George Dyson: Let's take a nuclear-powered rocket to Saturn

George Dyson: Orion Projesi'nin hikayesi.

Çeviri: Ayça Bağcı Gözden geçirme: Emre Kocahan

I'm a historian.

Ben bir tarihçiyim.

Steve told us about the future of little technology;

Steve bize ufak teknolojinin geleceğini anlattı.

I'm going to show you some of the past of big technology.

Ben de size büyük teknolojinin geçmişini göstereceğim.

This was a project to build a 4,000-ton nuclear bomb-propelled spaceship

Bu projenin amacı nükleer bomba ile çalışan 4000 tonluk

and go to Saturn and Jupiter.

Satürn ve Jüpiter'e gidecek bir uzay aracı inşa etmekti.

This took place in my childhood, 1957-65.

O zamanlar ben çocuktum -1957 'den 65'e kadar sürdü bu proje.

It was deeply classified.

Çok gizliydi.

I'm going to show you some stuff that not only has not been declassified,

Size sadece gizliliği kaldırılmış şeyler değil

but has now been reclassified.

yeniden gizlenmiş şeyler

(Laughter)

göstereceğim.

If all goes well, next year I'll be back,

Her şey yolunda giderse, gelecek yıl geri döneceğim ve size gösterecek çok fazla şeyim olacak

and I'll have a lot more to show you, and if all doesn't go well,

ve her şey yolunda gitmezse de Wen Ho Lee gibi ben de

I'll be in jail, like Wen Ho Lee.

(Laughter)

hapiste olacağım.

So, this ship was basically the size of the Marriott Hotel,

Bu uzay gemisi aslında Marriott Hotel büyüklüğündeydi

a little taller and a little bigger.

ondan biraz daha uzun ve biraz daha büyüktü.

And one of the people who worked on it at the beginning

Ve başlarda onun yapımında çalışan adamlardan biri

was my father, Freeman, there in the middle.

benim babamdı, Freeman - şurada tam ortada

That's me and my sister, Esther, who's a frequent TEDster.

Ben ve kardeşim Esther, kendisi de sıkı bir TED kullanıcısı..

I didn't like nuclear bomb-propelled spaceships.

Ben nükleer bomba ile çalışan uzay araçlarını hiç sevmedim

I mean, I thought it was a great idea, but I started building kayaks.

Aslında müthiş bir fikir olduğunu düşündüm ve kano yapmaya başladım.

So we had a few kayaks.

Böylece birkaç kanomuz oldu.

Just so you know that I am not Dr. Strangelove.

Bildiğiniz gibi, ben Dr. Strangelove değilim.

But all the time I was out there doing these strange kayak voyages

Ama onca zaman boyunca gezegenin eşsiz ve güzel yerlerinde

in odd, beautiful parts of this planet,

bu garip kano seyahatlerini yaptım.

I always thought in the back of my mind about Project Orion,

Aklımın bir yerlerinde hep Project Orion vardı

and how my father and his friends were going to build these big ships.

babam ve arkadaşlarının o kadar büyük gemileri nasıl yapacaklarını düşündüm durdum.

They were actually going to go --

Gerçekten gideceklerdi. Cidden gidiyorlardı.

Ted Taylor, who led the project, was going to take his children.

Projeye başkanlık yapan Ted Taylor çocuklarını da yanına alacaktı.

My father was not going to take his children,

Benim babam çocuklarını götürmüyordu.

Birkaç sene boyunca küs kalmamızın nedenlerinden biri de buydu aslında.

that was one of the reasons we sort of had a falling out for a few years.

(Laughter)

Proje General Atomic'de 1957 yılında başladı.

The project began in '57 at General Atomics there,

that's right on the coast at La Jolla.

Burası La Jolla'nın tam kıyısında.

Look at that central building right in the middle of the picture.

Resmin ortasındaki merkez binasına bakın.

Orası yaklaşık 40 metre çapında bir kütüphane.

That's the 130-foot diameter library.

That is exactly the size of the base of the spaceship.

Tam olarak bir uzay gemisinin tabanı kadar.

So put that library at the bottom of that ship --

Yani, bu kütüphaneyi geminin tabanına oturtun --

that's how big the thing was going to be.

işte bu şey o kadar büyük olacaktı.

It would take two or three thousand bombs.

Bunun için iki yada üç bin bomba gerekirdi.

The people who worked on it were a lot of the Los Alamos people

Bu işte Los Alamos'lu insanlar çalışıyordu

who had done the hydrogen bomb work.

daha önce hidrojen bombası yapımında çalışmışlardı.

It was the first project funded by ARPA.

ARPA tarafından finanse edilen ilk proje buydu.

That's the contract where ARPA gave the first million dollars

Bu, ARPA 'nın işi başlatmak için verdiği

to get this thing started.

ilk milyon dolarlık sözleşme.

"Spaceship project officially begun. Job waiting for you. Dyson."

"Uzay gemisi projesi resmi olarak başlamıştır. İşe koyulabilirsin. Dyson."

That's July '58.

Temmuz 1958.

Two days later, the space traveler's manifesto explaining why --

İki gün sonra: uzayda yolculuk yapanların manifestosu yayınlandı

tıpkı dün gibi-- neden uzaya gitmemiz gerekiyor? sorusunu yanıtlıyordu.

just like we heard yesterday -- why we need to go into space:

"... trips to satellites of the outer planets.

"Dış gezegenlerin uydularına seyahat" -- 20 Ağustos 1958.

August 20, 1958."

These are the statistics of what would be the good places to go and stop.

Bunlar gidilinebilir ve kalınabilir güzel yerlerle ilgili istatistiki veriler.

Some of the sizes of the ships,

Bazı boyutlardaki gemiler

ranging all the way up to ship mass of 8 million tons.

kilo bakımından 8 milyon tona kadar çıkıyordu,

bu inanılmaz uçta bir şeydi.

So that was the outer extreme.

Here was version two: 2,000 bombs.

Burada ise 2. versiyon: 2.000 bomba

These are five-kiloton yield bombs, about the size of small Volkswagens;

Bunlar küçük Volkswagen'ler boyutunda 5 kilotonluk verimli bombalar

ve yörüngeye girebilmek için bunlardan 800 tane gerek.

it would take 800 to get into orbit.

Here we see a 10,000-ton ship will deliver 1,300 tons

Şimdi gördüğümüz 10.000 tonluk gemi ise

Saturn'e 1.300 ton bırakıp geri gelmesi planlanıyordu

to Saturn and back -- essentially, a five-year trip.

ve özünde 5 yıllık bir yolculuk.

Possible departure dates: October 1960 to February 1967.

Tahmini gidiş-geliş tarihi zamanı: Kasım 1960-Şubat 1967

These are trajectories going to Mars.

Mars'a giden yörüngelerin çizimi

All this was done by hand, with slide rules.

ise tamamen elde hesap cevtvelleri ile yapıldı.

The little Orion ship,

Küçük Orion gemisi,

elinizde Orion gibi Empire State boyutunda bir gemi varken

and what it would take to do what Orion does with chemicals:

you have a ship the size of the Empire State Building.

Orion'un yapacaklarını yapabilmesi için gereken kimyasallar.

NASA'nın projeye hiçbir ilgisi yoktu hatta projeyi öldürmeye çalıştılar.

NASA had no interest; they tried to kill the project.

Destekleyenler ise Hava Kuvvetleri'ydi

The people who supported it were the Air Force,

bu da demek ki bunların hepsi sırdı.

which meant that it was all secret.

İşte bu yüzden elinizde gizli

And that's why when you get something declassified, that's what it looks like.

bir şey varsa böyle görünür.

Military weapon versions that carried hydrogen bombs

Askeri silah türleri ise gezegenin yarısını yok edebilecek

hidrojen bombaları taşıyordu.

that could destroy half the planet.

There's another version there that sends retaliatory strikes at the Soviet Union.

Bu ise Sovyet Birliği'ne misilleme gönderen başka bir türü.

This is the really secret stuff:

Asıl gizli kısmısa enerji patlamalarına nasıl yön verileceğiydi.

how to get directed energy explosions.

So you're sending the energy of a nuclear explosion --

Çünkü nükleer patlama enerjisi gönderiyorsunuz ve

not like just a stick of dynamite, but you're directing it at the ship.

bir parça dinamiti fırlatmaktan farklı bu.

Ama bu enerjiyi direk gemiye yönlendiriyorsunuz

And this is still a very active subject.

ve bu obje oldukça hareketli.

It's quite dangerous,

Oldukça tehlikeli...

but I believe it's better to have dangerous things in the open

Tehlikeli şeylerin gizli tutulmasındansa

than think you're going to keep them secret.

onların açıkta olmasını yeğlerim.

This is what happened at 600 microseconds.

600 milisaniyede ne olduğunu görüyorsunuz.

Hava Kuvvetleri daha küçük modeller kurdu ve gerçekten bunları yapmaya başladılar.

The Air Force started to build smaller models

and actually started doing this.

The guys in La Jolla said, "We've got to get started now."

La Jolla'da ki adamlar "Şimdi başlamamız gerek." dediler.

They built a high-explosive propelled model.

Yüksek patlamalı itmeli modeli yaptılar.

These are stills from film footage that was saved

Birinin aslında yok etmesi gereken ama

by someone who was supposed to destroy it but didn't,

sakladığı film görütülerinden kalanlar.

ve bunları 40 yıl boyunca bodrumunda sakladı.

and kept it in their basement for the last 40 years.

Bunlar da yaklaşık 1.5 kiloluk C4 şarjörleri

So, these are three-pound charges of C4;

that's about 10 times what the guy had in his shoes.

ki bu da adamın ayakkabısında olanın 10 katı

(Laughter)

This is Ed Day putting --

Ed Day... Bu arada herbir kahve kutusu 1.5 kilo C4 bulunduruyor.

So each of these coffee cans has three pounds of C4 in it.

They're building a system that ejects these at quarter-second intervals.

Bu aletleri çeyrek saniye aralıklarla fırlatacak bir sistem kuruyorlar

That's my dad in the sport coat there, holding the briefcase.

Elinde çanta olan spor montlu adam babam.

So, they had a lot of fun doing this.

Evet, bunu yaparken oldukça eğleniyorlar.Ama hiçbir çocuğun bulunmasına izin yok.

But no children were allowed;

Babam Satürn'e giden

my dad could tell me he was building a spaceship and going to go to Saturn,

bir uzay gemisi yaptığını söyleyebilirdi

but he could not say anything more about it.

ama bu konuda daha fazla bir şey söylemezdi

So all my life I have wanted to find this stuff out,

Tüm hayatım boyunca bu şeyleri öğrenmek istedim

and spent the last four years tracking these old guys down.

ve son dört senemi bu yaşlı çocukların izini sürerek geçirdim

Bu görüntüler hala videodan.

These are stills from the video.

Jeff Bezos, dün bu videoyu-videonun küçük bir klibini

Jeff Bezos kindly, yesterday, said he'll put this video up

on the Amazon site -- some little clip of it.

Amazon sitesine koyacağını söyledi.

(Applause)

Onun sayesinde

So, thanks to him.

They got quite serious about the engineering of this.

Sistemin mühendisliği konusu iyice ciddiye bindi.

Bize göre o kütlenin boyutu bir daha tekrar kullanmayacağımız

The size of that mass, for us,

is really large technology in a way we're never going to go back to.

şekilde gerçekten geniş bir teknoloji.

If you saw the 1959 --

Eğer 1959'u gördüyseniz. Bu yolcu bölümünde nasıl

this is what it would feel like in the passenger compartment;

that's acceleration profile.

hissedeceğinizin ivme grafiği.

(Laughter)

And pulse-system yield: we're looking at 20-kiloton yield

Ve darbe sistemi verimi:

20 kiloton verimin bizim için etkisi 10 milyon Newton.

for an effective thrust of 10 million newtons.

Well, here we have a little problem, the radiation doses at the crew station:

Bu noktada ufacık bir problemimiz var

mürettebat istasyonunda radyasyon dozu atış başına 700 rads.

700 rads per shot.

(Laughter)

Fission yields during development:

Gelişim sırasında fizyon verimi:

they were hoping to get clean bombs; they didn't.

temiz bombalar yapmaya çalışıyorlardı---beceremediler.

Eyeburn: this is what happens to the people in Miami who are looking up.

Gözde Güneş yanığı: Miami'deki insanların yukarıya her baktıklarında yaşadığı şey.

Personel bölümü sesi:o kadar da fena değil

(Laughter)

Personnel compartment noise: that's not too bad; it's very low frequencies,

çok düşük frekansta yani direk çok güçlü bir hoperlör gibi.

it's basically like these sub-woofers.

And now we have ground-hazard assessments when you have a blow-up on the pad.

Baktığımız ise kalkışta gerçekleşecek

zemin tehlike değerlendirmeleri.

Finally, at the very end in 1964, NASA steps in and says,

Nihayetinde,1964'ün sonunda, NASA müdahale ediyor ve diyor ki

"OK, we'll support a feasibility study for a small version

Pekala, daha küçük bir Saturn Vs'yle birlikte parçalar halinde

ve birlikte fırlatılabilecek fizibilite araştırması için size destek olacağız.

that could be launched with Saturn Vs in sections and pieced together."

NASA'nın yaptığı ise roketin Mars'a gidecek

So this is what NASA did,

getting an eight-man version that would go to Mars.

sekiz kişilik versiyonunu yapmaktı.

They liked it because the guys could kind of live there and be like,

Bu fikir oldukça hoşlarına gitti çünkü orada yaşayanlar

"Tıpkı bir denizaltında yaşamak gibi." diyordu.

"It's like living in a submarine."

Bu mürettebat kompartımanı.Yapay yerçekimi modunda

This is crew compartment.

It switches, so what's upside down is right side up

üst kısmı ile alt kısmı yer değiştirecek şekilde tasarlanmış.

when you go to artificial gravity mode.

Bilimadamları hala yedi astronot ve

The scientists were still going to go along;

yedi bilimadamı götürebileceklerinde ısrar ediyorlardı.

they would take seven astronauts and seven scientists.

Ranzalar, fırtına mahzenleri ve egzersiz odasıyla beraber

This is a 20-man version for going to Jupiter:

bu versiyon ise 20 kişiyle Jupiter'e gidiyor.

bunks, storm cellars, exercise room.

You know, it was going to be a nice, long trip.

Tahmin edebilirsiniz, oldukça uzun ve hoş bir yolculuk.

The Air Force version: here we have a military version.

Hava kuvvetleri modeli: askeri tarzda hazırlanmış

Bunlar gizlenmemiş, insanların evlerine kaçırdığı

This is the kind of stuff that's not been declassified,

just that people managed to sneak home and after, you know,

ve sonra,bilirsiniz, ölüm döşeklerinde

on their deathbed, basically, gave me that.

bana verdikleri şeyler.

Biraz daha artistik çizimler:

The sort of artist conceptions.

These are basically PowerPoint presentations

aslında 40 sene önce Hava Kuvvetlerine verilen

given to the Air Force 40 years ago.

bugünkü PowerPoint sunumları.

Look at the little guys there outside the vehicle.

Aracın dışındaki küçük parçalara bakın.

And one part of NASA was interested in it,

NASA'nın bir kısmı projeyle ilgilenmişti ama

but the headquarters in NASA, they killed the project.

NASA'daki merkez projeyi tamamen bitirme kararı aldı.

So finally, at the end,

En sonunda görüyoruz ki

we can see the thing followed its sort of design path right up to 1965,

1965'e kadar dizayn yolunun çoğu izlendi

ama proje durma noktasına geldi.

and then all those paths came to a halt.

Results: none.

Sonuç yok.

This project is hereby terminated.

Bu vesile ile proje tamamen bitirildi.

So that's the end.

Evet, sonu bu. Bitirirken söyleyebileceğim tek şey,

All I can say in closing is:

we heard yesterday that one of the 10 bad things that could happen to us

dün duyduk ki başımıza gelebilecek en kötü on şeyden biri

is an asteroid with our name on it.

Dünya'ya çarpabilecek bir astreoitmiş.

Ve NASA'nın başına gelebilecek en kötü şeylerden biri ise

And one of the bad things that could happen to NASA

is if that asteroid shows up with our name on it nine months out,

üzerinde ismimiz yazan ve dokuz aya çarpacak olan astroite

and everybody says,

çözüm üretemeyip "Peki,şimdi ne yapacağız?!" demek.

"Well, what are we going to do?"

Ve Orion ise gerçekten bir şey

And Orion is really one of the only, if not the only,

off-the-shelf technologies that could do something.

yapabilecek raftan kaldırılmış tek teknoloji.

(Laughter)

So I'm going to tell you the good news and the bad news.

Size iyi ve kötü haberi söyleyeceğim.

The good news is that NASA has a small, secret contingency-plan division

İyi haber NASA'nın küçük gizli bir olası plan bölümü bu konuyla ilgileniyor.

Bunu ise, tahlisizlik zamanında

that is looking at this, trying to keep knowledge of Orion preserved

Orion'un korunmuş bilgilerini kullanarak yapmaya çalışıyorlar.

in the event of such a misfortune.

Maybe keep a few little bombs of plutonium on the side.

Tabii, belki yanına bir iki tane plutonium bombası koyarlar.

That's the good news.

Bu iyi haberdi.Kötü haber ise

The bad news is, when I got in contact with these people

bu insanlarla biraz dökümana ulaşabilmek için

to try and get some documents from them, they went crazy

iletişime geçtiğimde

çılgına döndüler çünkü ellerinde olmayan birçok şeyim vardı.

because I had all this stuff that they don't have,

and NASA purchased 1,759 pages of this stuff from me.

1.759 sayfalık sahip olduğum belgeleri NASA benden satın aldı.

So that's the state we're at; it's not very good.

Evet durum bu, yani çok iç açıcı değil.

(Laughter)

(Applause)

Alkışlar