Stephen Burt: Why people need poetry

Tłumaczenie: Małgorzata Boryczka Korekta: Rysia Wand

I read poetry all the time

Stale czytam poezję

and write about it frequently

i często o niej piszę.

and take poems apart

Analizuję wiersze,

to see how they work

żeby zrozumieć ich działanie,

because I'm a word person.

bo jestem miłośnikiem słów.

I understand the world best, most fully,

Najlepiej rozumiem świat poprzez słowa,

in words rather than, say, pictures or numbers,

dużo lepiej niż przez obrazy czy liczby.

and when I have a new experience or a new feeling,

Kiedy doświadczam czegoś lub odczuwam coś nowego,

I'm a little frustrated

jestem sfrustrowany,

until I can try to put it into words.

dopóki nie ubiorę tego w słowa.

I think I've always been that way.

Chyba zawsze taki byłem.

I devoured science fiction as a child. I still do.

Jako dziecko pochłaniałem sci-fi. Wciąż to robię.

And I found poems by Andrew Marvell

Odkryłem wiersze Andrew Marvella,

and Matthew Arnold and Emily Dickinson

Matthew Arnolda, Emily Dickinson,

and William Butler Yeats

Williama Butlera Yeatsa,

because they were quoted in science fiction,

bo były cytowane w książkach sci-fi.

and I loved their sounds

Pokochałem ich dźwięk,

and I went on to read about ottava rima

zacząłem czytać o strofach ośmiowersowych,

and medial caesuras and enjambment

średniówkach, przerzutni

and all that other technical stuff

i innych kwestiach technicznych,

that you care about if you already care about poems,

które obchodzą cię, jeśli już interesujesz się poezją.

because poems already made me happier

Już wtedy wiersze sprawiły, że byłem szczęśliwszy,

and sadder and more alive.

smutniejszy, bardziej czułem, że żyję.

And I became a poetry critic

Zostałem krytykiem poezji,

because I wanted to know how and why.

bo chciałem wiedzieć, jak i dlaczego.

Now, poetry isn't one thing that serves one purpose

Poezja nie służy jednemu celowi,

any more than music or computer programming

podobnie jak muzyka czy programowanie

serve one purpose.

służą wielu celom.

The greek word poem, it just means "a made thing,"

Greckie słowo "poemat" oznacza "rzecz stworzoną".

and poetry is a set of techniques,

Poezja to zbiór technik,

ways of making patterns

sposobów tworzenia wzorców,

that put emotions into words.

które ubierają emocje w słowa.

The more techniques you know,

Im więcej znasz technik,

the more things you can make,

tym więcej rzeczy możesz stworzyć,

and the more patterns you can recognize

tym więcej wzorów możesz rozpoznać

in things you might already like or love.

w rzeczach już lubianych czy kochanych.

That said, poetry does seem to be

Poezja faktycznie wydaje się

especially good at certain things.

szczególnie pomocna w pewnych kwestiach.

For example, we are all going to die.

Na przykład: wszyscy umrzemy.

Poetry can help us live with that.

Poezja może nam pomóc z tym żyć.

Poems are made of words, nothing but words.

Wiersze są stworzone ze słów, niczego więcej.

The particulars in poems are like

Szczegóły w wierszach

the particularities, the personalities,

są jak osobliwości, osobowości,

that distinguish people from one another.

odróżniające ludzi od siebie nawzajem.

Poems are easy to share, easy to pass on,

Wierszami łatwo się dzielić, przekazywać je dalej.

and when you read a poem, you can imagine

Gdy czytasz wiersz,

someone's speaking to you or for you,

możesz wyobrażać sobie, że ktoś mówi do ciebie lub dla ciebie.

maybe even someone far away

Może nawet ktoś z daleka,

or someone made up or someone deceased.

ktoś wymyślony albo zmarły.

That's why we can go to poems when we want to

To dlatego możemy zwrócić się ku poezji,

remember something or someone,

kiedy chcemy coś lub kogoś wspomnieć,

to celebrate or to look beyond death

coś uczcić, spojrzeć poza śmierć

or to say goodbye,

albo pożegnać się.

and that's one reason poems can seem important,

Z tego powodu wiersze mogą wydać się istotne nawet ludziom,

even to people who aren't me,

którzy nie są tacy jak ja,

who don't so much live in a world of words.

którzy nie żyją tak bardzo w świecie słów.

The poet Frank O'Hara said,

Poeta Frank O'Hara powiedział,

"If you don't need poetry, bully for you,"

"Jeśli nie potrzebujesz poezji - gratuluję".

but he also said when he didn't want to be alive anymore,

Powiedział także, że gdy nie chciał już żyć,

the thought that he wouldn't write any more poems

powstrzymała go myśl,

had stopped him.

że nie mógłby już pisać wierszy.

Poetry helps me want to be alive,

Poezja sprawia, że chcę żyć.

and I want to show you why by showing you how,

Chciałbym wam to wyjaśnić

pokazując, jak kilka wierszy reaguje na to,

how a couple of poems react to the fact that

we're alive in one place at one time in one culture,

że żyjemy w jednym miejscu, jednym czasie, w jednej kulturze,

and in another we won't be alive at all.

i nie będziemy żyć w innej.

So here's one of the first poems I memorized.

Oto jeden z pierwszych wierszy, jakich nauczyłem się na pamięć.

It could address a child or an adult.

Może dotyczyć dziecka albo dorosłego.

"From far, from eve and morning

"Z dala, ze światła i ciemności

From yon twelve-winded sky,

Dalekich wiatrów stu,

The stuff of life to knit me

Tkacz życia, co mnie złożył

Blew hither; here am I.

Tchnął: i oto jestem tu.

Now — for a breath I tarry

Już – póki trwa to tchnienie

Nor yet disperse apart —

Nie zniknie jak we mgle

Take my hand quick and tell me,

Chwyć moją dłoń i powiedz,

What have you in your heart.

Co niesie serce twe.

Speak now, and I will answer;

Mów zaraz, ja odpowiem;

How shall I help you, say;

Jak mam ci pomóc, jak;

Ere to the wind's twelve quarters

Nim ruszę w krąg stu wichrów

I take my endless way."

Na mój bezkresny szlak."

[A. E. Housman]

[A. E. Housman, tłum. Andrzej Ziółkowski]

Now, this poem has appealed

Ten wiersz przemówił do pisarzy science-fiction.

to science fiction writers.

It's furnished at least three science fiction titles,

Pojawił się w co najmniej trzech książkach sci-fi.

I think because it says poems can brings us news

Pokazuje, jak wiersze mogą przynosić wieści z przeszłości,

from the future or the past

przyszłości, lub z drugiego końca świata,

or across the world,

because their patterns can seem to tell you

ponieważ ich schematy potrafią opowiedzieć o tym,

what's in somebody's heart.

co tkwi w czyimś sercu.

It says poems can bring people together temporarily,

Mówi nam, że wiersze mogą chwilowo łączyć ludzi,

which I think is true,

co według mnie jest prawdą.

and it sticks in my head not just because it rhymes

Pamiętam go nie tylko dlatego, że się rymuje,

ale dlatego, jak się rymuje.

but for how it rhymes,

cleanly and simply on the two and four,

Czysto i prosto w drugim i czwartym wersie,

"say" and "way,"

"jak" i "szlak",

with anticipatory hints on the one and three,

niedokładnie wers pierwszy i trzeci,

"answer" and "quarters,"

"odpowiem" i "wichrów".

as if the poem itself were coming together.

Jakby wiersz składał się sam.

It plays up the fact that we die

Bawi się tym, że umrzemy,

by exaggerating the speed of our lives.

wyolbrzymiając tempo życia.

A few years on Earth become

Kilka lat na ziemi staje się

one speech, one breath.

jedną przemową, jednym oddechem.

It's a poem about loneliness --

To wiersz o samotności.

the "I" in the poem feels no connection will last —

Podmiot w wierszu czuje, że żadna więź nie przetrwa.

and it might look like a plea for help

Może to wyglądać jak wołanie o pomoc,

'til you get to the word "help,"

ale potem docieramy do słowa "pomóc",

where this "I" facing you, taking your hand,

kiedy to podmiot zwraca się do ciebie, bierze za rękę

is more like a teacher or a genie,

i staje się nauczycielem lub dżinem,

or at least that's what he wants to believe.

a przynajmniej chce wierzyć, że nim jest.

It would not be the first time a poet had

Nie po raz pierwszy poeta napisał wierz,

written the poem that he wanted to hear.

który sam chciał usłyszeć.

Now, this next poem really changed

Kolejny wiersz wpłynął znacząco na to, co lubiłem,

what I liked and what I read

co czytałem i co wydało mi się,

and what I felt I could read as an adult.

że mógłbym czytać jako dorosły.

It might not make any sense to you

Jeśli nie widzieliście go wcześniej

if you haven't seen it before.

może się wydać bez sensu.

"The Garden"

"Ogród"

"Oleander: coral

"Oleander: koralowy

from lipstick ads in the 50's.

jak z reklam szminek z lat pięćdziesiątych.

Fruit of the tree of such knowledge

Owoc drzewa poznania takiej wiedzy

To smack (thin air)

Dać (w powietrzu)

meaning kiss or hit.

można buziaka lub klapsa.

It appears

Pojawia się

in the guise of outworn usages

pod postacią przebrzmiałego użycia,

because we are bad?

bo jesteśmy źli?

Big masculine threat,

Wielkie, męskie zagrożenie,

insinuating and slangy."

insynuujące i gwarowe".

[Rae Armantrout]

[Rae Armantrout]

Now, I found this poem in an anthology

Znalazłem ten wiersz w antologii z 1989 roku,

of almost equally confusing poems in 1989.

pełnej takich niezrozumiałych wierszy.

I just heard that there were these scandalous writers

Słyszałem, że są tacy pisarze-skandaliści,

called Language poets who didn't make any sense,

zwani Poetami Języka, którzy pisali bez sensu.

and I wanted to go and see for myself what they were like,

Chciałem przekonać się, kim są.

and some of them didn't do much for me,

Niektórzy nie trafili do mnie,

but this writer, Rae Armantrout,

ale ta poetka, Rae Armantrout,

did an awful lot, and I kept reading her

przemówiła do mnie bardzo. Czytałem jej wiersze,

until I felt I knew what was going on,

aż poczułem, że rozumiem, o co chodzi.

as I do with this poem.

Tak też zrozumiałem ten wiersz.

It's about the Garden of Eden and the Fall

Opowiada on o ogrodzie Eden i Upadku,

and the Biblical story of the Fall,

o biblijnej historii Upadku,

in which sex as we know it

w którym seks, jaki znamy,

and death and guilt

śmierć i wina

come into the world at the same time.

przychodzą na świat w jednej chwili.

It's also about how appearances deceive,

Opowiada też o tym, jak złudne są pozory,

how our culture can sweep us along

jak nasza kultura potrafi wciągnąć nas

into doing and saying things we didn't intend

w robienie i mówienie rzeczy, których nie myślimy

or don't like, and Armantrout's style

lub nie lubimy.

is trying to help us stop or slow down.

Armantrout próbuje nam pomóc zwolnić lub zatrzymać się.

"Smack" can mean "kiss" as in air kisses,

Dać można całusa, posłać pocałunek

as in lip-smacking,

w powietrzu,

but that can lead to "smack" as in "hit"

ale można też dać klapsa, czyli zbić,

as in domestic abuse,

dopuścić się przemocy domowej,

because sexual attraction can seem threatening.

ponieważ pociąg seksualny może wydawać się niebezpieczny.

The red that means fertility

Czerwień oznacza płodność,

can also mean poison.

ale może to być też trucizna.

Oleander is poisonous.

Oleander jest trujący.

And outworn usages like "smack" for "kiss"

Przebrzmiałe użycie słów jak "buziak"

or "hit" can help us see

czy "klaps" pozwala nam ujrzeć,

how our unacknowledged assumptions

jak nasze nieuświadomione założenia

can make us believe we are bad,

potrafią nam wmówić, że jesteśmy źli,

either because sex is sinful

czy to dlatego, że seks jest grzeszny,

or because we tolerate so much sexism.

czy też dlatego, że tolerujemy tyle seksizmu.

We let guys tell women what to do.

Pozwalamy, by mężczyźni mówili kobietom, co mają robić.

The poem reacts to old lipstick ads,

Wiersz jest reakcją na stare reklamy szminek,

and its edginess about statement,

a jego emocjonalne podejście,

its reversals and halts, have everything to do

jego zatrzymania i odwrócenia ról

with resisting the language of ads

związane są z oporem przed językiem reklamy,

that want to tell us so easily what to want,

który próbuje mówić nam, czego mamy chcieć,

what to do, what to think.

co mamy robić, co myśleć.

That resistance is a lot of the point of the poem,

Ten opór stanowi sedno wiersza,

which shows me, Armantrout shows me

przez który Armantrout pokazuje mi,

what it's like to hear grave threats

jak to jest słyszeć groźby

and mortal dishonesty in the language

i fundamentalną nieprawdę w języku codziennym.

of everyday life, and once she's done that,

Myślę, że przez tę demonstrację

I think she can show other people, women and men,

może pokazać innym ludziom, mężczyznom i kobietom,

what it's like to feel that way

jakie to uczucie,

and say to other people, women and men

i powiedzieć tym,

who feel so alienated or so threatened

którzy czują się wyalienowani i zagrożeni,

that they're not alone.

że nie są sami.

Now, how do I know that I'm right

Skąd wiem, że dobrze zrozumiałem

about this somewhat confusing poem?

ten nieco niejasny wiersz?

Well in this case, I emailed the poet a draft of my talk

W tym konkretnym przypadku wysłałem autorce

and she said, "Yeah, yeah, that's about it."

maila z moją prezentacją i usłyszałem: "Tak, to jest to".

Yeah. (Laughter) (Applause)

Tak.

But usually, you can't know. You never know.

Ale zazwyczaj nie ma pewności. Nigdy nie wiadomo.

You can't be sure, and that's okay.

Nie ma pewności i nic w tym złego.

All we can do we is listen to poems

Możemy jedynie słuchać wierszy,

and look at poems and guess

czytać je i zgadywać,

and see if they can bring us what we need,

sprawdzać, czy dają nam to, czego potrzebujemy.

and if you're wrong about some part of a poem,

A jeśli źle odczytamy jakąś część wiersza,

nothing bad will happen.

to nic złego się nie stanie.

Now, this next poem is older than Armantrout's,

Następny wiersz jest starszy od wiersza Armantrout,

but a little younger than A. E. Housman's.

ale nieco młodszy od wiersza A. E. Housmana.

"The Brave Man"

"Ten dzielny człowiek"

"The sun, that brave man,

"Słońce, ten dzielny człowiek,

Comes through boughs that lie in wait,

Wychodzi spoza gałęzi, które trwają w oczekiwaniu,

That brave man.

Ten dzielny człowiek.

Green and gloomy eyes

Zielone, ponure oczy

In dark forms of the grass

W ciemnych kształtach trawy

Run away.

Umykają.

The good stars,

Dobre gwiazdy,

Pale helms and spiky spurs,

Jasne hełmy i kolczaste ostrogi,

Run away.

Umykają.

Fears of my bed,

Lęki mego łóżka,

Fears of life and fears of death,

Lęki życia i lęki śmierci,

Run away.

Umykają.

That brave man comes up

Ten dzielny człowiek wschodzi

From below and walks without meditation,

I kroczy bez zastanowienia,

That brave man."

Ten dzielny człowiek".

[Wallace Stevens]

[Wallace Stevens, tłum. Adam Lipszyc]

Now, the sun in this poem,

Słońce w tym wierszu

in Wallace Stevens' poem, seems so grave

Wallace'a Stevensa, wydaje się tak dzielne,

because the person in the poem is so afraid.

bo osoba w wierszu tak bardzo się go boi.

The sun comes up in the morning through branches,

Słońce wschodzi rankiem, świeci poprzez gałęzie,

dispels the dew, the eyes, on the grass,

osusza rosę, oświetla oczy, trawę,

and defeats stars envisioned as armies.

pokonuje gwiazdy przedstawione jako armie.

"Brave" has its old sense of showy

"Dzielny" kojarzy się z efekciarstwem,

as well as its modern sense, courage.

ale także współcześnie z odwagą.

This sun is not afraid to show his face.

Słońce nie boi się pokazać swego oblicza.

But the person in the poem is afraid.

Osoba w wierszu boi się.

He might have been up all night.

Być może nie spała całą noc.

That is the reveal Stevens saves for that fourth stanza,

Stevens odkrywa to przed nami w czwartej zwrotce,

where run away has become a refrain.

w której "umykanie" staje się refrenem.

This person might want to run away too,

Osoba mówiąca może także chcieć umknąć,

but fortified by the sun's example,

ale umocniona przykładem słońca,

he might just rise.

może wzejść i powstać.

Stevens saves that sonically odd word "meditation"

Stevens zostawia na koniec dziwnie brzmiące tu

for the end.

słowo "zastanowienie".

Unlike the sun, human beings think.

W przeciwieństwie do słońca, ludzie myślą.

We meditate on past and future, life and death,

Zastanawiamy się nad przeszłością i przyszłością, życiem i śmiercią,

above and below.

górą i dołem.

And it can make us afraid.

To może wywołać u nas strach.

Poems, the patterns in poems,

Wiersze i motywy w wierszach

show us not just what somebody thought

pokazują nam nie tylko, co ktoś pomyślał

or what someone did or what happened

czy zrobił, czy co się wydarzyło,

but what it was like to be a person like that,

ale także jak to jest być taką osobą,

to be so anxious, so lonely, so inquisitive,

jak to jest bać się, być samotnym, dociekliwym,

so goofy, so preposterous, so brave.

niemądrym, absurdalnym, dzielnym.

That's why poems can seem at once so durable,

Dlatego wiersze mogą równocześnie wydawać się tak trwałe,

so personal, and so ephemeral,

osobiste i efemeryczne,

like something inside and outside you at once.

jak coś, co jest równocześnie wewnątrz i na zewnątrz nas.

The Scottish poet Denise Riley compares poetry

Szkocka poetka Denise Riley porównuje poezję do igły,

to a needle, a sliver of outside I cradle inside,

drzazgi ze świata zewnętrznego, która uwiera nas w środku.

and the American poet Terrance Hayes

Amerykański poeta Terrance Hayes

wrote six poems called "Wind in a Box."

napisał sześć wierszy pod tytułem "Wiatr w pudełku".

One of them asks, "Tell me,

W jednym z nich pyta: "Powiedz,

what am I going to do when I'm dead?"

co będę robił, gdy już umrę?"

And the answer is that he'll stay with us

Odpowiedź brzmi: zostaniesz z nami,

or won't stay with us inside us as wind,

lub nie zostaniesz z nami, w nas, jako wiatr,

as air, as words.

jako powietrze, jako słowa.

It is easier than ever to find poems

Obecnie znalezienie wiersza, który zostanie w nas,

that might stay inside you, that might stay with you,

jest łatwiejsze niż kiedykolwiek.

from long, long ago, or from right this minute,

Wiersza napisanego dawno temu albo tuż przed chwilą,

from far away or from right close to where you live,

w odległej krainie lub niedaleko od nas,

almost no matter where you live.

niezależnie od tego, gdzie żyjemy.

Poems can help you say, help you show how you're feeling,

Wiersze mogą nam pomóc wyrazić siebie, nasze uczucia,

but they can also introduce you

ale mogą nas także wystawić

to feelings, ways of being in the world,

na inne uczucia, na inne sposoby życia,

people, very much unlike you,

na ludzi zupełnie od nas różnych,

maybe even people from long, long ago.

może nawet na ludzi, którzy żyli dawno temu.

Some poems even tell you

Niektóre wiersze mówią nam,

that that is what they can do.

że właśnie to robią.

That's what John Keats is doing

To właśnie robi John Keats

in his most mysterious, perhaps, poem.

w swoim chyba najbardziej tajemniczym wierszu.

It's mysterious because it's probably unfinished,

Jest on tajemniczy, bo prawdopodobnie

he probably left it unfinished,

nie został ukończony,

and because it might be meant

a także dlatego, że mógłby być

for a character in a play,

kwestią postaci w sztuce,

but it might just be Keats' thinking

ale może też być głosem Keatsa,

about what his own writing,

przemyśleniami o własnej sztuce,

his handwriting, could do,

o jego piśmie.

and in it I hear, at least I hear, mortality,

W tym wierszu słyszę głos śmiertelnika

and I hear the power of older poetic techniques,

oraz moc dawnych technik poetyckich.

and I have the feeling, you might have the feeling,

I mam do uczucie, być może wy też to poczujecie,

of meeting even for an instant, almost becoming,

że na krótką chwilę spotykam kogoś, nawet staję się kimś,

someone else from long ago,

kto żył dawno temu,

someone quite memorable.

kimś zaprawdę godnym zapamiętania.

"This living hand, now warm and capable

"Ta żywa ręka, gorąca i skłonna

Of earnest grasping, would, if it were cold

Do uściśnienia - gdyby była martwa

And in the icy silence of the tomb,

I lodowata w milczeniu mogiły -

So haunt thy days and chill thy dreaming nights

Byłaby zmorą twoich dni i nocy,

That thou would wish thine own heart dry of blood

A ty, by zgłuszyć wyrzuty sumienia, Serce byś własnej pozbawiła krwi,

So in my veins red life might stream again,

Byle w mych żyłach znów mogła popłynąć

And thou be conscience-calm’d -- see here it is --

Czerwoną strugą... patrz, oto ma dłoń,

I hold it towards you."

Którą wyciągam ku tobie". [tłum. Włodzimierz Lewik]

Thanks.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)