The design of the universe | George Smoot

Tłumaczenie: Kinga Skorupska Korekta: Przemysaw Baka

I thought I would think about changing your perspective on the world a bit,

Postaniowiłem zmienić trochę wasze spojrzenie na świat

and showing you some of the designs that we have in nature.

i pokazać niesamowite modele występujące w naturze.

And so, I have my first slide to talk about

Oto mój pierwszy slajd, przy którym chcę opowiedzieć

the dawning of the universe and what I call

o zaraniu wszechświata, czymś co nazywam

the cosmic scene investigation, that is, looking at

- kosmicznymi zagadkami wszechświata -

the relics of creation and inferring what happened at the beginning,

to oglądanie reliktów i wnioskowanie o wydarzeniach początkowych,

and then following it up and trying to understand it.

rozwijanie modelu i próba jego zrozumienia.

And so one of the questions that I asked you is,

Jednym z pytań jakie chciałem wam zadać jest:

when you look around, what do you see?

Gdy się rozglądacie, co widzicie?

Well, you see this space that's created by designers

Widzicie budynek stworzony przez projektantów

and by the work of people, but what you actually see

i dzięki ludzkiemu wysiłkowi, ale tak naprawdę

is a lot of material that was already here,

wiele z tych materiałów już tu było,

being reshaped in a certain form.

należało je tylko ukształtować.

And so the question is: how did that material get here?

W jaki sposób te materiały do nas dotarły?

How did it get into the form that it had before it got reshaped, and so forth?

Jaką miały formę zanim stały się tym czym są, itd.?

It's a question of what's the continuity?

Tak naprawdę to pytanie o ciągłość.

So one of the things I look at is,

Staram się dowiedzieć, w jaki sposób powstał i ukształtował się wszechświat?

how did the universe begin and shape?

Staram się dowiedzieć, w jaki sposób powstał i ukształtował się wszechświat?

What was the whole process in the creation and the evolution of the universe

Jak wyglądał proces stworzenia i ewolucji wszechświata,

to getting to the point that we have these kinds of materials?

do momentu powstania tych materiałów?

So that's sort of the part, and let me move on then and show you

Tak więc pozwólcie, że wam pokażę Ultragłębokie Pole Hubble'a.

the Hubble Ultra Deep Field.

Tak więc pozwólcie, że wam pokażę Ultragłębokie Pole Hubble'a.

If you look at this picture,

Przyglądając się temu zdjęciu dojrzycie

what you will see is a lot of dark with some light objects in it.

dużo czerni a na jej tle trochę jasnych obiektów.

And everything but -- four of these light objects are stars,

Cztery z nich to gwiazdy,

and you can see them there -- little pluses.

są zaznaczone strzałkami.

This is a star, this is a star, everything else is a galaxy, OK?

To są gwiazdy, cała reszta to galaktyki, OK?

So there's a couple of thousand galaxies

Kilka tysięcy galaktyk, które widać nieuzbrojonym okiem.

you can see easily with your eye in here.

Kilka tysięcy galaktyk, które widać nieuzbrojonym okiem.

And when I look out at particularly this galaxy,

Kiedy patrzę na tą galaktykę,

which looks a lot like ours, I wonder if there's

wyglądającą jak nasza, zastanawiam się

an art design college conference going on,

czy mają tam podobną konferencję na uczelni

and intelligent beings there are thinking about, you know,

albo istoty inteligentne, które myślą o tym

what designs they might do, and there might be a few cosmologists

jakimi projektami się zajmą - może tam być kilku kosmologów,

trying to understand where the universe itself came from,

starających się zrozumieć jak powstał wszechświat,

and there might even be some in that galaxy looking at ours

niektórzy mogą nawet patrząc na naszą galaktykę

trying to figure out what's going on over here.

rozmyślać o tym co się u nas dzieje.

But there's a lot of other galaxies, and some are nearby,

Ale jest też wiele innych galaktyk, niektóre blisko nas,

and they're kind of the color of the Sun,

te są koloru naszego słońca,

and some are further away and they're a little bluer, and so forth.

inne nieco dalej mają bardziej niebieską barwę, itd.

But one of the questions is -- this should be, to you --

Ale pozostaje pytanie... Pytanie do was...

how come there are so many galaxies?

Czemu istnieje tak wiele galaktyk?

Because this represents a very clean fraction of the sky.

To zdjęcie pochodzi z bardzo czystej części nieba.

This is only 1,000 galaxies.

Widać tylko około 1000 galaktyk.

We think there's on the order -- visible to the Hubble Space Telescope,

Sądzimy, że w przestrzeni widzianej przez teleskop Hubble'a...

if you had the time to scan it around --

Gdybyśmy mieli czas ją przeskanować...

about 100 billion galaxies. Right?

istnieje około 100 miliardów galaktyk.

It's a very large number of galaxies.

To bardzo dużo.

And that's roughly how many stars there are in our own galaxy.

Tyle samo gwiazd jest w naszej Galaktyce.

But when you look at some of these regions like this, you'll see

Na zdjęciach niektórych regionów można zobaczyć

more galaxies than stars, which is kind of a conundrum.

więcej galaktyk niż gwiazd, co jest zagadką.

So the question should come to your mind is, what kind of design, you know,

Nasuwa się pytanie: Jaki wzór, kreatywny proces,

what kind of creative process and what kind of design

czy projekt wytworzył świat taki jak nasz?

produced the world like that?

czy projekt wytworzył świat taki jak nasz?

And then I'm going to show you it's actually a lot more complicated.

Pokażę wam, że ten proces jest bardziej skomplikowany. Prześledzimy go.

We're going to try and follow it up.

Pokażę wam, że ten proces jest bardziej skomplikowany. Prześledzimy go.

We have a tool that actually helps us out in this study,

Posiadamy narzędzie, które pomaga w badaniach,

and that's the fact that the universe is so incredibly big

a jest nim fakt, że wszechświat jest ogromny,

that it's a time machine, in a certain sense.

że w pewnym sensie jest wehikułem czasu.

We draw this set of nested spheres cut away so you see it.

Rysujemy zestaw zagnieżdżonych sfer.

Put the Earth at the center of the nested spheres,

Wpisujemy Ziemię w sam środek,

just because that's where we're making observations.

bo to z niej prowadzimy obserwacje.

And the moon is only two seconds away, so if you take a picture of the moon

Księżyc jest tylko 2 sekundy od nas, więc kiedy robimy zdjęcia

using ordinary light, it's the moon two seconds ago, and who cares.

nikogo nie obchodzi, że tak wyglądał dwie sekundy temu.

Two seconds is like the present.

Dwie sekundy są jak teraźniejszość.

The Sun is eight minutes ago. That's not such a big deal, right,

Słońce widać jakim było osiem minut temu. Nic wielkiego, prawda?

unless there's solar flares coming then you want to get out the way.

Chyba że nadciąga rozbłysk słoneczny, wtedy trzeba się usunąć.

You'd like to have a little advance warning.

Dobrze by było wiedzieć z uprzedzeniem.

But you get out to Jupiter and it's 40 minutes away. It's a problem.

Ale przy Jowiszu, 40 minut staje się problemem.

You hear about Mars, it's a problem communicating to Mars

Słysząc o Marsie myślimy o problemach z komunikacją,

because it takes light long enough to go there.

bo dotarcie tam światłu trochę zajmuje.

But if you look out to the nearest set of stars,

Ale kiedy spojrzymy na 40 lub 50 najbliższych gwiazd, to będzie 10 lat.

to the nearest 40 or 50 stars, it's about 10 years.

Ale kiedy spojrzymy na 40 lub 50 najbliższych gwiazd, to będzie 10 lat.

So if you take a picture of what's going on, it's 10 years ago.

Robiąc im zdjęcia widzimy je sprzed 10 lat.

But you go and look to the center of the galaxy,

Centrum Galaktyki widzimy jakim było tysiące lat temu.

it's thousands of years ago.

Centrum Galaktyki widzimy jakim było tysiące lat temu.

If you look at Andromeda, which is the nearest big galaxy,

Andromedę, najbliższą dużą galaktykę, widać jaką była dwa miliony lat temu.

and it's two million years ago.

Andromedę, najbliższą dużą galaktykę, widać jaką była dwa miliony lat temu.

If you took a picture of the Earth two million years ago,

Gdyby zrobić zdjęcie Ziemi dwa miliony lat temu,

there'd be no evidence of humans at all,

nie byłoby na nim śladów ludzkiej działalności,

because we don't think there were humans yet.

bo ludzie jeszcze nie istnieli.

I mean, it just gives you the scale.

Daje wam to świadomość skali.

With the Hubble Space Telescope, we're looking at

Dzięki teleskopowi Hubble'a sięgamy

hundreds of millions of years to a billion years.

od setek milionów do miliardów lat w przeszłość.

But if we were capable to come up with an idea of how to look even further --

Gdybyśmy byli w stanie spojrzeć dalej...

there's some things even further,

Bo dalej też coś istnieje, tym właśnie często się zajmowałem,

and that was what I did in a lot of my work,

Bo dalej też coś istnieje, tym właśnie często się zajmowałem,

was to develop the techniques -- we could look out back to even earlier

rozwijaniem technik pozwalających na zobaczenie przeszłości,

epochs before there were stars and before there were galaxies,

czasu przed powstaniem gwiazd i galaktyk,

back to when the universe was hot and dense and very different.

kiedy wszechświat był gorący, gęsty i bardzo różnił się od naszego.

And so that's the sort of sequence,

To jest rodzaj sekwencji - pokażę wam jej bardziej artystyczną wizję.

and so I have a more artistic impression of this.

To jest rodzaj sekwencja - pokażę wam jej bardziej artystyczną wizję.

There's the galaxy in the middle, which is the Milky Way,

W środku jest galaktyka, Droga Mleczna,

and around that are the Hubble -- you know, nearby kind of galaxies,

naokoło są galaktyki widoczne dla Hubble'a,

and there's a sphere that marks the different times.

a te sfery pokazują różne przedziały czasu.

And behind that are some more modern galaxies.

Poza nimi istnieją współczesne galaktyki.

You see the whole big picture?

Rozumiecie już?

The beginning of time is funny -- it's on the outside, right?

Początek czasu jest zabawny... bo jest na zewnątrz.

And then there's a part of the universe we can't see

Istnieje też część wszechświata której nie widzimy

because it's so dense and so hot, light can't escape.

bo jest tak gęsta i gorąca, że więzi światło.

It's like you can't see to the center of the Sun;

Tak jak nie widać środka Słońca,

you have to use other techniques to know what's going on inside the Sun.

trzeba użyć innych technik by poznać co się tam dzieje.

But you can see the edge of the Sun,

Widać krawędź Słońca,

and the universe gets that way, and you can see that.

i ze wszechświatem jest podobnie.

And then you see this sort of model area around the outside,

Widzicie też zewnętrzną krawędź modelu,

and that is the radiation coming from the Big Bang,

to promieniowanie pochodzące z Wielkiego Wybuchu,

which is actually incredibly uniform.

jest niesamowicie jednolite.

The universe is almost a perfect sphere,

Wszechświat jest prawie idealną kulą,

but there are these very tiny variations

ale istnieją też malutkie nieregularności,

which we show here in great exaggeration.

które są tutaj bardzo wyolbrzymione.

And from them in the time sequence we're going to have to go

Prześledzimy przeszłość od tych małych różnic do nieregularnych galaktyk i od pierwszych gwiazd

from these tiny variations to these irregular galaxies and first stars

Prześledzimy przeszłość od tych małych różnic do nieregularnych galaktyk i od pierwszych gwiazd

to these more advanced galaxies, and eventually the solar system, and so forth.

do bardziej rozwiniętych galaktyk, aż do Układu Słonecznego, itd.

So it's a big design job,

To spore wyzwanie,

but we'll see about how things are going on.

ale zaraz się o tym sami przekonamy.

So the way these measurements were done,

Pomiarów tych dokonano dzięki serii satelitów.

there's been a set of satellites, and this is where you get to see.

Pomiarów tych dokonano dzięki serii satelitów.

So there was the COBE satellite, which was launched in 1989,

Dzięki satelicie COBE, wystrzelonemu w 1989 roku,

and we discovered these variations.

odkryliśmy te nieregularności.

And then in 2000, the MAP satellite was launched -- the WMAP --

Wystrzelony w 2000 roku satelita WMAP zrobił lepsze zdjęcia.

and it made somewhat better pictures.

Wystrzelony w 2000 roku satelita WMAP zrobił lepsze zdjęcia.

And later this year -- this is the cool stealth version,

Później tego roku... tu wersja o ciemno metalicznym kolorze,

the one that actually has some beautiful design features to it,

która jest pięknie zaprojektowana...

and you should look -- the Planck satellite will be launched,

Powinniście wypatrywać wyniesienia satelity Planck'a,

and it will make very high-resolution maps.

który stworzy mapy o wysokiej rozdzielczości.

And that will be the sequence of understanding

To sekwencja zrozumienia początków naszego wszechświata.

the very beginning of the universe.

To sekwencja zrozumienia początków naszego wszechświata.

And what we saw was, we saw these variations, and then they told us

Zauważyliśmy nieregularności, które zdradziły nam

the secrets, both about the structure of space-time,

sekrety dotyczące struktury czasoprzestrzeni,

and about the contents of the universe,

zawartości wszechświata,

and about how the universe started in its original motions.

i początków procesu jego powstania.

So we have this picture, which is quite a spectacular picture,

Mamy więc to spektakularne zdjęcie,

and I'll come back to the beginning, where we're going to have

ale teraz powróćmy do początku by pokazać

some mysterious process that kicks the universe off at the beginning.

tajemniczy proces, który zapoczątkowuje rozwój wszechświata.

And we go through a period of accelerating expansion, and the universe

Przechodzimy przez czas przyspieszonej ekspansji,

expands and cools until it gets to the point where it becomes transparent,

wszechświat rozszerza się i stygnie aż do momentu gdy staje się przezroczysty,

then to the Dark Ages, and then the first stars turn on,

następują Ciemne Wieki, zaczynają świecić pierwsze gwiazdy,

and they evolve into galaxies, and then later they get to the more expansive galaxies.

tworzą sie galaktyki, które stają się coraz bardziej skomplikowane.

And somewhere around this period is when our solar system started forming.

W tym czasie zaczął się formować Układ Słoneczny, który dojrzewa aż do teraz.

And it's maturing up to the present time.

W tym czasie zaczął się formować Układ Słoneczny, który dojrzewa aż do teraz.

And there's some spectacular things.

Dzieją się niesamowite rzeczy.

And this wastebasket part, that's to represent

Ten kosz pokazuje co równocześnie się dzieje ze strukturą czasoprzestrzeni.

what the structure of space-time itself is doing during this period.

Ten kosz pokazuje co równocześnie się dzieje ze strukturą czasoprzestrzeni.

And so this is a pretty weird model, right?

Dziwaczny model, nieprawdaż?

What kind of evidence do we have for that?

Jakie mamy na niego dowody?

So let me show you some of nature's patterns

Pokażę wam kilka modeli wziętych z natury, które są jego wynikiem.

that are the result of this.

Pokażę wam kilka modeli wziętych z natury, które są jego wynikiem.

I always think of space-time as being the real substance of space,

Myślę o czasoprzestrzeni jak o prawdziwej istocie przestrzeni,

and the galaxies and the stars just like the foam on the ocean.

a o galaktykach i gwiazdach jak o pianie oceanu.

It's a marker of where the interesting waves are and whatever went on.

To ona wskazuje interesujące fale i to, że coś się dzieje.

So here is the Sloan Digital Sky Survey showing the location of a million galaxies.

To Cyfrowy Przegląd Nieba Sloan'a (SDSS) pokazujący położenie miliona galaktyk.

So there's a dot on here for every galaxy.

Każda galaktyka to punkt.

They go out and point a telescope at the sky, take a picture,

Jego twórcy wycelowują teleskop w niebo i robią zdjęcie,

identify what are stars and throw them away, look at the galaxies,

odrzucają gwiazdy, przyglądają się galaktykom

estimate how far away they are, and plot them up.

i po wyznaczeniu ich odległości dodają je radialnie do przeglądu w ten sposób.

And just put radially they're going out that way.

i po wyznaczeniu ich odległości dodają je radialnie do przeglądu w ten sposób.

And you see these structures, this thing we call the Great Wall,

Widać pewne struktury - tą nazywamy Wielką Ścianą.

but there are voids and those kinds of stuff, and they kind of fade out

Istnieją też pustki i tego typu rzeczy nikną bo teleskop nie jest wystarczająco czuły.

because the telescope isn't sensitive enough to do it.

Istnieją też pustki i tego typu rzeczy nikną bo teleskop nie jest wystarczająco czuły.

Now I'm going to show you this in 3D.

Teraz pokażę wam to samo w 3D.

What happens is, you take pictures

Robiąc zdjęcia gdy Ziemia się obraca uzyskuje się promienisty wycinek.

as the Earth rotates, you get a fan across the sky.

Robiąc zdjęcia gdy Ziemia się obraca uzyskuje się promienisty wycinek.

There are some places you can't look because of our own galaxy,

Niektórych miejsc nie widać, bo zasłania je nasza Galaktyka,

or because there are no telescopes available to do it.

albo brakuje odpowiednich teleskopów.

So the next picture shows you the three-dimensional version of this rotating around.

Następny obrazek pokazuje rotującą wersję 3D.

Do you see the fan-like scans made across the sky?

Widzicie te skany w kształcie wachlarzy?

Remember, every spot on here is a galaxy, and you see the galaxies,

Każda kropka reprezentuje galaktykę, a widać galaktyki,

you know, sort of in our neighborhood, and you sort of see the structure.

które są w pobliżu, widać także ich strukturę.

And you see this thing we call the Great Wall,

Oraz Wielką Ścianę,

and you see the complicated structure, and you see these voids.

widać skomplikowaną strukturę, widać też pustki.

There are places where there are no galaxies and there are places

Są miejsca gdzie nie ma żadnych galaktyk,

where there are thousands of galaxies clumped together, right.

i takie gdzie są ich tysiące, zgrupowane razem.

So there's an interesting pattern,

Wyłania się ciekawy wzór,

but we don't have enough data here to actually see the pattern.

ale brakuje danych by go dokładnie zobaczyć.

We only have a million galaxies, right?

Mamy tylko milion galaktyk, prawda?

So we're keeping, like, a million balls in the air

Trzymamy w powietrzu jakiś milion punktów,

but, what's going on?

ale co się dzieje?

There's another survey which is very similar to this,

Istnieje inny przegląd bardzo podobny do tego,

called the Two-degree Field of View Galaxy Redshift Survey.

nazywany Przeglądem Przesunięć ku Czerwieni Galaktyk na dwóch Stopniach Pola (2dFGRS)

Now we're going to fly through it at warp a million.

Teraz przelecimy przez niego z oszałamiającą prędkością.

And every time there's a galaxy -- at its location there's a galaxy --

Za każdym razem gdy widać galaktykę,

and if we know anything about the galaxy, which we do,

jeśli coś o niej wiemy, a wiemy między innymi dzięki przesunięciu ku czerwieni,

because there's a redshift measurement and everything,

jeśli coś o niej wiemy, a wiemy między innymi dzięki przesunięciu ku czerwieni,

you put in the type of galaxy and the color,

dołączony jest typ i kolor galaktyki,

so this is the real representation.

reprezentacja jest więc realistyczna.

And when you're in the middle of the galaxies

Z wnętrz galaktyk ciężko jest zauważyć wzór; to jak być w centrum życia.

it's hard to see the pattern; it's like being in the middle of life.

Z wnętrz galaktyk ciężko jest zauważyć wzór; to jak być w centrum życia.

It's hard to see the pattern in the middle of the audience,

Siedząc między publicznością ciężko jest zauważyć jakiś wzór.

it's hard to see the pattern of this.

Siedząc między publicznością ciężko jest zauważyć jakiś wzór.

So we're going to go out and swing around and look back at this.

Więc przenieśmy się na zewnątrz i spójrzmy ponownie.

And you'll see, first, the structure of the survey,

Zauważycie, po pierwsze, strukturę przeglądu,

and then you'll start seeing the structure of the galaxies

a potem strukturę galaktyk widocznych tutaj.

that we see out there.

a potem strukturę galaktyk widocznych tutaj.

So again, you can see the extension of this Great Wall of galaxies showing up here.

Ponownie, widać rozpościerającą się Wielką Ścianę złożoną z galaktyk.

But you can see the voids,

Widać też pustki i skomplikowane struktury.

you can see the complicated structure, and you say,

Widać też pustki i skomplikowane struktury.

well, how did this happen?

W jaki sposób powstały?

Suppose you're the cosmic designer.

Bądźcie kosmicznymi projektantami.

How are you going to put galaxies out there in a pattern like that?

Jak ułożyć galaktyki w taki wzór? Nie wystarczy losowo je powrzucać.

It's not just throwing them out at random.

Jak ułożyć galaktyki w taki wzór? Nie wystarczy losowo je powrzucać.

There's a more complicated process going on here.

Dzieje się coś bardziej skomplikowanego.

How are you going to end up doing that?

Więc co się dzieje?

And so now we're in for some serious play.

Teraz zacznie się prawdziwa zabawa.

That is, we have to seriously play God,

Musimy zabawić się w Boga,

not just change people's lives, but make the universe, right.

nie tyle zmienić ludzkie życie, co skonstruować wszechświat.

So if that's your responsibility, how are you going to do that?

Będąc za to odpowiedzialnym, co zrobisz?

What's the kind of technique?

Co dokładnie zrobisz i jakiej techniki użyjesz?

What's the kind of thing you're going to do?

Co dokładnie zrobisz i jakiej techniki użyjesz?

So I'm going to show you the results of a very large-scale simulation

Pokażę wam rezultat wielkoskalowej symulacji modelu wszechświata

of what we think the universe might be like, using, essentially,

Pokażę wam rezultat wielkoskalowej symulacji modelu wszechświata

some of the play principles and some of the design principles that,

używając zasad gier i projektowania, których ludzie z trudem się nauczyli,

you know, humans have labored so hard to pick up,

używając zasad gier i projektowania, których ludzie z trudem się nauczyli,

but apparently nature knew how to do at the beginning.

a które natura znała od samego początku.

And that is, you start out with very simple ingredients

Należy zacząć od bardzo prostych składników i zasad,

and some simple rules,

Należy zacząć od bardzo prostych składników i zasad,

but you have to have enough ingredients to make it complicated.

ale mieć wystarczająco dużo składników by wszystko skomplikować.

And then you put in some randomness,

Dodaje się wtedy trochę losowości, trochę fluktuacji

some fluctuations and some randomness,

Dodaje się wtedy trochę losowości, trochę fluktuacji

and realize a whole bunch of different representations.

i otrzymuje się wiele różnych reprezentacji.

So what I'm going to do is show you

Pokażę wam teraz rozkład materii jako funkcję skali.

the distribution of matter as a function of scales.

Pokażę wam teraz rozkład materii jako funkcję skali.

We're going to zoom in, but this is a plot of what it is.

Teraz przybliżymy tą reprezentację.

And we had to add one more thing to make the universe come out right.

By wszechświat wyszedł prawidłowo należy dodać coś jeszcze.

It's called dark matter.

Nazywamy to ciemną materią. To materia, która nie oddziaływuje ze światłem

That is matter that doesn't interact with light

Nazywamy to ciemną materią. To materia, która nie oddziaływuje ze światłem

the typical way that ordinary matter does,

w podobny sposób jak zwykły rodzaj materii,

the way the light's shining on me or on the stage.

w sposób w jaki światło oświetla mnie czy scenę.

It's transparent to light, but in order for you to see it,

Dla światła jest ona przezroczysta ale dla was zaznaczymy ją na biało. OK?

we're going to make it white. OK?

Dla światła jest ona przezroczysta ale dla was zaznaczymy ją na biało. OK?

So the stuff that's in this picture that's white, that is the dark matter.

Więc wszytko co na tym obrazie jest białe to ciemna materia.

It should be called invisible matter,

Powinna być nazwana niewidzialną materią,

but the dark matter we've made visible.

a nie uwidocznioną ciemną materią.

And the stuff that is in the yellow color,

Wszystko co jest koloru żółtego,

that is the ordinary kind of matter that's turned into stars and galaxies.

to zwyczajna materia, która zmieniła się w gwiazdy i galaktyki.

So I'll show you the next movie.

Pokażę wam następny filmik.

So this -- we're going to zoom in.

Teraz zrobimy zbliżenie.

Notice this pattern and pay attention to this pattern.

Skupcie się na tym wzorze.

We're going to zoom in and zoom in.

Teraz będziemy się zbliżać coraz bardziej.

And you'll see there are all these filaments and structures and voids.

Zaczynamy zauważać włókna, struktury i pustki.

And when a number of filaments come together in a knot,

A kiedy włókna łączą się w węzeł, jest to supergromada galaktyk.

that makes a supercluster of galaxies.

A kiedy włókna łączą się w węzeł, jest to supergromada galaktyk.

This one we're zooming in on

Ta jedna do której się przybliżamy,

is somewhere between 100,000 and a million galaxies in that small region.

ma między 100 000 a milionem galaktyk w tak małej przestrzeni.

So we live in the boonies.

Żyjemy na zadupiu. Nie jesteśmy w centrum Układu Słonecznego,

We don't live in the center of the solar system,

Żyjemy na zadupiu. Nie jesteśmy w centrum Układu Słonecznego,

we don't live in the center of the galaxy

nie jesteśmy w centrum Galaktyki, a Galaktyka nie jest w centrum gromady.

and our galaxy's not in the center of the cluster.

nie jesteśmy w centrum Galaktyki, a Galaktyka nie jest w centrum gromady.

So we're zooming in.

Zbliżamy się coraz bardziej.

This is a region which probably has more than 100,000,

W tym rejonie jest od 100 000 do miliona galaktyk.

on the order of a million galaxies in that region.

W tym rejonie jest od 100 000 do miliona galaktyk.

We're going to keep zooming in. OK.

Nadal będziemy się zbliżać. OK.

And so I forgot to tell you the scale.

Zapomniałem powiedzieć wam o skali.

A parsec is 3.26 light years.

Jeden parsek to 3,26 lat świetlnych.

So a gigaparsec is three billion light years -- that's the scale.

Jeden gigaparsek to trzy miliardy lat świetlnych.

So it takes light three billion years to travel over that distance.

Przebycie tej odległości zajęłoby światłu trzy miliardy lat.

Now we're into a distance sort of between here and here.

Między tym a tym punktem dystans jest podobny.

That's the distance between us and Andromeda, right?

To odległość między nami a Andromedą.

These little specks that you're seeing in here, they're galaxies.

Te malutkie plamki, które tu widać to galaktyki. Teraz się oddalimy.

Now we're going to zoom back out,

Te malutkie plamki, które tu widać to galaktyki. Teraz się oddalimy.

and you can see this structure that,

Widać strukturę, która z daleka wygląda na bardzo regularną,

when we get very far out, looks very regular,

Widać strukturę, która z daleka wygląda na bardzo regularną,

but it's made up of a lot of irregular variations.

ale która jest stworzona z wielu nieregularności.

So they're simple building blocks.

Są one prostymi budulcami.

There's a very simple fluid to begin with.

Z początku to bardzo prosta mieszanka.

It's got dark matter, it's got ordinary matter,

Jest tam ciemna materia, zwyczajna materia,

it's got photons and it's got neutrinos,

są fotony i neutrina,

which don't play much role in the later part of the universe.

które nie odgrywają kluczowej roli w późniejszym wszechświecie.

And it's just a simple fluid and it, over time,

Z czasem z tej prostej mieszanki

develops into this complicated structure.

rozwijają się skomplikowane struktury.

And so you know when you first saw this picture,

Za pierwszym razem gdy zobaczyliście ten obrazek,

it didn't mean quite so much to you.

niewiele dla was znaczył.

Here you're looking across one percent of the volume of the visible universe

Patrzycie na około 1% objętości obserwowalnego Wszechświata

and you're seeing billions of galaxies, right, and nodes,

i widzicie miliardy galaktyk, węzłów

but you realize they're not even the main structure.

i zdajecie sobie sprawę, że to nie jest główna struktura.

There's a framework, which is the dark matter, the invisible matter,

Istnieje szkielet, czyli ciemna materia, niewidzialna materia,

that's out there that's actually holding it all together.

która to wszystko podtrzymuje.

So let's fly through it, and you can see how much harder it is

Przelećmy przez nią i zobaczmy jak dużo trudniej

when you're in the middle of something to figure this out.

jest to zaobserwować patrząc od środka.

So here's that same end result.

Dotarliśmy do tego samego wniosku.

You see a filament,

Widać włókna,

you see the light is the invisible matter,

jasne to materia niewidzialna,

and the yellow is the stars or the galaxies showing up.

a żółte to gwiazdy i galaktyki.

And we're going to fly around, and we'll fly around,

Przelatując czasem można zobaczyć kilka krzyżujących się włókien,

and you'll see occasionally a couple of filaments intersect,

Przelatując czasem można zobaczyć kilka krzyżujących się włókien,

and you get a large cluster of galaxies.

będzie to duża gromada galaktyk.

And then we'll fly in to where the very large cluster is,

Potem podlecimy do wielkiej gromady galaktyk,

and you can see what it looks like.

żebyście się dokładnie przyjrzeli.

And so from inside, it doesn't look very complicated, right?

Z wnętrza nie wygląda to bardzo skomplikowanie, prawda?

It's only when you look at it at a very large scale,

Tyko patrząc w wielkiej skali

and explore it and so forth, you realize it's a very intricate,

i zgłębiając to można zauważyć jak misterny

complicated kind of a design, right?

i skomplikowany jest ten model.

And it's grown up in some kind of way.

W pewnym sensie jest też dojrzały.

So the question is,

Pozostaje pytanie,

how hard would it be to assemble this, right?

jak ciężko byłoby zmontować ten model?

How big a contractor team would you need

Jak wielu wykonawców potrzeba by stworzyć wszechświat?

to put this universe together, right?

Jak wielu wykonawców potrzeba by stworzyć wszechświat?

That's the issue, right?

W tym tkwi sęk, prawda?

And so here we are.

I tak to jest.

You see how the filament --

Widać jak włókno...

you see how several filaments are coming together,

Jak kilka włókien się krzyżuje,

therefore making this supercluster of galaxies.

tworząc supergromadę galaktyk.

And you have to understand, this is not how it would actually look

Musicie zdać sobie sprawę, że nie wyglądałoby to tak...

if you -- first, you can't travel this fast,

Nie da się tak szybko podróżować,

everything would be distorted,

wszystko byłoby zdeformowane,

but this is using simple rendering and graphic arts kind of stuff.

tu używamy prostego renderingu i narzędzi graficznych.

This is how, if you took billions of years to go around,

W taki sposób, gdyby można poświęcić lata na podróże, mogłoby to dla nas wyglądać.

it might look to you, right?

W taki sposób, gdyby można poświęcić lata na podróże, mogłoby to dla nas wyglądać.

And if you could see invisible matter, too.

I gdyby dało się zobaczyć niewidzialną materię.

And so the idea is, you know, how would you put together the universe

Jak poskładać wszechświat w bardzo prosty sposób?

in a very simple way?

Jak poskładać wszechświat w bardzo prosty sposób?

We're going to start and realize that the entire visible universe,

Należy zacząć od uświadomienia sobie, że obserwowalny wszechświat,

everything we can see in every direction with the Hubble Space Telescope

wszystko widoczne dzięki teleskopowi Hubble'a i innym instrumentom,

plus our other instruments,

wszystko widoczne dzięki teleskopowi Hubble'a i innym instrumentom,

was once in a region that was smaller than an atom.

było kiedyś mniejsze niż atom.

It started with tiny quantum mechanical fluctuations,

Zaczęło się od fluktuacji kwantowych, rozszerzających się w niesamowitym tempie.

but expanding at a tremendous rate.

Zaczęło się od fluktuacji kwantowych, rozszerzających się w niesamowitym tempie.

And those fluctuations

Te fluktuacje rozciągnęły się do astronomicznych rozmiarów

were stretched to astronomical sizes, and those fluctuations

Te fluktuacje rozciągnęły się do astronomicznych rozmiarów

eventually are the things we see in the cosmic microwave background.

- to właśnie je widzimy w mikrofalowym promieniowaniu tła.

And then we needed some way to turn those fluctuations into galaxies

Potrzebujemy sposobu by zmienić te fluktuacje w galaktyki

and clusters of galaxies and make these kinds of structures go on.

i gromady galaktyk tak by te struktury przetrwały.

So I'm going to show you a smaller simulation.

Pokażę wam teraz mniejszą symulację.

This simulation was run on 1,000 processors for a month

Ta symulacja była przeprowadzana na 1000 procesorów przez miesiąc

in order to make just this simple visible one.

tylko po to by stworzyć prostą wizualizację.

So I'm going to show you one

Pokażę wam teraz taką, która może być odtworzona na pececie w 2 dni.

that can be run on a desktop in two days in the next picture.

Pokażę wam teraz taką, która może być odtworzona na pececie w 2 dni.

So you start out with teeny fluctuations

Zaczyna się od malutkich fluktuacji kiedy Wszechświat był taki

when the universe was at this point,

Zaczyna się od malutkich fluktuacji kiedy Wszechświat był taki

now four times smaller, and so forth.

potem cztery razy mniejszy, itd.

And you start seeing these networks, this cosmic web of structure forming.

Zaczynają się formować sieci - ta kosmiczna pajęczyna struktur.

And this is a simple one, because it doesn't have the ordinary matter

To prosta symulacja, bo nie ma w niej zwykłej materii,

and it just has the dark matter in it.

jest tylko ciemna materia.

And you see how the dark matter lumps up,

Widać jak skupia się ciemna materia,

and the ordinary matter just trails along behind.

pociągając za sobą zwyczajną materię.

So there it is.

To jest to.

At the beginning it's very uniform.

Na początku bardzo jednorodnie.

The fluctuations are a part in 100,000.

Fluktuacje są częścią 100 000, kilka większych częścią 10 000.

There are a few peaks that are a part in 10,000,

Fluktuacje są częścią 100 000, kilka większych częścią 10 000.

and then over billions of years, gravity just pulls in.

Następnie, w ciągu miliardów lat grawitacja je przyciąga.

This is light over density, pulls the material around in.

Ta nadgęstość przyciąga pobliską materię do siebie,

That pulls in more material and pulls in more material.

a potem przyciąga jej coraz więcej i więcej.

But the distances on the universe are so large

Ale odległości we wszechświecie są tak duże

and the time scales are so large that it takes a long time for this to form.

a skale czasowe tak wielkie, że formowanie tego zajmuje dużo czasu.

And it keeps forming until the universe is roughly about half the size it is now,

Trwa to aż do czasu gdy wszechświat osiąga około połowy obecnego rozmiaru

in terms of its expansion.

w kategoriach swojej ekspansji.

And at that point, the universe mysteriously starts accelerating

Wtedy, tajemniczo, ekspansja wszechświata zaczyna przyspieszać

its expansion and cuts off the formation of larger-scale structure.

i tworzenie wieloskalowych struktur jest przerwane.

So we're just seeing as large a scale structure as we can see,

Nie zobaczymy już większych struktur.

and then only things that have started forming already

Tylko tym strukturom, które zaczęły się już tworzyć, uda się uformować.

are going to form, and then from then on it's going to go on.

Tylko tym strukturom, które zaczęły się już tworzyć, uda się uformować.

So we're able to do the simulation, but this is two days on a desktop.

Jesteśmy w stanie przeprowadzić tą symulację, ale to 2 dni na pececie.

We need, you know, 30 days on 1,000 processors

Potrzebujemy 30 dni na 1000 procesorów,

to do the kind of simulation that I showed you before.

by stworzyć symulację, którą zaprezentowałem wcześniej.

So we have an idea of how to play seriously, creating the universe

Mamy więc pojęcie w jaki sposób grać na serio w tworzenie wszechświata,

by starting with essentially less than an eyedrop full of material,

rozpoczynając z czymś zasadniczo mniejszym niż kropla materiału

and we create everything we can see in any direction, right,

by stworzyć wszystko co widać w każdym kierunku,

from almost nothing -- that is, something extremely tiny,

z prawie niczego... To jest z czegoś tak niesamowicie małego,

extremely small -- and it is almost perfect,

malutkiego... i to jest niemalże perfekcyjne,

except it has these tiny fluctuations at a part in 100,000 level,

gdyby nie małe nieregularności na poziomie części 100 000,

which turn out to produce the interesting patterns and designs we see,

które z czasem tworzą ciekawe wzory i struktury, które widzimy,

that is, galaxies and stars and so forth.

to jest, galaktyki, gwiazdy itd.

So we have a model, and we can calculate it, and we can use it

Mamy model, i możemy go wyliczyć, możemy go użyć

to make designs of what we think the universe really looks like.

by stworzyć odwzorowania wyglądu wszechświata.

And that design is sort of way beyond

Nasz projekt przerósł najśmielsze oczekiwania.

what our original imagination ever was.

Nasz projekt przerósł najśmielsze oczekiwania.

So this is what we started with 15 years ago,

15 lat temu zaczynaliśmy z czyms takim,

with the Cosmic Background Explorer -- made the map on the upper right,

dzięki COBE badającemu promieniowanie tła powstała mapa na górze po prawej,

which basically showed us that there were large-scale fluctuations,

która pokazała nam wielkoskalowe nieregularności,

and actually fluctuations on several scales. You can kind of see that.

a w zasadzie to na wielu skalach, co widać na obrazku.

Since then we've had WMAP,

Od tego czasu satelita WMAP

which just gives us higher angular resolution.

zwiększył rozdzielczość kątową zdjęć.

We see the same large-scale structure,

Widać tą samą strukturę wielkoskalową ale też i nową strukturę małoskalową.

but we see additional small-scale structure.

Widać tą samą strukturę wielkoskalową ale też i nową strukturę małoskalową .

And on the bottom right is if the satellite had flipped upside down

Na dole po prawej: gdyby satelita przekręcił się do góry nogami

and mapped the Earth, what kind of a map we would have got of the Earth.

i przeskanował Ziemię, dostarczyłby taką mapę.

You can see, well, you can, kind of pick out

Można zobaczyć, rozpoznać

all the major continents, but that's about it.

wszystkie główne kontynenty i tyle.

But what we're hoping when we get to Planck, we'll have resolution

Ale satelita Planck'a dostarczy rozdzielczość podobną

about equivalent to the resolution you see of the Earth there,

do tej z jaką widać Ziemię na drugiej ilustracji,

where you can really see the complicated pattern that exists on the Earth.

gdzie można naprawdę dostrzec skomplikowaną strukturę Ziemi.

And you can also tell, because of the sharp edges

Można też zauważyć, dzięki ostrym krawędziom

and the way things fit together, there are some non-linear processes.

i ich ułożeniu, że zachodzą jakieś nieliniowe procesy.

Geology has these effects,

Geologia tak działa,

which is moving the plates around and so forth.

przemieszczając płyty tektoniczne, itd.

You can see that just from the map alone.

Wystarczy tylko ta mapa by to zobaczyć.

We want to get to the point in our maps of the early universe

Dzięki mapom wczesnego wszechświata chcielibyśmy

we can see whether there are any non-linear effects

też być w stanie stwierdzić czy istnieją nieliniowe efekty,

that are starting to move, to modify, and are giving us a hint about how

które zaczynają się zmieniać, pozwalając nam dowiedzieć się więcej

space-time itself was actually created at the beginning moments.

o tym jak powstawała sama czasoprzestrzeń.

So that's where we are today,

Tak jest dzisiaj,

and that's what I wanted to give you a flavor of.

chciałem wam dać tego przedsmak.

Give you a different view about what the design

Dać wam perspektywę na istotę i wygląd,

and what everything else looks like.

między innymi, projektu wszechświata.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)