The design of the universe | George Smoot

Geroge Smoot: Evrenin Tasarımı

Çeviri: Çağrı Mert Bakırcı Gözden geçirme: osman oguz ahsen

I thought I would think about changing your perspective on the world a bit,

Dünya'ya dair bakış açınızı biraz değiştirmeyi

and showing you some of the designs that we have in nature.

ve doğada bulunan bazı tasarımları sizlere göstermeyi düşündüm.

And so, I have my first slide to talk about

İşte ilk yansım,

the dawning of the universe and what I call

burada evrenin oluşumundan konuşacağız,

the cosmic scene investigation, that is, looking at

yaratılışın iz ve kalıntılarına bakarak

the relics of creation and inferring what happened at the beginning,

başlangıçta neler oldugunu kavramaya çalışacağız

and then following it up and trying to understand it.

ki ben buna "kozmik olay yeri inceleme" (CSI) diyorum.

And so one of the questions that I asked you is,

Size sorduğum sorulardan bir tanesi şu idi:

when you look around, what do you see?

Etrafınıza bakınca ne görüyorsunuz?

Well, you see this space that's created by designers

Tasarımcıların ve insanların emeklerinin meydana getirdiği bu yeri görüyorsunuz.

and by the work of people, but what you actually see

Ancak gerçek şu ki,

is a lot of material that was already here,

birçok madde hali hazırda buradaydı

being reshaped in a certain form.

ve başka bir biçime yeniden şekillendirildi.

And so the question is: how did that material get here?

Dolayısıyla soru şu: bu madde buraya nasıl geldi?

How did it get into the form that it had before it got reshaped, and so forth?

Yeniden şekillendirilmeden önceki biçimlerini nasıl almıştı?

It's a question of what's the continuity?

Bu soru bir "süreklilik nedir" sorusudur.

So one of the things I look at is,

Burada üzerinde durduğum bir nokta ise

how did the universe begin and shape?

evrenin nasıl başladığı ve nasıl şekil aldığıdır.

What was the whole process in the creation and the evolution of the universe

Bu tür maddeleri oluşturan

to getting to the point that we have these kinds of materials?

yaratılış ve evrenin evrimindeki tüm süreç ne idi?

So that's sort of the part, and let me move on then and show you

Şimdi ilerleyelim ve size göstermek istediğim:

the Hubble Ultra Deep Field.

Hubble Ultra Derin Alan.

If you look at this picture,

Bu resme bakacak olursanız

what you will see is a lot of dark with some light objects in it.

çok fazla karanlık ve beraberinde bazı parlak nesneler göreceksiniz.

And everything but -- four of these light objects are stars,

Bu parlak nesnelerin 4 tanesi yıldızdır,

and you can see them there -- little pluses.

burada görebilirsiniz -- küçük artılar biçiminde.

This is a star, this is a star, everything else is a galaxy, OK?

Bu bir yıldız, bu da bir yıldız ve bunların haricindeki her şey galaksi, tamam mı?

So there's a couple of thousand galaxies

Dolayısıyla, burada gözünüzle kolayca görebileceğiniz

you can see easily with your eye in here.

birkaç bin galaksi var.

And when I look out at particularly this galaxy,

Özellikle bizim galaksimize benzeyen şu galaksiye yoğunlaşırsak,

which looks a lot like ours, I wonder if there's

merak ediyorum da orada da

an art design college conference going on,

sanat tasarımı üzerine bir konferans var mıdır?

and intelligent beings there are thinking about, you know,

Ve oradaki akıllı yaratıklar

what designs they might do, and there might be a few cosmologists

nasıl tasarımlar yapabileceklerini düşünüyor olabilir,

trying to understand where the universe itself came from,

belki birkaç kozmolog evrenin nereden geldigini anlamaya çalışıyor,

and there might even be some in that galaxy looking at ours

belki de o galaksiden de bizim galaksiye bakıp

trying to figure out what's going on over here.

burada neler olduğunu anlamaya çalışanlar var.

But there's a lot of other galaxies, and some are nearby,

Buna ek olarak birçok galaksi var ve bazıları bize yakın,

and they're kind of the color of the Sun,

renkleri de güneşin rengine benziyor,

and some are further away and they're a little bluer, and so forth.

bazıları da uzak ve onlar biraz daha mavimsi vb.

But one of the questions is -- this should be, to you --

Fakat sorulardan bir tanesi de şu,

how come there are so many galaxies?

Nasıl bu kadar çok galaksi olabiliyor?

Because this represents a very clean fraction of the sky.

Burada gökyüzünün net gözüken bir kısmı var,

This is only 1,000 galaxies.

ve içerisinde sadece 1,000 tane galaksi var.

We think there's on the order -- visible to the Hubble Space Telescope,

Hubble Uzay Teleskobu'na görünen

if you had the time to scan it around --

-eğer gözlemlemeye zaman bulursanız-

about 100 billion galaxies. Right?

yaklaşık 100 milyar adet galaksi mevcut, değil mi?

It's a very large number of galaxies.

Bu çok büyük bir sayı.

And that's roughly how many stars there are in our own galaxy.

Ve bu sayı, kabaca, bizim galaksimizdeki yıldız sayısına eşit.

But when you look at some of these regions like this, you'll see

Ancak, buna benzeyen bazı bölgelere baktığınız zaman,

more galaxies than stars, which is kind of a conundrum.

yıldızlardan daha fazla sayıda galaksi göreceksiniz ki bu bir tür muamma.

So the question should come to your mind is, what kind of design, you know,

O zaman, akla gelmesi gereken soru şu,

what kind of creative process and what kind of design

Ne tür yaratılış süreci ve ne tür bir tasarım

produced the world like that?

böyle bir dünyayı oluşturdu?

And then I'm going to show you it's actually a lot more complicated.

Şimdi size göstereceğim aslında çok daha karmaşık.

We're going to try and follow it up.

Beraber takip etmeye çalışalım.

We have a tool that actually helps us out in this study,

Evren, inanılmaz derecede büyük olduğu için,

and that's the fact that the universe is so incredibly big

bu araştırmada bize yardımcı olacak bir aracımız var,

that it's a time machine, in a certain sense.

bu bir anlamda bir zaman makinesi.

We draw this set of nested spheres cut away so you see it.

İç içe geçmiş küreler ve görmeniz için ortasından kesilmiş.

Put the Earth at the center of the nested spheres,

Dünya, kürelerin tam ortasına koyulmuş;

just because that's where we're making observations.

çünkü dünya gözlemi yaptığımız yerdir.

And the moon is only two seconds away, so if you take a picture of the moon

Ve ay, sadece 2 saniye uzaklıkta. Eğer normal ışık kullanarak

using ordinary light, it's the moon two seconds ago, and who cares.

ayın resmini çekerseniz, göreceğiniz 2 saniye önceki aydır, bunu kim umursar ki?

Two seconds is like the present.

2 saniye, neredeyse şimdiden farksız.

The Sun is eight minutes ago. That's not such a big deal, right,

Eğer güneşi çekersek, 8 dakika önceki güneşi görürüz. Bu da pek önemli bir zaman farkı değil.

unless there's solar flares coming then you want to get out the way.

Ancak, güneş alevleri geliyorsa ve kaçmak isterseniz,

You'd like to have a little advance warning.

biraz daha erken bilmek istersiniz.

But you get out to Jupiter and it's 40 minutes away. It's a problem.

Jüpiter'e gittiğinizde ise, 40 dakika uzaktadır. Bu bir sorun.

You hear about Mars, it's a problem communicating to Mars

Mars'ı biliyorsunuz, Mars ile haberleşmek sorundur;

because it takes light long enough to go there.

çünkü ışığın oraya gitmesi uzun sürer.

But if you look out to the nearest set of stars,

Fakat en yakın yıldızlar kümesine (en yakın 40-50 yıldız) bakarsanız

to the nearest 40 or 50 stars, it's about 10 years.

neredeyse 10 yıl uzaklıktadırlar.

So if you take a picture of what's going on, it's 10 years ago.

Yani, resmini çekerseniz, görünen 10 yıl öncesidir.

But you go and look to the center of the galaxy,

Devam edip galaksinin merkezine bakarsanız,

it's thousands of years ago.

görünen 1000 yıl öncesi olacaktır.

If you look at Andromeda, which is the nearest big galaxy,

En yakın büyük galaksi olan Andromeda'ya bakacak olursanız,

and it's two million years ago.

o da 2 milyon yıl öncesidir.

If you took a picture of the Earth two million years ago,

Dünya'nın 2 milyon yıl önceki fotoğrafına bakarsanız,

there'd be no evidence of humans at all,

insanlığa dair hiç bir bulgu yoktur;

because we don't think there were humans yet.

çünkü o zamanlarda insanların olduğunu düşünmüyoruz.

I mean, it just gives you the scale.

Bu bize bir ölçek veriyor.

With the Hubble Space Telescope, we're looking at

Hubble Uzay Teleskobu ile,

hundreds of millions of years to a billion years.

100 milyon - 1 milyar yıl öncesine bakıyoruz.

But if we were capable to come up with an idea of how to look even further --

Daha da öteye bakma kabiliyetimiz olsaydı,

there's some things even further,

- bunu gerçekleştirmek için teknikler geliştirmek gerekir,

and that was what I did in a lot of my work,

ki bu da benim yaptığım çalışmaların büyük bir kısmını oluşturur. -

was to develop the techniques -- we could look out back to even earlier

bu durumda daha önceki devirlere,

epochs before there were stars and before there were galaxies,

yıldız ve galaksilerin oluşmasından önceki zamanlara

back to when the universe was hot and dense and very different.

evrenin sıcak, yoğun ve çok farklı oldugu zamana bakabilirdik.

And so that's the sort of sequence,

Dizilim bu şekilde ve

and so I have a more artistic impression of this.

dolayısıyla sanatsal bir izlenimim var.

There's the galaxy in the middle, which is the Milky Way,

İşte Samanyolu Galaksisi, tam ortada

and around that are the Hubble -- you know, nearby kind of galaxies,

ve etrafında yakın galaksiler,

and there's a sphere that marks the different times.

ve farklı zamanları ayıran küre.

And behind that are some more modern galaxies.

Ve ötesinde daha yeni galaksiler.

You see the whole big picture?

Büyük resmi görüyor musunuz?

The beginning of time is funny -- it's on the outside, right?

Zamanın başlangıcı komik. Dışarıda kalıyor değil mi?

And then there's a part of the universe we can't see

Ve bizim göremediğimiz kısım;

because it's so dense and so hot, light can't escape.

çünkü o kadar yoğun ve sıcak ki, ışık dahi kaçamaz.

It's like you can't see to the center of the Sun;

Bu, güneşin merkezini görememeye benzer,

you have to use other techniques to know what's going on inside the Sun.

ve güneşin içinde neler olup bittiğini bilmek için başka teknikler kullanmak zorundasınızdır.

But you can see the edge of the Sun,

Ancak, güneşin kenarını görebilirsiniz,

and the universe gets that way, and you can see that.

biz de evreni de bu şekilde görebiliyoruz.

And then you see this sort of model area around the outside,

Sonra dış tarafın etrafında, Big Bang'den (Büyük Patlama) gelen ışınımları gösteren,

and that is the radiation coming from the Big Bang,

inanılmaz derecede düzenli,

which is actually incredibly uniform.

bir tür model alan görüyorsunuz.

The universe is almost a perfect sphere,

Evren neredeyse mükemmel bir küre şeklindedir,

but there are these very tiny variations

ancak burada gayet abartarak gösterdiğimiz

which we show here in great exaggeration.

çok ufak sapmalar vardır.

And from them in the time sequence we're going to have to go

Ve zamanda ilerleyerek bu küçük sapmalardan

from these tiny variations to these irregular galaxies and first stars

düzensiz galaksilere ve ilk yıldızlara,

to these more advanced galaxies, and eventually the solar system, and so forth.

oradan daha gelişmis galaksilere ve nihayet güneş sistemine gideceğiz.

So it's a big design job,

Evet, bu büyük bir tasarım işi,

but we'll see about how things are going on.

ve bu tarz işlerin nasıl gittiğini göreceğiz.

So the way these measurements were done,

Bu ölçümlerin nasıl yapıldığına bakacak olursak

there's been a set of satellites, and this is where you get to see.

bir takım uydular var.

So there was the COBE satellite, which was launched in 1989,

COBE uydusu, 1989'da fırlatıldı

and we discovered these variations.

ve bununla bahsettiğimiz sapmalari keşfettik.

And then in 2000, the MAP satellite was launched -- the WMAP --

Ardından 2000 yılında, MAP uydusu fırlatıldı, WMAP

and it made somewhat better pictures.

biraz daha iyi resimler elde ettik.

And later this year -- this is the cool stealth version,

Ve bu yılın sonlarında, Planck uydusu fırlatılacak

the one that actually has some beautiful design features to it,

ki bu gizli versiyonu,

and you should look -- the Planck satellite will be launched,

bazı güzel tasarım özellikleri var, bakmalısınız,

and it will make very high-resolution maps.

ve bu uydu çok yüksek çözünürlüklü haritalar çıkartacak.

And that will be the sequence of understanding

Ve bu evrenin en başını anlamamızı

the very beginning of the universe.

sağlayacak olan dizilim olacak.

And what we saw was, we saw these variations, and then they told us

Gördüğümüz sapmalar, bize sırlar vermekte, bunlar

the secrets, both about the structure of space-time,

hem uzay-zamanın yapısı,

and about the contents of the universe,

hem evrenin içeriği hakkında,

and about how the universe started in its original motions.

hem de evrenin başlangıcındaki özgün devinimlerle ilgili.

So we have this picture, which is quite a spectacular picture,

İşte elimizde harikulade bir resim,

and I'll come back to the beginning, where we're going to have

başa geri geleceğim, ve işte burada evrenin oluşumunu başlatan

some mysterious process that kicks the universe off at the beginning.

gizemli bir süreç var.

And we go through a period of accelerating expansion, and the universe

Oradan genişlemenin hızlandığı döneme geçiyoruz ve evren

expands and cools until it gets to the point where it becomes transparent,

şeffaflaşana kadar genişliyor ve soğuyor.

then to the Dark Ages, and then the first stars turn on,

ardından karanlık çağ, sonrasında ilk yıldızlar,

and they evolve into galaxies, and then later they get to the more expansive galaxies.

ve onlar da galaksilere doğru evriliyor ve sonra daha geniş galaksilere dönüşüyorlar.

And somewhere around this period is when our solar system started forming.

Bu dönem içerisinden bizim güneş sistemimiz de şekillenmeye başlıyor.

And it's maturing up to the present time.

Ve günümüze kadar da olgunlaşmaya devam ediyor.

And there's some spectacular things.

Burada bazı muhteşem şeyler var.

And this wastebasket part, that's to represent

Bu çöp sepeti, bu dönem içinde,

what the structure of space-time itself is doing during this period.

uzay-zaman'ın yapısını gösteriyor.

And so this is a pretty weird model, right?

Tuhaf bir model değil mi?

What kind of evidence do we have for that?

Bunun için ne tür bir delilimiz var?

So let me show you some of nature's patterns

Size, bunun sonucu olarak doğanın bıraktığı

that are the result of this.

şekilleri göstereyim.

I always think of space-time as being the real substance of space,

Uzay-zaman'ı her zaman uzayın gerçek dokusu olarak düşünürüm,

and the galaxies and the stars just like the foam on the ocean.

galaksi ve yıldızları ise sadece okyanusta köpük olarak;

It's a marker of where the interesting waves are and whatever went on.

ilginç dalgaların veya her ne ise, yerini gösteren bir işaret.

So here is the Sloan Digital Sky Survey showing the location of a million galaxies.

Ve burada bir milyon galaksinin yerini gösteren Sloan Dijital Gök İncelemesi.

So there's a dot on here for every galaxy.

Her galaksi için bir nokta var.

They go out and point a telescope at the sky, take a picture,

Bu kişiler dışarı çıkıp teleskop ile gökyüzünün resmini çekiyorlar,

identify what are stars and throw them away, look at the galaxies,

sonra resimden yıldızları ayıklarıp, galaksilere bakıyorlar,

estimate how far away they are, and plot them up.

ve uzaklıklarını hesaplayıp resmi şekillendiriyorlar,

And just put radially they're going out that way.

ve dairesel olarak yerleştiriyorlar.

And you see these structures, this thing we call the Great Wall,

Bu gördüğünüz yapıda, buna 'Büyük Duvar' diyoruz,

but there are voids and those kinds of stuff, and they kind of fade out

boşluklar ve benzer şeyler var fakat teleskop yeterince hassas olmadığından,

because the telescope isn't sensitive enough to do it.

uzaklastıkça gözden kayboluyorlar.

Now I'm going to show you this in 3D.

Şimdi bunu size 3 boyutlu olarak göstereceğim.

What happens is, you take pictures

Olan şu ki dünya dönerken resimler çekiyorsun

as the Earth rotates, you get a fan across the sky.

ve gökyüzünde bir yelpaze elde ediyorsun.

There are some places you can't look because of our own galaxy,

Bizim galaksimizin engellemesinden ötürü veya uygun teleskoplar olmadığı için

or because there are no telescopes available to do it.

bakamadığımız bazı yerler var.

So the next picture shows you the three-dimensional version of this rotating around.

Bir sonraki resim, etrafında dönen 3 boyutlu versiyonunu gösteriyor.

Do you see the fan-like scans made across the sky?

Gökyüzü boyunca yelpazeye benzer taramayı görüyor musunuz?

Remember, every spot on here is a galaxy, and you see the galaxies,

Hatırlayın, burada her nokta bir galaksi ve galaksileri görüyorsunuz,

you know, sort of in our neighborhood, and you sort of see the structure.

bir açıdan komşularımız ve yapıyı gördünüz.

And you see this thing we call the Great Wall,

Büyük duvarı görüyorsunuz,

and you see the complicated structure, and you see these voids.

komplike yapıyı ve boşlukları görüyorsunuz.

There are places where there are no galaxies and there are places

Hiç galaksi olmayan yerler var ve aynı zamanda

where there are thousands of galaxies clumped together, right.

binlerce galaksi kümeleştigi yerler var.

So there's an interesting pattern,

Gayet ilginç bir şekil,

but we don't have enough data here to actually see the pattern.

ancak burada şekli tam görebilecek kadar veri yok.

We only have a million galaxies, right?

Sadece bir milyon galaksimiz var, değil mi?

So we're keeping, like, a million balls in the air

Dolayısıyla, havada bir milyon top tutuyoruz

but, what's going on?

ama neler oluyor?

There's another survey which is very similar to this,

Buna çok benzer bir diğer araştırma,

called the Two-degree Field of View Galaxy Redshift Survey.

ismi "Kırmızıya Kayan İki Açı Dereceli (2dF) Galaksi Araştırması"

Now we're going to fly through it at warp a million.

Şimdi bunların içerisinden uçacağız.

And every time there's a galaxy -- at its location there's a galaxy --

Her seferinde bir galaksi var,

and if we know anything about the galaxy, which we do,

ve eğer bu galaksi hakkında bir şey biliyorsak, ki biliyoruz,

because there's a redshift measurement and everything,

çünkü 'Kırmızı Kayma Ölçümü' ve benzeri araçlarımız var,

you put in the type of galaxy and the color,

eğer galaksilerin cinslerini de renkleri olarak koyarsanız

so this is the real representation.

işte gerçek gösterimi.

And when you're in the middle of the galaxies

Eğer galaksilerin tam ortasındaysanız,

it's hard to see the pattern; it's like being in the middle of life.

bu şekli görmek gerçekten de zor; bu sanki hayatın ortasında olmak gibi.

It's hard to see the pattern in the middle of the audience,

Seyircilerin ortasından şekli görmek zordur,

it's hard to see the pattern of this.

Bunun şeklini görmek de zor.

So we're going to go out and swing around and look back at this.

Dolayısıyla dışarıya çıkacağız ve etrafından dolaşıp buna geri bakacağız.

And you'll see, first, the structure of the survey,

Ve siz de, ilk önce incelemenin yapısını göreceksiniz

and then you'll start seeing the structure of the galaxies

ve sonra galaksilerin yapısını görmeye başlayacaksınız

that we see out there.

burada gördüğümüz bu.

So again, you can see the extension of this Great Wall of galaxies showing up here.

Tekrardan, galaksilerin Büyük Duvar'ının uzantılarını burada görebiliyorsunuz.

But you can see the voids,

Ama boşlukları görüyorsunuz,

you can see the complicated structure, and you say,

karmaşık yapıyı görüyorsunuz ve diyorsunuz ki:

well, how did this happen?

Pekala, bu nasıl oldu?

Suppose you're the cosmic designer.

Evrenin tasarımcısı olduğunuzu düşünün.

How are you going to put galaxies out there in a pattern like that?

Galaksileri bu motifle nasıl yerleştireceksiniz?

It's not just throwing them out at random.

Rastgele serpiştirmekle olmaz.

There's a more complicated process going on here.

Burada daha karmaşık bir işlem gerçekleşiyor.

How are you going to end up doing that?

Bununla nereye varacaksınız?

And so now we're in for some serious play.

Şimdi ciddi bir oyunun içerisindeyiz.

That is, we have to seriously play God,

Öyle ki, cidden Tanrı'yı oynamamız gerekiyor,

not just change people's lives, but make the universe, right.

insanların hayatlarını değiştirmek için değil ama evreni yaratmak için, pekala.

So if that's your responsibility, how are you going to do that?

Eğer bu sizin sorumluluğunuz olsaydı, bunu nasıl yapardınız?

What's the kind of technique?

Tekniğiniz ne olurdu?

What's the kind of thing you're going to do?

Ne tip bir şey yapardınız?

So I'm going to show you the results of a very large-scale simulation

Şimdi size evrenin nasıl oluştuğuna dair fikirlerimizi yansıtan

of what we think the universe might be like, using, essentially,

büyük ölçekli bir simülasyon izleteceğim. Bu simülasyonda

some of the play principles and some of the design principles that,

insanların binbir çabayla öğrenmeye çalıştığı

you know, humans have labored so hard to pick up,

ancak göründüğü üzere doğanın bunları zaten bildiği

but apparently nature knew how to do at the beginning.

bazı oyun ve tasarım prensipleri kullanıldı.

And that is, you start out with very simple ingredients

Çok basit içeriklerle ve çok basit

and some simple rules,

kurallarla başlayacağız

but you have to have enough ingredients to make it complicated.

ama elimizde, her şeyi karmaşıklaştırmak için yeterince içerik var.

And then you put in some randomness,

Ve sonra biraz rastgelelik katarsınız,

some fluctuations and some randomness,

biraz dalgalanma ve biraz rastgelelik,

and realize a whole bunch of different representations.

ve pek çok değişik gösterimle karşılaşırsınız.

So what I'm going to do is show you

Size göstereceğim şey ise,

the distribution of matter as a function of scales.

maddenin büyüklüklerin fonksiyonuna bağlı dağılımıdır.

We're going to zoom in, but this is a plot of what it is.

Daha da yaklaşacağız ama bu ne olduğunun bir çizimidir.

And we had to add one more thing to make the universe come out right.

Ve evrenin doğru olması için bir şey daha eklemeliyiz.

It's called dark matter.

Buna "karanlık madde" deniyor.

That is matter that doesn't interact with light

Bu madde, normal maddelerin aksine,

the typical way that ordinary matter does,

ışıktan etkilenmiyor; yani bana veya sahneye

the way the light's shining on me or on the stage.

düşen ışığın yaptığı gibi parlamıyor.

It's transparent to light, but in order for you to see it,

Bu ışığı geçiren bir madde ama görebilmeniz için

we're going to make it white. OK?

bunu beyaz göstereceğiz, tamam mı?

So the stuff that's in this picture that's white, that is the dark matter.

Dolayısıyla bu fotoğraftaki beyaz madde, karanlık maddedir.

It should be called invisible matter,

Aslında görünmez madde demek gerekir

but the dark matter we've made visible.

ancak biz karanlık maddeyi görünür kıldık.

And the stuff that is in the yellow color,

Sarı renkte görünenlerse

that is the ordinary kind of matter that's turned into stars and galaxies.

yıldızları ve galaksileri oluşturan sıradan maddedir.

So I'll show you the next movie.

Şimdi size bir sonraki filmi göstereceğim.

So this -- we're going to zoom in.

Ve bunda -- yaklaşacağız.

Notice this pattern and pay attention to this pattern.

Deseni fark edin ve bu desene dikkat edin.

We're going to zoom in and zoom in.

Gittikçe daha da fazla yaklaşacağız.

And you'll see there are all these filaments and structures and voids.

Ve tüm bu iplikleri ve yapıları ve boşlukları göreceksiniz.

And when a number of filaments come together in a knot,

Ve birkaç iplik bir düğümde birleştiği zaman

that makes a supercluster of galaxies.

buna galaksi süper-kümesi denir.

This one we're zooming in on

Şu anda üzerine yaklaştığımızın içerisinde,

is somewhere between 100,000 and a million galaxies in that small region.

küçücük bir alanda 100.000 ila 1 milyon galaksi var.

So we live in the boonies.

Bizler taşrada yaşıyoruz.

We don't live in the center of the solar system,

Güneş sisteminin merkezinde değiliz,

we don't live in the center of the galaxy

galaksinin merkezinde değiliz,

and our galaxy's not in the center of the cluster.

ve bizim galaksimiz kümenin merkezinde değil.

So we're zooming in.

Neyse, yaklaşıyoruz.

This is a region which probably has more than 100,000,

Burası, 1 milyon galaksinin içerisinde

on the order of a million galaxies in that region.

muhtemelen 100.000'den fazlasının bulunduğu bir bölge.

We're going to keep zooming in. OK.

Yaklaşmaya devam edeceğiz. Tamam.

And so I forgot to tell you the scale.

Size ölçeği söylemeyi unuttum.

A parsec is 3.26 light years.

1 parsek, 3.26 ışık yılıdır.

So a gigaparsec is three billion light years -- that's the scale.

Dolayısıyla 1 gigaparsek, 3 milyar ışık yılıdır -- ölçeğimiz bu.

So it takes light three billion years to travel over that distance.

Dolayısıyla ışığın bu yolu alması 3 milyar yıl alıyor.

Now we're into a distance sort of between here and here.

Şimdi, şurasıyla şurası arasında bir yerlerdeyiz.

That's the distance between us and Andromeda, right?

Ve bu uzaklık bizimle Andromeda arasındaki uzaklık, tamam mı?

These little specks that you're seeing in here, they're galaxies.

Burada göreceğiniz küçük noktalar, onlar galaksiler.

Now we're going to zoom back out,

Şimdi uzaklaşacağız,

and you can see this structure that,

ve siz de, çok uzaklaştığımızda

when we get very far out, looks very regular,

oldukça düzgün gözüken bir bölgenin

but it's made up of a lot of irregular variations.

aslında oldukça düzensiz varyasyonlardan oluştuğunu göreceksiniz.

So they're simple building blocks.

Dolayısıyla onlar sadece yapı taşları.

There's a very simple fluid to begin with.

Burada, başlamak için çok basit bir akışkan var.

It's got dark matter, it's got ordinary matter,

Karanlık maddesi var, sıradan maddesi var,

it's got photons and it's got neutrinos,

fotonları ve nötrinoları var,

which don't play much role in the later part of the universe.

ama bunlar evrenin sonraki kısımlarında önem arz etmiyorlar.

And it's just a simple fluid and it, over time,

Bu basit bir akışkan ve bu, zamanla

develops into this complicated structure.

karmaşık bir yapıya doğru gelişiyor.

And so you know when you first saw this picture,

Ve dolayısıyla, bu fotoğrafı ilk gördüğünüzde

it didn't mean quite so much to you.

size çok bir şey ifade etmemişti.

Here you're looking across one percent of the volume of the visible universe

Burada, görünen evrenin %1'lik kısmına bakıyorsunuz

and you're seeing billions of galaxies, right, and nodes,

ve milyarlarca galaksi ve gök cismi görüyorsunuz, değil mi;

but you realize they're not even the main structure.

ama fark ediyorsunuz ki, bunlar ana yapı bile değil.

There's a framework, which is the dark matter, the invisible matter,

Burada bir çerçeve var, bu karanlık madde, görünmez madde

that's out there that's actually holding it all together.

ve her şeyi bir arada tutan o.

So let's fly through it, and you can see how much harder it is

Şimdi içerisinde uçalım ve böylece şu anda anlamaya

when you're in the middle of something to figure this out.

başladığınız şeyin aslında ne kadar zor olduğunu görün.

So here's that same end result.

Burada aynı bitim sonucu var.

You see a filament,

Bir iplik görüyorsunuz,

you see the light is the invisible matter,

açık olanın görünmez madde olduğunu görüyorsunuz

and the yellow is the stars or the galaxies showing up.

ve sarı da yıldızlar ya da galaksileri gösteriyor.

And we're going to fly around, and we'll fly around,

Ve etrafından uçacağız, ve etrafından uçacağız,

and you'll see occasionally a couple of filaments intersect,

ve ipliklerin nadiren kesiştiğini göreceksiniz

and you get a large cluster of galaxies.

ve kocaman bir galaksi kümesi göreceksiniz.

And then we'll fly in to where the very large cluster is,

Ve sonra koca kümenin olduğu yere uçacağız

and you can see what it looks like.

ve siz de neye benzediğini göreceksiniz.

And so from inside, it doesn't look very complicated, right?

İçerden o kadar da karmaşık görünmüyor, değil mi?

It's only when you look at it at a very large scale,

Sadece büyük ölçekte baktığınız

and explore it and so forth, you realize it's a very intricate,

ve araştırdığınız zaman, ne kadar karmaşık ve

complicated kind of a design, right?

kompleks bir tasarım olduğunu görüyorsunuz, değil mi?

And it's grown up in some kind of way.

Ve bu hale bir şekilde geldi.

So the question is,

Dolayısıyla soru,

how hard would it be to assemble this, right?

bunu birleştirmenin ne kadar zor olduğudur, değil mi?

How big a contractor team would you need

Bu evreni bir araya getirmek için ne kadar çok

to put this universe together, right?

işçiye ihtiyaç duyardınız değil mi?

That's the issue, right?

Olay bu, değil mi?

And so here we are.

Ve işte buradayız.

You see how the filament --

İpliğin nasıl --

you see how several filaments are coming together,

ipliklerin nasıl bir araya geldiğini görüyorsunuz,

therefore making this supercluster of galaxies.

dolayısıyla nasıl galaksi süperkümelerini oluşturduklarını.

And you have to understand, this is not how it would actually look

Ve anlamalısınız ki, aslında böyle gözükmezdi

if you -- first, you can't travel this fast,

eğer -- öncelikle, bu kadar hızlı hareket edemezsiniz,

everything would be distorted,

her şey bozulurdu,

but this is using simple rendering and graphic arts kind of stuff.

fakat burada sadece basit görsel sanat ve programlama işleri yapılıyor.

This is how, if you took billions of years to go around,

Bu, eğer milyarlarca yıl uğraşıp etrafından dolaşsaydınız,

it might look to you, right?

neye benzeyeceğinin görüntüsüdür, değil mi?

And if you could see invisible matter, too.

Ve tabii görünmez maddeyi de görebilseydiniz.

And so the idea is, you know, how would you put together the universe

Ve fikir, bilirsiniz, bu evreni basit bir şekilde nasıl

in a very simple way?

bir araya getirirsiniz?

We're going to start and realize that the entire visible universe,

Hubble Uzay Teleskobundan ve diğer aletlerimizden

everything we can see in every direction with the Hubble Space Telescope

her yönde gördüğümüz her şeyin bir zamanlar

plus our other instruments,

bir atomdan bile daha küçük

was once in a region that was smaller than an atom.

bir alanda olduğunu anlamaya ve fark etmeye başlayacağız.

It started with tiny quantum mechanical fluctuations,

Bu, küçük kuantum mekanik dalgalanmalarla başladı

but expanding at a tremendous rate.

fakat inanılmaz oranlarda genişledi.

And those fluctuations

Ve bu dalgalanmalar

were stretched to astronomical sizes, and those fluctuations

astronomik boyutlara çıktı ve bu dalgalanmalar

eventually are the things we see in the cosmic microwave background.

sonuç olarak kozmik art alanda gördüklerimiz haline geldi.

And then we needed some way to turn those fluctuations into galaxies

Ve sonra bu dalgalanmaları galaksilere ve galaksi kümelerine

and clusters of galaxies and make these kinds of structures go on.

ve benzeri yapılara dönüştürecek bir yola ihtiyacımız oldu.

So I'm going to show you a smaller simulation.

Size daha küçük bir simülasyon göstereceğim.

This simulation was run on 1,000 processors for a month

Bu simülasyonu bu kadar basit yapabilmek için, simülasyonu

in order to make just this simple visible one.

1.000 işlemcide 1 ay boyunca çalıştırdık.

So I'm going to show you one

Şimdi bir sonraki fotoğrafta size göstereceğim,

that can be run on a desktop in two days in the next picture.

masaüstü bir bilgisayarda ancak 2 günde açabileceğiniz bir şey.

So you start out with teeny fluctuations

Evren bu noktadayken

when the universe was at this point,

ufak dalgalanmalarla başlıyorsunuz,

now four times smaller, and so forth.

şimdi 4 kat daha küçük ve böylece gidiyor.

And you start seeing these networks, this cosmic web of structure forming.

Ve bu ağları, bu yapı oluşumunun kozmik ağını görmeye başladınız.

And this is a simple one, because it doesn't have the ordinary matter

Bu basit bir tane, çünkü normal maddesi yok

and it just has the dark matter in it.

ve sadece karanlık madde var.

And you see how the dark matter lumps up,

Ve karanlık maddenin nasıl yukarı gittiğini

and the ordinary matter just trails along behind.

ve normal maddenin nasıl arkasından takip ettiğini görüyorsunuz.

So there it is.

Ve işte burada.

At the beginning it's very uniform.

Başlangıçta oldukça düzenli.

The fluctuations are a part in 100,000.

Dalgalanmalar 100.000'in içerisinde bir parça.

There are a few peaks that are a part in 10,000,

10.000'de bir kısmında birkaç tepe noktası var.

and then over billions of years, gravity just pulls in.

Ve milyarlarca yıldan fazla zaman sonra, yer çekimi, çekmeye başlıyor.

This is light over density, pulls the material around in.

Bu yoğunlukça hafif, maddeyi içeriye çekiyor.

That pulls in more material and pulls in more material.

Gittikçe daha fazla malzemeyi içine çekiyor.

But the distances on the universe are so large

Fakat evrendeki uzaklıklar çok fazla

and the time scales are so large that it takes a long time for this to form.

ve zaman birimleri çok büyük ve bu hale gelmesi çok zaman alıyor.

And it keeps forming until the universe is roughly about half the size it is now,

Ve evren genişleme açısından şimdikinin yarısı oluncaya kadar

in terms of its expansion.

bu oluşum sürüyor.

And at that point, the universe mysteriously starts accelerating

Ve bu noktada, evren gizemli bir şekilde genişlemesini

its expansion and cuts off the formation of larger-scale structure.

hızlandırıyor ve büyük ölçekli yapıların oluşumu azalıyor.

So we're just seeing as large a scale structure as we can see,

Görebileceğimiz kadar büyük bir ölçekte görüyoruz

and then only things that have started forming already

ve zaten oluşmuş olan şeylerin oluşmaya devam ettiğini

are going to form, and then from then on it's going to go on.

görüyoruz ve böylece süreceğini görüyoruz.

So we're able to do the simulation, but this is two days on a desktop.

Bu simülasyonu yapabiliyoruz ama masaüstünde 2 gün alıyor.

We need, you know, 30 days on 1,000 processors

Size gösterdiğim bu simülasyonu yapmak, biliyorsunuz,

to do the kind of simulation that I showed you before.

1.000 işlemci ile 30 gün alıyor.

So we have an idea of how to play seriously, creating the universe

Dolayısıyla evreni yaratmak için ne kadar ciddi olmamız gerektiğini

by starting with essentially less than an eyedrop full of material,

anlayabiliyoruz, hem de bu kadar az materyalle

and we create everything we can see in any direction, right,

ve her yönde görebileceğimiz her şey, neredeyse hiçbir şey

from almost nothing -- that is, something extremely tiny,

kullanmadan -- öyle ki, inanılmaz küçük bir şey,

extremely small -- and it is almost perfect,

inanılmaz ufak -- ve neredeyse mükemmel,

except it has these tiny fluctuations at a part in 100,000 level,

100.000'de 1 seviyesinde dalgalanmaları hariç

which turn out to produce the interesting patterns and designs we see,

ki bu dalgalanmalar bizim bugün gördüğümüz ilginç yapıların ve tasarımların

that is, galaxies and stars and so forth.

ve galaksilerin ve yıldızların ve diğerlerinin oluşumunu sağlıyor.

So we have a model, and we can calculate it, and we can use it

Bir modelimiz var, hesaplayabiliyoruz, evrenin neye benzediğini

to make designs of what we think the universe really looks like.

göstermek için yaptığımız tasarımlarda kullanabiliyoruz.

And that design is sort of way beyond

Fakat gerçekteki tasarım, bizim bu tahminlerimizin

what our original imagination ever was.

çok ötesinde.

So this is what we started with 15 years ago,

Bu, bizim 15 sene önce Kozmik Art Alan Tarayıcısı

with the Cosmic Background Explorer -- made the map on the upper right,

ile başladığımız şey -- sağ üstteki haritayı yapan.

which basically showed us that there were large-scale fluctuations,

Bu harita büyük ölçekli dalgalanmaları ve gerçek dalgalanmaları

and actually fluctuations on several scales. You can kind of see that.

birkaç farklı ölçekte gösteriyor. Bunu bir şekilde görebilirsiniz.

Since then we've had WMAP,

Ondan sonra, yüksek açısal çözünürlük veren

which just gives us higher angular resolution.

WMAP'imiz oldu.

We see the same large-scale structure,

Aynı büyük ölçekli yapıyı gördük,

but we see additional small-scale structure.

ama ek olarak küçük ölçekli yapılar da vardı.

And on the bottom right is if the satellite had flipped upside down

Sağ alt köşede de, eğer uydu ters tarafa dönerek Dünya'yı

and mapped the Earth, what kind of a map we would have got of the Earth.

haritalasaydı, Dünya'nın görünümünün nasıl olacağını görüyorsunuz.

You can see, well, you can, kind of pick out

Pekala, tüm ana kıtaları ayırt edebilirsiniz

all the major continents, but that's about it.

ama sadece bu kadar.

But what we're hoping when we get to Planck, we'll have resolution

Planck Uydusu'nu gönderdiğimizde beklediğimiz şey,

about equivalent to the resolution you see of the Earth there,

burada gördüğünüz Dünya görüntüsü kadar yüksek çözünürlükte

where you can really see the complicated pattern that exists on the Earth.

bir görüntü elde etmek ki burada Dünya'da olan tüm karmaşık yapıyı görüyorsunuz.

And you can also tell, because of the sharp edges

Ve keskin kenarlarından ve birbirine oturmasından

and the way things fit together, there are some non-linear processes.

dolayı bazı doğrusal olmayan işlemleri de söyleyebilirsiniz.

Geology has these effects,

Plakaları hareket ettiren

which is moving the plates around and so forth.

jeolojinin bu etkileri var.

You can see that just from the map alone.

Tek başına bu haritadan, bunu görebilirsiniz.

We want to get to the point in our maps of the early universe

Haritalarımızda öyle bir noktaya gelmek istiyoruz ki,

we can see whether there are any non-linear effects

erken evrende hareket ettiren, değiştiren, ve uzay-zamanın

that are starting to move, to modify, and are giving us a hint about how

başlangıç anlarında neye benzediğine dair ipuçları veren

space-time itself was actually created at the beginning moments.

tüm doğrusal olmayan etkileri görebilmek istiyoruz.

So that's where we are today,

Sonuç olarak, bugün buradayız.

and that's what I wanted to give you a flavor of.

Ve bunun tadını size tattırmak istedim.

Give you a different view about what the design

Tasarım hakkında size farklı bir bakış göstermek

and what everything else looks like.

ve diğer her şeyin neye benzediğini anlatmak istedim.

Thank you.

Teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkışlar)