Ben Dunlap: The life-long learner

Μετάφραση: Dimitris Kantalis Επιμέλεια: Papoutsis Panayiotis

"Jó napot, pacák" Which, as somebody here must surely know,

"Yo napot, pacak!" Που όλο και κάποιος εδώ μέσα θα ξέρει,

means "What's up, guys?" in Magyar,

πως σημαίνει "Πώς πάει, παιδιά;" στα Μαγυάρικα,

that peculiar non-Indo-European language spoken by Hungarians

σ' αυτή την ιδιόμορφη μη- Ινδο-Ευρωπαϊκή γλώσσα που μιλάνε οι Ούγγροι-

for which, given the fact that cognitive diversity is

για την οποία, δεδομένου του ότι η ποικιλομορφία στο γνωστικό επίπεδο

at least as threatened as biodiversity on this planet,

απειλείται τουλάχιστον εξίσου με τη βιοποικιλότητα στον πλανήτη μας,

few would have imagined much of a future even a century or two ago.

ελάχιστοι θα φαντάζονταν ακόμα και πριν κάνα δυο αιώνες οτι θα είχε μέλλον.

But there it is: "Jó napot, pacák"

Κι όμως νάτη: "Yo napot, pacak!"

I said somebody here must surely know, because

Κι είπα πως όλο και κάποιος εδώ μέσα θα ξέρει, επειδή

despite the fact that there aren't that many Hungarians to begin with,

παρόλο που, κατά πρώτον, δεν υπάρχουν και πολλοί Ούγγροι,

and the further fact that, so far as I know, there's not a drop

και επιπλέον, απ' όσο ξέρω, δεν κυλάει ούτε σταγόνα

of Hungarian blood in my veins, at every critical juncture of my life

Ουγγρικού αίματος στις φλέβες μου, σε κάθε κρίσιμο σταυροδρόμι στη ζωή μου

there has been a Hungarian friend or mentor there beside me.

πάντα βρίσκεται ένας Ούγγρος φίλος ή μέντορας στο πλευρό μου.

I even have dreams that take place in landscapes

Μέχρι και κάποια όνειρά μου εκτυλίσσονται σε μέρη,

I recognize as the landscapes of Hungarian films,

που τα αναγνωρίζω σε τοπία Ουγγρικών ταινιών,

especially the early movies of Miklos Jancso.

ιδιαίτερα στις πρώτες ταινίες του Μίκλος Γιάντσο.

So, how do I explain this mysterious affinity?

Τι εξήγηση δίνω, λοιπόν, σε αυτή τη μυστηριώδη συγγένεια;

Maybe it's because my native state of South Carolina,

Αυτό ίσως οφείλεται στο ότι η γενέτειρά μου, η πολιτεία της Νότιας Καρολίνας

which is not much smaller than present-day Hungary,

που δεν είναι πολύ μικρότερη από τη σημερινή Ουγγαρία,

once imagined a future for itself as an independent country.

κάποτε φανταζόταν το μέλλον της ως ανεξάρτητο κράτος.

And as a consequence of that presumption,

Και συνέπεια αυτής της αποκοτιάς ήταν

my hometown was burned to the ground by an invading army,

να γίνει ο τόπος μου στάχτη από στρατό εισβολής -

an experience that has befallen many a Hungarian town and village

μια εμπειρία που την γεύτηκαν πολλές πόλεις και χωριά της Ουγγαρίας

throughout its long and troubled history.

στη διάρκεια της μακράς και ταραγμένης ιστορίας της.

Or maybe it's because when I was a teenager back in the '50s,

Ή μπορεί να οφείλεται στο οτι όταν ήμουν έφηβος στη δεκαετία του '50

my uncle Henry -- having denounced the Ku Klux Klan

ο θείος μου ο Χένρι, έχοντας καταγγείλει την Κου Κλουξ Κλαν -

and been bombed for his trouble and had crosses burned in his yard,

όντας στόχος βομβιστών και με σταυρούς να καίγονται στην αυλή του μιας και μπλέχτηκε-

living under death threat -- took his wife and children to Massachusetts for safety

απειλούμενος με θάνατο, πήγε τη γυναίκα του και τα παιδιά του στη Μασσαχουσέτη για ασφάλεια

and went back to South Carolina to face down the Klan alone.

κι ο ίδιος γύρισε στη Νότια Καρολίνα για ν' αντιμετωπίσει μόνος του την Κλαν.

That was a very Hungarian thing to do,

Αυτό ήταν αντιπροσωπευτικό δείγμα Ουγγρικής αντίδρασης

as anyone will attest who remembers 1956.

κάτι που μπορεί να το επιβεβαιώσει όποιος θυμάται τα γεγονότα του 1956.

And of course, from time to time Hungarians

Και φυσικά, κατά καιρούς οι Ούγγροι

have invented their own equivalent of the Klan.

έχουν επινοήσει τις δικές τους αντίστοιχες Κλαν.

Well, it seems to me that this Hungarian presence in my life

Λοιπόν, μου φαίνεται πώς αυτή η Ουγγρική παρουσία στη ζωή μου

is difficult to account for, but ultimately I ascribe it to an admiration

δεν εξηγείται εύκολα, αλλά τελικά την αποδίδω στο θαυμασμό μου

for people with a complex moral awareness,

για τους ανθρώπους με πολυσύνθετη ηθική εγρήγορση-

with a heritage of guilt and defeat matched by defiance and bravado.

με μια κληρονομιά ενοχής και ήττας μαζί με παράτολμο θάρρος και παλικαριά.

It's not a typical mindset for most Americans,

Αυτός δεν είναι ο τρόπος σκέψης των περισσότερων Αμερικανών.

but it is perforce typical of virtually all Hungarians.

Αλλά είναι εν δυνάμει ο τρόπος που σκέφτονται όλοι σχεδόν οι Ούγγροι.

So, "Jó napot, pacák!"

Επομένως, "Yo napot, pacak!"

I went back to South Carolina after some 15 years amid the alien corn

Γύρισα στη Νότια Καρολίνα μετά από 15 περίπου χρόνια ξένος ανάμεσα σε ξένους,

at the tail end of the 1960s,

στα τέλη της δεκαετίας του 1960,

with the reckless condescension of that era

κουβαλώντας το δονκιχωτισμό της εποχής,

thinking I would save my people.

και πιστεύοντας πως θα έσωζα το λαό μου.

Never mind the fact that they were slow to acknowledge they needed saving.

Το ότι αργούσαν να καταλάβουν ότι χρειάζονταν βοήθεια λίγο με πείραζε.

I labored in that vineyard for a quarter century before

Για 25 χρόνια υπηρέτησα με ζήλο τις ιδέες μου και μετά

making my way to a little kingdom of the just in upstate South Carolina,

τράβηξα για ένα μικρό βασίλειο του Δικαίου στα βόρεια της Νότιας Καρολίνας,

a Methodist-affiliated institution of higher learning called Wofford College.

ένα ανώτερο εκπαιδευτικό ίδρυμα προσκείμενο στους Μεθοδιστές, το Κολλέγιο Woffrord.

I knew nothing about Wofford

Δεν ήξερα τίποτα για το Wofford,

and even less about Methodism,

πόσο μάλλον για το Μεθοδισμό,

but I was reassured on the first day that I taught at Wofford College

αλλά με καθησύχασε την πρώτη μέρα διδασκαλίας μου στο Κολλέγιο Wofford

to find, among the auditors in my classroom,

το ότι βρήκα. ανάμεσα στο ακροατήριο της τάξης μου,

a 90-year-old Hungarian, surrounded by a bevy of middle-aged European women

έναν 90χρονο Ούγγρο, περιστοιχισμένο από ένα πλήθος μεσήλικων Ευρωπαίων γυναικών

who seemed to function as an entourage of Rhinemaidens.

που φαίνονταν να λειτουργούν σαν ακολουθία από παρθένες του Ρήνου.

His name was Sandor Teszler.

Το όνομά του ήταν Sandor Teszler.

He was a puckish widower whose wife and children were dead

Ήταν ένας ζωηρούλης χήρος του οποίου η σύζυγος και τα παιδιά είχαν πεθάνει

and whose grandchildren lived far away.

και τα εγγόνια του ζούσαν πολύ μακριά.

In appearance, he resembled Mahatma Gandhi,

Στην εμφάνιση έμοιαζε με το Μαχάτμα Γκάντι

minus the loincloth, plus orthopedic boots.

αν αφαιρέσει κανείς το περίζωμα και προσθέσει ορθοπαιδικά παπούτσια.

He had been born in 1903 in the provinces

Είχε γεννηθεί στα 1903 στα μέρη

of the old Austro-Hungarian Empire,

της παλιάς Αυστρο-Ουγγρικής Αυτοκρατορίας,

in what later would become Yugoslavia.

που αργότερα αποτέλεσαν τη Γιουγκοσλαβία.

He was ostracized as a child, not because he was a Jew --

Δεν τον έκαναν παρέα σαν παιδί, όχι γιατί ήταν Εβραίος -

his parents weren't very religious anyhow --

οι γονείς του δεν ήταν θρήσκοι σε καμιά περίπτωση -

but because he had been born with two club feet,

αλλά επειδή εκ γενετής είχε και τα δυο του πόδια παραμορφωμένα,

a condition which, in those days, required institutionalization

πράγμα που, εκείνο τον καιρό, απαιτούσε συστηματική ιατρική παρακολούθηση

and a succession of painful operations between the ages of one and 11.

κι αλλεπάλληλες εγχειρήσεις από τότε που ήταν ενός και μέχρι να γίνει 11 ετών.

He went to the commercial business high school as a young man

Νεαρός παρακολούθησε το εμπορικό γυμνάσιο

in Budapest, and there he was as smart as he was modest

στη Βουδαπέστη. Συνδύαζε την εξυπνάδα με τη σεμνότητα,

and he enjoyed a considerable success. And after graduation

κι είχε πολλές επιτυχίες. Μετά την αποφοίτησή του,

when he went into textile engineering, the success continued.

όταν ασχολήθησε με την υφαντουργία, η επιτυχία του συνεχίστηκε.

He built one plant after another.

Έχτιζε το ένα εργοστάσιο μετά το άλλο.

He married and had two sons. He had friends in high places who

Παντρεύτηκε κι έκανε δυο γιούς. Είχε υψηλά ιστάμενους φίλους που

assured him that he was of great value to the economy.

τον διαβεβαίωναν πως η συμβολή του στην οικονομία ήταν σημαντική.

Once, as he had left instructions to have done,

Κάποτε, βάσει των οδηγιών που ο ίδιος είχε δώσει,

he was summoned in the middle of the night by the night watchman at one of his plants.

τον κάλεσε ο νυχτοφύλακας άγρια μεσάνυχτα σε ένα από τα εργοστάσιά του.

The night watchman had caught an employee who was stealing socks --

Ο νυχτοφύλακας είχε τσακώσει έναν εργαζόμενο να κλέβει κάλτσες -

it was a hosiery mill, and he simply backed a truck up to the loading dock

ήταν καλτσοβιομηχανία, κι αυτός είχε παρκάρει το φορτηγό με την όπισθεν στο χώρο φόρτωσης

and was shoveling in mountains of socks.

και φτυάριζε βουνά από κάλτσες.

Mr. Teszler went down to the plant and confronted the thief and said,

Ο κ. Τέζλερ κατέβηκε στο εργοστάσιο κι κοιτώντας τον κλέφτη κατάματα του είπε,

"But why do you steal from me? If you need money you have only to ask."

Μα γιατί με κλέβεις; Αν χρειάζεσαι χρήματα, απλώς ζήτησέ τα."

The night watchman, seeing how things were going and waxing indignant,

Ο νυχτοφύλακας, βλέποντας πού πήγαινε η κατάσταση και νιώθοντας όλο και πιο αγανακτισμένος

said, "Well, we're going to call the police, aren't we?"

είπε, " Λοιπόν, δεν ειδοποιούμε την αστυνομία;"

But Mr. Teszler answered, "No, that will not be necessary.

Αλλά ο κ. Τέζλερ απάντησε, "Μπα, δε χρειάζεται.

He will not steal from us again."

Δε θα μας ξανακλέψει."

Well, maybe he was too trusting, because he stayed where he was

Λοιπόν, ίσως να παραήταν εύπιστος, επειδή δεν έφυγε

long after the Nazi Anschluss in Austria

για καιρό αφότου έγινε το ναζιστικό Άνσλους (ένωση με τη Γερμανία) στην Αυστρία,

and even after the arrests and deportations began in Budapest.

κι ακόμη αφού ξεκίνησαν οι συλλήψεις κι οι απελάσεις στη Βουδαπέστη.

He took the simple precaution of having cyanide capsules placed in lockets

Η μοναδική του προφύλαξη ήταν να βάλει κάψουλες με κυάνιο σε μενταγιόν

that could be worn about the necks of himself and his family.

που είχαν στο λαιμό τους ο ίδιος κι η οικογένειά του.

And then one day, it happened: he and his family were arrested

Και να που μια μέρα έγινε κι αυτό. Τον πιάσανε μαζί με την οικογένειά του,

and they were taken to a death house on the Danube.

και τους πήγαν για εκτέλεση κάπου στο Δούναβη.

In those early days of the Final Solution, it was handcrafted brutality;

Εκείνο τον καιρό που εξολοθρεύονταν οι Εβραίοι στην Ευρώπη, η κτηνωδία γινόταν με τα χέρια-

people were beaten to death and their bodies tossed into the river.

δέρναν τους ανθρώπους έως θανάτου και πέταγαν τα πτώματα στο ποτάμι-

But none who entered that death house had ever come out alive.

αλλά κανείς από όσους έμπαιναν στο σπίτι του θανάτου δεν είχε βγει ποτέ ζωντανός.

And in a twist you would not believe in a Steven Spielberg film --

Και πώς γυρνάνε τα πράματα, που ούτε σε ταινία του Στίβεν Σπίλμπεργκ δε συμβαίνει, και

the Gauleiter who was overseeing this brutal beating was the very same thief

ο Γκαουλάιτερ που έκανε κουμάντο στο βάρβαρο ξυλοδαρμό ήταν αυτός ο ίδιος ο κλέφτης

who had stolen socks from Mr. Teszler's hosiery mill.

που είχε κλέψει τις κάλτσες από την καλτσοβιομηχανία του κ. Τέζλερ.

It was a brutal beating. And midway through that brutality,

Ο ξυλοδαρμός ήταν κτηνώδης. Και κάπου μέσα σ' αυτήν την κτηνωδία,

one of Mr. Teszler's sons, Andrew, looked up and said,

ένας από τους γιους του κ. Τέζλερ, ο Αντρέα, σήκωσε το βλέμμα του κι είπε,

"Is it time to take the capsule now, Papa?"

" Μπαμπά, μήπως είναι η ώρα να πάρουμε την κάψουλα τώρα;"

And the Gauleiter, who afterwards vanishes from this story,

Κι ο Γκαουλάιτερ, που αργότερα χάνεται από την ιστορία αυτή,

leaned down and whispered into Mr. Teszler's ear,

έσκυψε και ψιθύρισε στο αυτί του κ. Τέζλερ,

"No, do not take the capsule. Help is on the way."

"Όχι, μη την πάρετε την κάψουλα. Έρχεται βοήθεια."

And then resumed the beating.

Και κατόπιν συνέχισε το ξυλοφόρτωμα.

But help was on the way, and shortly afterwards

Αλλά η βοήθεια - που ήταν καθ' οδόν, και λίγο αργότερα

a car arrived from the Swiss Embassy.

ένα αυτοκίνητο έφτασε από την Ελβετική πρεσβεία.

They were spirited to safety. They were reclassified as Yugoslav citizens

Ξαναβρήκαν τη ζωή τους σε ασφαλές μέρος. Φτιάξανε καινούρια χαρτιά σαν Γιουγκοσλάβοι πολίτες

and they managed to stay one step ahead of their pursuers

και κατάφεραν να γλυτώνουν την τελευταία στιγμή από τους διώκτες τους

for the duration of the War, surviving burnings and bombings

σε όλη τη διάρκεια του πολέμου, επιβιώνοντας από πυρκαγιές και βομβαρδισμούς,

and, at the end of the War, arrest by the Soviets.

κι όταν τέλειωσε ο πόλεμος, κι από τη σύλληψη από τους Σοβιετικούς.

Probably, Mr. Teszler had gotten some money into Swiss bank accounts

Πιθανόν ο κ. Τέζλερ να είχε κάποια χρήματα σε Ελβετικές τράπεζες,

because he managed to take his family first to Great Britain,

γιατί κατάφερε και πήγε την οικογένειά του πρώτα στη Μ. Βρετανία,

then to Long Island and then to the center of the textile industry in the American South.

μετά στο Λονγκ Άιλαντ, και κατόπιν στην καρδιά της υφαντουργίας στον Αμερικάνικο Νότο,

Which, as chance would have it, was Spartanburg, South Carolina,

που, η τύχη τα έφερε, να είναι το Σπάρταμπεργκ, στη Νότια Καρολίνα:

the location of Wofford College.

το μέρος οπου βρίσκεται το Κολλέγιο Wofford.

And there, Mr. Teszler began all over again and once again achieved immense success,

Κι εκεί ο κ. Τέζλερ ξεκίνησε πάλι από το μηδέν, και γι άλλη μια φορά διέπρεψε,

especially after he invented the process

ιδίως όταν εφεύρε μια τεχνική

for manufacturing a new fabric called double-knit.

για την κατασκευή ενός νέου υφάσματος που λεγόταν διπλή ύφανση.

And then in the late 1950s, in the aftermath of Brown v. Board of Education,

Και τότε - στα τέλη της δεκατίας του '50, στον απόηχο της κατάργησης των φυλετικών διακρίσεων στα σχολεία

when the Klan was resurgent all over the South,

όταν ξαναφούντωνε η Κλαν σ' όλο το Νότο,

Mr. Teszler said, "I have heard this talk before."

ο κ. Τέζλερ είπε, " Αυτά μας τα ξανάπαν."

And he called his top assistant to him and asked,

Και φώναξε τον υπάλληλο που είχε δεξί του χέρι και τον ρώτησε,

"Where would you say, in this region, racism is most virulent?"

"Πού νομίζεις, στα μέρη αυτά, είναι η φωλιά του ρατσισμού;"

"Well, I don't rightly know, Mr. Teszler. I reckon that would be Kings Mountain."

"Δεν είμαι εντελώς βέβαιος, κ. Τέζλερ. Φαντάζομαι ότι ίσως βρίσκεται στο Κινκς Μάουντεν."

"Good. Buy us some land in Kings Mountain

"Ωραία. Αγόρασε για την εταιρία μια έκταση στο Κινκς Μάουντεν,

and announce we are going to build a major plant there."

και μετά να ανακοινώσεις πως θα στήσουμε ένα σπουδαίο εργοστάσιο εκεί."

The man did as he was told, and shortly afterwards,

Ο υπάλληλος έκανε ό,τι του είπαν, και λίγο αργότερα

Mr. Teszler received a visit from the white mayor of Kings Mountain.

ο κ. Τέζλερ δέχτηκε την επίσκεψη του λευκού δημάρχου του Κινκς Μάουντεν.

Now, you should know that at that time,

Τώρα, καλό είναι να ξέρετε πως εκείνο τον καιρό

the textile industry in the South was notoriously segregated.

στην υφαντουργία στο Νότο οι φυλετικές διακρίσεις ήταν στο φόρτε τους.

The white mayor visited Mr. Teszler and said,

Ο λευκός δήμαρχος επισκέφτηκε τον κ. Τέζλερ και του είπε,

"Mr. Teszler, I trust you’re going to be hiring a lot of white workers."

"Κύριε Τέζλερ, πιστεύω πως θα προσλάβετε πολλούς λευκούς εργάτες."

Mr. Teszler told him, "You bring me the best workers that you can find,

Ο κ. Τέζλερ του είπε, " Φέρε μου τους καλύτερους εργάτες που θα βρεις,

and if they are good enough, I will hire them."

κι αν αξίζουν, θα τους προσλάβω."

He also received a visit from the leader of the black community,

Δέχτηκε επίσης επίσκεψη από τον ηγέτη της μαύρης κοινότητας,

a minister, who said, "Mr. Teszler, I sure hope you're going to

ένα πάστορα, που του είπε, "Κύριε Τέζλερ, θέλω να ελπίζω πως πρόκειται

hire some black workers for this new plant of yours."

να προσλάβετε κάποιους μαύρους εργάτες σ' αυτό σας το εργοστάσιο."

He got the same answer: "You bring the best workers that you can find,

Πήρε κι αυτός την ίδια απάντηση: "Φέρε μου τους καλύτερους εργάτες που θα βρεις,

and if they are good enough, I will hire them."

κι αν αξίζουν, θα τους προσλάβω."

As it happens, the black minister did his job better than the white mayor,

Και πως έγινε και ο μαύρος πάστορας δούλεψε καλύτερα από το λευκό δήμαρχο,

but that's neither here or there.

αλλά αυτό μικρή σημασία έχει.

Mr. Teszler hired 16 men: eight white, eight black.

Ο κ. Τέζλερ προσέλαβε 16 άνδρες, οκτώ λευκούς κι οκτώ μαύρους.

They were to be his seed group, his future foremen.

Αυτοί θα ήταν το φυτώριό του, οι αυριανοί του επιστάτες.

He had installed the heavy equipment for his new process

Είχε εγκαταστήσει το βαρύ εξοπλισμό για τη νέα του τεχνική

in an abandoned store in the vicinity of Kings Mountain,

σε μια παρατημένη αποθήκη κοντά στο Κινκς Μάουντεν,

and for two months these 16 men would live and work together,

και για δυο μήνες αυτοί οι 16 άντρες θα ζούσαν και θα δούλευαν μαζί,

mastering the new process.

ενώ θα μάθαιναν την καινούρια τεχνική.

He gathered them together after an initial tour of that facility

Τους μάζεψε όλους αφού τους έκανε ένα γύρο στις εγκαταστάσεις

and he asked if there were any questions.

και τους ρώτησε αν είχαν να κάνουν τίποτα ερωτήσεις.

There was hemming and hawing and shuffling of feet,

Επικράτησε κάποια διστακτικότητα κι ακούστηκαν αοριστολογίες,

and then one of the white workers stepped forward and said,

κι έπειτα ένας λευκός εργάτης βγήκε μπροστά και είπε,

"Well, yeah. We’ve looked at this place and there's only one place to sleep,

"Ε, λοιπόν. Ρίξαμε μια ματιά στο χώρο - κι έχει ένα μόνο μέρος για ύπνο,

there's only one place to eat, there's only one bathroom,

ένα μόνο μέρος για φαγητό, υπάρχει μόνο μια τουαλέτα,

there's only one water fountain. Is this plant going to be integrated or what?"

υπάρχει μια μονάχα βρύση. Τελικά δε θα υπάρχουν διακρίσεις στο εργοστάσιο;"

Mr. Teszler said, "You are being paid twice the wages of any other textile workers in this region

Ο κ. Τέζλερ είπε, "Παίρνετε διπλάσιο μεροκάματο από οποιονδήποτε άλλο εργάτη υφαντουργίας στα μέρη μας,

and this is how we do business. Do you have any other questions?"

κι αυτός είναι ο τρόπος που δουλεύουμε εμείς. Υπάρχει άλλη ερώτηση;"

"No, I reckon I don't."

"Όχι, νομίζω πως όχι."

And two months later when the main plant opened

Και δυο μήνες αργότερα, όταν άνοιξε το κεντρικό εργοστάσιο

and hundreds of new workers, white and black,

κι εκατοντάδες νέοι εργάτες, λευκοί και μαύροι,

poured in to see the facility for the first time,

συνέρρεαν για να δουν τις εγκαταστάσεις για πρώτη φορά,

they were met by the 16 foremen, white and black, standing shoulder to shoulder.

συναντούσαν τους 16 επιστάτες, λευκούς και μαύρους, να στέκονται ο ένας πλάι στον άλλο.

They toured the facility and were asked if there were any questions, and

Τους έκαναν ξενάγηση στους χώρους και τους ρωτούσαν αν είχαν απορίες. Και

inevitably the same question arose:

αναπόφευκτα, προέκυψτε το ίδιο ερώτημα:

"Is this plant integrated or what?"

"Τελικά, σε αυτό το εργοστάσιο δεν υπάρχουν διακρίσεις;"

And one of the white foremen stepped forward and said,

Ένας από τους λευκούς επιστάτες βγήκε μπροστά και είπε,

"You are being paid twice the wages of any other workers

"Παίρνετε διπλάσιο μεροκάματο από οποιονδήποτε άλλο εργάτη

in this industry in this region and this is how we do business.

με την ίδια απασχόληση στα μέρη μας κι εμείς εδώ έτσι δουλεύουμε.

Do you have any other questions?"

Υπάρχει άλλη ερώτηση;"

And there were none. In one fell swoop,

Και δεν ξαναρώτησε κανείς. Με μια γρήγορη κίνηση,

Mr. Teszler had integrated the textile industry in that part of the South.

ο κ. Τέζλερ κατάργησε τις διακρίσεις στην υφαντουργία στα μέρη αυτά του Νότου.

It was an achievement worthy of Mahatma Gandhi,

Ήταν ένα επίτευγμα εφάμιλλο του Μαχάτμα Γκάντι,

conducted with the shrewdness of a lawyer and the idealism of a saint.

που έγινε με τη σπιρτάδα ενός δικηγόρου και τον ιδεαλισμό ενός αγίου.

In his eighties, Mr. Teszler, having retired from the textile industry,

Στα ογδόντα του, ο κ. Τέζλερ, έχοντας αποσυρθεί από την υφαντουργία,

adopted Wofford College,

υιοθέτησε το Κολλέγιο Wofford-

auditing courses every semester,

παρακολουθώντας τα μαθήματα κάθε εξαμήνου.

and because he had a tendency to kiss anything that moved,

Και, μιας και είχε την τάση να φιλάει οτιδήποτε έβλεπε να κινείται,

becoming affectionately known as "Opi" -- which is Magyar for grandfather --

κι έτσι τον φώναζαν με το χαϊδευτικό προσωνύμιο Όπι- που θα πει παππούς στα Μαγυάρικα-

by all and sundry. Before I got there, the library of the college

όλοι αδιακρίτως. Ήδη προτού πάω εγώ εκεί, η βιβλιοθήκη του κολλεγίου

had been named for Mr. Teszler, and after I arrived in 1993,

είχε πάρει το όνομα του κ. Τέζλερ, κι αφού έφτασα στα 1993,

the faculty decided to honor itself by naming Mr. Teszler Professor of the College --

η σχολή αποφάσισε να τιμήσει τον ευατό της αναγορεύοντας τον κ. Τέζλερ Καθηγητή του Κολλεγίου.

partly because at that point he had already taken

Εν μέρει επειδή σε εκείνο το σημείο είχε ήδη παρακολουθήσει

all of the courses in the catalog, but mainly because

όλα τα μαθήματα που είχε η λίστα, αλλά κυρίως επειδή

he was so conspicuously wiser than any one of us.

ξεχώριζε ολοφάνερα για τη σοφία του από όλους μας.

To me, it was immensely reassuring that the presiding spirit

Για μένα, ήταν άκρως ανακουφιστικό που το πνεύμα που προέδρευε

of this little Methodist college in upstate South Carolina

σ' αυτό το μικρό κολλέγιο των Μεθοδιστών στα βόρεια της Νότιας Καρολίνας

was a Holocaust survivor from Central Europe.

ανήκε σε έναν επιζώντα του Ολοκαυτώματος από την Κεντρική Εύρώπη.

Wise he was, indeed, but he also had a wonderful sense of humor.

Κι ήταν πράγματι σοφός, αλλά επίσης διέθετε μια θαυμάσια αίσθηση του χιούμορ.

And once for an interdisciplinary class,

Κάποτε, σε μια διαθεματική διδασκαλία,

I was screening the opening segment of Ingmar Bergman's "The Seventh Seal."

έκανα ανάλυση της εισαγωγής του έργου του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν " Η Έβδομη Σφραγίδα."

As the medieval knight Antonius Block returns from the wild goose chase

Στο σημείο που ο ιππότης του μεσαίωνα Αντώνιους Μπλοκ επέστρεφε από το μάταιο αγώνα

of the Crusades and arrives on the rocky shore of Sweden,

των Σταυροφοριών κι έφτασε στη βραχώδη ακτή της Σουηδίας,

only to find the specter of death waiting for him,

για να βρει τελικά το φάσμα του θανάτου να τον περιμένει,

Mr. Teszler sat in the dark with his fellow students. And

ο κ. Τέζλερ καθόταν στα σκοτεινά με τους συμφοιτητές του. Και

as death opened his cloak to embrace the knight

καθώς ο θάνατος άνοιγε το μανδύα του για να αγκαλιάσει τον ιππότη

in a ghastly embrace, I heard Mr. Teszler's tremulous voice:

με ένα θανατερό εναγκαλισμό, άκουσα την τρεμάμενη φωνή του κ. Τέζλερ:

"Uh oh," he said, "This doesn't look so good." (Laughter)

"Ωχ αμάν," είπε, "Αυτό δε μου φαίνεται πως είναι για καλό."

But it was music that was his greatest passion, especially opera.

Αλλά το μεγαλύτερο πάθος του ήταν η μουσική, ιδίως η όπερα,

And on the first occasion that I visited his house, he gave me

και την πρώτη φορά που επικέφτηκα το σπίτι του, μου έκανε

honor of deciding what piece of music we would listen to.

την τιμή να διαλέξω εγώ το κομμάτι που θα ακούγαμε.

And I delighted him by rejecting "Cavalleria Rusticana"

Και του έδωσα μεγάλη χαρά απορρίπτοντας την "Καβαλερία Ρουστικάνα"

in favor of Bela Bartok's "Bluebeard's Castle."

κι επιλέγοντας το ¨Κάστρο του Κυανοπώγωνα" του Μπέλα Μπάρτοκ."

I love Bartok's music, as did Mr. Teszler,

Είμαι λάτρης της μουσικής του Μπάρτοκ, το ίδιο κι ο κ. Τέζλερ,

and he had virtually every recording of Bartok's music ever issued.

και είχε όλες σχεδόν τις ηχογραφήσεις της μουσικής του Μπάρτοκ που είχαν κυκλοφορήσει.

And it was at his house that I heard for the first time

'Hταν στο σπίτι του που άκουσα για πρώτη φορά

Bartok's Third Piano Concerto and learned from

το τρίτο κονσέρτο για πιάνο, κι έμαθα από τον

Mr. Teszler that it had been composed in nearby Asheville, North Carolina

κ. Τέζλερ ότι η σύνθεση είχε γίνει εκεί κοντά στο Άσβιλ, στη Νότια Καρολίνα,

in the last year of the composer's life.

τον τελευταίο χρόνο της ζωής του συνθέτη.

He was dying of leukemia and he knew it,

Πέθαινε από λευχαιμία και το γνώριζε,

and he dedicated this concerto to his wife,

κι αφιέρωσε αυτό το κονσέρτο στη γυναίκα του,

Dita, who was herself a concert pianist.

τη Ντίτα, που κι η ίδια ήταν πιανίστας σε κοντσέρτα.

And into the slow, second movement, marked "adagio religioso,"

Στο αργό, δεύτερο μέρος, σε "αντάτζιο ρελιτζιόσο,"

he incorporated the sounds of birdsong that he heard

ενσωμάτωσε το κελάδημα των πουλιών που άκουγε

outside his window in what he knew would be his last spring;

έξω από το παράθυρό του , κι ήξερε πως εκείνη η άνοιξη θα ήταν η τελευταία του.

he was imagining a future for her in which he would play no part.

Φανταζόταν ένα μέλλον γι αυτή όπου αυτός δεν θα έπαιζε κανένα ρόλο.

And clearly this composition is his final statement to her --

Κι είναι φανερό, ολοφάνερο πως αυτή η σύθεση είναι και η τελευταία του δήλωση προς αυτήν -

it was first performed after his death --

παρουσιάστηκε για πρώτη φορά μετά το θάνατό του -

and through her to the world.

και μέσω αυτής στον κόσμο.

And just as clearly, it is saying, "It's okay. It was all so beautiful.

Κι απλά λέει, "Εντάξει. Ήταν όλα τόσο όμορφα.

Whenever you hear this, I will be there."

Όποτε το ακούς, θα είμαι κι εγώ εκεί."

It was only after Mr. Teszler's death that I learned

Και μονάχα μετά το θάνατο του κ. Τέζλερ έμαθα

that the marker on the grave of Bela Bartok in Hartsdale, New York

ότι την επιτύμβια στήλη στο μνήμα του Μπέλα Μπάρτοκ στο Χάρτσντεϊλ, στη Νέα Υόρκη

was paid for by Sandor Teszler. "Jó napot, Bela!"

την πλήρωσε ο Σάντορ Τέζλερ. "Yo napot,Bela!"

Not long before Mr. Teszler’s own death at the age of 97,

Λίγο καιρό πριν το θάνατο του ίδιου του κ. Τέζλερ στην ηλικία των 97,

he heard me hold forth on human iniquity.

με άκουσε να μιλάω εκτενώς για την ανθρώπινη διαφθορά.

I delivered a lecture in which I described history

Έκανα μια διάλεξη όπου περιέγραψα την ιστορία

as, on the whole, a tidal wave of human suffering and brutality,

σε γενικές γραμμές σαν ένα παλλοιριακό κύμα ανθρώπινου πόνου και κτηνωδίας,

and Mr. Teszler came up to me afterwards with gentle reproach and said,

κι ο κ. Τέζλερ με πλησίασε κατόπιν κι επιτιμώντας με ευγενικά μου είπε,

"You know, Doctor, human beings are fundamentally good."

"Ξέρετε, Δόκτορα, οι άνθρωποι κατά βάση είναι καλοί."

And I made a vow to myself, then and there,

Κι έδωσα όρκο στον εαυτό μου, επιτόπου,

that if this man who had such cause to think otherwise

πως αν αυτός ο άνθρωπος που είχε κάθε λόγο να σκέφτεται διαφορετικά

had reached that conclusion,

είχε καταλήξει σ αυτό το συμπέρασμα,

I would not presume to differ until he released me from my vow.

δε θα τολμούσα να έχω διαφορετική άποψη μέχρι ο ίδιος να με απαλλάξει από τον όρκο μου.

And now he's dead, so I'm stuck with my vow.

Τώρα είναι νεκρός, επομένως εξακολουθώ να είμαι δεμένος με τον όρκο μου.

"Jó napot, Sandor!"

"Yo napot, Sandor!"

I thought my skein of Hungarian mentors had come to an end,

Νόμιζα πως η αλυσσίδα με τους Ούγγρους μεντορές μου είχε φτάσει στο τέλος της,

but almost immediately I met Francis Robicsek, a Hungarian doctor --

αλλά σχεδόν αμέσως συνάντησα τον Φράνσις Ρόμπιτσεκ, έναν Ούγγρο γιατρό -

actually a heart surgeon in Charlotte, North Carolina, then in his late seventies --

ένα καρδιοχειρουργό στο Τσάρλοτ της Νότιας Καρολίνας, που κόντευε τα ογδόντα -

who had been a pioneer in open-heart surgery,

κι ήταν πρωτοπόρος στις επεμβάσεις ανοιχτής καρδιάς,

and, tinkering away in his garage behind his house,

και, καθώς μαστόρευε στο γκαράζ πίσω από το σπίτι του,

had invented many of the devices that are standard parts of those procedures.

είχε επινοήσει όλα αυτά τα σύνεργα που χρειάζονται σ' αυτή τη δουλειά.

He's also a prodigious art collector, beginning as an intern in Budapest

Ήταν επίσης μανιώδης συλλέκτης έργων τέχνης, ξεκινώντας σαν ασκούμενος στη Βουδαπέστη

by collecting 16th- and 17th-century Dutch art and Hungarian painting,

συλλέγοντας Δανέζικα έργα τέχνης κι Ουγγρικούς πίνακες του 16ου και 17ου αιώνα,

and when he came to this country moving on to Spanish colonial art,

κι όταν ήρθε σ' αυτή τη χώρα, στράφηκε σε έργα τέχνης της Ισπανικής αποικιοκρατίας,

Russian icons and finally Mayan ceramics.

Ρώσικες εικόνες και τελικά, κεραμικά των Μάγια.

He's the author of seven books, six of them on Mayan ceramics.

Είναι συγγραφέας επτά βιβλίων, τα έξι απ αυτά πάνω στα κεραμικά των Μάγια,

It was he who broke the Mayan codex, enabling scholars to relate

Ήταν αυτός που έσπασε τον κώδικα των Μάγια, διευκολύνοντας τους επιστήμονες να συσχετίσουν

the pictographs on Mayan ceramics to the hieroglyphs of the Mayan script.

τα εικονογράμματα στα κεραμικά των Μάγια με τα ιερογλυφικά της γραφής τους.

On the occasion of my first visit, we toured his house

Με την ευκαιρία της πρώτης μου επίσκεψης, με ξενάγησε στο σπίτι του

and we saw hundreds of works of museum quality,

κι είδαμε εκατοντάδες έργα, ποιοτικώς εφάμιλλα μουσειακών εκθεμάτων,

and then we paused in front of a closed door and Dr. Robicsek said,

κι έπειτα σταθήκαμε για λίγο μπροστά σε μια κλειστή πόρτα κι ο Δόκτωρ Ρόμπιτσεκ είπε,

with obvious pride, "Now for the piece De resistance."

με φανερό καμάρι, "Περνάμε τώρα στο κυρίως πιάτο."

And he opened the door and we walked into a

Κι άνοιξε την πόρτα, και μπήκαμε σε ένα

windowless 20-by-20-foot room with shelves from floor to ceiling, and

δωμάτιο 20 επί 20 πόδια χωρίς παράθυρα με ράφια από το πάτωμα ως το ταβάνι και,

crammed on every shelf his collection of Mayan ceramics.

στριμωγμένα σε κάθε ράφι , κεραμικά των Μάγια που αποτελούσαν τη συλλογή του.

Now, I know absolutely nothing about Mayan ceramics,

Βασικά, εγώ δεν έχω ιδέα από την κεραμική τέχνη των Μάγια,

but I wanted to be as ingratiating as possible so I said,

αλλά ήθελα να φανώ όσο το δυνατόν πιο συνεπαρμένος. Του είπα λοιπόν,

"But Dr. Robicsek, this is absolutely dazzling."

Μα δόκτωρ Ρόμπιτσεκ, αυτό είναι εντελώς καταπληκτικό."

"Yes," he said. "That is what the Louvre said.

"Ναι," μου είπε. "Αυτό μου είπαν κι απ' το Λούβρο.

They would not leave me alone until I let them have a piece,

Δε με άφηναν στην ησυχία μου μέχρι που τους χάρισα ένα κομμάτι,

but it was not a good one." (Laughter)

αλλά δεν άξιζε και πολλά."

Well, it occurred to me that I should invite Dr. Robicsek

Λοιπόν, μου ήρθε η ιδέα να καλέσω τον δόκτωρα Ρόμπιτσεκ

to lecture at Wofford College on -- what else?

να κάνει μια διάλεξη στο Κολλέγιο Wofford με θέμα - τι άλλο;

-- Leonardo da Vinci. And further, I should invite him to meet

- το Λεονάρντο ντα Βίντσι. Και κατόπιν θα τον καλούσα να γνωρίσει

my oldest trustee, who had majored in French history at Yale

τον πιο παλιό μου συνεργάτη, που είχε ειδικευτεί στη Γαλλική ιστορία στο Γέιλ

some 70-odd years before and, at 89, still ruled the world's

κάπου 70 κρόνια πριν, και στα 89 του ακόμα διοικούσε την, σε παγκόσμια κλίμακα,

largest privately owned textile empire with an iron hand.

μεγαλύτερη ιδιωτική υφαντουργία με σιδερένια πυγμή.

His name is Roger Milliken. And Mr. Milliken agreed,

Τον λέγαν Ρότζερ Μίλικεν. Κι ο κ. Μίλλικεν συμφώνησε,

and Dr. Robicsek agreed. And Dr. Robicsek visited

το ίδιο κι ο δόκτωρ Ρόμπιτσεκ. Κι ήρθε ο δόκτωρ Ρόμπιτσεκ

and delivered the lecture and it was a dazzling success.

κι έκανε τη διάλεξη με φοβερή επιτυχία.

And afterwards we convened at the President's House with Dr. Robicsek

Και μετά βρεθήκαμε στη δεξίωση στην Προεδρική Κατοικία με τον δόκτωρα Ρόμπιτσεκ

on one hand, Mr. Milliken on the other.

δεξιά μου και τον κ. Μίλλικεν αριστερά μου.

And it was only at that moment, as we were sitting down to dinner,

Και μόνο εκείνη τη στιγμή, καθώς καθόμασταν να γευματίσουμε,

that I recognized the enormity of the risk I had created,

αντιλήφθηκα τον τεράστιο κίνδυνο που είχα ο ίδιος δημιουργήσει.

Επειδή το να σμίξεις αυτούς τους δυο τιτάνες, αυτούς τους κυρίαρχους της υφηλίου

because to bring these two titans, these two masters of the universe

together -- it was like introducing Mothra to Godzilla over the skyline of Tokyo.

ήταν σα να συστήνεις τη Μόθρα στο Γοντζίλα πάνω από τους ουρανοξύστες του Τόκυο.

If they didn't like each other, we could all get trampled to death.

Αν δεν συμπαθούσαν ο ένας τον άλλον, θα μας ποδοπατούσαν σα μηρμύγκια.

But they did, they did like each other.

Αλλά τα βρήκαν. Τα βρήκαν μια χαρά οι δυο τους.

They got along famously until the very end of the meal,

Κυλούσαν όλα ιδανικά- μέχρι να τελειώσει το φαγητό,

and then they got into a furious argument.

και τότε ξεκίνησαν ένα τρικούβερτο καβγά.

And what they were arguing about was this:

Και το σημείο διαφωνίας τους ήταν το εξής:

whether the second Harry Potter movie was as good as the first. (Laughter)

εάν η δεύτερη ταινία του Χάρυ Πότερ ήταν εξίσου καλή με την πρώτη.

Mr. Milliken said it was not. Dr. Robicsek disagreed.

Ο κ. Μίλλικεν είπε πως όχι. Ο δόκτωρ Ρόμπιτσεκ διαφώνησε.

I was still trying to take in the notion that these titans,

Εγώ πάλευα να καταλάβω το πώς αυτοί οι δυο τιτάνες,

these masters of the universe, in their spare time watch Harry Potter movies,

αυτοί οι κυρίαρχοι της υφηλίου, έβλεπαν έργα με το Χάρυ Πότερ στον ελεύθερο χρόνο τους,

όταν ο κ. Μίλλικεν νόμισε πως θα νικούσε στον καβγά λέγοντας,

when Mr. Milliken thought he would win the argument by saying,

"You just think it's so good because you didn't read the book."

" Απλά νομίζεις πως ήταν καλό επειδή δεν διάβασες το βιβλίο."

And Dr. Robicsek reeled back in his chair, but quickly gathered his wits,

Κι ο δόκτωρ Ρόμπιτσεκ έγειρε πίσω στην καρέκλα του, αλλά γρήγορα συνήλθε,

leaned forward and said, "Well, that is true, but I'll bet you went

έσκυψε μπροστά και του είπε, "Λοιπόν, αυτό είναι αλήθεια, αλλά στοιχηματίζω πως πήγες

to the movie with a grandchild." "Well, yes, I did," conceded Mr. Milliken.

στο έργο με το εγγόνι σου." "Ε ναι λοιπόν, έτσι έγινε," παραδέχτηκε ο κ. Μίλλικεν.

"Aha!" said Dr. Robicsek. "I went to the movie all by myself." (Laughter) (Applause)

"Αχά!" είπε ο δόκτωρ Ρόμπιτσεκ. " Εγώ πήγα στο έργο εντελώς μόνος μου."

And I realized, in this moment of revelation,

Και συνειδητοποίησα, εκείνη τη στιγμή της αποκάλυψης,

that what these two men were revealing was the secret

πως αυτό που αποκάλυπταν οι δυο άντρες ήταν το μυστικό

of their extraordinary success, each in his own right.

της ασυνήθιστης επιτυχίας τους, ο καθένας από τη δική του σκοπιά.

And it lay precisely in that insatiable curiosity,

Κι αυτό βρισκόταν σε εκείνη την ακόρεστη περιέργεια,

that irrepressible desire to know, no matter what the subject,

την ακατανίκητη επιθυμία να αποκτήσουν γνώση, ανεξαρτήτως αντικειμένου,

no matter what the cost,

ανεξαρτήτως του κόστους,

even at a time when the keepers of the Doomsday Clock

ακόμα και την ώρα που αυτοί που ρυθμίζουν τις τύχες μας

are willing to bet even money that the human race won't be around

είναι έτοιμοι να ποντάρουν στο ότι οι άνθρωποι δεν θα υπάρχουν

to imagine anything in the year 2100, a scant 93 years from now.

για να φαντάζονται οτιδήποτε το έτος 2100, λιγότερο από 93 χρόνια από τώρα.

"Live each day as if it is your last," said Mahatma Gandhi.

"Ζήσε την κάθε σου μέρα ωσάν να είναι η τελευταία σου," έλεγε ο Μαχάτμα Γκάντι.

"Learn as if you'll live forever."

"Μάθαινε ωσάν να πρόκειται να μην πεθάνεις ποτέ."

This is what I'm passionate about. It is precisely this.

Αυτό είναι που με παθιάζει. Ακριβώς αυτό το πράγμα.

It is this inextinguishable, undaunted appetite for learning and experience,

Είναι αυτή η δίψα για μάθηση κι εμπειρία που είναι ακόρεστη κι ακαταμάχητη,

no matter how risible, no matter how esoteric,

όσο κωμική, όσο εσωτερική,

no matter how seditious it might seem.

όσο ανατρεπτική κι αν φαίνεται.

This defines the imagined futures of our fellow Hungarians --

Αυτή καθορίζει το φαντασιακό μέλλον των φίλων μας των Ούγγρων,

Robicsek, Teszler and Bartok -- as it does my own.

του Ρόμπιτσεκ και του Τέζλερ και του Μπάρτοκ, καθώς και το δικό μου μέλλον.

As it does, I suspect, that of everybody here.

Όπως συμβαίνει, φαντάζομαι, και με τον καθένα σας εδώ.

To which I need only add, "Ez a mi munkank; es nem is keves."

Το μόνο που θα ήθελα να προσθέσω είναι, "Ez a mi munkank; es nem is keves."

This is our task; we know it will be hard.

Αυτό είναι το έργο που αναλάβαμε. Το ξέρουμε πως θα είναι δύσκολο.

"Ez a mi munkank; es nem is keves. Jó napot, pacák!" (Applause)

"Ez a mi munkankq es nem is keves." Yo napot, pacak!