furnished at least three science fiction titles,

Nó cung cấp ít nhất ba đề tài khoa học viễn tưởng,

I think because it says poems can brings us news

tôi nghĩ bài thơ nói lên rằng thơ ca cho ta thông tin

from the future or the past

từ tương lai hay quá khứ

or across the world,

và bao trùm cả thế giới,

because their patterns can seem to tell you

có lẽ vì những sắc thái của nó cho bạn biết

what's in somebody's heart.

điều chất chứa trong tim của ai đó.

It says poems can bring people together temporarily,

Bài thơ nói rằng thơ ca có thể làm người ta đến với nhau,

which I think is true,

tôi nghĩ điều đó là thật,

and it sticks in my head not just because it rhymes

bài thơ cứ ở mãi trong tâm trí tôi không phải chỉ vì vần điệu của nó

but for how it rhymes,

mà là vì nghệ thuật tạo ra nó,

cleanly and simply on the two and four,

đơn giản và rõ ràng ở câu 2 và câu 4, khổ thơ cuối

"say" and "way,"

từ "nói" và từ "đường"

with anticipatory hints on the one and three,

với một gợi ý trước ở câu một và ba,

"answer" and "quarters,"

"trả lời" và "hướng,"

as if the poem itself were coming together.

như thể cả bài thơ tự nó hòa quyện lẫn nhau.

It plays up the fact that we die

Bài thơ nhấn mạnh ta chết

by exaggerating the speed of our lives.

vì sống quá vội vàng.

A few years on Earth become

Vài năm trên Trái đất trở thành

one speech, one breath.

một câu nói, một hơi thở.

It's a poem about loneliness --

Đó là một bài thơ về nỗi cô đơn --

the "I" in the poem feels no connection will last —

"Tôi" trong bài thơ cảm thấy không có liên kết nào tồn tại-

and it might look like a plea for help

và dường như đó là một lời cầu cứu

'til you get to the word "help,"

cho đến khi bạn thốt ra từ "Cứu với",

where this "I" facing you, taking your hand,

nơi "tôi" sẽ đối mặt với bạn, cầm tay bạn,

is more like a teacher or a genie,

giống như một người thầy hay một vị thần,

or at least that's what he wants to believe.

hoặc ít nhất đó là điều đương sự muốn tin.

It would not be the first time a poet had

Có lẽ đó không phải lần đầu tiên một nhà thơ

written the poem that he wanted to hear.

viết bài thơ cho chính mình.

Now, this next poem really changed

Bài thơ tiếp theo đây thật sự thay đổi

what I liked and what I read

điều tôi đã thích và đã đọc

and what I felt I could read as an adult.

và đã cảm được khi tôi đọc lại lúc đã lớn.

It might not make any sense to you

Nó có thể không nghĩa gì với bạn

if you haven't seen it before.

nếu chưa từng đọc nó lúc còn bé.

"The Garden"

"Khu vườn"

"Oleander: coral

"Cây trúc đào như san hô đỏ

from lipstick ads in the 50's.

quảng cáo son 1 9 50.

Fruit of the tree of such knowledge

Hoa trái đỏ của cây trái cấm thủa nào

To smack (thin air)

Hằn in vào không (trong làn gió mỏng)

meaning kiss or hit.

là nụ hôn hay một cú đấm nặng tay.

It appears

Nụ hoa đỏ xuất hiện

in the guise of outworn usages

trong quảng cáo tầm thường

because we are bad?

có phải vì phụ nữ ta bị xem tồi thế sao?

Big masculine threat,

Hãy nhớ, nạn nam dâm còn đấy,

insinuating and slangy."

sự ẩn nghĩa và ẩn chữ thoảng đâu đây."

[Rae Armantrout]

[Rae Armantrout]

Now, I found this poem in an anthology

Tôi đã tìm thấy bài thơ này trong tuyển tập thơ

of almost equally confusing poems in 1989.

gồm toàn những bài thơ khó hiểu trong năm 1989.

I just heard that there were these scandalous writers

Chính tôi nghe có những nhà văn tai tiếng

called Language poets who didn't make any sense,

được gọi Nhà Thơ Ngôn Ngữ, làm thơ không hề có ý nghĩa,

and I wanted to go and see for myself what they were like,

chính tôi muốn đi và xem thơ đó thế nào,

and some of them didn't do much for me,

và vài người không cho tôi xem,

but this writer, Rae Armantrout,

nhưng nhà văn Rae Amantrout này

did an awful lot, and I kept reading her

làm điều thú vị cho tôi, và tôi còn đọc thơ của cô ấy

until I felt I knew what was going on,

cho tới khi tôi cảm nhận điều gì đang xảy ra,

as I do with this poem.

như tôi làm với bài này.

It's about the Garden of Eden and the Fall

Bài thơ nói về Vườn Địa Đàng và sự Sa Ngã

and the Biblical story of the Fall,

và về câu chuyện kinh thánh kể Adam và Eva phạm tội,

in which sex as we know it

như ta biết, trong câu chuyện, tình dục,

and death and guilt

cái chết và tội lỗi

come into the world at the same time.

xuất hiện ở thế gian cùng một thời điểm.

It's also about how appearances deceive,

Chuyện cũng nói về vẻ bề ngoài có thể lừa dối,

how our culture can sweep us along

về cách thức nền văn hóa có thể thay đổi ta

into doing and saying things we didn't intend

khi ta làm và nói những điều ta không ý thức

or don't like, and Armantrout's style

hay không thích làm, và thơ của Armantrout

is trying to help us stop or slow down.

đang giúp ta dừng hoặc nghĩ lại.

"Smack" can mean "kiss" as in air kisses,

"Smack" nghĩa là "hôn" như nụ hôn gió,

as in lip-smacking,

hay nụ hôn trên môi

but that can lead to "smack" as in "hit"

nhưng "smack" cũng có nghĩa là "đánh"

as in domestic abuse,

như trong những cuộc gây gỗ ở gia đình,

because sexual attraction can seem threatening.

bởi vì lực hút tính dục thường rất nguy hiểm.

The red that means fertility

Màu đỏ biểu tượng cho khả năng sinh sản

can also mean poison.

cũng có thể mang nghĩa là độc dược.

Oleander is poisonous.

Cây trúc đào có độc.

And outworn usages like "smack" for "kiss"

và cách dùng xưa của từ "Smask" với nghĩa "hôn"

or "hit" can help us see

hay "đánh" có thể giúp ta thấy

how our unacknowledged assumptions

cách những định kiến không ý thức

can make us believe we are bad,

làm ta nghĩ rằng phụ nữ gây ham muốn xấu,

either because sex is sinful

hoặc bởi vì tình dục là tội lỗi

or because we tolerate so much sexism.

hoặc vì ta quá dung dưỡng thói phân biệt giới tính.

We let guys tell women what to do.

Ta để đàn ông sai khiến phụ nữ.

The poem reacts to old lipstick ads,

Bài thơ phản ứng trước cách quảng cáo cũ về son phấn,

and its edginess about statement,

và sự tức giận của nó về ý tưởng,

its reversals and halts, have everything to do

về sự đảo lộn và tỉnh táo, thúc đẩy làm mọi cách

with resisting the language of ads

để chống lại ngôn ngữ quảng cáo

that want to tell us so easily what to want,

ngôn ngữ này muốn nói với ta một cách dễ dàng điều ta muốn,

what to do, what to think.

việc ta làm, sự ta nghĩ.

That resistance is a lot of the point of the poem,

Sự phản kháng là điểm nhấn trong bài thơ,

which shows me, Armantrout shows me

nó cho cho tôi thấy, Armantrout chỉ cho tôi

what it's like to hear grave threats

điều nghe thấy như là những đe dọa

and mortal dishonesty in the language

và sự lừa dối chết người của ngôn ngữ

of everyday life, and once she's done that,

hằng ngày, và cứ mỗi lần lời nói được cất lên,

I think she can show other people, women and men,

tôi nghĩ cô ta có thể chỉ cho người khác, phụ nữ và đàn ông,

what it's like to feel that way

điều có thể cảm nhận trong thơ

and say to other people, women and men

và nói cho những người khác, phụ nữ và đàn ông

who feel so alienated or so threatened

những người cảm thấy như bị bệnh tâm thần hoặc quá sợ hãi

that they're not alone.

mà họ không đơn độc.

Now, how do I know that I'm right

Bây giờ, làm sao tôi biết rằng tôi đúng

about this somewhat confusing poem?

về một bài thơ gây khó hiểu nào đó?

Well in this case, I emailed the poet a draft of my talk

Trường hợp này, tôi email cho nhà thơ này bài thuyết trình

and she said, "Yeah, yeah, that's about it."

và cô ta nói, "vâng, đúng như vậy đó."

Yeah. (Laughter) (Applause)

Vâng. (Cười) (Vỗ tay)

But usually, you can't know. You never know.

Nhưng thường bạn không thể biết. Bạn không bao giờ biết.

You can't be sure, and that's okay.

Bạn không thể chắc chắn, và thế cũng hay.

All we can do we is listen to poems

Điều ta có thể làm là nghe thơ

and look at poems and guess

đọc bài thơ và đoán

and see if they can bring us what we need,

và xem liệu chúng có thể mang đến cho ta điều ta cần,

and if you're wrong about some part of a poem,

và liệu bạn có nhầm về một phần nào đó của bài thơ,

nothing bad will happen.

không có điều gì xấu xảy ra đâu.

Now, this next poem is older than Armantrout's,

Bây giờ, bài kế tiếp là bài xưa hơn bài của Armantrout,

but a little younger than A. E. Housman's.

nhưng mới hơn bài của A. E. Housman một tí.

"The Brave Man"

"Người Can đảm"

"The sun, that brave man,

"Mặt trời, người rạng rỡ,

Comes through boughs that lie in wait,

Xuyên qua những tán lá nằm im chờ đợi,

That brave man.

Đó là người can đảm.

Green and gloomy eyes

Sương như mắt xanh và u buồn

In dark forms of the grass

Trong vùng tối của của cây

Run away.

Hắn chạy đi mất.

The good stars,

Những ngôi sao sáng đẹp,

Pale helms and spiky spurs,

mũ trụ xám và giày thúc ngựa,

Run away.

Hắn chạy đi mất.

Fears of my bed,

Nỗi sợ đến nơi tôi nằm,

Fears of life and fears of death,

Nỗi sợ về cuộc sống và cái chết,

Run away.

Hắn chạy đi mất.

That brave man comes up

Nhưng, Người can đảm đứng lên

From below and walks without meditation,

với chân đất và bước đi không suy nghĩ,

That brave man."

Đó là con người can đảm."

[Wallace Stevens]

[Wallace Stevens]

Now, the sun in this poem,

Bây giờ, mặt trời trong bài thơ này,

in Wallace Stevens' poem, seems so grave

trong bài thơ của Wallace Stevens, có vẻ rất can đảm

because the person in the poem is so afraid.

vì con người trong bài thơ rất sợ sệt.

The sun comes up in the morning through branches,

Mặt trời lên trong buổi sáng xuyên qua các tán lá,

dispels the dew, the eyes, on the grass,

xua đi những hạt sương, như những đôi mắt trong đám cây cỏ,

and defeats stars envisioned as armies.

và đánh bại những ngôi sao được hình dung như đội quân.

"Brave" has its old sense of showy

"Brave" nghĩa xưa là rạng rỡ

as well as its modern sense, courage.

còn nghĩa mới là can đảm.

This sun is not afraid to show his face.

Mặt trời không sợ lộ diện.

But the person in the poem is afraid.

Nhưng người trong bài thơ thì sợ.

He might have been up all night.

Anh ta có lẽ đã thức trắng đêm.

That is the reveal Stevens saves for that fourth stanza,

Điều này Stevens tiết lộ ở đoạn thứ tư,

where run away has become a refrain.

khi chạy đi mất trở thành điệp khúc.

This person might want to run away too,

Người này cũng muốn chạy đi luôn,

but fortified by the sun's example,

nhưng được thúc đẩy bởi tấm gương của mặt trời

he might just rise.

anh ta có lẽ đã đứng dậy.

Stevens saves that sonically odd word "meditation"

Stevens đặt từ "meditation" có âm không hợp

for the end.

ở chỗ kết.

Unlike the sun, human beings think.

Không như mặt trời, loài người biết suy nghĩ.

We meditate on past and future, life and death,

Ta suy nghĩ về quá khứ và tương lai, cuộc sống và cái chết,

above and below.

bên trên và bên dưới.

And it can make us afraid.

Và điều đó làm ta sợ.

Poems, the patterns in poems,

Thơ ca, các mô tip trong thơ,

show us not just what somebody thought

cho ta thấy không chỉ ai đó suy nghĩ

or what someone did or what happened

hoặc điều gì xảy ra hay ai làm ra

but what it was like to be a person like that,

nhưng là cái gì đó mà một con người có thể giống như vậy,

to be so anxious, so lonely, so inquisitive,

biết lo lắng, đơn độc, rất tò mò,

so goofy, so preposterous, so brave.

ngốc nghết, lố bịch và can trường.

That's why poems can seem at once so durable,

Đó là lý do thơ ca có thể trường tồn,

so personal, and so ephemeral,

có tính cá nhân và rất phù du,

like something inside and outside you at once.

như là những thứ cùng lúc ở trong và ngoài con người bạn.

The Scottish poet Denise Riley compares poetry

Nhà thơ Denise Riley người Scot-len so sánh thơ ca

to a needle, a sliver of outside I cradle inside,

với mũi kim, một vật bên ngoài mà ta đâm vào trong,

and the American poet Terrance Hayes

và nhà thơ Terrance Heyes người Mỹ

wrote six poems called "Wind in a Box."

viết 6 bài thơ với tựa "Gió trong Hộp."

One of them asks, "Tell me,

Trong số đó có câu, "nói xem,

what am I going to do when I'm dead?"

điều gì tôi sẽ làm khi tôi chết?"

And the answer is that he'll stay with us

Và câu trả lời là nhà thơ muốn ở lại với chúng ta

or won't stay with us inside us as wind,

hay sẽ không ở lại với ta mà bên trong ta như ngọn gió,

as air, as words.

như khí trời, như các từ ngữ.

It is easier than ever to find poems

Chúng ta dễ dàng nhận thấy các bài thơ

that might stay inside you, that might stay with you,

có thể lưu trong tâm trí và sống cùng ta,

from long, long ago, or from right this minute,

từ rất lâu, hay từ ngay phút này,

from far away or from right close to where you live,

từ rất xa xôi hay từ ngay gần nơi bạn sống,

almost no matter where you live.

dù bạn sống ở đâu cũng không quan trọng.

Poems can help you say, help you show how you're feeling,

Thơ giúp bạn nói, giúp bạn bày tỏ những cảm nhận,

but they can also introduce you

và nó cũng có thể mang đến cho bạn

to feelings, ways of being in the world,

cảm xúc, bày bạn cách sống trên thế gian này,

people, very much unlike you,

giới thiệu bạn với những người khác biệt,

maybe even people from long, long ago.

có thể là những người sống trước bạn rất lâu.

Some poems even tell you

Thậm chí một số bài thơ còn nói cho bạn

that that is what they can do.

biết những gì thơ ca có thể làm.

That's what John Keats is doing

Đó là những gì mà John Keats làm

in his most mysterious, perhaps, poem.

trong bài thơ có lẽ là bí ẩn nhất của ông.

It's mysterious because it's probably unfinished,

Nó bí ẩn vì dường như nó chưa được hoàn thành,

he probably left it unfinished,

ông ta để nó lơ lửng,

and because it might be meant

và vì nó được trình bày

for a character in a play,

để mô tả một nhân vật trong một vở kịch,

but it might just be Keats' thinking

nhưng có thể là suy nghĩ của Keat

about what his own writing,

về điều mà cách viết của ông ta,

his handwriting, could do,

chữ viết tay của ông ta, có thể làm,

and in it I hear, at least I hear, mortality,

và trong đó, ít ra tôi thấy được sự chết chóc

and I hear the power of older poetic techniques,

và tôi cảm được sức mạnh của những kỹ thuật thơ ca,

and I have the feeling, you might have the feeling,

và tôi có cảm giác, bạn có thể cảm thấy,

of meeting even for an instant, almost becoming,

về cuộc gặp, thậm chí là trong giây lát, dường như mới bắt đầu,

someone else from long ago,

gặp vài người từ rất xa xưa,

someone quite memorable.

vài người ta không thể quên.

"This living hand, now warm and capable

"Bàn tay này còn sống, giờ đây ấm, mặn nồng

Of earnest grasping, would, if it were cold

muốn nắm giữ cuộc vui, nhưng khi đã lạnh rồi

And in the icy silence of the tomb,

Đi vào trong thinh lặng nơi băng giá nấm mồ,

So haunt thy days and chill thy dreaming nights

Bày tay ám ban ngày làm nàng sợ đêm mơ

That thou would wish thine own heart dry of blood

nàng cầu mong thống thiết tim nàng được thay chàng

So in my veins red life might stream again,

Nhờ thế trong máu tôi, mầm sống đỏ trở lại,

And thou be conscience-calm’d -- see here it is --

Và nàng là cảm nhận bình yên -- ở trong tôi --

I hold it towards you."

Sẽ giữ mãi cho nàng."

Thanks.

Xin cảm ơn.

(Applause)

(Vỗ tay)