Ben Dunlap: The life-long learner

Ben Dunlap, tutku dolu bir yaşamı anlatıyor.

Çeviri: Neslihan Atcan Altan Gözden geçirme: osman oguz ahsen

"Jó napot, pacák" Which, as somebody here must surely know,

Burada bulunanlar arasında en azından mutlaka bir kişinin de bileceği gibi ''Yo napot, pacak!'',

means "What's up, guys?" in Magyar,

Macarca, ''N'aber çocuklar?'' demektir.

that peculiar non-Indo-European language spoken by Hungarians

Macarların bu, Hint-Avrupa dillerinden olmayan garip dilinin --

for which, given the fact that cognitive diversity is

bilişsel farklılığının,

at least as threatened as biodiversity on this planet,

en az dünyamızdaki yaşam çeşitliliği kadar tehdit altında olduğu düşünülecek olursa,

few would have imagined much of a future even a century or two ago.

henüz bir-iki yüz yıl öncesine kadar bu dilin bir geleceğinin olabileceğini çok az insan tahmin edebilirdi.

But there it is: "Jó napot, pacák"

Ama işte karşınızda ''Yo napot, pacak!''

I said somebody here must surely know, because

Burada bulunanlar arasından biriniz mutlaka bu kalıbı bilir dedim çünkü,

despite the fact that there aren't that many Hungarians to begin with,

öncelikle içimizde çok Macar olmadığı gerçeğine rağmen

and the further fact that, so far as I know, there's not a drop

ve bildiğim kadarıyla, damarlarımda,

of Hungarian blood in my veins, at every critical juncture of my life

tek bir damla Macar kanı bulunmamasına rağmen hayatımın her dönüm noktasında,

there has been a Hungarian friend or mentor there beside me.

yanımda hep bir Macar arkadaşım ya da akıl hocam oldu.

I even have dreams that take place in landscapes

Hatta, rüyalarımda gördüğüm manzaraların,

I recognize as the landscapes of Hungarian films,

Macar filmlerinden olduğunu fark ediyorum,

especially the early movies of Miklos Jancso.

özellikle de Miklos Jancso'nun ilk filmlerinden.

So, how do I explain this mysterious affinity?

Peki bu gizemli ilişkiyi nasıl açıklıyorum?

Maybe it's because my native state of South Carolina,

Belki günümüz Macaristan'ından pek de büyük olmayan,

which is not much smaller than present-day Hungary,

anavatanım South Carolina'nın,

once imagined a future for itself as an independent country.

bir zamanlar kendisini bağımsız bir ülke olarak gördüğü bir hayalinin olmasıyla açıklanabilir.

And as a consequence of that presumption,

Ve bu küstah hayalin sonucunda,

my hometown was burned to the ground by an invading army,

memleketim işgalci bir ordu tarafından yerle bir edildi

an experience that has befallen many a Hungarian town and village

tıpkı Macarlar'ın uzun ve dert dolu tarihleri boyunca,

throughout its long and troubled history.

çoğu şehir ve köylerinin başına geldiği gibi.

Or maybe it's because when I was a teenager back in the '50s,

Ya da, belki de 50'li yıllarda ben henüz genç bir delikanlıyken,

my uncle Henry -- having denounced the Ku Klux Klan

Amcam Henry'nin Ku Klux Klan'ı ifşa ettikten sonra,

and been bombed for his trouble and had crosses burned in his yard,

evinin bombalanıp, bahçesinde haçların yakılması,

living under death threat -- took his wife and children to Massachusetts for safety

ve ölüm tehditleri almasından sonra karısı ve çocuklarını güvende olsunlar diye Massachusetts'e götürüp,

and went back to South Carolina to face down the Klan alone.

kendisinin Klan'la tek başına yüzleşmek için South Carolina'ya dönmüş olmasındandır.

That was a very Hungarian thing to do,

Bu tam da bir Macar'ın yapacağı türden bir hareketti,

as anyone will attest who remembers 1956.

1956 yılını hatırlayan herkesin de doğrulayacağı gibi.

And of course, from time to time Hungarians

Ve elbette, zaman zaman Macarlar,

have invented their own equivalent of the Klan.

kendi Klan'larını yaratmışlardır.

Well, it seems to me that this Hungarian presence in my life

Bana öyle geliyor ki, hayatımdaki bu Macar varlığını

is difficult to account for, but ultimately I ascribe it to an admiration

açıklaması zor ama temelde bu varlığı, tarihi mirası suç ve yenilgiyi, zafer ve cesaretle tamamlamış,

for people with a complex moral awareness,

karmaşık bir ahlaki farkındalığa sahip

with a heritage of guilt and defeat matched by defiance and bravado.

insanlar için duyduğum hayranlığa atfediyorum.

It's not a typical mindset for most Americans,

Bu Amerikalılar'da rastlanan bir zihniyet değildir.

but it is perforce typical of virtually all Hungarians.

Ama tüm Macarlar için zorunlu bir zihniyettir.

So, "Jó napot, pacák!"

İşte bu yüzden "Yo napot, pacak!"

I went back to South Carolina after some 15 years amid the alien corn

1960'lı yılların sonunda,

at the tail end of the 1960s,

yabancı topraklarda geçen 15 yıldan sonra,

with the reckless condescension of that era

dönem ruhunun tüm o deli dolu kendini beğenmişliğiyle,

thinking I would save my people.

insanlarımı kurtaracağım düşüncesiyle South Carolina'ya döndüm.

Never mind the fact that they were slow to acknowledge they needed saving.

Tabii, bu insanların kurtarılmaları gerektiğini fark etmede ne kadar yavaş olduklarını hiç hesaba katmayın bile.

I labored in that vineyard for a quarter century before

South Carolina'nın hemen dışında, Metodist bir kurum olan,

making my way to a little kingdom of the just in upstate South Carolina,

Wofford Üniversitesi denen bu küçük krallığa yolum düşmeden önce,

a Methodist-affiliated institution of higher learning called Wofford College.

O bağda 15 yıl çalışmıştım.

I knew nothing about Wofford

Wofford hakkında hiçbirşey bilmezken

and even less about Methodism,

Metodism hakkında hiçbirşeyden de az şey biliyordum,

but I was reassured on the first day that I taught at Wofford College

ama Wofford Üniversitesi'nde ders verdiğim ilk gün,

to find, among the auditors in my classroom,

sınıfımdaki dinleyiciler arasında,

a 90-year-old Hungarian, surrounded by a bevy of middle-aged European women

Avrupalı orta yaşlı kalabalık bir grup kadın tarafından çevrelenmiş,

who seemed to function as an entourage of Rhinemaidens.

su perilerinin arkadaşı işlevini gören 90 yaşında bir Macar olduğunu görünce rahatladım.

His name was Sandor Teszler.

Adı Sandor Teszler'di.

He was a puckish widower whose wife and children were dead

Torunları uzakta yaşayan,

and whose grandchildren lived far away.

karısı ve çocukları ölmüş, muzip bir duldu.

In appearance, he resembled Mahatma Gandhi,

Görünüş olarak, peştamali atın, yerine ortopedik botlar koyun,

minus the loincloth, plus orthopedic boots.

Mahatma Gandhi'ye benziyordu.

He had been born in 1903 in the provinces

1903 yılında, daha sonra Yugoslavya olacak,

of the old Austro-Hungarian Empire,

eski Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nun,

in what later would become Yugoslavia.

taşralarında doğmuştu.

He was ostracized as a child, not because he was a Jew --

Çocukken Yahudi olduğu için değil-ailesi zaten dindar değildi-

his parents weren't very religious anyhow --

o günlerde hastanede yatmayı

but because he had been born with two club feet,

ve 1-11 yaşları arasında acı verici operasyonlar geçirmeyi gerektiren

a condition which, in those days, required institutionalization

bir sağlık sorunu olan yumru ayaklılık

and a succession of painful operations between the ages of one and 11.

her iki ayağında da olduğu için dışlanmıştı.

He went to the commercial business high school as a young man

Liseyi Budapeşte'de bir Ticaret Lisesi'nde okumuştu.

in Budapest, and there he was as smart as he was modest

Orada, mütevazı olduğu kadar zeki olan Tezsler,

and he enjoyed a considerable success. And after graduation

başarının keyfini çıkardı. Mezuniyetten sonra

when he went into textile engineering, the success continued.

tekstil mühendisi olarak da başarısı devam etti.

He built one plant after another.

Fabrika ardına fabrika inşaa etti.

He married and had two sons. He had friends in high places who

Evlendi ve iki çocuğu oldu. Kendisine ekonomiye büyük katkısı olduğunu

assured him that he was of great value to the economy.

söyleyen yüksek mevkiilerde arkadaşları vardı.

Once, as he had left instructions to have done,

Bir keresinde, önceden talimat verdiği gibi,

he was summoned in the middle of the night by the night watchman at one of his plants.

bir gece yarısı fabrikalarından birindeki gece bekçisi tarafından fabrikaya çağırıldı.

The night watchman had caught an employee who was stealing socks --

Gece bekçisi, fabrikadan çorap çalan bir işçiyi yakalamıştı--

it was a hosiery mill, and he simply backed a truck up to the loading dock

burası bir çorap fabrikasıymış ve işçi kamyoneti yükleme limanına çekmiş,

and was shoveling in mountains of socks.

orada çorapları yüklüyormuş.

Mr. Teszler went down to the plant and confronted the thief and said,

Teszler, fabrikaya gidip hırsızla yüzleşmiş ve demiş ki,

"But why do you steal from me? If you need money you have only to ask."

"İyi de neden benden çalıyorsun? Eğer paraya ihtiyacın varsa, istemen yeterli."

The night watchman, seeing how things were going and waxing indignant,

Olayın bu gidişatına iyice içerleyen ve öfkelenen gece bekçisi,

said, "Well, we're going to call the police, aren't we?"

"Eee, polisi çağırmıyor muyuz?" demiş.

But Mr. Teszler answered, "No, that will not be necessary.

Ama Teszler, "Hayır, buna gerek yok,

He will not steal from us again."

bir daha bizden birşey çalmayacak," diye cevap vermiş.

Well, maybe he was too trusting, because he stayed where he was

Evet, Tezsler belki o adama fazla güvenmişti çünkü

long after the Nazi Anschluss in Austria

Avusturya, Almanya'ya bağlandıktan,

and even after the arrests and deportations began in Budapest.

ve hatta Budapeşte'de tutuklamalar ve techirler başladıktan çok uzun zaman sonra da olduğu yerde kalmıştı.

He took the simple precaution of having cyanide capsules placed in lockets

Tezsler, bu gelişmeler karşısında, kendisi ve ailesi tarafından takılabilecek

that could be worn about the necks of himself and his family.

içinde siyanür kapsüllerinin bulunduğu madalyonlar aldı.

And then one day, it happened: he and his family were arrested

Ve sonunda bir gün, olan oldu: Tezsler ve ailesi tutuklanıp,

and they were taken to a death house on the Danube.

Danube'de bir ölüm evine gönderildiler.

In those early days of the Final Solution, it was handcrafted brutality;

Hitler'in yahudileri planlı bir şekilde yok etme planının ilk günlerinde, bu plan düpedüz barbarlık olarak işliyordu--

people were beaten to death and their bodies tossed into the river.

insanlar ölene kadar dövülüp vücutları nehre atılıyordu--

But none who entered that death house had ever come out alive.

ama ölüm evine giren hiç kimse sağ çıkamıyordu.

And in a twist you would not believe in a Steven Spielberg film --

Ve Steven Spielberg filmlerinde bile görseniz inanmayacağınız bir sürpriz:

the Gauleiter who was overseeing this brutal beating was the very same thief

bu korkunç dayak partisini yöneten yetkili Tezsler'in çorap fabrikasından

who had stolen socks from Mr. Teszler's hosiery mill.

çorap çalan hırsız çıkmış.

It was a brutal beating. And midway through that brutality,

Tam da acımasızca dövülürken,

one of Mr. Teszler's sons, Andrew, looked up and said,

Tezsler'in oğullarından biri kafasını kaldırıp,

"Is it time to take the capsule now, Papa?"

"Artık kapsülü alalım mı, baba?" demiş,

And the Gauleiter, who afterwards vanishes from this story,

ve daha sonra bu hikayeden yok olan yetkili,

leaned down and whispered into Mr. Teszler's ear,

eğilip Tezsler'in kulağına fısıldamış,

"No, do not take the capsule. Help is on the way."

"Hayır, kapsülü almayın. yardım geliyor."

And then resumed the beating.

ve dayağa devam etmiş.

But help was on the way, and shortly afterwards

Ama yardım gerçekten yoldaymış ve kısa süre sonra

a car arrived from the Swiss Embassy.

İsviçre Büyükelçiliği'nden bir araba gelmiş.

They were spirited to safety. They were reclassified as Yugoslav citizens

Tüm aile güvenli bir yere aktarılıp, hepsine Yugoslav vatandaşlığı verilmiş

and they managed to stay one step ahead of their pursuers

ve Sovyetler'in savaş sonundaki tutuklamalarından,

for the duration of the War, surviving burnings and bombings

savaş süresince yaşanan bombalamalar ve yangınlardan kurtulup,

and, at the end of the War, arrest by the Soviets.

peşlerindeki Nazilerden hep bir adım ileride olmayı başarmışlar.

Probably, Mr. Teszler had gotten some money into Swiss bank accounts

Büyük ihtimalle Tezsler'in İsviçre bankalarında bir miktar parası vardı

because he managed to take his family first to Great Britain,

çünkü ailesini önce İngiltere,

then to Long Island and then to the center of the textile industry in the American South.

sonra Long Island, ve son olarak da Amerika'nın güneyinin tekstil merkezine götürebilmiş.

Which, as chance would have it, was Spartanburg, South Carolina,

Bu merkez şans eseri, Woffor Üniversitesi'nin bulunduğu

the location of Wofford College.

South Carolina'daki Spartanburg'du.

And there, Mr. Teszler began all over again and once again achieved immense success,

Ve burda Tezsler herşeye tekrar başlamış ve tekrar muazzam bir başarı kazanmış,

especially after he invented the process

özellikle de yeni tür bir kumaşı işlemek için kullanılan

for manufacturing a new fabric called double-knit.

çift örgü denen bir işlem icat ettikten sonra.

And then in the late 1950s, in the aftermath of Brown v. Board of Education,

Daha sonraları 1950'lerin sonlarında, Afrika kökenli Amerikalı Brown'un Eğitim Bakanlığı'na açıp kaybettiği davanın sonucunda

when the Klan was resurgent all over the South,

Ku Klux Klan'in canlandığı dönemlerde

Mr. Teszler said, "I have heard this talk before."

Tezsler "Ben bu filmi önceden gördüm." deyip,

And he called his top assistant to him and asked,

asistanın çağırıp, sormuş

"Where would you say, in this region, racism is most virulent?"

,"Sence burada ırkçılığın en güçlü olduğu bölge neresi?"

"Well, I don't rightly know, Mr. Teszler. I reckon that would be Kings Mountain."

Asistanı, "Tam olarak bilmiyorum efendim ama sanırım Kings Mountain." diye cevap vermiş.

"Good. Buy us some land in Kings Mountain

"Güzel. Bize o bölgeden arazi al,

and announce we are going to build a major plant there."

ve herkese orada büyük bir fabrika kuracağımızı duyur."

The man did as he was told, and shortly afterwards,

Asistan Tezsler'in dediklerini yapmış ve kısa süre sonra,

Mr. Teszler received a visit from the white mayor of Kings Mountain.

Kings Mountain'ın beyaz belediye başkanı Tezsler'i ziyaret etmiş.

Now, you should know that at that time,

Tabii, bu arada şunu bilmelisiniz ki o dönemde

the textile industry in the South was notoriously segregated.

Güneydeki tekstil endüstrisindeki ayrımcılık had safhadaydı.

The white mayor visited Mr. Teszler and said,

Tezsler'i ziyaret eden beyaz belediye başkanı,

"Mr. Teszler, I trust you’re going to be hiring a lot of white workers."

"Sayın Tezsler, sizin bir çok beyaz işçiyi işe alacağınıza inanıyorum" demiş.

Mr. Teszler told him, "You bring me the best workers that you can find,

Tezsler "Bana bulabileceğiniz en iyi işçileri getirin,

and if they are good enough, I will hire them."

gerçekten yeterince iyilerse, onları işe alacağım," demiş.

He also received a visit from the leader of the black community,

Tezsler'i bu kez de siyah cemaatin lideri olan bir rahip ziyaret etmiş,

a minister, who said, "Mr. Teszler, I sure hope you're going to

Rahip, "Sayın Tezsler, eminim ki yeni fabrikanıza .

hire some black workers for this new plant of yours."

bir kaç siyah işçi de alacaksınızdır." dediğinde de

He got the same answer: "You bring the best workers that you can find,

yine aynı cevabı almış: "Bulabileceğiniz en iyi işçileri bulun ve

and if they are good enough, I will hire them."

eğer yeterince iyilerse, onları işe alacağım."

As it happens, the black minister did his job better than the white mayor,

Tahmin edileceği gibi rahip işini beyaz belediye başkanından daha iyi yapmış

but that's neither here or there.

ama tabii ki konumuz şimdi bu değil.

Mr. Teszler hired 16 men: eight white, eight black.

Tezsler, 8'i beyaz, 8'i siyah toplam 16 işçi işe almış.

They were to be his seed group, his future foremen.

Bu adamlar onun gelecekteki çekirdek grubu, ustabaşıları olacaktır.

He had installed the heavy equipment for his new process

Tezsler keşfetmiş olduğu yeni işlem için gerekli ağır ekipmanı,

in an abandoned store in the vicinity of Kings Mountain,

Kings Mountain çevresinde bulunan terk edilmiş bir depoya çoktan kurmuş

and for two months these 16 men would live and work together,

ve iki ay boyunca bu seçmiş olduğu 16 adam burada birlikte yaşayıp çalışacak

mastering the new process.

ve bu yeni işlemi iyice öğreneceklermiş.

He gathered them together after an initial tour of that facility

Tezsler tüm işçileri tesiste gezdirdikten sonra

and he asked if there were any questions.

onlara soruları olup olmadığını sormuş.

There was hemming and hawing and shuffling of feet,

Bayağı bir homurtu, kemküm ve huzursuzluktan sonra,

and then one of the white workers stepped forward and said,

beyaz işçilerden biri öne çıkmış ve demiş ki

"Well, yeah. We’ve looked at this place and there's only one place to sleep,

" Evet yani. Burayı gezdik ve burada uyuyacak yer bir tane,

there's only one place to eat, there's only one bathroom,

yemek yiyecek yer bir tane, bir tane banyo var,

there's only one water fountain. Is this plant going to be integrated or what?"

ve bir tane çeşme var. Bu tesiste siyahlarla beyazlar bir arada mı olacak, nedir yani?"

Mr. Teszler said, "You are being paid twice the wages of any other textile workers in this region

Tezsler, "Bu bölgedeki herhangi bir tekstil işçisinin iki katı daha fazla maaş alıyorsunuz

and this is how we do business. Do you have any other questions?"

ve bizim de çalışma tarzımız budur. Başka sorunuz var mı?" diye cevap vermiş.

"No, I reckon I don't."

"Hayır, sanırım yok." demiş beyaz işçi.

And two months later when the main plant opened

Ve iki ay sonra ana fabrika açıldığında

and hundreds of new workers, white and black,

ve siyah, beyaz yüzlerce yeni işçi,

poured in to see the facility for the first time,

fabrikayı ilk kez görmek için fabrikaya akın ettiklerinde,

they were met by the 16 foremen, white and black, standing shoulder to shoulder.

kendilerini bu 16 siyah ve beyaz ustabaşı omuz omuza karşılamış.

They toured the facility and were asked if there were any questions, and

Yeni işçilere fabrikayı gezdirdikten sonra sıra işçilerin sorularına gelmiş ve

inevitably the same question arose:

kaçınılmaz soru sorulmuş:

"Is this plant integrated or what?"

"Bu fabrikada siyahlarla beyazlar aynı yerde mi çalışacaklar?"

And one of the white foremen stepped forward and said,

Beyaz ustabaşılardan biri öne çıkmış ve demiş ki,

"You are being paid twice the wages of any other workers

"Bu bölgede, bu sektörde çalışan işçilerin iki katı fazla

in this industry in this region and this is how we do business.

maaş alıyorsunuz ve bizim de çalışma tarzımız budur.

Do you have any other questions?"

Başka sorunuz var mı?"

And there were none. In one fell swoop,

Ve hiç soru gelmemiş. Böylece Tezsler tek bir hamleyle

Mr. Teszler had integrated the textile industry in that part of the South.

Güney'in bu bölgesindeki tekstil endüstrisini karma hale getirmiş olmuş.

It was an achievement worthy of Mahatma Gandhi,

Bu başarı, bir avukatın kurnazlığı ve bir azizin idealizmiyle gerçekleştirilerek,

conducted with the shrewdness of a lawyer and the idealism of a saint.

Mahatma Gandhi'nin başarısına denk bir başarı olmuş.

In his eighties, Mr. Teszler, having retired from the textile industry,

Tezsler 80'li yaşlarında tekstil endüstrisinden emekli olduktan sonra,

adopted Wofford College,

her sömestr Wofford Üniversitesi'nde

auditing courses every semester,

yarı zamanlı öğrenci olarak ders aldı.

and because he had a tendency to kiss anything that moved,

Ve hareket eden herşeyi sevme eğiliminde olduğu için

becoming affectionately known as "Opi" -- which is Magyar for grandfather --

çevresindeki herkes için Macarca büyükbaba anlamına gelen Opi'ye dönüştü.

by all and sundry. Before I got there, the library of the college

Ben Wofford'a geldiğimde, üniversitenin kütüphanesine

had been named for Mr. Teszler, and after I arrived in 1993,

çoktan Tezsler'in adı verilmişti ve ben 1993 yılında oraya geldikten sonra

the faculty decided to honor itself by naming Mr. Teszler Professor of the College --

fakülte, Tezsler'e profesör ünvanı vererek okulu gururlandırmaya karar verdi

partly because at that point he had already taken

çünkü o noktada Tezsler katalogdaki tüm dersleri

all of the courses in the catalog, but mainly because

almıştı ama daha da önemlisi

he was so conspicuously wiser than any one of us.

hepimizden dikkat çekici bir şekilde çok daha bilgeydi.

To me, it was immensely reassuring that the presiding spirit

Benim için South Carolina'nın taşrasındaki bu küçük metodist üniversitenin

of this little Methodist college in upstate South Carolina

ruhunun yahudi soykırımından kurtulmuş bir Orta Avrupalı'nın olması

was a Holocaust survivor from Central Europe.

son derece güven vericiydi.

Wise he was, indeed, but he also had a wonderful sense of humor.

Bilge bir insandı doğru ama aynı zamanda harika bir espri anlayışı vardı.

And once for an interdisciplinary class,

Bir keresinde disiplinler arası bir ders için

I was screening the opening segment of Ingmar Bergman's "The Seventh Seal."

Ingmar Bergman'ın "Yedinci Mühür" isimli filminin açılış bölümünü izlettiriyordum.

As the medieval knight Antonius Block returns from the wild goose chase

Ortaçağ şövalyesi Antonius Blok'un haçlı seferlerinden elleri boş olarak

of the Crusades and arrives on the rocky shore of Sweden,

İsveç'in kayalık kıyılarına varıp da,

only to find the specter of death waiting for him,

Azrail'in onu beklediğini fark ettiğinde

Mr. Teszler sat in the dark with his fellow students. And

ve Azrail, şövalyeyi bağrına basmak üzere pelerinini açtığında,

as death opened his cloak to embrace the knight

sınıf arkadaşlarıyla karanlıkta oturan Tezsler'in

in a ghastly embrace, I heard Mr. Teszler's tremulous voice:

hafifçe titreyen sesini duydum:

"Uh oh," he said, "This doesn't look so good." (Laughter)

"Eyvah," dedi, "Durum hiç de iyi gözükmüyor."

But it was music that was his greatest passion, especially opera.

Ama Tezsler'in en büyük tutkusu müzik, özellikle de operaydı

And on the first occasion that I visited his house, he gave me

ve kendisini ilk kez evinde ziyaret ettiğimde bana

honor of deciding what piece of music we would listen to.

dinleyeceğimiz müziği seçme onurunu verdi.

And I delighted him by rejecting "Cavalleria Rusticana"

Ben de "Cavalerria Rusticana" yerine

in favor of Bela Bartok's "Bluebeard's Castle."

Bela Bartok'un eseri "Bluebeard's Castle"'yi seçerek kendisini sevindirdim.

I love Bartok's music, as did Mr. Teszler,

Ben de Tezsler gibi Bartok'un müziğini seviyordum

and he had virtually every recording of Bartok's music ever issued.

ve Tezsler Bartok'un bugüne kadar basılmış tüm kayıtlarına sahipti.

And it was at his house that I heard for the first time

Ve ilk kez onun evinde Bartok'un Üçüncü Piyano Konçertosu'nu dinleyip

Bartok's Third Piano Concerto and learned from

Tezsler'den bu konçertonun

Mr. Teszler that it had been composed in nearby Asheville, North Carolina

Asheville, North Carolina'da, bestecinin hayatının son yılında

in the last year of the composer's life.

bestelendiğini öğrendim.

He was dying of leukemia and he knew it,

Bartok lösemi'ydi ve ölüyor olduğunu biliyordu

and he dedicated this concerto to his wife,

ve bu konçertoyu kendisi de konser piyanisti olan

Dita, who was herself a concert pianist.

karısı Dita'ya adamıştı.

And into the slow, second movement, marked "adagio religioso,"

Konçertonun daha yavaş ikinci bölümü "adagio religioso" 'ya,

he incorporated the sounds of birdsong that he heard

bu son baharında, penceresinden duyduğu kuşların cıvıltısını

outside his window in what he knew would be his last spring;

kattı.

he was imagining a future for her in which he would play no part.

Karısının geleceğinde kendisinin yer almayacağını düşünüyordu.

And clearly this composition is his final statement to her --

Ve açıkçası, bu beste Bartok'un eşine son sözüydü.

it was first performed after his death --

Bu beste ilk olarak Bartok'un ölümünden sonra

and through her to the world.

eşi sayesinde tüm dünyaya çalındı.

And just as clearly, it is saying, "It's okay. It was all so beautiful.

Bu beste açık ve net olarak "Herşey yolunda. Herşey çok güzeldi.

Whenever you hear this, I will be there."

Bunu her duyduğunda yanında olacağım," diyordu.

It was only after Mr. Teszler's death that I learned

Tezsler'in ölümünden hemen sonra öğrendim ki,

that the marker on the grave of Bela Bartok in Hartsdale, New York

Bela Bartok'un New York, Hartsdale'de bulunan mezarı

was paid for by Sandor Teszler. "Jó napot, Bela!"

Sandor Tezsler tarafından ödenmiş. "Yo napot, Bela!"

Not long before Mr. Teszler’s own death at the age of 97,

Tezsler, 97 yaşında ölmesinden kısa bir süre önce,

he heard me hold forth on human iniquity.

benim insanlığın kötülüğü üzerine verdiğim bir konuşmayı dinledi.

I delivered a lecture in which I described history

Tarihi, insanlığın acı çekmesi ve bir şiddet dalgası olarak tanımladığım

as, on the whole, a tidal wave of human suffering and brutality,

bir konuşma yaptım,

and Mr. Teszler came up to me afterwards with gentle reproach and said,

Konuşmanın sonrasında Tezsler, yanıma yaklaşıp kibarca serzenişte bulundu:

"You know, Doctor, human beings are fundamentally good."

"Biliyorsun, doktor, insanlar temelde iyidir."

And I made a vow to myself, then and there,

İşte tam o an orda kendi kendime yemin ettim,

that if this man who had such cause to think otherwise

eğer insanların kötü olduğuna inanmak için bunca sebebi olan bu adam

had reached that conclusion,

insanların iyi olduğu sonucuna varabiliyorsa

I would not presume to differ until he released me from my vow.

ben de Tezsler beni yeminimden azat etmediği sürece böyle düşünecektim.

And now he's dead, so I'm stuck with my vow.

Ve artık Tezsler öldüğüne göre ben de yeminime bağlı kalacağım.

"Jó napot, Sandor!"

"Yo napot, Sandor!"

I thought my skein of Hungarian mentors had come to an end,

Tam da Macar akıl hocalarımın artık tükendiğini düşünürken

but almost immediately I met Francis Robicsek, a Hungarian doctor --

Macar bir doktor olan Francis Robicsek'le tanıştım.

actually a heart surgeon in Charlotte, North Carolina, then in his late seventies --

O zamanlar 70'lerinde olan Robiscek, aslında Charlotte, North Carolina'da,

who had been a pioneer in open-heart surgery,

açık kalp ameliyatının öncülerinden bir kalp cerrahı,

and, tinkering away in his garage behind his house,

ve bu prosedürler için gereken cihazları,

had invented many of the devices that are standard parts of those procedures.

evinin arkasındaki garajda üreten bir mucitti.

He's also a prodigious art collector, beginning as an intern in Budapest

Robiscek ayrıca Budapeşte'de stajyerlik yaparken

by collecting 16th- and 17th-century Dutch art and Hungarian painting,

16. ve 17. yüzyıl Flaman ve Macar resimlerini toplayarak başladığı sanat koleksiyonculuğu alanında muazzamdı.

and when he came to this country moving on to Spanish colonial art,

Ve bu ülkeye geldiğinde önce İspanya Koloni Sanatı,

Russian icons and finally Mayan ceramics.

Rus İkonalar ve son olarak Maya Seramikleri toplamaya başladı.

He's the author of seven books, six of them on Mayan ceramics.

Altısı Maya Seramikleri üzerine olan yedi kitabın yazarıdır.

It was he who broke the Mayan codex, enabling scholars to relate

Akademisyenlerin Maya seramikleri üzerindeki piktograflarla, Maya yazısını ilişkilendirebilmelerini

the pictographs on Mayan ceramics to the hieroglyphs of the Mayan script.

sağlayan Maya kodeksini kendisi çözmüştür.

On the occasion of my first visit, we toured his house

Onu evinde ilk kez ziyarete gittiğimde, evini gezerken

and we saw hundreds of works of museum quality,

müzelere yaraşır nitelikte yüzlerce sanat eseri gördük.

and then we paused in front of a closed door and Dr. Robicsek said,

Daha sonra kapalı bir kapının önünde durduk ve Dr. Robicsek büyük bir gururla dedi ki

with obvious pride, "Now for the piece De resistance."

"Ve şimdi en değerli parça."

And he opened the door and we walked into a

Kapıyı açtı ve penceresi olmayan 6 metreye 6 metre bir odaya girdik.

windowless 20-by-20-foot room with shelves from floor to ceiling, and

Odada yerden tavana kadar uzanan raflar ve

crammed on every shelf his collection of Mayan ceramics.

bu rafların her birinde Maya seramik koleksiyonunun parçaları bulunmaktaydı.

Now, I know absolutely nothing about Mayan ceramics,

Bu arada ben Maya seramikleriyle ilgili hiçbirşey bilmememe rağmen

but I wanted to be as ingratiating as possible so I said,

onun gözüne girmek istediğim için şöyle dedim,

"But Dr. Robicsek, this is absolutely dazzling."

"Dr. Robicsek, bu kesinlikle büyüleyici bir koleksiyon."

"Yes," he said. "That is what the Louvre said.

"Evet," dedi. "Louvre Müzesi'nden de aynı tepki geldi.

They would not leave me alone until I let them have a piece,

Benden bir parça alana kadar peşimi bırakmayacaklardı,

but it was not a good one." (Laughter)

ben de verdim ama iyi bir parça değildi."

Well, it occurred to me that I should invite Dr. Robicsek

O an aklıma Dr. Robiscek'i tabii ki ne üstüne olacak,

to lecture at Wofford College on -- what else?

Leonardo da Vinci'yle ilgili bir konuşma vermek üzere Wofford'a davet etmek geldi.

-- Leonardo da Vinci. And further, I should invite him to meet

Dahası onu benim en eski mütevellim,

my oldest trustee, who had majored in French history at Yale

Yale Üniversitesi'nde, bundan 70 yıl kadar önce,

some 70-odd years before and, at 89, still ruled the world's

Fransız Tarihi okumuş ve 89 yaşında hala dünyanın

largest privately owned textile empire with an iron hand.

özel en büyük tekstil imparatorluğunu tek başına yöneten

His name is Roger Milliken. And Mr. Milliken agreed,

Roger Milliken'le tanıştırmalıydım. Milliken de,

and Dr. Robicsek agreed. And Dr. Robicsek visited

Dr. Robiscek de bu fikrimi kabul ettiler. Ve Dr. Robiscek,

and delivered the lecture and it was a dazzling success.

okula gelip konuşmasını yaptı. Konuşması çok başarılı oldu.

And afterwards we convened at the President's House with Dr. Robicsek

Daha sonra rektörün evinde Dr. Robiscek

on one hand, Mr. Milliken on the other.

ve Milliken'le bir araya geldik.

And it was only at that moment, as we were sitting down to dinner,

İşte tam o anda, yemeğe oturmak üzereyken,

that I recognized the enormity of the risk I had created,

yaratmış olduğum krizin büyüklüğünü fark ettim.

Çünkü bu iki devi, bu evrenin iki hakimini bir araya getirmek,

because to bring these two titans, these two masters of the universe

together -- it was like introducing Mothra to Godzilla over the skyline of Tokyo.

Tokyo'nun ufuk çizgisinde Mothra'yı Godzilla'yla tanıştırmak gibiydi.

If they didn't like each other, we could all get trampled to death.

Eğer birbirlerinden hoşlanmazlarsa, hepimiz ayaklar altına alınabilirdik.

But they did, they did like each other.

Neyse ki birbirlerinden gerçekten hoşlandılar.

They got along famously until the very end of the meal,

Yemeğin sonuna kadar birbirleriyle çok güzel geçindiler,

and then they got into a furious argument.

ama sonra hiddetli bir tartışmaya tutuştular.

And what they were arguing about was this:

Tartıştıkları konu,

whether the second Harry Potter movie was as good as the first. (Laughter)

Harry Potter serisinin ikinci filminin birincisi kadar güzel olup olmadığıydı.

Mr. Milliken said it was not. Dr. Robicsek disagreed.

Milliken filmi güzel bulmazken, Dr. Robiscek de tam tersini savunuyordu.

I was still trying to take in the notion that these titans,

Ben hala bu iki devin, bu evrenin iki hakiminin

these masters of the universe, in their spare time watch Harry Potter movies,

boş zamanlarında Harry Potter filmleri izledikleri gerçeğini sindirmeye çalışıyordum ki

Milliken bu tartışmayı "Kitabı okumadığın için böyle düşünüyorsun"

when Mr. Milliken thought he would win the argument by saying,

"You just think it's so good because you didn't read the book."

diyerek kazanabileceğini düşündü.

And Dr. Robicsek reeled back in his chair, but quickly gathered his wits,

Bunun üzerine bir an duraklayan Dr. Robiscek hemen toparlanıp,

leaned forward and said, "Well, that is true, but I'll bet you went

sandalyesinden ileri doğru uzanıp dedi ki "Evet, bu doğru ama bahse girerim ki

to the movie with a grandchild." "Well, yes, I did," conceded Mr. Milliken.

filme torununla gitmişsindir." Dr. Milliken, "Evet, torunumla gittim," diye kabul etti.

"Aha!" said Dr. Robicsek. "I went to the movie all by myself." (Laughter) (Applause)

"Aha! Ama ben filme tek başıma gittim!" dedi Dr. Robiscek.

And I realized, in this moment of revelation,

İşte o an yaşadığım aydınlanmada fark ettim ki,

that what these two men were revealing was the secret

bu iki adam o an kendi alanlarındaki inanılmaz başarılarının

of their extraordinary success, each in his own right.

sırrını ifşa ediyorlardı.

And it lay precisely in that insatiable curiosity,

Ve bu başarı tam olarak bu doyumsuz merak,

that irrepressible desire to know, no matter what the subject,

bu bastırılamayan öğrenme arzusunda yatıyordu- konu ne olursa olsun,

no matter what the cost,

bedeli ne olursa olsun-

even at a time when the keepers of the Doomsday Clock

Bu arzu, felaket tellallarının

are willing to bet even money that the human race won't be around

bundan 93 yıl kadar sonra, 2100 yılında,

to imagine anything in the year 2100, a scant 93 years from now.

insan ırkının yok olmuş olacağına inandıkları bir zamanda bile devam etmekteydi.

"Live each day as if it is your last," said Mahatma Gandhi.

"Her gününüzü son gününüz gibi yaşayın," demişti Mahatma Gandhi.

"Learn as if you'll live forever."

"Sonsuza kadar yaşayacakmış gibi öğrenin."

This is what I'm passionate about. It is precisely this.

İşte benim tutkum bu. Kesinlikle bu.

It is this inextinguishable, undaunted appetite for learning and experience,

Bu öğrenme ve deneyim isteğiyle tutuşan, sönmek bilmeyen, yılmaz heves.

no matter how risible, no matter how esoteric,

Ne kadar gülünç, gizemli,

no matter how seditious it might seem.

kışkırtıcı görünürse görünsün.

This defines the imagined futures of our fellow Hungarians --

Bu heves bir tek Macar dostlarımızın hayal ettikleri geleceklerinin değil

Robicsek, Teszler and Bartok -- as it does my own.

benim de geleceğimi belirlemiştir.

As it does, I suspect, that of everybody here.

Tıpkı, burada bulunan herkesin geleceğini belirlediğini düşündüğüm gibi.

To which I need only add, "Ez a mi munkank; es nem is keves."

Bu düşünceme sadece şunu eklemek istiyorum, "Ez a mi munkank; es nem is keves."

This is our task; we know it will be hard.

Bu bizim görevimiz ve zor olacağını biliyoruz.

"Ez a mi munkank; es nem is keves. Jó napot, pacák!" (Applause)

"Ez a mi munkank; es nem is keves." Yo napot, pacak!