How early life experience is written into DNA | Moshe Szyf

Çeviri: Figen Ergürbüz Gözden geçirme: Cihan Ekmekçi

So it all came to life

Her şey Madrid'de

in a dark bar in Madrid.

karanlık bir barda başladı.

I encountered my colleague from McGill, Michael Meaney.

McGill'den iş arkadaşım Michael Meaney'le karşılaştım.

And we were drinking a few beers,

Birkaç bira içip laflıyorduk

and like scientists do,

ve bilim insanlarının yaptığı gibi

he told me about his work.

bana çalışmasından bahsetti.

And he told me that he is interested in how mother rats lick their pups

Anne farelerin yavrularını doğum sonrasında nasıl yaladıklarıyla

after they were born.

ilgilendiğinden bahsetti.

And I was sitting there and saying,

Orada oturmuş kendime şöyle diyordum,

"This is where my tax dollars are wasted --

"Vergilerimin nerede harcandığı belli oldu,

(Laughter)

(Kahkahalar)

on this kind of soft science."

bu tarz bir sosyal bilime."

And he started telling me

Sonra anlatmaya başladı.

that the rats, like humans,

Fareler de insanlar gibi

lick their pups in very different ways.

yavrularını farklı şekillerde yalıyorlardı.

Some mothers do a lot of that,

Bazı anneler bunu çok yapıyordu;

some mothers do very little,

bazı anneler oldukça az

and most are in between.

ve çoğunluğu da bu ikisinin arasında.

But what's interesting about it

Fakat burada ilginç olan,

is when he follows these pups when they become adults --

yavrular büyüdükten sonra arkadaşım onları takip etmeye devam ediyordu,

like, years in human life, long after their mother died.

anneleri öldükten çok daha sonra yıllarca takip ediyordu

They are completely different animals.

ve tamamen farklı hayvanlara dönüşüyorlardı.

The animals that were licked and groomed heavily,

Yoğun ilgi gösterilmiş ve yalanmış olanlar,

the high-licking and grooming,

fazla yalanan ve bakım yapılanlar,

are not stressed.

stresli değildi.

They have different sexual behavior.

Cinsel davranışları farklıydı.

They have a different way of living

Yaşam tarzları da

than those that were not treated as intensively by their mothers.

annelerinden aynı yoğunlukta ilgi görmemiş olanlardan farklıydı.

So then I was thinking to myself:

Kendi kendime şu soruyu sordum:

Is this magic?

Bu büyü müydü?

How does this work?

Bu nasıl oluyordu?

As geneticists would like you to think,

Genetikçilerin düşünmenizi istediği gibi,

perhaps the mother had the "bad mother" gene

belki de annede yavrularda strese sebep olan

that caused her pups to be stressful,

"kötü anne" geni vardı

and then it was passed from generation to generation;

ve bu nesilden nesile aktarıldı;

it's all determined by genetics.

bütün bunlar genlerle belirlenmişti.

Or is it possible that something else is going on here?

Ya da burada başka bir şeyler olması mümkün müydü?

In rats, we can ask this question and answer it.

Farelerde bu soruyu sorup cevaplayabiliriz.

So what we did is a cross-fostering experiment.

Biz de bir çapraz-ebeveyn deneyi yaptık.

You essentially separate the litter, the babies of this rat, at birth,

Temelde bu, yavruları doğumda ayırıp

to two kinds of fostering mothers --

farklı iki koruyucu anneye -

not the real mothers, but mothers that will take care of them:

gerçek anneler değil, onlarla ilgilenecek annelere -

high-licking mothers and low-licking mothers.

çok yalayan ve az yalayan annelere verilir.

And you can do the opposite with the low-licking pups.

Ve bunun tam tersini az yalayan yavrularla da yapabilirsiniz.

And the remarkable answer was,

Elde ettiğimiz çarpıcı sonuç ise

it wasn't important what gene you got from your mother.

anneden alınan genin önemi olmamasıydı.

It was not the biological mother that defined this property of these rats.

Bu farelerin özelliklerini biyolojik anneleri belirlemiyordu.

It is the mother that took care of the pups.

Onlara bakan ve ilgi gösteren anne belirliyordu.

So how can this work?

Peki bu nasıl oluyordu?

I am an a epigeneticist.

Ben bir epigenetikçiyim.

I am interested in how genes are marked

Anne karnında olduğumuz dönemde,

by a chemical mark

embriyogenez sırasında,

during embryogenesis, during the time we're in the womb of our mothers,

genlerin kimyasal bir işaretle nasıl işaretlendiği

and decide which gene will be expressed

ve hangi genin hangi dokuda ortaya çıkacağı

in what tissue.

konusuyla ilgileniyorum.

Different genes are expressed in the brain than in the liver and the eye.

Beyin, karaciğer ve gözlerde farklı genler bulunur.

And we thought: Is it possible

Kendimize şunu sorduk:

that the mother is somehow reprogramming the gene of her offspring

Acaba annenin, bir şekilde, yavruların genlerini davranışlar yoluyla

yeniden programlaması mümkün müdür?

through her behavior?

And we spent 10 years,

10 yıl süren çalışmaların ardından

and we found that there is a cascade of biochemical events

bulduğumuz şey, annenin yalama, bakım ve ilgisinin

by which the licking and grooming of the mother, the care of the mother,

biyokimyasal sinyallere çevrildiği,

is translated to biochemical signals

bu sinyallerin çekirdek ve DNA'ya giderek

that go into the nucleus and into the DNA

onu farklı şekilde programladığı,

and program it differently.

kademeli bir biyokimyasal olaylar dizisi olduğuydu.

So now the animal can prepare itself for life:

Hayvan artık kendini hayata hazırlayabilir.

Is life going to be harsh?

Hayat zorlu ve çetin mi olacak?

Is there going to be a lot of food?

Bol bol yiyecek olacak mı?

Are there going to be a lot of cats and snakes around,

Çevrede çok fazla kedi ve yılan olacak mı?

or will I live in an upper-class neighborhood

Ya da mesela ben üst sınıf bir semtte mi yaşayacağım?

where all I have to do is behave well and proper,

Toplumsal olarak kabul görmek için

and that will gain me social acceptance?

tek yapmam gereken doğru düzgün davranmak mı olacak?

And now one can think about how important that process can be

Şimdi bu sürecin hayatımız için ne kadar önemli olduğunu anlayabilirsiniz.

for our lives.

We inherit our DNA from our ancestors.

DNA'mızı atalarımızdan miras alırız.

The DNA is old.

DNA çok eskidir.

It evolved during evolution.

Evrim sırasında, o da evrilmiştir.

But it doesn't tell us if you are going to be born in Stockholm,

Ama günlerin yazın uzun kışın kısa olduğu Stockholm'de mi

where the days are long in the summer and short in the winter,

ya da yıl boyunca gece ve gündüzün eşit olduğu

or in Ecuador,

Ekvador'da mı doğacağınızı

where there's an equal number of hours for day and night all year round.

DNA bilemez ve bize söyleyemez.

And that has such an enormous [effect] on our physiology.

Ve bu bizim fizyolojimiz üzerinde o kadar muazzam bir etkiye sahip ki.

So what we suggest is, perhaps what happens early in life,

Yani burada önerdiğimiz şey, belki de hayatımızın ilk yıllarında olanlar,

those signals that come through the mother,

anne vasıtasıyla gelen bu sinyaller,

tell the child what kind of social world you're going to be living in.

çocuğa ne tür bir sosyal dünyada yaşayacağını söylemektedir.

It will be harsh, and you'd better be anxious and be stressful,

Acımasız olacak, kaygılı ve stresli olmalısın

or it's going to be an easy world, and you have to be different.

ya da kolay bir hayat olacak, rahat olmalısın.

Is it going to be a world with a lot of light or little light?

Aydınlık bir dünya mı yoksa karanlık bir dünya mı olacak?

Is it going to be a world with a lot of food or little food?

Bol yiyecek mi olacak ya da yiyecek az mı olacak?

If there's no food around,

Eğer yiyecek yoksa

you'd better develop your brain to binge whenever you see a meal,

beyninin, her yemek gördüğünde bol bol yiyecek şekilde

or store every piece of food that you have as fat.

ya da her yemeği yağ olarak depolayacak şekilde gelişmesi daha iyi olur.

So this is good.

Bu iyi bir şeydir.

Evolution has selected this

Evrim, değişmeyen, eski DNA'nın

to allow our fixed, old DNA to function in a dynamic way

yeni ortamlarda dinamik bir şekilde işlev göstermesini sağlamak için

in new environments.

bunu seçmiştir.

But sometimes things can go wrong;

Ancak bazen işler ters gidebilir;

for example, if you're born to a poor family

örneğin yoksul bir ailede dünyaya gelmişseniz

and the signals are, "You better binge,

sinyaller şöyledir, ''Bol bol yemelisin,

you better eat every piece of food you're going to encounter."

her fırsatta karşına çıkan her bir yiyeceği tüketmelisin.''

But now we humans and our brain have evolved,

Fakat şimdi biz insanlar ve beynimiz evrildik

have changed evolution even faster.

ve evrimi daha da hızlı hâle getirdik.

Now you can buy McDonald's for one dollar.

Şimdi bir dolara McDonald's'tan bir şeyler alabilirsiniz.

And therefore, the preparation that we had by our mothers

Bu nedenle annelerimiz tarafından bize verilen hazırlık

is turning out to be maladaptive.

uyum sağlamamıza yetmiyor.

The same preparation that was supposed to protect us from hunger and famine

Bizi açlıktan ve kıtlıktan koruması gereken hazırlık

is going to cause obesity,

obeziteye, kardiyovasküler problemlere

cardiovascular problems and metabolic disease.

ve metabolik rahatsızlıklara neden oluyor.

So this concept that genes could be marked by our experience,

Bu nedenle genlerin deneyimlerimizle,

and especially the early life experience,

özellikle de hayatımızın ilk yıllarındaki deneyimlerimizle

can provide us a unifying explanation

belirlenmiş olması ihtimali bize hem sağlıkla hem de hastalıkla ilgili

of both health and disease.

bir açıklama sağlayabilir.

But is true only for rats?

Ancak bu sadece fareler için mi geçerli?

The problem is, we cannot test this in humans,

Sorun şu ki bunu insanlarda test edemiyoruz,

because ethically, we cannot administer child adversity in a random way.

çünkü etik olarak çocuğa rastgele kötü koşullar ve zorluklar yaşatamayız.

So if a poor child develops a certain property,

Bu yüzden eğer yoksul bir çocuk belirli bir özelliğe sahipse

we don't know whether this is caused by poverty

bunun yoksulluk sebebiyle mi

yoksulların kötü genleri olmasından mı kaynaklandığını bilmiyoruz.

or whether poor people have bad genes.

So geneticists will try to tell you that poor people are poor

Dolayısıyla genetikçiler size insanların yoksul olmasının nedeninin

because their genes make them poor.

genleri olduğunu söyleyecektir.

Epigeneticists will tell you

Epigenetikçiler ise

poor people are in a bad environment or an impoverished environment

yoksul insanların kötü veya fakirleşmiş ortamlarda olmasının

that creates that phenotype, that property.

bu fenotipi, yani bu özelliği oluşturduğunu söyleyecektir.

So we moved to look into our cousins, the monkeys.

Bu nedenle kuzenlerimiz maymunlarla bir araştırma yaptık.

My colleague, Stephen Suomi, has been rearing monkeys

Meslektaşım Stephen Suomi,

maymunları iki farklı şekilde yetiştiriyor:

in two different ways:

randomly separated the monkey from the mother

Maymunu anneden rastgele ayırıp

and reared her with a nurse

bir bakıcıyla yetiştiriyor,

and surrogate motherhood conditions.

vekil annelik koşullarıyla.

So these monkeys didn't have a mother; they had a nurse.

Yani bu maymunların anneleri yoktu, bakıcıları vardı.

And other monkeys were reared with their normal, natural mothers.

Diğer maymunlar ise normal, doğal anneleri tarafından yetiştiriliyor.

And when they were old, they were completely different animals.

Yaşlandıklarında tamamen farklı hayvanlar oluyorlar.

The monkeys that had a mother did not care about alcohol,

Anneleri olan maymunların alkol umurlarında değildi,

they were not sexually aggressive.

cinsel saldırganlıkları yoktu.

The monkeys that didn't have a mother were aggressive, were stressed

Anneleri olmayan maymunlar ise agresifti, stresliydi

and were alcoholics.

ve alkolik olmuşlardı.

So we looked at their DNA early after birth, to see:

Bu nedenle doğumdan hemen sonra DNA'ya baktık ve şu soruya yanıt aradık:

Is it possible that the mother is marking?

Annenin bu değişikliğe neden olması mümkün mü?

Is there a signature of the mother in the DNA of the offspring?

Yavrunun DNA'sında annenin imzası var mı?

These are Day-14 monkeys,

Bunlar 14 günlük maymunlar

and what you see here is the modern way by which we study epigenetics.

ve burada gördüğünüz epigenetik alanında modern çalışma yöntemimiz.

We can now map those chemical marks, which we call methylation marks,

Metilasyon işaretleri olarak adlandırdığımız bu kimyasal işaretleri

on DNA at a single nucleotide resolution.

tek bir nükleotid çözünürlükte DNA üzerinde haritalayabiliyoruz.

We can map the entire genome.

Bütün genomu haritalayabiliriz.

We can now compare the monkey that had a mother or not.

Annesi olan maymun ile annesi olmayan maymunu kıyaslayabiliriz.

And here's a visual presentation of this.

İşte bunun görsel sunumu.

What you see is the genes that got more methylated are red.

Metilasyona daha çok uğrayan genlerin kırmızı olduğunu göreceksiniz.

The genes that got less methylated are green.

Daha az metilasyona uğrayan genler ise yeşil.

You can see many genes are changing,

Birçok genin değişmekte olduğunu görebilirsiniz,

because not having a mother is not just one thing --

çünkü anneye sahip olmamak basit bir şey değil -

it affects the whole way;

her şeyi etkiliyor;

it sends signals about the whole way your world is going to look

yetişkinliğe eriştiğinizde tüm dünyanızın nasıl görüneceğine dair

when you become an adult.

sinyaller gönderiyor.

And you can see the two groups of monkeys

İki maymun grubunun

extremely well-separated from each other.

birbirinden son derece iyi ayrıldığını görebilirsiniz.

How early does this develop?

Bu, ne kadar erken gelişir?

These monkeys already didn't see their mothers,

Bu maymunlar zaten annelerini görmüyordu,

so they had a social experience.

bu yüzden sosyal bir deneyime sahiptiler.

Do we sense our social status, even at the moment of birth?

Sosyal statümüzü doğum sırasında bile hissedebiliyor muyuz?

So in this experiment, we took placentas of monkeys

Bu deneyde, farklı sosyal statülere sahip maymunların plasentalarını aldık.

that had different social status.

What's interesting about social rank is that across all living beings,

Sosyal sıralamayla ilgili olarak ilginç olan şey,

they will structure themselves by hierarchy.

tüm canlı varlıkların kendi aralarında hiyerarşi yapacak olmaları.

Monkey number one is the boss;

Birinci maymun patron,

monkey number four is the peon.

dördüncü maymun emir eri.

You put four monkeys in a cage,

Dört maymunu bir kafese koyduğunuzda

there will always be a boss and always be a peon.

her zaman bir patron ve bir emir eri olacaktır.

And what's interesting is that the monkey number one

İşin ilginç tarafı ise bir numaralı maymunun

is much healthier than monkey number four.

dört numaralı maymundan çok daha sağlıklı olması.

And if you put them in a cage,

Onları bir kafese koyduğunuzda

monkey number one will not eat as much.

birinci maymun pek fazla yemeyecektir.

Monkey number four will eat [a lot].

Dördüncü maymun çok fazla yiyecektir.

And what you see here in this methylation mapping,

Burada metilasyon haritasında gördüğünüz şey,

a dramatic separation at birth

yüksek sosyal statüsü olan hayvanlarla

of the animals that had a high social status

olmayanların birbirinden doğumda belirgin bir şekilde ayrılması.

versus the animals that did not have a high status.

So we are born already knowing the social information,

Zaten sosyal bilgilere sahip olarak doğarız

and that social information is not bad or good,

ve bu sosyal bilgi iyi veya kötü değildir,

it just prepares us for life,

sadece bizi hayata hazırlar

because we have to program our biology differently

çünkü yüksek veya düşük sosyal statüde olmamıza göre

if we are in the high or the low social status.

biyolojimizi farklı bir şekilde programlamamız gerekir.

But how can you study this in humans?

Ancak bunu insanlarda nasıl araştırabiliriz?

We can't do experiments, we can't administer adversity to humans.

Deneyler yapamayız, insanları bu şekilde sıkıntı ve zorluklarla sınayamayız.

But God does experiments with humans,

Ancak, Tanrı insanlarla deneyler yapıyor

and it's called natural disasters.

ve bunlara doğal afetler deniyor.

One of the hardest natural disasters in Canadian history

Kanada tarihinin en büyük doğal afetlerinden biri,

happened in my province of Quebec.

benim eyaletim olan Quebec'te oldu.

It's the ice storm of 1998.

1998'deki buz fırtınası.

We lost our entire electrical grid because of an ice storm

Quebec'te kara kış zamanlarında,

hava -20 ile -30 derece arasındayken oluşan bir buz fırtınası yüzünden

when the temperatures were, in the dead of winter in Quebec,

minus 20 to minus 30.

tüm elektrik sistemimizi kaybettik.

And there were pregnant mothers during that time.

O dönemde hamile olan kadınlar vardı.

And my colleague Suzanne King followed the children of these mothers

Meslektaşım Suzanne King,

bu annelerin çocuklarını 15 yıl boyunca takip etti.

for 15 years.

And what happened was, that as the stress increased --

Ortaya çıkan şuydu; stres arttıkça -

and here we had objective measures of stress:

ve burada objektif stres ölçülerimiz vardı:

How long were you without power? Where did you spend your time?

Ne kadar süreyle elektriksiz kalmıştınız? Zamanınızı nerede geçirmiştiniz?

Was it in your mother-in-law's apartment or in some posh country home?

Kayın validenizin dairesinde miydiniz yoksa lüks bir kır evinde mi?

So all of these added up to a social stress scale,

Tüm bunlar bir araya getirilerek bir sosyal stres ölçeği oluşturuldu

and you can ask the question:

ve şu soruyu sorabilirsiniz:

How did the children look?

Çocuklar ne durumdaydı?

And it appears that as stress increases,

Stres arttıkça

the children develop more autism,

çocuklarda otizmin, metabolik ve otoimmün hastalıkların

they develop more metabolic diseases

and they develop more autoimmune diseases.

daha fazla ortaya çıktığı görüldü.

We would map the methylation state,

Metilasyon durumunu haritalandırdığımızda

and again, you see the green genes becoming red as stress increases,

yine yeşil genlerin kırmızıya döndüğünü

the red genes becoming green as stress increases,

ve kırmızı genlerin yeşile döndüğünü görürsünüz.

an entire rearrangement of the genome in response to stress.

Strese tepki olarak genomun tamamı yeniden düzenleniyor.

So if we can program genes,

Eğer genlerimizi programlayabiliyorsak

if we are not just the slaves of the history of our genes,

yani genetik tarihimizin kölesi değilsek

that they could be programmed, can we deprogram them?

bu programlamayı geri çevirebilir miyiz?

Because epigenetic causes can cause diseases like cancer,

Çünkü epigenetik sebepler kanser,

metabolic disease

metabolik hastalıklar

and mental health diseases.

ve akıl hastalıklarına yol açabilir.

Let's talk about cocaine addiction.

Kokain bağımlılığını ele alalım.

Cocaine addiction is a terrible situation

Kokain bağımlılığı korkunç bir durum,

that can lead to death and to loss of human life.

insan hayatının mahvolmasına ve ölüme yol açabilir.

We asked the question:

Şu soruyu sorduk:

Can we reprogram the addicted brain

Bağımlı beyni tekrar programlayarak

to make that animal not addicted anymore?

bağımlı hayvanın bağımlılıktan kurtulmasını sağlayabilir miyiz?

We used a cocaine addiction model

İnsanlarda olanları yineleyen

that recapitulates what happens in humans.

bir kokain bağımlılığı modeli kullandık.

In humans, you're in high school,

İnsanlarda, lisedeyken

bazı arkadaşlarınız size kokain kullanmanızı önerir,

some friends suggest you use some cocaine,

you take cocaine, nothing happens.

kokain alırsınız, bir şey olmaz.

Months pass by, something reminds you of what happened the first time,

Aylar geçer, bir şeyler size ilk denemenizde neler olduğunu hatırlatır,

a pusher pushes cocaine,

bir şey sizi kokaine iter

and you become addicted and your life has changed.

ve bağımlı olursunuz, sonra hayatınız değişir.

In rats, we do the same thing.

Farelerde de aynı şeyi yapıyoruz.

My colleague, Gal Yadid,

Meslektaşım Gal Yadid,

he trains the animals to get used to cocaine,

hayvanları kokaine alışacak şekilde eğitiyor

then for one month, no cocaine.

ve sonra bir ay boyunca kokaini kesiyor.

Then he reminds them of the party when they saw the cocaine the first time

Sonra kokaini ilk defa aldıkları zamanı bir ipucuyla hatırlatmak için

by cue, the colors of the cage when they saw cocaine.

kafesin renklerini o zamanki renklere çeviriyor.

And they go crazy.

Ve çıldırıyorlar.

They will press the lever to get cocaine

Kokaini almak için

until they die.

ölene kadar kaldıraca basıyorlar.

We first determined that the difference between these animals

İlk olarak bu hayvanlar arasındaki farkın

is that during that time when nothing happens,

hiçbir şey olmadığı zaman,

there's no cocaine around,

ortamda kokain olmadığı zaman,

their epigenome is rearranged.

epigenomlarının yeniden düzenlenmesi olduğunu tespit ettik.

Their genes are re-marked in a different way,

Genleri farklı bir şekilde yeniden işaretleniyordu

and when the cue comes, their genome is ready

ve işaret geldiği zaman

genomları bağımlılığa neden olan fenotipi geliştirmeye hazırdı.

to develop this addictive phenotype.

So we treated these animals with drugs that either increase DNA methylation,

Böylece bu hayvanları, incelenecek epigenetik işaretleyici olan

DNA metilasyonunu arttıran ya da epigenetik işaretleri azaltan

which was the epigenetic marker to look at,

or decrease epigenetic markings.

ilaçlarla tedavi ettik.

And we found that if we increased methylation,

Eğer metilasyon miktarını arttırırsak

bu hayvanların daha da fazla çılgına döndüğünü gördük.

these animals go even crazier.

They become more craving for cocaine.

Kokain için daha çok kıvranıyorlar.

But if we reduce the DNA methylation,

Fakat DNA metilasyonunu azaltırsak

the animals are not addicted anymore.

hayvanlar artık bağımlılıktan kurtuluyor.

We have reprogrammed them.

Onları yeniden programladık.

And a fundamental difference between an epigenetic drug

Epigenetik bir ilaç ile diğer ilaçlar arasındaki temel fark

and any other drug

is that with epigenetic drugs,

epigenetik ilaçlarla

we essentially remove the signs of experience,

deneyimin izlerini ortadan kaldırdığımızda

and once they're gone,

ve bu izler bir kez gittiğinde

they will not come back unless you have the same experience.

aynı deneyimi yaşamadığınız sürece onların geri gelmeyecek olmasıdır.

The animal now is reprogrammed.

Hayvan artık yeniden programlandı.

So when we visited the animals 30 days, 60 days later,

Ardından 30 gün veya 60 gün sonra tekrar ziyaret ettiğimiz zaman,

which is in human terms many years of life,

ki bu insanlara göre uzun yıllar sayılır,

they were still not addicted -- by a single epigenetic treatment.

hayvanlar hâlâ bağımlı değillerdi - tek bir epigenetik tedavi ile.

So what did we learn about DNA?

Peki DNA hakkında ne öğrendik?

DNA is not just a sequence of letters;

DNA sadece bir harfler dizisi değildir;

it's not just a script.

sadece bir kod değildir.

DNA is a dynamic movie.

DNA dinamik bir filmdir.

Our experiences are being written into this movie, which is interactive.

Deneyimlerimiz bu interaktif filme yazılmaktadır.

You're, like, watching a movie of your life, with the DNA,

DNA ile hayatınızın bir filmini izliyormuşsunuz gibi düşünün,

with your remote control.

DNA sizin uzaktan kumandanız.

You can remove an actor and add an actor.

Bir oyuncuyu çıkarabilir ya da ekleyebilirsiniz.

And so you have, in spite of the deterministic nature of genetics,

Genetiğin belirleyici doğasına rağmen

you have control of the way your genes look,

genlerinizin görünüşü üzerinde kontrol sahibisiniz

and this has a tremendous optimistic message

ve bu kanser gibi ölümcül hastalıklar

for the ability to now encounter some of the deadly diseases

ya da akıl sağlığımız açısından

like cancer, mental health,

muazzam derecede olumlu bir mesaj veriyor,

with a new approach,

çünkü artık onlara farklı bir yaklaşımla

looking at them as maladaptation.

uyum sağlama bozukluğu olarak bakabiliriz.

And if we can epigenetically intervene,

Ve epigenetik olarak müdahale edebilirsek

[we can] reverse the movie by removing an actor

bir aktör çıkarıp yeni bir anlatı hazırlayarak

and setting up a new narrative.

filmi tersine çevirebiliriz.

So what I told you today is,

Bugün size bahsettiğim şey

our DNA is really combined of two components,

DNA'mız aslında iki bileşenden,

two layers of information.

iki bilgi katmanından oluşuyor.

One layer of information is old,

Bunlardan biri eski,

evolved from millions of years of evolution.

evrimin milyonlaca yıllık tarihi boyunca evrildi.

It is fixed and very hard to change.

Sabit ve değiştirilmesi çok zor.

The other layer of information is the epigenetic layer,

Diğer bilgi katmanı ise

which is open and dynamic

açık ve dinamik olmakla birlikte

and sets up a narrative that is interactive,

interaktif bir anlatı oluşturuyor,

that allows us to control, to a large extent, our destiny,

kaderimizi büyük ölçüde kontrol edebilmemizi,

to help the destiny of our children

çocuklarımızın kaderine yardım etmemizi,

and to hopefully conquer disease

ve öyle umuyoruz ki uzun bir süredir insanlığın başına bela olmuş olan

and serious health challenges

hastalıkları ve sağlık sorunlarını

that have plagued humankind for a long time.

alt etmemizi mümkün kılıyor.

So even though we are determined

Genlerimiz tarafından belirlenmiş olmamıza rağmen

by our genes,

we have a degree of freedom

hayatımızı belirlememizi ve sorumluluk almamızı mümkün kılacak

that can set up our life to a life of responsibility.

özgürlüğe sahibiz.

Thank you.

Teşekkürler.

(Applause)

(Alkışlar)