Award-winning teen-age science in action

Ödüllü gençler bilim için çalışıyor

Çeviri: Mehmet Emin Yildiz Gözden geçirme: Sancak Gülgen

Lauren Hodge: If you were going to a restaurant and wanted a healthier option,

Lauren Hodge: Eğer bir restorana gitseydiniz ve daha sağlıklı bir şeyler yemek isteseydiniz,

which would you choose, grilled or fried chicken?

tavuğunuzu ızgarada mı yoksa yağda kızartılmış olarak mı tercih ederdiniz?

Now most people would answer grilled,

Birçok insan bu soruya "ızgara" diye cevap veriyor

and it's true that grilled chicken does contain less fat and fewer calories.

ve bu doğru çünkü gerçekten de ızgara edilmiş tavuk daha az yağ ve kalori içerir.

However, grilled chicken poses a hidden danger.

Ne var ki, ızgara tavuk içinde gizli bir tehdidi barındırıyor.

The hidden danger is heterocyclic amines --

Bu gizli tehdidin adı heterosiklik aminolar --

specifically phenomethylimidazopyridine,

başka bir ifadeyle phenomethylimidazopyridine,

or PhIP --

ya da PhIP --

(laughter)

(Kahkahalar)

which is the immunogenic or carcinogenic compound.

ki bunlar immünojen veya kanserojen bir bileşiktir.

A carcinogen is any substance or agent

Bir kanserojen,

that causes abnormal growth of cells,

vücudun diğer organlarına da sıçrayabilen ve yayılabilen

which can also cause them to metastasize or spread.

ve hücrelerde olağan dışı büyümeye yol açan bir çeşit bileşik ya da etkendir.

They are also organic compounds

Bu yapılar ayrıca

in which one or more of the hydrogens in ammonia

amonyaktaki bir veya daha fazla sayıdaki hidrojenin

is replaced with a more complex group.

daha kompleks bir grupla yer değiştirmesi ile oluşan organik bileşiklerdir.

Studies show that antioxidants

Çalışmalar, antioksidanların bu heterosiklik aminoları

are known to decrease these heterocyclic amines.

azaltabildiğini gösteriyor

However, no studies exist yet

Fakat bunun nasıl ve neden

that show how or why.

olduğunu açıklayabilen bir çalışma henüz yok.

These here are five different organizations that classify carcinogens.

Burada kanserojenleri gruplandıran beş ayrı organizasyon var.

And as you can see, none of the organizations consider the compounds to be safe,

Buradan da görebileceğiniz gibi hiçbir organizasyon

which justifies the need to decrease them in our diet.

diyetimizde azaltmamız gereken bileşikleri güvenli bulmuyor.

Now you might wonder how a 13 year-old girl could come up with this idea.

Şu an belki 13 yaşında bir kızın bu fikirleri nasıl ileri sürdüğünü merak ediyorsunuz.

And I was led to it through a series of events.

Buna beni bir dizi olay sürükledi.

I first learned about it through a lawsuit I read about in my doctor's office --

İlk olarak öğrendiklerim doktorumun ofisinde

(Laughter)

(Kahkahalar)

which was between the Physician's Committee for Responsible Medicine

yedi farklı fast-food restoranıyla Sorumlu Tıp Hekimleri Komitesi arasında geçen

and seven different fast food restaurants.

bir dava hakkında okuduklarımdandı.

They weren't sued because there was carcinogens in the chicken,

Bu restoranlar, tavuklarının içinde kanserojen madde olduğundan değil

but they were sued because of California's Proposition 65,

65 nolu California yasasına göre dava edilmişti -ki bu yasaya göre

which stated that if there's anything dangerous in the products

eğer bir ürünün içinde tehlikeli madde varsa

then the companies had to give a clear warning.

üretici firma bunu açık bir şekilde ifade etmek zorundadır.-

So I was very surprised about this.

Bu beni çok şaşırttı.

And I was wondering why nobody knew more

Ve bu pek de zararlı görünmeyen

about this dangerous grilled chicken,

tehlikeli ızgara tavuk hakkında

which doesn't seem very harmful.

neden hiçkimsenin yeterli bilgiye sahip olmadığını merak ettim.

But then one night, my mom was cooking grilled chicken for dinner,

Sonra bir akşam, annem akşam yemeği için tavuk ızgara yaparken

and I noticed that the edges of the chicken,

limon suyunda terbiye edilmiş tavuğun

which had been marinated in lemon juice, turned white.

kenarlarının beyaza döndüğünü farkettim.

And later in biology class, I learned that it's due to a process called denaturing,

Sonrasında bir biyoloji dersinde bunun denatürasyon denen bir süreçten kaynaklandığını öğrendim.

which is where the proteins will change shape

Bu süreçte proteinlerin şekli değişiyor

and lose their ability to chemically function.

ve kimyasal fonksiyonlarını kaybediyorlar.

So I combined these two ideas and I formulated a hypothesis,

Bu iki bilgiyi birleştirip bir hipotez formüle ettim

saying that, could possibly

belki de kanserojenler,

the carcinogens be decreased due to a marinade

tavuk terbiye edildiğinden ötürü azaldı

and could it be due to the differences in PH?

ve bu durum PH dengesinin değişiminden kaynaklandı.

So my idea was born,

Böylece benim fikrim doğmuş oldu

and I had the project set up and a hypothesis,

ve bir proje oluşturup hipotez geliştirdim.

so what was my next step?

Bir sonraki adımım ne oldu?

Well obviously I had to find a lab to work at

Açıkçası çalışmak için bir laboratuvara ihtiyacım vardı

because I didn't have the equipment in my school.

çünkü okuduğum okulda yeterli ekipman yoktu.

I thought this would be easy,

Bunun kolay olduğunu düşünmüştüm,

but I emailed about 200 different people

fakat beş saat içinde yaşadığım civarda bulunan

within a five-hour radius of where I lived,

yaklaşık 200 kişiye mail attığım halde

and I got one positive response that said that they could work with me.

benimle çalışabileceğini ifade eden yalnızca bir cevap alabildim.

Most of the others either never responded back,

Geri kalanların çoğu,

said they didn't have the time

vakitlerinin olmadığını veya ekipmanlarının olmaması sebebiyle

or didn't have the equipment and couldn't help me.

bana yardım edemeyeceklerini ifade etmek için bile geri dönmediler.

So it was a big commitment

O yüzden aldığım cevap laboratuvarı

to drive to the lab to work multiple times.

kullanarak çalışmam için büyük bir fırsattı.

However, it was a great opportunity to work in a real lab --

Gerçek bir laboratuvarda çalışmak harika bir imkandı,

so I could finally start my project.

nihayet projeme başlayabilmiştim.

The first stage was completed at home,

İlk aşama,

which consisted of marinating the chicken,

tavukları terbiye edip

grilling the chicken, amassing it

labaratuvara götürmek üzere

and preparing it to be transported to the lab.

paketleyip hazır hale getirmek suretiyle tamamlandı.

The second stage was completed

İkinci aşama,

at the Penn State University main campus lab,

Penn State Üniversitesi'nin ana kampüsündeki labaratuvarda

which is where I extracted the chemicals,

tavukta PH değeri değişmiş bölgeyi ayıklayıp

changed the PH so I could run it through the equipment

oradaki ekipmanların yardımıyla

and separated the compounds I needed

ihtiyacım olan

from the rest of the chicken.

bileşikleri elde etmemle tamamlandı.

The final stages, when I ran the samples

Son aşamada ise,

through a high-pressure

yüksek başınçlı

liquid chromatography mass spectrometer,

likit kromatografi kütle spektrometre vasıtasıyla

which separated the compounds and analyzed the chemicals

bileşikleri ayırdım ve kimyasalları analiz ettim.

and told me exactly how much carcinogens I had

Bu sayede hazırladığım tavukta

in my chicken.

ne miktarda kanserojen madde bulunduğunu tespit ettim

So when I went through the data, I had very surprising results,

Elde ettiğim bilgileri gözden geçirirken şaşırtıcı bir sonuçla karşılaştım,

because I found that four out of the five marinating ingredients

çünkü terbiye karışımında bulunan beş malzemeden dördü

actually inhibited the carcinogen formation.

aslında kanserojen maddelerin olumsuz etkilerini engelliyordu.

When compared with the unmarinated chicken,

Kontrol grubu olan

which is what I used as my control,

terbiye edilmemiş tavuk ile karşılaştırdığımda

I found that lemon juice worked by far the best,

limon suyunun kanserojen etkiyi önlemede

which decreased the carcinogens

% 98'lik bir oranda etkili olduğunu ve bu sayede

by about 98 percent.

diğer malzemelerden açık ara önde olduğunu keşfettim.

The saltwater marinade and the brown sugar marinade

Tuzlu su terbiyesi ve esmer şeker terbiyesi de

also worked very well,

% 60 oranda kanserojen etkiyi önleyerek

decreasing the carcinogens by about 60 percent.

ciddi düzeyde etkili oluyordu.

Olive oil slightly decreased the PhIP formation,

Zeytin yağı PhIP oluşumunu azaltıyordu

but it was nearly negligible.

fakat bu neredeyse ihmal edilebilir düzeydeydi.

And the soy sauce results were inconclusive

Soya sosunun etkisinin sonuçları çok yeterli değildi

because of the large data range,

çünkü bu konuda birbirinden çok farklı bilgiler edindik.

but it seems like soy sauce

Fakat soya sosunun tavuktaki etkisi

actually increased the potential carcinogens.

potansiyel kanserojen maddeleri artırır yönde gibiydi.

Another important factor that I didn't take into account initially

Başta hesaba katmadığım çok önemli

was the time cooked.

bir faktör de pişirme süresiydi.

And I found that if you increase the time cooked,

Şunu farkettim ki pişirme süresini uzattığınızda

the amount of carcinogens rapidly increases.

kanserojen madde miktarı da hızla artıyor.

So the best way to marinate chicken, based on this,

Yani tavukları pişirmeden önce terbiye etmenin en iyi yolu

is to, not under-cook,

onları ne az pişirmek,

but definitely don't over-cook and char the chicken,

ne de çok pişirip karbonlaşmasına sebebiyet vermek

and marinate in either lemon juice, brown sugar or saltwater.

ve tavukları pişirmeden önce limon suyu, esmer şeker ya da tuzlu suda terbiye etmekten geçiyor.

(Applause)

(Alkışlar)

Based on these findings, I have a question for you.

Bu bulgulara dayanarak size bir soru yönelteyim.

Would you be willing to make a simple change in your diet

Uyguladığınız diyette hayatınızı koruyabilecek

that could potentially save your life?

ufak çaplı bir değişiklik yapmak ister misiniz?

Now I'm not saying that if you eat grilled chicken that's not marinated,

Şu an size terbiye edilmemiş ızgara tavuk yerseniz

you're definitely going to catch cancer and die.

kesinlikle kansere yakalanır ve ölürsünüz demiyorum.

However, anything you can do

Fakat potansiyel kanserojen maddelerinin risklerini

to decrease the risk of potential carcinogens

azaltmak için yapacağınız herşey

can definitely increase the quality of lifestyle.

kesinlikle hayat kalitenizi artırır.

Is it worth it to you?

Bu size birşey ifade ediyor mu?

How will you cook your chicken now?

Peki bundan sonra tavuğunuzu nasıl pişireceksiniz?

(Applause)

(Alkışlar)

Shree Bose: Hi everyone. I'm Shree Bose.

Shree Bose: Herkese merhaba. Ben Shree Bose.

I was the 17-18 year-old age category winner

Kategori ödülünü ve sonrasında

and then the grand prize winner.

büyük ödülü aldığımda 17-18 yaşındaydım.

And I want all of you

Sizden, ölü mavi bir ıspanak bitkisini

to imagine a little girl

elinde tutmakta olan

holding a dead blue spinach plant.

küçük bir kız hayal etmenizi istiyorum.

And she's standing in front of you and she's explaining to you

Bu kız sizin önünüzde duruyor ve

that little kids will eat their vegetables

eğer bitkiler farklı renklerde olurlarsa

if they're different colors.

onları yiyeceğini söylüyor.

Sounds ridiculous, right.

Kulağa saçma geliyor değil mi?

But that was me years ago.

Fakat bu benim yıllar önceki halimi ifade ediyor.

And that was my first science fair project.

Ve bu benim ilk bilim fuarı projemdi.

It got a bit more complicated from there.

Durum yıllar öncesinden bugüne biraz daha karmaşık bir hal aldı.

My older brother Panaki Bose

Abim Panaki Bose

spent hours of his time explaining atoms to me

matematiği bile zar zor anladığım halde

when I barely understood basic algebra.

bana atomları anlatmak için saatlerini harcardı.

My parents suffered through many more of my science fair projects,

Annem ve babam, için de uzaktan kumandalı çöp kovası da olan

including a remote controlled garbage can.

katıldığım çok sayıdaki bilim etkinliği projelerimden ötürü hayli acı çekti.

(Laughter)

(Kahkahalar)

And then came the summer after my freshman year,

Lise 1'i bitirdiğim yılın yazında

when my grandfather passed away due to cancer.

büyük babam kanser sebebiyle aramızdan ayrıldı.

And I remember watching my family go through that

Bu olayla ilgili ailemin ne denli acı çektiğini

and thinking that I never wanted another family

ve bu sebeple bir başka ailenin asla böyle bir kaybın

to feel that kind of loss.

acısını yaşamamasını dilediğimi anımsıyorum.

So, armed with all the wisdom

Lise 1'de edindiğim bütün biyoloji

of freshman year biology,

birikimimi kuşanarak 15 yaşımdayken

I decided I wanted to do cancer research

kanser üzerinde bir araştırma

at 15.

yapmam gerektiğine karar verdim.

Good plan.

İyi plandı.

So I started emailing all of these professors in my area

İşe mail yoluyla alanımdaki bütün profesörlere

asking to work under their supervision in a lab.

onların gözetimi altında çalışmayı talep ettiğimi ifade ederek başladım.

Got rejected by all except one.

Biri hariç hepsi reddedildi.

And then went on, my next summer,

Sonraki yaz

to work under Dr. Basu

Dr. Basu'nun altında çalışmak üzere

at the UNT Health Center at Fort Worth, Texas.

Texas Fort Worth'te bulunan UNT Sağlık Merkezi'ne gittim.

And that is where the research began.

Burası araştırmanın başladığı yerdi.

So ovarian cancer

Yumurtalık kanseri de

is one of those cancers that most people don't know about,

bu kanserlerden biri fakat pek çok insan bu konuda bilgi sahibi değil

or at least don't pay that much attention to.

veya en azından buna pek aldırmıyor.

But yet, it's the fifth leading cause of cancer deaths

Ne var ki bu kanser türü, Amerika'da kadınlar arasında

among women in the United States.

kanser kaynaklı ölümlerde beşinci sırada yer alıyor.

In fact, one in 70 women

Aslında her 70 kadından birine

will be diagnosed with ovarian cancer.

yumurtalık kanseri teşhisi konuyor.

One in 100

Her yüz kadından biri

will die from it.

aynı sebeple ölüyor.

Chemotherapy, one of the most effective ways

Günümüzde kanser tedavisinde

used to treat cancer today,

kullanılan en etkili yollardan biri olan kemoterapi,

involves giving patients really high doses of chemicals

kanser hücrelerini öldürmek için

to try and kill off cancer cells.

hastayı yüksek dozlu kimyasallara maruz bırakıyor.

Cisplatin is a relatively common

Cisplatin, laboratuvar ortamında üretilen,

ovarian cancer chemotherapy drug --

kanser hücrelerinin DNA yapısını bozarak

a relatively simple molecule made in the lab

onları öldüren yaygın bir

that messes with the DNA of cancer cells

yumurtalık kanseri kemoterapi ilacı

and causes them to kill themselves.

ve basit bir molekül.

Sounds great, right?

Kulağa harika geliyor, değil mi?

But here's the problem:

Fakat burada bir problem var:

sometimes patients become resistant to the drug,

Bazen hastalar ilaçlara karşı direnişli hale gelebiliyorlar

and then years after they've been declared to be cancer free,

ve yıllar sonra kanserden kurtuldukları

they come back.

ve geri döndükleri bildiriliyor.

And this time, they no longer respond to the drug.

Fakat bu sefer de ilaçlara cevap veremez hale geliyorlar.

It's a huge problem.

Bu büyük bir problem.

In fact, it's one of the biggest problems

Aslında bu kemoterapinin

with chemotherapy today.

bugünkü en önemli problemi.

So we wanted to figure out

Yumurtalik kanseri hücrelerinin

how these ovarian cancer cells are becoming resistant

Cisplatin adı verilen ilaca karşı nasıl direnç kazandığını

to this drug called Cisplatin.

çözmek istedik.

And we wanted to figure this out,

Bunu çözmek istedik,

because if we could figure that out,

çünkü eğer bunu çözebilirsek

then we might be able to prevent that resistance from ever happening.

hücrelerin direnç kazanmasının önüne geçebilecektik.

So that's what we set out to do.

Biz de tam bunu uyguladık.

And we thought it had something to do with this protein called AMP kinase,

Ve buna sebebiyet veren unsurun AMP kinaz adı verilen

an energy protein.

bir enerji proteini olabileceğini düşündük.

So we ran all of these tests blocking the protein,

Bu proteini bloke etmek için bütün bu testleri uyguladık

and we saw this huge shift.

ve yansıda görebileceğiniz bu büyük değişimi gözlemledik.

I mean, on the slide, you can see

Burada görebileceğiniz gibi

that on our sensitive side,

ilaç hassasiyetimiz açısından

these cells that are responding to the drug,

bu proteini bloke etmeye başladığımızda

when we start blocking the protein,

ilaca tepki veren hücrelerden

the number of dying cells -- those colored dots --

ölenlerin sayısı --şu renkli noktalar--

they're going down.

gitgide azalıyor.

But then on this side, with the same treatment,

Fakat direnç açısından, aynı işleme verilen tepki

they're going up -- interesting.

artış şeklinde oluyor --ilginç.

But those are dots on a screen for you;

Ekranda gördüğünüz bu noktalar

what exactly does that mean?

tam olarak ne anlama geliyor?

Well basically that means

Temelde şu anlama geliyor:

that this protein is changing

Bu protein hassasiyet hücresinde

from the sensitive cell to the resistant cell.

direnç hücresine göre farklılık gösteriyor.

And in fact, it might be changing the cells themselves

Aslında protein, hücrenin kendisini

to make the cells resistant.

hücreyi daha dirençli kılmak için değiştiriyor olabilir.

And that's huge.

Bu olağanüstü.

In fact, it means that if a patient comes in

Şöyle ki, eğer bir hasta ilaç alır

and they're resistant to this drug,

ve hücreler ilaca direnç kazanırsa

then if we give them a chemical to block this protein,

ve biz de bu proteini bloke eden kimyasalı verirsek

then we can treat them again

sonuçta hücreleri aynı ilaçla

with the same drug.

tedavi etmiş oluruz.

And that's huge for chemotherapy effectiveness --

Bu kemoterapinin pek çok muhtemel kanser tipi üzerindeki

possibly for many different types of cancer.

verimliliği için olağanüstü bir imkan.

So that was my work,

Evet, benim çalışmam bu şekilde,

and it was my way of reimagining the future

Bu çalışma geleceği yeniden tasarlamak ve

for future research, with figuring out exactly what this protein does,

sonraki araştırmalara yol açmak için, bu proteinin tam olarak ne yaptığını anlamak için,

but also for the future of chemotherapy effectiveness --

ayrıca kemoterapinin verimliliğinin geleceği için

so maybe all grandfathers with cancer

belki bütün kanser hastası dedelerin

have a little bit more time to spend with their grandchildren.

torunlarıyla biraz daha fazla zaman geçirebilmesi için kendime açtığım bir yoldu.

But my work wasn't just about the research.

Çalışmam asla sadece bir araştırma değildi.

It was about finding my passion.

Bu ayrıca benim tutkumu bulma maceramdı.

That's why being the grand prize winner

Bu sebeple Google Küresel Bilim Fuarı'nın

of the Google Global Science Fair --

büyük ödülünün sahibi olmak

cute picture, right --

--sevimli bir kare, değil mi?--

it was so exciting to me and it was such an amazing honor.

bu benim için çok heyecan ve onur verici bir olaydı.

And ever since then,

Çalışmam bunun yanında,

I've gotten to do some pretty cool stuff --

bana Başkan'la görüşmek

from getting to meet the president

ve burada sizlere hitap etmek

to getting to be on this stage

gibi oldukça prestijli olayları

to talk to all of you guys.

yaşama imkanı verdi.

But like I said, my journey wasn't just about the research,

Fakat az önce de dediğim gibi yolculuğum sadece bir araştırma değildi,

it was about finding my passion,

tutkumu bulma maceramdı,

and it was about making my own opportunities

ve benim ne yaptığımı bile bilmeden

when I didn't even know what I was doing.

kendi imkanlarımı oluşturma sürecimdi.

It was about inspiration

Bu benim ilhamım

and determination

kararlılığım

and never giving up on my interest

bilime, öğrenmeye ve gelişmeye karşı

for science and learning and growing.

bitmeyen alakamdı.

After all, my story begins

Hikayem kurutulmuş

with a dried, withered spinach plant

solmuş ıspanak bitkisiyle başladı

and it's only getting better from there.

ve oradan çok iyi bir yere gitti.

Thank you.

Teşekkürler.

(Applause)

(Alkışlar)

Naomi Shah: Hi everyone. I'm Naomi Shah,

Naomi Shah: Herkese selam. Ben Naomi Shah,

and today I'll be talking to you about my research

bugün sizlere kapalı mekan hava kalitesi

involving indoor air quality

ve astım hastaları hakkındaki

and asthmatic patients.

araştırmam üzerine konuşacağım.

1.6 million deaths worldwide.

Yılda 1.6 milyon ölüm vakası.

One death every 20 seconds.

Her 20 saniyede bir ölüm.

People spend over 90 percent of their lives indoors.

İnsanlar zamanlarının yüzde 90'ından fazlasını kapalı mekanlarda geçiriyor.

And the economic burden of asthma

Astım hastalığının ekonomik yükü

exceeds that of HIV and tuberculosis combined.

HIV ve tüberküloz hastalıklarının toplamından daha fazla.

Now these statistics had a huge impact on me,

Bu istatistiklerin üzerimde büyük etkisi oldu,

but what really sparked my interest in my research

fakat beni araştırma için harekete geçiren asıl sebep

was watching both my dad and my brother

babam ve erkek kardeşimin yıl boyunca

suffer from chronic allergies year-round.

kronik alerjilerden acı çekişini izlemek oldu.

It confused me;

Şu şey kafamı kurcaladı:

why did these allergy symptoms persist

Neden polen mevsimi geçtiği halde

well past the pollen season?

alerji belirtileri devam ediyordu?

With this question in mind, I started researching,

Zihnimdeki bu soruyla araştırmaya başladım,

and I soon found that indoor air pollutants were the culprit.

ve kısa bir zaman sonra, bundan kapalı alan hava kirliliğinin sorumlu olduğunu buldum.

As soon as I realized this,

Bunu farkettikten hemen sonra,

I investigated the underlying relationship

hava kirliliğine yol açan dört yaygın madde

between four prevalent air pollutants

ve bunların astım hastalarının akciğer sağlığı üzerindeki

and their affect on the lung health of asthmatic patients.

etkilerinin altında yatan ilişkiyi inceledim.

At first, I just wanted to figure out

İlk olarak, bu dört maddeden hangisinin

which of these four pollutants have the largest negative health impact

astım hastalarının akciğer sağlığı üzerinde en fazla etkiye

on the lung health of asthmatic patients.

sahip olduğunu çözmek istedim.

But soon after, I developed a novel mathematical model

Sonrasında, hava kirliliğine sebebiyet veren bu çevresel maddelerin

that essentially quantifies the effect

astım hastalarının akciğer sağlığı üzerindeki

of these environmental pollutants

etkilerini sayısallaştıran

on the lung health of asthmatic patients.

özgün bir matematiksel model oluşturdum.

And it surprises me

çevresel faktörlerin insan akciğerinin sağlığı üzerindeki

that no model currently exists

etkilerini ölçen herhangi bir matematiksel modelin

that quantifies the effect of environmental factors

--çok önemli olmasına rağmen--

on human lung health,

bugüne kadar oluşturulmamış

because that relationship seems so important.

olması beni şaşırttı.

So with that in mind,

Bunu da zihnime atarak

I started researching more, I started investigating more,

daha fazla araştırmaya ve tetkik etmeye başladım

and I became very passionate.

ve bu bir tutkuya dönüştü.

Because I realized

Eğer hedefi iyileştirmenin bir yolunu bulabilirsek,

that if we could find a way to target remediation,

astım hastalarını daha etkili

we could also find a way

bir şekilde tedavi etmenin de

to treat asthmatic patients more effectively.

bir yolunu bulmuş olacaktık.

For example, volatile organic compounds

Örneğin, uçucu organik bileşikler

are chemical pollutants

okullarımızda, evlerimizde ve işyerlerimizde

that are found in our schools, homes and workplaces.

bulunan kimyasal kirleticilerdir.

They're everywhere.

Onlar her yerdeler.

These chemical pollutants

Bu kimyasal kirleticiler

are currently not a criteria air pollutant,

Amerikan Temiz Hava Hareketi'nin tanımladığı

as defined by the U.S. Clean Air Act.

hava kirletici kriterlerine uymuyor.

Which is surprising to me,

Bu beni çok şaşırttı,

because these chemical pollutants, through my research,

çünkü araştırmama göre bu kirleticiler

I show that they had a very large negative impact

astım hastalarının akciğer sağlıkları üzerinde

on the lung health of asthmatic patients

çok geniş kapsamlı olumsuz etkilere sahipler ve bu sebeple de

and thus should be regulated.

düzeltici işleme maruz tutulmalılar.

So today I want to show you

Bugün size kendi oluşturduğum

my interactive software model that I created.

interaktif yazılım modelini göstermek istiyorum.

I'm going to show it to you on my laptop.

Bunu size dizüstü bilgisayarımdan göstereceğim.

And I have a volunteer subject in the audience today,

Ve bir de seyircilerimiz arasından bir gönüllümüz var

Julie.

Julie.

And all of Julie's data has been pre-entered

Julie'nin bütün bilgileri

into my interactive software model.

interaktif yazılımıma önceden girildi.

And this can be used by anyone.

Ve bu herkes için de kullanılabilir.

So I want you to imagine that you're in Julie's shoes,

Sizden kendinizi Julie'nin yerine

or someone who's really close to you

veya astım hastası veya bir başka akciğer bozukluğu çeken

who suffers from asthma or another lung disorder.

bir yakınınızın yerine koymanızı istiyorum.

So Julie's going to her doctor's office

Julie astım tedavisi olmak üzere

to get treated for her asthma.

doktorunun muayenehanesine gidiyor.

And the doctor has her sit down,

Doktor onu sandalyesine oturtuyor

and he takes her peak expiratory flow rate --

ve onun nefes verişindeki en yüksek akış oranını ölçüyor

which is essentially her exhalation rate,

ya da basit bir ifadeyle

or the amount of air that she can breathe out in one breath.

bir nefeste dışarı atabildiği hava miktarını ölçüyor.

So that peak expiratory flow rate,

Ben bu değeri

I've entered it up into the interactive software model.

oluşturduğum interaktif yazılım modelinin içine girdim.

I've also entered in her age, her gender and her height.

Ayrıca Julie'nin yaş, cinsiyet ve boy bilgilerini de modelime yerleştirdim.

I've assumed that she lives in an average household

Onun ortalama sayıda kişi ile ortalama hava kirliliğine

with average air pollutant levels.

sahip bir evde yaşadığını varsaydım.

So any user can come in here

Bu yazılımı kullanarak her kullanıcı bu bilgileri girebilir

and click on "lung function report"

ve "Akciğer Fonksiyon Raporu" düğmesine tıklayarak

and it'll take them to this report that I created.

oluşturduğum bu raporu elde edebilir.

And this report really drives home the crux of my research.

Bu rapor, araştırmamın düğüm noktasını açıklığa kavuşturuyor.

So what it shows -- if you want to focus on that top graph in the right-hand corner --

Peki rapor ne gösteriyor? --Sağ üst köşedeki grafiğe bakacak olursanız--

it shows Julie's actual peak expiratory flow rate

sarı renk ile gösterilen bölgede Julie'nin gerçek

in the yellow bar.

nefes verme gücü gösteriliyor.

This is the measurement that she took in her doctor's office.

Bu ölçüm, Julie'nin doktorundan aldığı değerdir.

In the blue bar at the bottom of the graph,

Aynı grafiğin alt kısmında mavi renk ile gösterilen bölge,

it shows what her peak expiratory flow rate,

Julie'nin yaşı, cinsiyeti ve boyu baz alınarak

what her exhalation rate or lung health, should be

değerlendirilen ve normalde olması gerekli

based on her age, gender and height.

olan nefes gücü değerini ifade ediyor.

So the doctor sees this difference between the yellow bar and the blue bar,

Doktor sarı ve mavi bar arasındaki farkı görüyor ve

and he says, "Wow, we need to give her steroids,

"Vay canına, Julie'ye steroid,

medication and inhalers."

ilaç ve sprey vermeliyiz." diyor.

But I want everyone here to reimagine a world

Sizden bir anlık doktorun

where instead of prescribing steroids,

steroid, ilaç ve sprey yazmak yerine

inhalers and medication,

Julie'ye dönüp şöyle dediğini

the doctor turns to Julie and says,

hayal etmenizi istiyorum:

"Why don't you go home and clean out your air filters.

"Eve gidip ve hava filtrelerini değiştirmeye,

Clean out the air ducts in your home,

evindeki, işyerindeki ve okulundaki

in your workplace, in your school.

hava kanallarını temizlemeye,

Stop the use of incense and candles.

tütsü ve mum kullanmayı kesmeye ne dersin?

And if you're remodeling your house,

Eğer evini değiştiriyorsan

take out all the carpeting and put in hardwood flooring."

bütün halılarını kaldır ve onun yerine ahşap parke yaptır."

Because these solutions are natural,

Çünkü bu çözümler,

these solutions are sustainable,

kendi geleceğimizi ve

and these solutions are long-term investments --

gelecek nesilleri etkileyen,

long-term investments that we're making

doğal, sürdürülebilir ve

for our generation and for future generations.

uzun ömürlü yatırımlardır.

Because these environmental solutions

Julie, evinde, işyerinde ve okulunda

that Julie can make in her home, her workplace and her school

bu çevresel çözümleri uygulayabileceği için,

are impacting everyone that lives around her.

bu çözümler onun etrafında yaşayan herkesi etkileyecektir.

So I'm very passionate about this research

Bu araştırma üzerinde oldukça hırslıyım

and I really want to continue it

ve buna astım dışındaki akciğer ve solunum bozukluklarını da

and expand it to more disorders besides asthma,

katarak devam etmek ve hava kirleticileri

more respiratory disorders, as well as more pollutants.

daha detaylı inceleyerek çalışmamı genişletmek istiyorum.

But before I end my talk today,

Konuşmamı bitirmeden önce

I want to leave you with one saying.

bir söz söyleyerek aranızdan ayrılmak istiyorum.

And that saying is that genetics loads the gun,

"Genler silahı doldurur,

but the environment pulls the trigger.

çevre ise tetiği çeker."

And that made a huge impact on me

Bu söz, araştırma yaptığım süre boyunca

when I was doing this research.

üzerimde çok etkili oldu.

Because what I feel, is a lot of us think

Pek çoğumuz

that the environment is at a macro level,

çevremizin hava kalitesini, iklimsel özelliklerini

that we can't do anything to change our air quality

veya diğer yönlerini değiştiremeyeceğimiz kadar

or to change the climate or anything.

büyük olduğunu düşünüyoruz.

But if each one of us takes initiative in our own home,

Fakat her birimiz kendi evimizde,

in our own school and in our own workplace,

okulumuzda ve iş yerlerimizde ilk adımımızı atarsak

we can make a huge difference in air quality.

hava kalitemizde büyük değişimler meydana getirebiliriz.

Because remember, we spend 90 percent of our lives indoors.

Çünkü hatırlayın, hayatımızın yüzde 90'ını kapalı ortamda geçiriyoruz.

And air quality and air pollutants

Hava kalitesi ve hava kirleticileri

have a huge impact on the lung health of asthmatic patients,

astım hastalarının,

anyone with a respiratory disorder

solunum bozukluğu çeken hastaların

and really all of us in general.

ve hepimizin akciğer sağlığı üzerinde büyük etkiye sahip.

So I want you to reimagine a world

Sizden

with better air quality,

hava kalitesi daha yüksek

better quality of life

hayat kalitesi daha iyi

and better quality of living for everyone

ve geleceğimizi de içine alacak şekilde

including our future generations.

daha iyi şekilde yaşayebileceğimiz bir dünyayı yeniden tasarlamanızı istiyorum.

Thank you.

Teşekkür ederim

(Applause)

(Alkışlar)

Lisa Ling: Right.

Lisa Ling: Evet.

Can I have Shree and Lauren come up really quickly?

Shree ve Lauren'i de sahneye hızlı bir şekilde alabilir miyiz?

Your Google Science Fair champions.

Karşınızda Google Bilim Fuarı şampiyonları.

Your winners.

Kazananlar.

(Applause)

(Alkışlar)