George Dyson: Let's take a nuclear-powered rocket to Saturn

Tłumaczenie: Joanna Szczerba Korekta: Marcin Kasiak

I'm a historian.

Jestem historykiem.

Steve told us about the future of little technology;

Steve opowiedział nam o przyszłości małych technologii.

I'm going to show you some of the past of big technology.

Ja zamierzam wam pokazać kawałek przeszłości dużych technologii.

This was a project to build a 4,000-ton nuclear bomb-propelled spaceship

To był projekt budowy statku kosmicznego, napędzanego 4000-tonową bombą atomową,

and go to Saturn and Jupiter.

który miał polecieć na Saturna i Jowisza.

This took place in my childhood, 1957-65.

Działo się to w latach 1957-1965, gdy byłem dzieckiem.

It was deeply classified.

Było ściśle tajne.

I'm going to show you some stuff that not only has not been declassified,

Pokażę wam rzeczy, które nie tylko nie zostały odtajnione,

but has now been reclassified.

ale zostały ponownie utajnione.

(Laughter)

(śmiech)

If all goes well, next year I'll be back,

Jeśli wszystko pójdzie dobrze, w przyszłym roku wrócę i pokażę wam dużo więcej,

and I'll have a lot more to show you, and if all doesn't go well,

a jeśli pójdzie źle, posadzą mnie za szpiegostwo, jak Wen Ho Lee.

I'll be in jail, like Wen Ho Lee.

(Laughter)

(śmiech)

So, this ship was basically the size of the Marriott Hotel,

No więc, ten statek był mniej więcej rozmiaru hotelu Marriott,

a little taller and a little bigger.

tylko nieco wyższy i większy.

And one of the people who worked on it at the beginning

Jednym z ludzi, którzy na początku przy tym pracowali,

was my father, Freeman, there in the middle.

był mój ojciec, Freeman -- ten w środku.

That's me and my sister, Esther, who's a frequent TEDster.

To moja siostra, Esther, często przemawia dla TED...

I didn't like nuclear bomb-propelled spaceships.

Nie podobały mi się statki kosmiczne napędzane bombą jądrową.

I mean, I thought it was a great idea, but I started building kayaks.

Znaczy, uznałem to za świetny pomysł, więc zacząłem budować kajaki.

So we had a few kayaks.

No i mieliśmy kilka kajaków.

Just so you know that I am not Dr. Strangelove.

Nie myślcie sobie, nie jestem doktorem Strangelove.

But all the time I was out there doing these strange kayak voyages

Ale przez cały czas, kiedy wypływałem na te dziwne wyprawy kajakiem

in odd, beautiful parts of this planet,

do niezwykłych i pięknych części tej planety,

I always thought in the back of my mind about Project Orion,

zawsze podświadomie myślałem o Projekcie Orion

and how my father and his friends were going to build these big ships.

i o tym, że mój ojciec z przyjaciółmi miał budować te wielkie statki.

They were actually going to go --

Naprawdę zamierzali nimi polecieć. Właśnie to chcieli zrobić.

Ted Taylor, who led the project, was going to take his children.

Ted Taylor, kierujący tym projektem, zamierzał zabrać swoje dzieci.

My father was not going to take his children,

Mój ojciec nie zamierzał zabrać swoich dzieci.

To jeden z powodów, dla których przez parę lat nie byliśmy w dobrej komitywie.

that was one of the reasons we sort of had a falling out for a few years.

(Laughter)

(śmiech)

Projekt rozpoczął się w '57 w General Atomic.

The project began in '57 at General Atomics there,

that's right on the coast at La Jolla.

Czyli dokładnie na wybrzeżu La Jolla.

Look at that central building right in the middle of the picture.

Spójrzcie na ten budynek w samym środku zdjęcia.

To biblioteka o średnicy 130 stóp.

That's the 130-foot diameter library.

That is exactly the size of the base of the spaceship.

To właśnie rozmiar podstawy tego statku.

So put that library at the bottom of that ship --

Jeśli postawimy tę bibliotekę na dnie statku --

that's how big the thing was going to be.

oto, jak wielki miał się stać.

It would take two or three thousand bombs.

Zużyłby dwa lub trzy tysiące bomb.

The people who worked on it were a lot of the Los Alamos people

Wielu ludzi, którzy nad nim pracowali, było z Los Alamos,

who had done the hydrogen bomb work.

gdzie zbudowano bombę wodorową.

It was the first project funded by ARPA.

Był to pierwszy projekt ufundowany przez ARPA.

That's the contract where ARPA gave the first million dollars

To kontrakt, w którym ARPA wyłożyła pierwszy milion dolarów,

to get this thing started.

żeby wszystko zacząć.

"Spaceship project officially begun. Job waiting for you. Dyson."

"Projekt statku kosmicznego oficjalnie rozpoczęty. Praca na ciebie czeka, Dyson."

That's July '58.

To lipiec '58.

Two days later, the space traveler's manifesto explaining why --

Dwa dni później: manifest podróżnika w przestrzeni, wyjaśniający, dlaczego --

jak to wczoraj słyszeliśmy -- dlaczego musimy zdobywać przestrzeń kosmiczną?

just like we heard yesterday -- why we need to go into space:

"... trips to satellites of the outer planets.

"Podróż na satelity planet z krańców Układu" -- 20 sierpnia 1958.

August 20, 1958."

These are the statistics of what would be the good places to go and stop.

Oto statystyki mówiące, jakie miejsca nadawałyby się na cel podróży i na postój.

Some of the sizes of the ships,

Niektóre z rozmiarów statków,

ranging all the way up to ship mass of 8 million tons.

sięgające nawet statków ważących 8 milionów ton.

To była najdalsza granica.

So that was the outer extreme.

Here was version two: 2,000 bombs.

A oto wersja druga - 2000 bomb.

These are five-kiloton yield bombs, about the size of small Volkswagens;

To bomby o mocy 5 kiloton i rozmiarze małego volkswagena.

Żeby dostać się na orbitę, potrzeba by 800.

it would take 800 to get into orbit.

Here we see a 10,000-ton ship will deliver 1,300 tons

Tutaj widzimy 10,000-tonowy statek --

dostarczy 1300 ton na Saturna i z powrotem.

to Saturn and back -- essentially, a five-year trip.

W zasadzie to pięcioletnia podróż.

Possible departure dates: October 1960 to February 1967.

Możliwe daty odlotu: od października 1960 do lutego 1967.

These are trajectories going to Mars.

To trajektorie lotu na Marsa.

All this was done by hand, with slide rules.

Wszystko to zrobiono ręcznie, za pomocą suwaków logarytmicznych.

The little Orion ship,

Malutki stateczek Orion --

by zrobić to, co Orion robi z chemikaliami,

and what it would take to do what Orion does with chemicals:

you have a ship the size of the Empire State Building.

trzeba by statku wielkości Empire State Building.

NASA nie była zainteresowana. Próbowali storpedować ten projekt.

NASA had no interest; they tried to kill the project.

CI, którzy go wspierali, byli z Air Force,

The people who supported it were the Air Force,

co znaczy, że wszystko było tajne.

which meant that it was all secret.

To dlatego, kiedy coś w końcu odtajnią,

And that's why when you get something declassified, that's what it looks like.

tak to wygląda.

Military weapon versions that carried hydrogen bombs

Wersje broni wojskowej, które unosiły

bomby wodorowe, mogące zniszczyć całą planetę.

that could destroy half the planet.

There's another version there that sends retaliatory strikes at the Soviet Union.

To inna wersja, wysyłająca pociski odwetowe w kierunku Związku Radzieckiego --

This is the really secret stuff:

sposób na pozyskanie ukierunkowanych wybuchów energii był prawdziwą tajemnicą.

how to get directed energy explosions.

So you're sending the energy of a nuclear explosion --

Wysyła się energię wybuchu jądrowego,

not like just a stick of dynamite, but you're directing it at the ship.

nie jakiejś tam laski dynamitu,

i wycelowuje się nią w statek.

And this is still a very active subject.

To bardzo aktualny temat.

It's quite dangerous,

To dość niebezpieczne,

but I believe it's better to have dangerous things in the open

ale uważam, że lepiej otwarcie mówić o niebezpiecznych rzeczach,

than think you're going to keep them secret.

niż mieć nadzieję, że uda się je utrzymać w sekrecie.

This is what happened at 600 microseconds.

To wydarzyło się w ciągu 600 mikrosekund.

W Air Force zaczęli budować mniejsze modele, właściwie oni to zaczęli.

The Air Force started to build smaller models

and actually started doing this.

The guys in La Jolla said, "We've got to get started now."

Ludzie z La Jolla powiedzieli: - Musimy zacząć teraz.

They built a high-explosive propelled model.

Zbudowali model napędzany ładunkiem wybuchowym.

These are stills from film footage that was saved

Oto ujęcia z materiału filmowego, zachowanego przez kogoś,

by someone who was supposed to destroy it but didn't,

kto miał go zniszczyć, ale tego nie zrobił;

przez 40 lat trzymał to w piwnicy.

and kept it in their basement for the last 40 years.

To ładunki C4 o masie ok. 1,5 kg.

So, these are three-pound charges of C4;

that's about 10 times what the guy had in his shoes.

Prawie 10 razy tyle, ile ten facet miał w gaciach.

(Laughter)

This is Ed Day putting --

Ed Day wkłada je -- każda z tych puszek po kawie ma w środku ok. 1,5 kg C4.

So each of these coffee cans has three pounds of C4 in it.

They're building a system that ejects these at quarter-second intervals.

Budują system, który wystrzeli je w odstępach 0,25 sekundy.

That's my dad in the sport coat there, holding the briefcase.

Ten w sportowej marynarce to mój ojciec, trzyma aktówkę.

So, they had a lot of fun doing this.

Mieli niezły ubaw, robiąc to, ale dzieci tam nie wpuścili.

But no children were allowed;

Mój ojciec mógł mi powiedzieć, że budował statek kosmiczny

my dad could tell me he was building a spaceship and going to go to Saturn,

i miał lecieć na Saturna,

but he could not say anything more about it.

ale ani słowa więcej.

So all my life I have wanted to find this stuff out,

Przez całe życie chciałem się tego dowiedzieć,

and spent the last four years tracking these old guys down.

więc przez ostatnie 4 lata próbowałem dotrzeć do tych gości.

To ujęcia z nagrania.

These are stills from the video.

Wczoraj Jeff Bezos uprzejmie oznajmił,

Jeff Bezos kindly, yesterday, said he'll put this video up

on the Amazon site -- some little clip of it.

że wrzuci to część tego nagrania na stronę Amazonu.

(Applause)

Dzięki dla Jeffa.

So, thanks to him.

They got quite serious about the engineering of this.

Poważnie się brali do zbudowania tego statku.

Jego masa -- to dla nas naprawdę zaawansowana technologia,

The size of that mass, for us,

is really large technology in a way we're never going to go back to.

w pewnym sensie, już nigdy tego nie osiągniemy.

If you saw the 1959 --

Jeśli widzieliście 1959 -- tak byście się czuli w kabinie dla pasażerów.

this is what it would feel like in the passenger compartment;

that's acceleration profile.

To jest profil przyspieszenia.

(Laughter)

And pulse-system yield: we're looking at 20-kiloton yield

Odczyt systemu pulsowania.

Patrzymy na 20-kilotonową dawkę o mocy 10 milionów newtonów.

for an effective thrust of 10 million newtons.

Well, here we have a little problem, the radiation doses at the crew station:

Pojawia się mały problem:

dawki promieniowania na stanowisku załogi -- za każdym razem 700 radów.

700 rads per shot.

(Laughter)

Fission yields during development:

Wyniki rozszczepienia atomu podczas budowy:

they were hoping to get clean bombs; they didn't.

chcieli stworzyć bezpieczne bomby. Nie udało się.

Eyeburn: this is what happens to the people in Miami who are looking up.

Poparzone oczy - to dzieje się w Miami, kiedy ludzie patrzą w górę.

Kabina personelu. Spójrzcie, nie jest tak źle.

(Laughter)

Personnel compartment noise: that's not too bad; it's very low frequencies,

Bardzo niska częstotliwość. Właściwie jak przy subwooferach.

it's basically like these sub-woofers.

And now we have ground-hazard assessments when you have a blow-up on the pad.

Teraz mamy szacowanie ryzyka,

kiedy eksplozja jest na porządku dziennym.

Finally, at the very end in 1964, NASA steps in and says,

Wreszcie pod koniec, w 1964, NASA się wtrąciła:

"OK, we'll support a feasibility study for a small version

- OK, poprzemy badania nad wykonalnością małej wersji,

którą można by wysłać w kawałkach z rakietami Saturn V, a potem poskładać.

that could be launched with Saturn Vs in sections and pieced together."

To właśnie zrobiła NASA, otrzymując

So this is what NASA did,

getting an eight-man version that would go to Mars.

ośmioosobową wersję, która poleciałaby na Marsa.

They liked it because the guys could kind of live there and be like,

Podobała im się, bo w sumie można by tam mieszkać --

tak jak w łodzi podwodnej.

"It's like living in a submarine."

To kabina załogi. Przemieszcza się, więc co było do góry nogami,

This is crew compartment.

It switches, so what's upside down is right side up

wraca na miejsce, kiedy włączy się sztuczną grawitację.

when you go to artificial gravity mode.

Naukowcy też mieli lecieć,

The scientists were still going to go along;

więc poleciałoby siedmiu astronautów i siedmiu naukowców.

they would take seven astronauts and seven scientists.

To wersja dwudziestoosobowa do lotu na Jowisza:

This is a 20-man version for going to Jupiter:

sypialnie, schrony, siłownia.

bunks, storm cellars, exercise room.

You know, it was going to be a nice, long trip.

Wiecie, to miała być taka długa wycieczka.

The Air Force version: here we have a military version.

A to wersja Air Force. Wersja militarna.

To nie zostało odtajnione. Po prostu

This is the kind of stuff that's not been declassified,

just that people managed to sneak home and after, you know,

ludziom udało się to przeszmuglować, a potem,

on their deathbed, basically, gave me that.

na łożu śmierci, po prostu mi to oddali.

Taka koncepcja artystyczna --

The sort of artist conceptions.

These are basically PowerPoint presentations

to głównie prezentacje w PowerPoincie,

given to the Air Force 40 years ago.

dane Air Force 40 lat temu.

Look at the little guys there outside the vehicle.

Popatrzcie na tych małych gości na zewnątrz pojazdu.

And one part of NASA was interested in it,

Niektórzy w NASA byli zainteresowani,

but the headquarters in NASA, they killed the project.

ale ci w centrali pogrzebali ten projekt.

So finally, at the end,

Tak więc, na koniec, widzimy,

we can see the thing followed its sort of design path right up to 1965,

że wszystko toczyło się własnym torem

aż do 1965. Wtedy wszystko stanęło w miejscu.

and then all those paths came to a halt.

Results: none.

Efekty? Brak.

This project is hereby terminated.

Projekt jest niniejszym zakończony.

So that's the end.

To już wszystko. Na koniec mogę tylko dodać:

All I can say in closing is:

we heard yesterday that one of the 10 bad things that could happen to us

wczoraj usłyszeliśmy, że jedną z 10 złych rzeczy, jakie mogą się nam przytrafić,

is an asteroid with our name on it.

jest asteroida nazwana naszym imieniem.

Jednym z nieszczęść, mogących przytrafić się NASA,

And one of the bad things that could happen to NASA

is if that asteroid shows up with our name on it nine months out,

byłoby pojawienie się takiej asteroidy w ciągu dziewięciu miesięcy.

and everybody says,

Wszyscy by pytali: - Co z tym zrobimy?

"Well, what are we going to do?"

Orion jest jedną z niewielu, jeśli nie jedyną dostępną

And Orion is really one of the only, if not the only,

off-the-shelf technologies that could do something.

od ręki technologią, która mogłaby coś z tym zrobić.

(Laughter)

So I'm going to tell you the good news and the bad news.

Tak więc mam dwie wiadomości: dobrą i złą.

The good news is that NASA has a small, secret contingency-plan division

Dobra jest taka, że NASA ma mały, sekretny

zespół od planu awaryjnego, który się tym zajmuje,

that is looking at this, trying to keep knowledge of Orion preserved

próbując zachować wiedzę o Orionie na wypadek takiego nieszczęścia.

in the event of such a misfortune.

Maybe keep a few little bombs of plutonium on the side.

Mają może jeszcze parę zapasowych bomb plutonowych.

That's the good news.

To ta dobra wiadomość. Ta zła brzmi:

The bad news is, when I got in contact with these people

kiedy skontaktowałem się z tymi ludźmi,

to try and get some documents from them, they went crazy

by wydostać od nich parę dokumentów,

wściekli się, bo miałem rzeczy, których oni nie mieli.

because I had all this stuff that they don't have,

and NASA purchased 1,759 pages of this stuff from me.

NASA kupiła ode mnie 1759 stron tych dokumentów.

So that's the state we're at; it's not very good.

Tak wygląda nasza sytuacja. Nie jest zbyt wesoło.

(Laughter)

(Applause)

(oklaski)