The moral dangers of non-lethal weapons | Stephen Coleman

Translator: Ermira Kusari Reviewer: Dita Bytyci

What I want to talk to you about today

Sot dua të ju flas

is some of the problems that the military of the Western world --

për disa probleme me të cilat ushtria e botës perëndimore

Australia, Shtetet e Bashkuara, Britania e Madhe, dhe të tjera --

Australia, United States, the UK and so on --

ballafaqohen në disa raste të vendosjeve të trupave

face in some of the deployments that they're dealing with

me të cilat ata po ballafaqohen në këtë moment në botën moderne.

in the modern world at this time.

Nëse mendoni për gjërat

If you think about the sorts of things

we've sent Australian military personnel to in recent years,

në të cilat kemi futur personelin ushtarak të Australisë gjatë këtyre viteve të fundit,

kemi gjëra evidente sikurse Iraku dhe Afganistani,

we've got obvious things like Iraq and Afghanistan,

but you've also got things like East Timor and the Solomon Islands,

por gjithashtu kemi raste si Timori Lindor

dhe Ishujt e Solomonit dhe disa të tjera.

and so on.

And a lot of these deployments

Shumica e këtyre vendosjeve të trupave

that we're sending military personnel to these days

në të cilat po dërgojmë personel ushtarak

aren't traditional wars.

nuk janë luftëra tradicionale.

In fact, a lot of the jobs we're asking military personnel to do

Në fakt, shumica prej këtyre punëve

që po u kërkojmë personelit ushtarak të bëjnë në këto situata

in those situations

are ones that, in their own countries -- Australia, the US and so on --

janë të cilat, në vendet e tyre si Australi, Shtete të Bashkuara dhe të tjera,

do të kryheshin nga oficerë të policisë.

would actually be done by police officers.

So there's a bunch of problems that come up

Ka shumë probleme që lindin

for military personnel in these situations,

për personelin ushtarak në këto situata,

because they're doing things they haven't really been trained for.

sepse ata po bëjnë gjëra për të cilat nuk janë stërvitur,

dhe po bëjnë gjëra

And they're doing things that those who do them in their own countries

të cilat njerëzit që i bëjnë në vendet e tyre

stërviten shumë ndryshe

are trained very differently for and equipped very differently for.

dhe janë të pajisur me mjete tjera.

Now, there's a bunch of reasons why we send military personnel,

Ka shumë arsye përse

dërgojmë personel ushtarak

rather than police, to do these jobs.

në vend të policisë për të kryer këto detyra.

If Australia had to send 1,000 people tomorrow

Po qe se Australisë do t'i duhej të dërgonte 1000 njerëz nesër

to West Papua, for example,

në Papuan Perëndimore p.sh.,

ne në fakt nuk i kemi 1000 oficierë të policisë të gatshëm

we don't have 1,000 police officers hanging around that could go tomorrow,

që do mund të niseshin nesër

and we do have 1,000 soldiers that could go.

mirëpo i kemi 1000 ushtarë që do mund të shkonin.

Kështu që kur kemi nevojë të dërgojmë dikë, atëherë dërgojmë ushtrinë --

So when we have to send someone, we send the military --

sepse ata janë të gatshëm

they're there, they're available,

and heck, they're used to going off and doing these things

dhe tashmë janë mësuar me këto gjëra

dhe të jetojnë vetëm

and living by themselves

and not having all this extra support.

dhe të mos kenë kaq shumë përkrahje.

So they are able to do it in that sense.

Për këto arsye ata mund t' ia dalin mbanë.

Mirëpo ata nuk janë të stërvitur në të njëjtën mënyrë sikur oficerët e policisë

But they aren't trained the same way police officers are,

dhe po ashtu nuk janë të pajisur në të njëjtën mënyrë.

and they're certainly not equipped the way police officers are,

Kjo ka krijuar shumë probleme për ta

so this has raised a bunch of problems for them

kur vie koha të ballafaqohen me këto çështje.

when dealing with these issues.

One particular thing that's come up that I am especially interested in,

Një gjë në vecanti që ka dalur

për të cilën jam shumë i interesuar

is the question of whether,

vshtë çështja nëse,

when we're sending military personnel to do these sorts of jobs,

kur dërgojmë personel ushtarak për të kryer këto detyra,

duhet t'i pajisim ata ndryshe,

we ought to be equipping them differently;

dhe në vecanti, nëse duhet t'u japim qasje

and in particular, whether we ought to be giving them access

në disa prej këtyre armëve jo-vdejkeprurëse që policia posedon.

to some of the nonlethal weapons that police have.

Meqenëse ata kryejnë disa punë të ngjajshme,

Since they're doing some of the same jobs,

ndoshta është e drejtë që ata të kenë disa prej këtyre gjërave.

maybe they should have some of those things.

Dhe sigurisht që ka një varg vendesh

And there's a range of places you'd think those things would be really useful.

ku këto gjëra mund të jenë shumë të dobishme.

P.sh. tek postblloqet ushtarake.

For example, when you've got military checkpoints.

If people are approaching these checkpoints

Një rast i tillë është kur personeli ushtarak në këto postblloqe

është i pasigurtë nëse personi që po afrohet

and the military personnel are unsure if this person's hostile or not,

është armik ose jo.

say this person approaching here, and they say,

Ta marrim si shembull këtë personin këtu dhe të themi që po ofrohet,

dhe ata mendojnë "Eshtë ky vetëvrasës me bombë apo jo?"

"Is this a suicide bomber or not?

Is something hidden under their clothes?

A kanë dicka të fshehur nën rroba?Cfarë do ndodhë?

What's going to happen?"

Ata nuk e dinë nëse ky person është armik apo jo.

They don't know if the person is hostile or not.

Po qe se ky person nuk ndjek udhëzimet,

If the person doesn't follow directions, they may end up shooting them,

ata mund të shtiejnë në të

dhe pastaj të marrin vesh

and then find out afterwards either, yes, we shot the right person,

nëse në të vërtetë kishin shtirë në njeriun e duhur,

or, no, this was just an innocent person

apo nëse ai ishte thejshtë një njeri i pafajshëm

who didn't understand what was going on.

i cili nuk kishte dijeni se cfarë po ndodhte.

So if they had nonlethal weapons, then they would say,

Po qe se këta ushtarë do ishin të pajisur me armë jo-vdekjeprurëse

do të mund t'i përdornin ato në këso lloj situatash.

"We can use them in that sort of situation.

Po qe se shtiem në dikë që nuk është i rrezikshëm,

If we shoot someone who wasn't hostile,

të paktën nuk e vrasim."

at least we haven't killed them."

Një shembull tjetër.

Another situation: this photo is from one of the missions

Kjo foto është nga një mision

in the Balkans in the late 1990s.

në Ballkan në fund '90-tave.

Situata është pak më ndryshe

This situation is a little bit different,

sepse ata kanë më shumë njohuri dhe e dinë që personi është i armiqësor

where maybe they know someone is hostile;

pasi dikush po shtie mbi ta

they've got someone shooting at them

or doing something else that's clearly hostile,

ose po bën dicka që është e rrezikshme si p.sh. gjuan me gurë.

throwing rocks, whatever.

Por po qe se ata i kundërpërgjigjen, shumë njerë tjerë

But if they respond,

there's a range of other people around who are innocent people,

të pafajshëm që ndodhen përreth mund të lëndohen --

who might also get hurt.

It'd be collateral damage

dhe do shkaktonte dëm shtesë për të cilat ushtria shpesh herë mundohet të mos flasë.

that the military often doesn't want to talk about.

So again, they'd say, "With access to nonlethal weapons,

Edhe në këtë rast ata do thonin "Po qe se kemi qasje në armë jo-vdekjeprurëse,

dhe përballemi me dikë që është i rrezikshëm,

if we've got someone we know is hostile,

mund të gjejmë një mënyrë tjetër për t'u marrë me ta

we can do something to deal with them,

dhe dimë që po qe se lëndojmë edhe dikë tjetër përreth,

and know that if we hit anyone else,

at least we're not going to kill them."

të paktën nuk i vrasim.

Një tjetër sugjerim që është shtruar,

Another suggestion has been,

since we're putting so many robots in the field,

duke marrë parsysh faktin që tani përdorim shumë robotë në zona lufte,

brenda pak kohë

we can see the time coming

where they're actually going to send robots out in the field

do të mund të jemi dërgojmë robotë në zona luftë të cilët janë të autonomë.

that are autonomous.

Këta robotë do të kenë aftësi të marrin vendimet e tyre dhe vendosin se në kë të shtien e në kë jo

They'll make their own decisions about who to shoot and who not to shoot,

pa ndonjë njeri që t'i udhëzojë.

without a human in the loop.

Në këtë rast sugjerimi ka të bëjë me

So the suggestion is,

if we're going to send robots out and allow them to do this,

atë se nëse do të lejojmë robotët që të kryejnë këto detyra,

ndoshta do të ishte ide më e mirë

maybe it would be a good idea if they were armed with nonlethal weapons,

po qe se ata do të ishin të pajisur me armë jo-vdekjeprurëse

ashtu që edhe po qe se roboti merr një vendim të gabuar dhe shtien në personin e gabuar.

so if the robot makes a bad decision and shoots the wrong person,

të paktën nuk e vrasin.

again, they haven't actually killed them.

Ka një varg armësh jo-vdekjeprurëse,

Now, there's a whole range of different sorts of nonlethal weapons,

disa prej të cilave janë të disponueshme tani,

some of which are available now,

dhe disa të tjera janë duke u zhvilluar.

some of which they're developing.

Kemi gjëra tradicionale sikur spreji djegës,

You've got traditional things like pepper spray,

llak O.C. atje lartë

OC spray up at the top there,

ose armë me elektroshok (Taser) këtu.

or Tasers over here.

Ky në të djathtë është një taser verbërues

The one on the top right here is actually a dazzling laser,

që ka për qëllim të verbëroj personin për një cast

intended to just blind the person momentarily

dhe ta çorientojë.

and disorient them.

Ka edhe fishekë tekeje jo-vdekjeprurëse

You've got nonlethal shotgun rounds

që përmbajnë fishkë gome

that contain rubber pellets instead of the traditional metal ones.

në vend të atyre tradicionale metalike.

And this one in the middle here, the large truck,

Kjo foto në mes, ky kamioni i madh,

is called the Active Denial System,

njihet si Sistemi Aktiv Mohues --

something the US military is working on at the moment.

dhe ushtria e SHBA-ve është duke punur në zhvillimin e tij.

It's essentially a big microwave transmitter.

Eshtë një transmetuel me mikrovalë.

Eshtë sikur ideja juaj klasike e rrezeve të ngrohjes.

It's sort of your classic idea of a heat ray.

Arrin largësi të mëdha,

It goes out to a really long distance,

compared to any of these other sorts of things.

në krahasim me këto gjërat tjera.

Personat që goditen nga ajo

Anybody who is hit with this feels a sudden burst of heat,

ndjejnë një shpërthim të papritur të nxehtësisë

and just wants to get out of the way.

dhe janë të prirut të largohen nga rruga.

Eshtë shumë më e përsosur në krahasim me një furrë me mikrovalë,

It is a lot more sophisticated than a microwave oven,

but it basically is boiling the water molecules

por thejshtë shkakton molekulat e ujit që të vlojnë

në sipërfaqen e jashtme të lëkurës.

in the very surface level of your skin.

Kur goditesh nga ajo e ndjen këtë ngrohje të jashtëzakonshme dhe

So you feel this massive heat,

mendimi i parë që të vie në kokë është të largohesh që aty.

and you go, "I want to get out of the way."

Mendohet që kjo lloj artilerie të jetë e dobishme

And they think this will be really useful

in places where we need to clear a crowd out of a particular area,

në vende ku është e nevojshme të shpërndahet një turmë

nëse turma është e rrezikshme.

if the crowd is being hostile.

Në raste kur është e nevojshme të mbajmë njerëzit larg nga një zonë e caktuar,

If we need to keep people away from a particular place,

mund ta bëjmë atë me këso gjërash.

we can do that with these sorts of things.

So there's a whole range of different nonlethal weapons

Pra sic e shihni ka një varg

armsësh jo-vdekjeprurëse me të cilat mund të pajisim personelin ushtarak

we could give military personnel,

and there's a whole range of situations

dhe ka lloj lloj situatash

where they're looking at them and saying,

në të cilat këto armë mund të jenë të dobishme.

"These things would be really useful."

Mirëpo sic thashë edhe më parë

But as I said,

the military and the police are very different.

ushtria dhe policia

janë të ndryshme.

(Laughter)

Yes, you don't have to look very hard at this to recognize

Nuk ke nevojë të vrasësh mendjen shumë gjatë

për të vërejtur dallimet mes tyre.

that they might be very different.

Në veçanti,

In particular,

the attitude to the use of force

qëndrimi ndaj përdorimit të forcës

and the way they're trained to use force

dhe mënyra se si ata janë të stërvitur të perdorin forcën

is especially different.

është e ndryshme.

Policia --

The police --

and knowing because I've actually helped to train police --

une e di këtë sepse kam ndihmuar në stërvitjen e policëve --

police, particularly in Western jurisdictions at least,

policia, në disa autoritetete Perëdnrimore të paktën,

are trained to De-escalate force,

janë të stërvitur që të zvogëlojnë sasinë e forcës,

të provojnë të mënjanojnë përdorimin e forcës

to try and avoid using force wherever possible,

kudo që të jetë e mundur,

and to use lethal force only as an absolute last resort.

dhe të përdorin forcën

si zgjidhje të fundit.

Military personnel are being trained for war.

Personeli ushtarak stërviten për luftë,

So they're trained that, as soon as things go bad,

dhe janë të stërvitur ashtu që posa gjërat të marrin kthesën për të keq,

their first response is lethal force.

përgjigjja e tyre është forca vdekjeprurëse.

The moment the fecal matter hits the rotating turbine --

Çastin që gjërat marrin kthesën për të keq,

(Laughter)

you can start shooting at people.

ke të drejtë të shtiesh në njerëz.

Qëndrimet e tyre

So their attitudes

to the use of lethal force are very different,

ndaj përdorimit të forcës janë shumë të ndryshme

dhe besoj që është mjaft e qartë

and I think it's fairly obvious

that their attitude to the use of nonlethal weapons

që qëndrimi i tyre ndaj përdorimit të forcës jo-vdekjeprurëse

would also be very different from what it is with the police.

do të ishte i ndryshëm nga ai që kanë policia.

Meqenëse tashmë kemi pasur shumë probleme

And since we've already had so many problems

me përdorimin e armëve jo-vdekjeprurëse nga policia në shumë mënyra,

with police use of nonlethal weapons in various ways,

besoj se do ishte ide e mirë t'u hedhim një sy disa gjërave

I thought it would be a good idea to look at some of those things

dhe të provojmë t'i ndërlidhim me kontekstin ushtarak.

and relate it to the military context.

U befasova shumë kur fillova të bëjë këtë

I was very surprised when I started to do this to see that, in fact,

të shoh se në fakt

even the people who advocated the use of nonlethal weapons by the military

edhe ata njerëz që përkrahin përdorimin e armëve jo-vdekjeprurëse nga ushtria

nuk kishin bërë një gjë të tille.

hadn't actually done that.

They generally seemed to think,

Duket se ata mendojnë

"Why would we care what's happened with the police?

" Pse të na bëhet neve vonë se cfarë ndodh me policinë?

We're looking at something different,"

Ne kemi një këndvështrim tjetër."

and didn't seem to recognize

dhe si duket nuk ishin në gjendje të kuptonin faktin që

they were looking at pretty much the same stuff.

para tyre qëndronte e njëjta gjë.

So I started to investigate some of those issues,

Andaj unë fillova t'i hulumtoj disa prej këtyre cështjeve

dhe të shoh

and have a look at the way police use nonlethal weapons

se si policia përdorin armët jo-vdekjeprurëse kur ato u paraqiten atyre

when they're introduced,

dhe disa nga problemet që mund të lindin

and some of the problems that might arise out of those sorts of things

nga këto gjëra

when they actually do introduce them.

kur ato u ofrohen atyre.

And of course, being Australian,

Sigurisht, meqenëse jam Australian,

fillova të hulumtoj gjërat në Australi,

I started looking at stuff in Australia, knowing from my own experience

dhe duke u nisur nga përvoja ime me rastet kur

of various times when nonlethal weapons have been introduced in Australia.

këto armë jo-vdekjeprurëse ishin ofruar në Australi.

Njëra prej gjërave në të cilat u fokusova në vecanti

One of the things I particularly looked at was the use of OC spray --

ishte përdorimi i piper-djegësit,

oleoresin capsicum spray, pepper spray --

ose sic njihet ndryshe llaku oleoresin capsicum,

nga policia Australiane

by Australian police,

dhe të shoh se cfarë kishte ndodhur kur rastet kur këto armë u ishin ofruar atyre

and seeing what had happened when that had been introduced,

dhe gjëra të tilla.

and those sorts of issues.

Gjeta një studim

And one study that I found, a particularly interesting one,

shumë interesant

was in Queensland,

që ishte bërë në Queensland,

because they had a trial period for the use of pepper spray

sepse ata kishin një periudhë testimi për përdorimin e piper-djegësit

before they actually introduced it more broadly.

para se ta ofronin më gjerë.

And I went and had a look at some of the figures here.

Pastaj u hodha një sy disa prej figurave këtu.

Now, when they introduced OC spray in Queensland,

Kur ata paraqitën piper-djegësin në Queensland,

ishin shumë të qartë dhe hollësishëm.

they were really explicit.

The police minister's and a heap of public statements were made about it.

Ministri i policisë dha një sërë deklaratash publike në lidhje me këtë.

thonin,"Kjo ka për qëllim

They were saying, "This is explicitly intended to give police an option

t'u jap policëve një alternativë

between shouting and shooting.

mes të bërtiturit dhe të shtënave.

Ata mund të përdorin këtë në vend të armëve zjarri

This is something they can use instead of a firearm

in situations where they would have previously had to shoot someone."

në situata kur më parë u është dashur që të shtienin në dikë."

U hodha një sy shifrave të këtyre qitjeve nga policia.

So I looked at all of the police shooting figures.

And you can't actually find them very easily

Është mjaft e vështirë 'ti gjesh

for individual Australian states;

për secilin shtet të Australisë.

I could only find these.

Këto janë të gjitha që arrita të gjejë.

This is from an Australian Institute of Criminology report.

Kjo është nga një raport nga Instituti Australian i Kriminologjisë.

Siç mund ta shihni nga këto shkronjat e vogla, nëse mund ta lexoni:

You can see, in the fine print at the top:

"Vdekjet në lidhje me të shtënat nga policia" e cila përfshinë njerëzit që janë qëlluar nga policia

"Police shooting deaths" means not just people shot by police,

dhe ata që kanë qëlluar veten në prani të policisë.

but people who have shot themselves in the presence of police.

But these are the figures across the entire country,

Por këto janë shifra nga i gjithë vendi.

Dhe shigjeta e kuqe përfaqëson pikën

and the red arrow represents the point where Queensland said,

ku Quenssland deklaroi

"Yes, this is where we're going to give

"Ky është vendi ku policia nga tërë vendi

all police officers across the entire state

do të ketë qasje në piper-djegësin."

access to OC spray."

So you can see there were six deaths sort of leading up to it,

Për shumë vite

every year for a number of years.

kishte rreth 6 vdekje.

There was a spike a few years before,

Situata arriti kulmin, para disa vitesh,

but that wasn't actually Queensland.

por nuk ishte në Queensland.

Anyone know where that was?

E di kush se ku ndodhi kjo? Nuk ishte as Port Arthur.

Wasn't Port Arthur, no.

Victoria? Po, e saktë.

Victoria? Yes, correct.

Ky kulm u arrit në Victoria.

That spike was all Victoria.

(Laughter)

Nuk është se Quenssland kishte ndonjë problem në vecanti

So it wasn't that Queensland had a particular problem

me vdekje të shkaktuara nga policia.

with deaths from police shootings and so on.

So, six shootings across the whole country,

Gjashtë të shtëna në tërë shtetin,

mjaft konsekuente gjatë viteve paraprake.

fairly consistently over the years before.

Studimet u kryen në dy vitet e ardhshme -- 2001, 2002.

The next two years were the years they studied -- 2001, 2002.

Dëshiron kush të provojë t'ia qëllojë,

Anyone want to take a stab at the number of times,

duke marrë parasyshë mënyrën se si ata e kanë paraqitur këtë,

given how they've introduced this,

the number of times police in Queensland used OC spray in that period?

se sa herë policia në Queensland përdori piper-djegësin gjatë kësaj periudhe?.

qindra herë? Një, tre.

Hundreds? One? Three?

Apo më mirë mijëra herë.

A thousand is getting better.

Explicitly introduced as an alternative to the use of lethal force --

E paraqitur saktësisht

si alternativë ndaj përdorimit të forcës --

an alternative between shouting and shooting.

një alternativë mes të bërtiturit dhe qitjes me armë.

I'm going to go out on a limb here

Do marrrë kurajon të kundërshtojë shumicën prej njerëzve

and say that if Queensland police didn't have OC spray,

dhe të them se po qe se policia e Queensland të mos kishin piper-djegës,

they wouldn't have shot 2,226 people

nuk do ishin ndjerë të detyruar të qëllonin 2,226 njerëz

in those two years.

gjatë këtyre dy viteve.

(Laughter)

Në fakt, po t'u heshësh një sy

In fact, if you have a look at the studies they were looking at,

studimeve në të cilat ata ishin fokusuar,

the material they were collecting and examining,

informacioni që ata po mblidhnin dhe shqyrtonin,

mund të shohni se të dyshuarit ishin të armatosur

you can see the suspects were only armed in about 15 percent of cases

vetëm në 15% të rasteve

where OC spray was used.

ku piper-djegësi ishte përdorur.

Gjatë kësaj periudhe përdorej në mënyrë rutinore,

It was routinely being used in this period,

and, of course, still is routinely used --

dhe akoma përdoret ashtu --

because there were no complaints about it,

sepse nuk kishte ankesa rreth përdorimit të tij,

të paktë jo brenda kontekstit të këtij studimi --

not within the context of this study, anyway --

përdorejj në mënyrë rutinore

it was routinely being used to deal with people who were violent,

për t'u ballafaquar me njerëz që ishin të dhunshëm,

potencialisht të dhunshëm,

who were potentially violent,

and also quite frequently used

dhe shpesh përdorej

për t'u ballafaquar me njerëz që

to deal with people who were simply passively noncompliant.

nuk bashkpunonin dhe nuk ndiqnin udhëzimet.

This person is not doing anything violent,

Ky person nuk po bën gjë të dhunshme,

but they just won't do what we want them to.

mirëpo thejsht nuk u binden urdhërave tanë.

They're not obeying the directions we're giving them,

Ata nuk u binden udhëzimeve tona,

andaj ne i sulmojmë me piper-djegës.

so we'll give them a shot of the OC spray -- that'll speed them up.

Kjo me siguri që do i bëjë të largohen që aty dhe cdo do përfundojmë si jo më mirë.

Everything will work out better that way.

This was something explicitly introduced

Kjo u paraqit pikërisht si

alternativë ndaj armëve zjarri,

to be an alternative to firearms,

mirëpo po përdoret në mënyrë rutinore

but it's being routinely used

për t'u ballafaquar me një varg

to deal with a whole range of other sorts of problems.

problemesh tjera.

Now one of the particular issues that comes up

Një prej çështjeve që lind

si shkak i përdorimit të armëve jo-vdekjeprurëse nga ana e ushtrisë --

with military use of nonlethal weapons --

and people actually say, "There might be some problems" --

dhe njerëz që pohojnë se është paraqitur ndonjë problem --

there's a couple of particular problems that get focused on.

ka disa probleme që bëhen qendra e vëmendjes.

Njëri prej këtyre problemeve

One of those problems is: nonlethal weapons may be used indiscriminately.

është se armët jo-vdekjeprurvse mund të përdoren pa dallim.

Një prej parimeve themelore të përdorimit të forcës nga ana e ushtrisë

One of the fundamental principles of military use of force

është se duhet të bësh dallime (diskriminosh).

is that you have to be discriminate;

Duhet të jesh i kujdesshëm ndaj kujt shtien.

you have to be careful about who you're shooting at.

Një prej problemeve që është sugjeruar të jetë i lidhur ngushtë me armë jo-vdekjeprurëse

So one of the problems suggested with nonlethal weapons

is that they might be used indiscriminately --

është fakti që mund të përdoren pa dallim --

që mund t'i përdorësh ndaj një grupi të gjërë njerëzish

that you would use them against a whole range of people,

ngase nuk ke nevojë të shqetësohesh edhe aq.

because you don't have to worry so much anymore.

Në fakt, një rast të vecantë

And in fact, one particular instance where I think that actually happens

ku mund ta vëresh këtë dukuri

was the Dubrovka Theater siege in Moscow in 2002,

ishte rasti i rrethimit të Teatrit të Dubrokvës në Moskë në vitin 2002,

which probably a lot of you, unlike most of my students at ADFA,

gjë për të cilën shumë prej jush, për dallim nga studentët e mi në ADFA,

jeni mjaft të rritur për ta mbajtur mend.

are old enough to remember.

Chechenët kishin marrë kontrollën mbi teatrin.

So, Chechens had come in and taken control of the theater.

Mbanin peng diku rreth 700 njerëz.

They were holding something like 700 people hostage.

Kishin liruar disa,

They'd released a bunch of people,

mirëpo akoma kishte 700 njerëz aty brenda që mbaheshin peng.

but they still had about 700 people hostage.

And the Russian military police special forces, "Spetsnaz,"

Pilicia speciale ushtarake e Rusisë,

forcat speciale, Spetsnaz,

came in and stormed the theater.

erdhën dhe sulmuan teatrin.

The way they did it was to pump the whole thing full of anesthetic gas.

Ata bënë këtë duke mbushur tërë teatrin me gaz anestetik

Më pas u kuptua

And it turned out that lots of the hostages died

që shumë prej pengjeve kishin vdekur

as a result of inhaling the gas.

si rezultat i thithjes së gazit.

It was used indiscriminately.

Në këtë rast ishte përdorur pa dallim.

They pumped the whole theater full of the gas.

Ata mbushën tërë teatrin me gaz.

And it's no surprise that people died,

Dhe nuk ështve befasishme që njerëzit vdiqën,

sepse nuk mund të llogaritet se cfarë sasie të këtij gazi

because you don't know how much gas each person is going to inhale,

do thithë secili njeri,

what position they'll fall in when they become unconscious, and so on.

në cfarë pozite do të alivanosen

kur humbin vetëdijen e kështu me rradhë.

There were, in fact, only a couple of people who got shot

Vetë dy njerëz u qëlluan

in this episode.

gjatë këtij rasti.

So when they had a look at it afterward,

Kur shqyrtuan situatën më pas,

there were only a couple of people who'd apparently been shot,

panë se vetëm dy njerëz

ishin qëlluar nga mbajtësit e pengjeve

by the hostage takers or by the police forces

ose ishin qëlluar nga forcat policore

trying to deal with the situation.

që po mundoheshin të futeshin brenda dhe të ballafaqoheshin me situatën.

Virtually everybody that got killed

Praktikisht të gjithë ata që gjetë vdekjen

got killed from inhaling the gas.

ishte për shkak të thithjes së gazit.

Numri i saktë i të vdekurve

The final toll of hostages is a little unclear,

është paksa i paqartë,

but it's certainly a few more than that,

mirëpo është më i madh nga ajo që raportuar.

because other people died over the next few days.

pasi disa njerëz vdiqën në ditët që vijuan.

Ky ishte një nga problemet që ata diskutuan

So this was one problem they talked about,

në raste kur këto lloj armësh përdoren pa dallim.

that it might be used indiscriminately.

A second problem people sometimes talk about

Problemi tjetër për të cilin flasin disa njerëz

rreth përdorimit të armëve jo-vdekjeprurëse nga ana e ushtrisë,

with military use of nonlethal weapons --

dhe që në të njëjtën kohë është tema kryesrore e debatit në konventën e armëve kimike,

and it's actually why, in the chemical weapons convention,

është e qartë që nuk mund të përdorësh agjentët për kontrollimin e turmave të trazuara

it's very clear that you can't use riot-control agents

sikur ato të ishin armë lufte,

as weapons of warfare --

problemi në këtë rast është se nganjëherë

is that it's seen that sometimes nonlethal weapons might be used

armët jo-vdekjeprurëse mund të përdoren, jo si alternativë ndaj forcës vdekjeprurëse,

not as an alternative to lethal force,

por si shtesë --

but as a lethal force multiplier:

that you use nonlethal weapons first,

meqë rast së pari përdoren armët jo-vdekjeprurëse

so your lethal weapons will actually be more effective.

duke u lënë hapësirë armëve vdekjeprurëse të përdoren në mënyrë më efektive.

Njerëzit që i vë në shënjestër

The people you'll be shooting at won't be able to get out of the way.

nuk do të mund të largohen që aty.

They won't be aware of what's happening, and you can kill them better.

Ata do hutohen shumë në kësi lloj situatash

andaj do të jetë më e lehtë ti vrasësh.

And that's exactly what happened here.

The hostage takers who had been rendered unconscious by the gas

Mbajtësit e pengjeve që ishin alivanosur nga gazi

nuk ishin dërguar në kujdestari,

were not taken into custody;

they were simply shot in the head.

por thejshtë ishin qëlluar në kokë.

So this nonlethal weapon was being used in this case

Kjo armë jo-vdekjeprurëse

u përdor si shumëzues i armëve vdekjeprurëse

as a lethal force multiplier,

në këtë rast

to make killing more effective in this particular situation.

për të rritur efikasitetin e vrasjeve

në këtë situatë.

Another problem I want to quickly mention

Një tjetër problem që dua ta përmend

ka të bëjë me menyrën se si njerëzit

is that there's a whole heap of problems

mësohen të përdorin

with the way people are actually taught to use nonlethal weapons,

armët jo-vdekjeprurëse

and get trained about them and then tested and so on.

se si trajnohen më pas, si vihen në provë, e kështu me rradhë.

Sepse këto armë vihen në provë në mjedise të sigurta.

Because they're tested in nice, safe environments,

Dhe njerëzit mësohen t'i përdorin në mjeside të sigurta

and are taught to use them in nice, safe environments --

like this, where you can see exactly what's going on.

si ky, ku mund ta shihni shumë qartë se cfarë po ndodhë,.

Personi që po liron piper-djegësin ka të mbathur një dorezë gome

The person spraying the OC spray is wearing a rubber glove

për t'u siguruar që nuk kontaminohen me atë.

to make sure they don't get contaminated, and so on.

Mirëpo piper-djegësit kurrë nuk përdoren në këtë mënyre.

But they're never used like that.

Në botën reale ata përdoren në këtë mënyrë,

They're used out in the real world,

si ky shembulli në Texas.

like in Texas, like this:

["Police Taser Great-Grandmother During Traffic Stop"]

Ky ishte rasti

I confess, this particular case was one that piqued my interest in this.

që më zgjoi kureshtjen rreth kësaj cështje.

It happened while I was working as a research fellow

Ndodhi përderisa po punoja si hulumtues në Akademinë Detare të SHBA-ve.

at the US Naval Academy.

Gjatë kësaj periudhe kishte disa raporte rreth një rasti

News reports started coming up about this situation,

ku një grua po grindej me një oficer policie.

where this woman was arguing with a police officer.

She wasn't violent.

Ajo nuk po sillej dhunshëm.

In fact, he was probably six inches taller than me,

Në fakt, ai ishte ndoshta 15 cm më i gjatë se unë,

dhe ajo ishte kaq e gjatë.

and she was about this tall.

And eventually she said to him,

Pas një kohe ajo i tha atij

"Well, I'm going to get back in my car."

"Do kthehem në veturën time tani."

And he says, "If you get back in your car, I'm going to tase you."

Dhe ai i thotë "Po qe se kthehesh në veturën tënde, do të të qëllojë me taser.``

Ai i përgjigjet ``Hë pra, jepi. Më qëllo.`` Dhe ai e qëlloi me taser.

And she says, "Oh, go ahead. Tase me." And so he does.

E tërë kjo u filmua nga videokamera

And it's all captured by the video camera

që gjendej në veturën e policisë.

running in the front of the police car.

Ajo ishte 72 vjecare,

So, she's 72.

dhe siç vërehet kjo ishte mënyra më e mirë për t'u sjellur me të.

And it's seen that this is the most appropriate way of dealing with her.

And there are other examples of the same sorts of things,

Ka edhe raste të tjera të ngjajshme

që të bëjnë të mendosh

where you think,

``A ë shtë kjo mënyra e duhur e përdorimit të armë ve jo-vdekjeprurëse?"

"Is this really an appropriate way to use nonlethal weapons?"

"Shefi i policisë qëllon vajzën 14 vjecare në kokë me taser"

"Police Chief Fires Taser into 14 year old Girl's Head."

"Ajo po ikte me vrap. Cfarë duhet të bëja unë ?"

"She was running away. What else was I suppose to do?"

(Qeshje)

(Laughter)

Or Florida:

Ose rasti në Florida:

"Police Taser 6-year-old Boy at Elementary School."

"Policia qëllon me taser një djalosh 6 vjecare në një shkollë fillore."

And they clearly learned a lot from it, because in the same district:

Ata morrën një mësim të mirë nga ky rast

sepse në të njëjtin qark,

"Police Review Policy After Children Shocked:

"Policia rishqyrton rregulloren pas rasteve të fëmijë ve që u shokuan me taser:

fëmija i dytë qëllohet me armë elektroshokuese (taser) brenda dy javësh."

2nd Child Shocked by Taser Stun Gun Within Weeks."

Same police district.

I njëjti qark policor.

Another child within weeks of Tasering the six-year-old boy.

Fëmija i dytë i qëlluar me taser pak javë pasi u qëllua 6 vjecari.

Në rast se mendoni

Just in case you think it's only going to happen in the United States,

se këto gjëra ndodhin vetëm në SHBA,

it happened in Canada as well:

mund të ju them se kjo ndodhi edhe në Kanada.

["Mounties Zap 11-year-old Boy"]

Një kolege e imja

And a colleague sent me this one from London:

më dërgoi këtë nga Londra (Kanadë).

["Arrested Man, 82, Shot with Taser"]

mirëpo rasti im më i preferuar nga të gjithë

But my personal favorite, I have to confess, does come from the US:

ka ndodhur në SHBA:

"Officers Taser 86-year-old Disabled Woman in her Bed."

Oficerët qëllojnë me taser një grua 86 vjecare me aftësi të kufizuara në shtratin e saj."

(Laughter)

U hodha një sy raporteve rreth këtij rasti.

I checked the reports on this one.

Isha shumë i befasuar.

I looked at it. I was really surprised.

Apparently, she took up a more threatening position in her bed.

Raportet deklaronin që ajo kishtë zënë një pozitë të rrezikshme në shtratin e saj.

(Qeshje)

(Laughter)

Nuk bëj shaka. Pikërisht ashtu thuhej në raport.

I kid you not, that's exactly what it said:

"Ajo zuri një pozitë më të rrezikshme në shtratin e saj."

"She took up a more threatening position in her bed."

Në rregull.

OK.

But I'd remind you --

Do ju rikujtoj se për cfarë po flas,

I'm talking about military uses of nonlethal weapons,

po flas për përdorimin e armëve jo-vdekjeprurëse nga ana e ushtrisë.

so why is this relevant?

Por cfarë rëndësie ka kjo?

Because police are actually more restrained in the use of force

Ka shumë rëndësi sepse policia janë më të kufizuar kur vie tek përdorimi i forcës

në krahasim me ushtrinë.

than the military are.

They're trained to be more restrained in the use of force

Ata janë të stërvitur në atë mënyrë që të jenë më të kufizuar se ushtria.

than the military are.

Ata janë të stërvitur që të mendojnë më shumë, të provojnë të qetësojnë situatën.

They're trained to think more, to try and De-escalate.

Po qe se ke kësi lloj problemesh me oficer policie që bartin armë jo-vdekjeprurëse,

So if you have these problems with police officers

with nonlethal weapons,

cfarë do ju bënte të mendonit

what on earth would make you think

se do ishte ndryshe me personel ushtarak?

it's going to be better with military personnel?

The last thing that I would like to say:

Dua ta përmbyll duke thënë

se kur jam duke u mbajtur fjalim policëve

When I'm talking to the police

about what a perfect nonlethal weapon would look like,

se si do dukej arma jo-vdekjeprurëse e përsosur,

ata thonë të njajtën gjë në mënyrë të pashmangshme.

they almost inevitably say the same thing.

Thonë," Duhet të jetë dicka e rrezikshme

They say, "It's got to be something that's nasty enough

that people don't want to be hit with this weapon.

aq sa të bëjë njerëzit që t'ia kenë frikën pak"

Nëse i kërcënon se do ta përdorësh,

So if you threaten to use it,

people are going to comply with it.

njerëzit do të binden,

But it's also going to be something

por në të njëjtën kohë duhet të jetë dicka që nuk

that doesn't leave any lasting effects."

lë efekte të përhershme."

Thënë ndyshe, arma jo-vdekjeprurvse e përsosur

In other words,

your perfect nonlethal weapon is something that's perfect for abuse.

është në të njëjtën kohë arma e përsosur për shpërdorim.

Cfarë do kishin bërë këta persona

What would these guys have done if they'd had access to Tasers,

po qe se do kishin qasje në tasers

or to a manned, portable version of the Active Denial System --

ose në një version të mbartshëm të

Sistemit Aktiv Mohues --

a small heat ray that you can use on people

një rreze nxehtësie e vogël që mund ta përdorësh në njerëz

and not worry about.

pa u brengosur.

So I think yes,

Andaj mendojë që ka mënyra

there may be ways that nonlethal weapons will be great in these situations,

të përdorimit të armëve jo-vdekjeprurëse që do jenë efikase në raste të këtilla,

por kjo shoqërohet poashtu edhe me një varg problemesh

but there's also a whole heap of problems

që duhet marrë parasysh.

that need to be considered as well.

Thanks very much.

Ju faleminderit.

(Applause)

(Duartrokitje)