How to spark your curiosity, scientifically | Nadya Mason

Transcriber: Joseph Geni Reviewer: Joanna Pietrulewicz

Çeviri: Can Boysan Gözden geçirme: Gözde Zülal Solak

A friend called me a few weeks ago

Bir arkadaşım birkaç hafta önce,

with bad news.

kötü bir haber vermek için beni aradı.

She dropped her cell phone into the toilet.

Cep telefonunu klozete düşürmüş.

Aranızda bunu daha önce yapmış olan kimse var mı?

Anyone here done that before?

(Laughter)

(Gülüşmeler)

So it was a bad situation.

Bu kötü bir durumdu.

You know, without getting into the details of exactly how that happened

Olay nasıl oldu, telefonu oradan nasıl çıkardı gibi

or how she got it out,

detaylara tam olarak girmeden,

let's just say it was a bad situation.

sadece kötü bir durum diyelim buna.

And she panicked because, like for many of us,

Arkadaşım panik olmuş çünkü çoğumuz gibi

her phone is one of the most used and essential tools in her life.

onun telefonu da yaşamında en çok kullandığı, en gerekli araç.

But, on the other hand, she had no idea how to fix it,

Öte yandan, durumu nasıl düzelteceğine dair hiçbir fikri yoktu

because it's a completely mysterious black box.

çünkü telefon tamamen gizemli siyah bir kutu.

So think about it: what would you do?

Düşünün, siz ne yapardınız?

What do you really understand about how your phone works?

Telefonunuzun nasıl çalıştığına dair gerçekten ne biliyorsunuz?

What are you willing to test or fix?

Neyi test etmek ya da tamir etmek istemeye gönüllüsünüz?

For most people, the answer is, nothing.

Birçok insan için cevap şu: hiçbir şey.

In fact, one survey found

Doğrusu, bir anket ortaya çıkardı ki

that almost 80 percent of smartphone users in this country

bu ülkedeki akıllı telefon kullanıcılarının neredeyse %80'i

have never even replaced their phone batteries,

telefon bataryasını hiç değiştirmemiş

and 25 percent didn't even know this was possible.

ve %25'i de bunun mümkün olduğunu bile bilmiyormuş.

Now, I'm an experimental physicist,

Oyuncaklardan da anlaşıldığı üzere

hence the toys.

ben bir deneysel fizik uzmanıyım.

I specialize in making new types of nanoscale electronic devices

Temel kuantum mekaniği özelliklerini çalışmak için

nano ölçekli elektronik aygıtların yeni türleri üzerine uzmanım.

to study their fundamental quantum mechanical properties.

But even I wouldn't know where to start in terms of testing elements on my phone

Fakat ben bile, telefonum bozulursa

onun parçalarını test etme noktasında işe nereden başlayacağımı bilmiyorum.

if it broke.

And phones are just one example of the many devices that we depend upon

Telefonlar, bağlı olduğumuz fakat test edemediğimiz,

parçalarına ayıramadığımız, hatta tümüyle bile anlayamadığımız

but can't test, take apart, or even fully understand.

birçok aygıttan yalnızca biri.

Cars, electronics, even toys are now so complicated and advanced

Günümüzde, arabalar, elektronik aletler,

hatta oyuncaklar bile

o kadar karmaşık ve gelişmiş ki onları açıp tamir etmekten korkuyoruz.

that we're scared to open and fix them.

So here's the problem:

Sorun şu,

there's a disconnect between us and the technology that we use.

biz ve kullandığımız teknoloji arasında bir kopukluk var.

We're completely alienated from the devices that we most depend upon,

Çoğu zaman bağlı olduğumuz aygıtlara tamamen yabancılaşmış durumdayız,

which can make us feel helpless and empty.

bu da bizi çaresiz ve yoksun hissettirebiliyor.

In fact, it's not surprising then that one study found

Öyleyse, bir çalışmanın ortaya koyduğu şu durum aslında şaşırtıcı olmuyor,

that we are now more afraid of technology

teknolojiden korktuğumuz kadar

than we are of death.

ölümden korkmuyoruz.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

But I think that we can reconnect to our devices,

Fakat daha çok uygulamalı deney yaparak

aygıtlarımıza yeniden bağlanabileceğimizi,

rehumanize them in a sense,

onları bir şekilde yeniden insanlaştırabileceğimizi düşünüyorum.

by doing more hands-on experiments.

Why? Well, because an experiment is a procedure to test a hypothesis,

Neden? Çünkü deney, bir hipotezi test etme aşamasıdır,

bir gerçeği kanıtlama aşamasıdır.

demonstrate a fact.

It's the way that we use our senses,

Dünyayla iletişim kurmak

ve nasıl çalıştığını anlamak için

our hands,

to connect the world

hislerimizi ve ellerimizi

and figure out how it works.

kullanma biçimimizdir.

And that's the connection that we're missing.

İşte bu eksik olan iletişimimiz.

So let me give you an example.

Size bir örnek vereyim.

Here's an experiment that I did recently

İşte bu, dokunmatik ekranın nasıl çalıştığına dair

to think about how a touchscreen works.

yakınlarda yaptığım bir deney.

It's just two metal plates,

Sadece iki metal plaka var

and I can put charge on one of the plates from a battery.

ve plakalardan birini bataryadan şarj edebiliyorum.

OK.

Pekâlâ.

And I can measure the charge separation with this voltmeter here.

Şarj faz ayrışmasını da bu voltmetre ile ölçebiliyorum.

Now -- let's make sure it's working.

Çalıştığından emin olalım.

So when I wave my hand near the plates,

Elimi plakaların yanında salladığımda

you can see that the voltage changes

tıpkı ekranın elimin hareketine verdiği tepkideki gibi

just like the touchscreen responds to my hand.

voltajın değiştiğini görebilirsiniz.

But what is it about my hand? Now I need to do more experiments.

Peki bunun elimle ilgisi ne?

O halde, daha çok deney yapmam gerek.

So I can, say, take a piece of wood

O zaman tahta bir parça alıp

and touch one of the plates and see that not much happens,

plakalardan birine dokundurduğumda pek bir şey olmadığını görüyorum

but if I take a piece of metal and touch the plate,

fakat bir metal parçası alıp plakaya dokundurduğumda

then the voltage changes dramatically.

voltaj çarpıcı biçimde değişiyor.

So now I can do further experiments to see what the difference is

Tahta ile metal arasındaki farkı görmek için

daha çok deney yapabilirim

between the wood and the metal,

and I should find out that the wood is not conducting

ve tahtanın iletken olmadığını

fakat metalin tıpkı benim elim gibi iletken olduğunu çözmem lazım.

but the metal is conducting like my hand.

And, you see, I build up my understanding.

Gördüğünüz üzere, kavrayışımı geliştiriyorum.

Like, now I can see why I can't use a touchscreen with gloves,

Dokunmatik ekranı neden eldivenlerle kullanamadığımı da anlayabiliyorum

because gloves aren't conducting.

çünkü eldivenler iletken değil.

But I've also broken down some of the mystery behind the technology

Ayrıca, teknolojinin ardındaki gizemin bir kısmını da yıkıp

and built up my agency,

yöntemimi, kişisel düşüncemi

my personal input and interactions with the basis of my devices.

ve aygıtlarımla olan etkileşimin temelini geliştirdim.

But experimenting is a step beyond just taking things apart.

Fakat deney yapmak,

bir şeyleri sadece parçalarına ayırmaktan bir adım ötede.

It's testing and doing hands-on critical thinking.

Test etmek ve uygulamalı eleştirel düşünceye sahip olmak.

And it doesn't really matter whether I'm testing how a touchscreen works

Dokunmatik ekranın nasıl çalıştığını test etmemin,

or if I'm measuring how conducting different types of materials are,

farklı türdeki materyallerin iletkenliğini ölçmemin

or even if I'm just using my hands to see how hard it is to break

ya da farklı kalınlıktaki materyalleri kırmanın

ne kadar zor olduğunu anlamak için

different thicknesses of materials.

ellerimi kullanmamın bile bir önemi yok.

In all cases, I'm gaining control and understanding

Her durumda kontrol sağlıyorum

of the basis of the things that I use.

ve kullandığım şeylerin temelini kavrıyorum.

And there's research behind this.

Bunun arkasında da araştırma var.

For one, I'm using my hands,

Özellikle ellerimi kullanıyorum,

which seem to promote well-being.

ki bu da sağlığı geliştiriyor gibi görünüyor.

I'm also engaging in hands-on learning,

Ayrıca uygulamalı öğrenmeyle de ilgileniyorum,

which has been shown to improve understanding and retention,

öyle ki uygulamalı öğrenmenin, kavrayışı ve hafızayı geliştirdiği,

and even activate more parts of your brain.

hatta beyninizin birçok kısmını daha aktif hale getirdiği ortaya konuldu.

So hands-on thinking through experiments

Bu yüzden, deney yoluyla pratik düşünme,

connects our understanding,

kavrayışımızın ve hatta yaşama gücümüzün

even our sense of vitality,

fiziksel dünyayla ve kullandığımız şeylerle

to the physical world and the things that we use.

iletişimini sağlıyor.

Looking things up on the internet

İnternette bir şeylere bakınmak,

does not have the same effect.

aynı etkiyi sağlamıyor.

Now, for me this focus on experiments

Bu odaklanma deneyleri,

is also personal.

benim için de kişisel.

I didn't grow up doing experiments.

Ben deney yaparak büyümedim.

Bir fizik uzmanı ne yapar bilmezdim.

I didn't know what a physicist did.

I remember my sister had a chemistry set that I always wanted to use

Kız kardeşimin hep kullanmak istediğim bir kimya seti olduğunu hatırlıyorum

but she never let me touch.

ama hiçbir zaman dokunmama izin vermedi.

I felt mentally disconnected from the world

Kendimi ruhen dünyadan kopmuş hissettim

and didn't know why.

ve nedenini bilmiyordum.

In fact, when I was nine years old,

Aslında, dokuz yaşımdayken

my grandmother called me a solipsist,

büyükannem benim için tekbenci demişti,

which is something I had to look up.

bu sözün ne olduğuna bakmak zorundaydım.

It means that you think that yourself is all that exists.

Anlamı, tek var olan şeyin yalnızca siz olduğunu düşünmek.

And at the time I was pretty offended,

O zaman oldukça gücenmiştim,

because whose grandmother calls them that?

çünkü kimin büyükannesi torununa böyle bir şey söyler ki?

(Laughter)

(Gülüşmeler)

But I think that it was true.

Ama düşünüyorum da, bu doğruydu.

And it wasn't until years later,

Üniversitede temel fizik okuyana kadar da böyleydi,

when I was in college and studying basic physics,

o zaman şöyle bir aydınlanma yaşadım,

that I had a revelation

dünya - en azından fiziksel dünya -

that the world,

deneyden geçirilebilir ve kavranabilirdi,

at least the physical world,

could be tested and understood,

böylece ben, dünyanın işleyişine dair

that I started to gain a completely different sense

ve benim dünyadaki yerimin neresi olduğuna dair

of how the world worked

tamamen farklı bir algı edinmeye başladım.

and what my place was in it.

And then later, when I was able my own testing

Daha sonra, kendi testimi ve kavrayışımı

and understanding through research,

araştırmalar yoluyla yapabiliyorken

a big part of my connection to the world was complete.

dünyayla olan iletişimimin büyük bir kısmı tamamlanmıştı.

Now, I know that not everyone is an experimental physicist by profession,

Herkesin uygulamalı fizik uzmanlığını meslek edinmediğini biliyorum

but I think that everyone could be doing more hands-on experiments.

ama herkesin daha çok uygulamalı deney yapabileceğini düşünüyorum.

And actually I think we sort of --

Aslında biz de yapabiliriz --

I'll give you another example.

size başka bir örnek vereyim.

I was recently working with some middle school students,

Son zamanlarda birkaç ortaokul öğrencisiyle çalışırken

manyetizmayı öğrenmelerine yardımcı oluyordum

helping them learn about magnetism,

and I gave them a Magna Doodle to take apart.

ve parçalarına ayırmak için onlara bir manyetik çizim tahtası verdim.

Remember one of these things?

Bunları hatırlıyor musunuz?

So at first, none of them wanted to touch it.

İlk başta, hiçbiri buna dokunmak istemedi.

They'd been told for so long not to break things

Onlara o kadar uzun süredir eşyaları kırmamaları söyleniyor ki

that they're accustomed to just passive using.

sadece pasif kullanıma alışkınlar.

But then I started asking them questions.

Fakat sonra, onlara şöyle sorular sormaya başladım:

You know, how does it work? What parts are magnetic?

Bu nasıl çalışıyor?

Hangi kısmı manyetik?

Can you make a hypothesis and test it?

Bir varsayım yapıp deneyebilir misiniz?

But they still didn't want to break it open.

Fakat yine de onu kırıp açmak istemediler.

They wanted to take it home with them, really.

Onu gerçekten evlerine götürmek istediler,

Until, one kid finally sliced it through and found really cool stuff inside.

ta ki bir çocuk onu parçalarına ayırıp içinde gerçekten güzel şeyler bulana dek.

And so this is something we can do here together.

Bunu burada birlikte yapabiliriz.

They're pretty easy to take apart.

Bunu parçalamak oldukça kolay.

See, there's a magnet inside, and I can just cut this open.

İşte içinde bir mıknatıs var ve bunu sadece kesip açabiliyorum.

Cut it open again, you can split it.

Bir kez daha kesiyorum, bölebilirsiniz de.

OK, so when I do that -- I don't know if you can see this,

Peki, bunu yaptığım zaman -- bunu görebiliyor musunuz bilmiyorum

but there is sort of -- there it is, this oozy white stuff in here.

ama bu bir tür şey -- işte içinde sızan beyaz bir sıvı var.

Now you can see it on my finger.

İşte parmağımda görebilirsiniz.

And when I drag the pen on it,

Üzerinde kalem sürüklediğimde

you can see that these filaments are attached to it.

bu ince tellerin buna bağlı olduğunu görebilirsiniz.

So the kids saw this,

Çocuklar bunu bu aşamada gördüklerinde

and at this point they're like, this is really cool.

müthiş bir şey olduğunu söylediler ve heyecanlandılar.

They got excited.

They all started ripping them open and taking them apart

Hepsi yırtıp açtılar ve parçalamaya başladılar,

and yelling out the things that they discovered,

keşfettikleri şeyleri görünce de bağırdılar,

how these magnetic filaments connected to the magnetic pen

bu manyetik ince teller manyetik kaleme nasıl bağlıydı

and that's how it wrote.

ve kalem nasıl yazıyordu?

Or, how the oozy white stuff kept things dispersed so it could write.

Sızan beyaz sıvı, kalemin yazması için

cisimleri sıvı içinde nasıl çözüyordu?

And as they were leaving the room,

Öğrenciler sınıftan çıkarken

two of them turned to me and said,

iki tanesi bana döndü ve şunu dedi,

"We loved that.

"Bunu çok sevdik,

Me and her are going home this weekend to do more experiments."

biz ikimiz bu hafta sonu daha çok deney yapmak için eve gideceğiz.

(Laughter)

(Gülüşmeler)

Yeah, I know, the parents in there are worried about it,

Evet, biliyorum ki buradaki ebeveynler endişeleniyorlar

but it's a good thing!

ama bu iyi bir şey!

Experimenting is good, and actually I found it extremely gratifying,

Deney yapmak iyidir, aslında ben tatmin edici bulurum

and I think hopefully it was very life-enriching for them.

ve umarım ki onların hayatlarını oldukça zenginleştiren bir şeydi.

Because, even a basic magnet

Çünkü basit bir mıknatıs bile,

is something that we can experiment with at home.

evde deneyini yapabileceğimiz bir şey.

They're both simple and complex at the same time.

Aynı anda hem basit hem de karmaşık şeyler.

For example, you can ask yourself,

Örneğin, kendinize şunu sorabilirsiniz,

how can the same material both attract and repel?

aynı materyal nasıl olur da hem çekici hem de iğrendirici olabilir?

If I take a magnet, is it useful if I can get one of them

Örneğin, bir mıknatıs alıp o mıknatısı

to rotate the other, for example?

bir diğerini döndürmek için kullanmak faydalı olabilir mi?

Or, you can take this dollar bill over here,

Peki bu dolar banknotu buraya alıp

and I can take a set of magnets,

yanına bir dizi mıknatıs alabilirim

and you can see that the dollar bill gets lifted by the magnets.

ve mıknatısların dolar banknotunu çektiğini görebilirsiniz.

There's magnetic ink hidden in here that prevents counterfeiting.

Burada, sahteciliği önleyen bir manyetik mürekkep saklı.

Or, here I have some crushed-up bran cereal. OK?

Öğütülmüş kepekli mısır gevreği de olabilir.

And that's also magnetic. Right?

Bu da manyetik, değil mi?

That has iron in it.

İçinde demir var.

(Gülüşmeler)

(Laughter)

And that can be good for you, right?

Size iyi gelebilir, değil mi?

OK, here's something else.

İşte başka bir şey daha.

This thing over here is not magnetic.

Buradaki madde manyetik değil.

I can't lift it up with the magnet.

Onu mıknatısla kaldıramıyorum.

But now I'm going to make it cold.

Fakat onu soğutacağım.

The same thing in here, cold,

Buradaki gibi soğuk

and when I make it cold,

ve onu soğutup

and put it on top of the magnet,

mıknatısın üzerine koyarsam

so --

işte böyle --

(Applause)

(Alkış)

It's amazing.

Bu muhteşem.

That's not magnetic,

Bu manyetik değil

but somehow it's interacting with a magnet.

fakat bir şekilde bir mıknatısla etkileşime geçiyor.

So clearly understanding this is going to take many more experiments.

Bunu açıkça anlamak, daha çok deneylerin yolunu açıyor.

In fact, this is something that I've spent much of my career studying.

Doğrusu, mesleki çalışmamın büyük kısmını bununla geçirdim.

Buna süper iletken deniyor.

It's called a superconductor.

Now, superconductors can be complex,

Süper iletkenler karmaşık olabiliyor

but even simple experiments can connect us better to the world.

fakat basit deneyler bile,

dünyayla daha iyi bir iletişim kurmamızı sağlayabilir.

So now if I tell you that flash memory works by rotating small magnets,

Taşınabilir belleğin, dönen küçük mıknatıslarla çalıştığını size söylesem

then you can imagine it. You've seen it.

o zaman bunu hayal edebilirsiniz çünkü onu gördünüz.

Or, if I say that MRI machines

MR makinelerinin

use magnetism to rotate magnetic particles in your body,

vücudunuzda manyetik parçacıkların dönmesi için

manyetizmayı kullandıklarını söylesem

you've seen it done.

bunun yapıldığından emin olursunuz.

You've interacted with the technology and understood the basis of these devices.

Teknolojiyle etkileşime geçtiniz ve bu aygıtların temelini kavradınız.

Now, I know that it's hard to add more things to our lives,

Yaşamımıza daha çok şey dahil etmenin zor olduğunu biliyorum,

especially experiments.

özellikle de deneyleri dahil etmek zor.

But I think that the challenge is worth it.

Fakat bu mücadeleye değer.

Bir aygıtın nasıl çalıştığını düşünün,

Think about how something works, then take it apart to test it.

sonra da deney yapmak için onu parçalarına ayırın.

Manipulate something and prove some physical principle to yourself.

Bir şeyi elle çalıştırın

ve bazı fiziksel prensiplerin olduğunu kendinize ispatlayın.

Put the human back in the technology.

İnsanı yeniden ait olduğu teknolojiye bırakın.

You'll be surprised at the connections that you make.

Sağladığınız iletişimlere şaşıracaksınız.

Thank you.

Teşekkür ederim.

(Applause)

(Alkış)