Is your country at risk of becoming a dictatorship? Here's how to know | Farida Nabourema

Translator: Fatima Zeqiri Reviewer: Helena Bedalli

A few weeks ago,

Disa javë më parë,

somebody tweeted during the midterm elections in the United States

dikush postoi një tweet gjatë zgjedhjeve në Shtetet e Bashkuara

that Election Day should be made a holiday.

që Dita e Zgjedhjeve duhet të bëhet festë.

And I retweeted, saying,

Dhe unë ia bëra retweet duke thënë:

"Well, you're welcome to come to my country and vote.

"Paj, je i mirëseardhur të vish në shtetin tim dhe të votosh.

You'll get the whole week off to allow the military to count it."

Do ta kesh tërë javën të lirë që ushtria t'i numërojë votat."

I come from Togo, by the way.

Unë jam nga Togo, meqë ra fjala.

It is a beautiful country located in West Africa.

Eshtë një shtet i bukur në Afrikën Perëndimore.

There are some cool, interesting facts about my country.

Ka disa fakte interesante rreth shtetit tim.

Togo has been ruled by the same family for 51 years,

Togo udhëhiqet nga e njëjta familje për 51 vjet,

making us the oldest autocracy in Africa.

që na bën autokracinë më të vjetër në Afrikë.

That's a record.

Eshtë rekord.

We have a second-coolest record:

Dhe e kemi rekordin e dytë më të mirë:

we have been ranked three times as the unhappiest country on earth.

ne jemi rankuar tre herë si vendi më i palumtur në botë.

You are all invited.

Të gjithë jeni të ftuar.

(Laughter)

(Të qeshura)

So just to let you know,

Kështu që vetëm ta dini,

it's not very cool to live under an autocracy.

nuk është bukur të jetohet nën autokraci.

But the interesting thing is that I have met, throughout the course of my activism,

Por gjëja interesante është që kam takuar, gjatë aktivizmit tim,

so many people from different countries,

kaq shumë njerëz prej vendeve të ndryshme,

and when I tell them about Togo, their reaction is always,

dhe kur i tregoj për Togon, reagimi i tyre gjithnjë është,

"How can you guys allow the same people to terrorize you for 51 years?

"Si mund t'i lejoni ju njerëzit e njëjtë t'ju terrorizojnë 51 vite?

E di, disi, ju togolezët, duhet të jeni shumë të durueshëm."

You know, like, you Togolese, you must be very patient."

That's their diplomatic way of saying "stupid."

Ajo është mënyra e tyre diplomatike për të thënë "budallenj".

(Laughter)

(Të qeshura)

And when you live in a free country,

Dhe kur jeton në një shtet të lirë,

there's this tendency of assuming that those who are oppressed

është tendenca të besosh që ata që janë të shtypur

tolerate their oppression or are comfortable with it,

e tolerojnë shtypjen e tyre ose ndihen rehat me të,

and democracy is projected as a progressive form of governance

dhe demokracia është projektuar si formë progresive e qeverisjes

in such a way that those people who don't live under democratic countries

në mënyrë të tillë që ata njerëz që nuk jetojnë në vende demokratike

are seen as people who are not intellectually or maybe morally

shihen sikur njerëz që, intelektualisht ose ndoshta moralisht,

as advanced as others.

nuk janë aq të përparuar sa tjerët.

But it's not the case.

Por kjo nuk është çështja.

The reason why people have that perception

Arsyeja pse njerëzit e kanë atë mendim

has to do with the way stories are covered about dictatorships.

ka të bëjë me lajmet që bëhen rreth diktaturës.

In the course of my activism,

Gjatë aktivizmit tim,

I have had to interview with so many news outlets out there,

më është dashur të bëj plote intervista me portale të lajmeve,

and usually it would always start with, "What got you started?

dhe zakonisht do të fillonin me: "Cfarë të shtyu të fillosh?

What inspired you?"

Cfarë të inspiroi?"

And I reply, "I wasn't inspired. I was triggered."

Dhe unë përgjigjem: "Nuk isha e inspiruar. Isha e ndezur."

And it goes on. "Well, what triggered you?"

Dhe vazhdon. "Paj, cfarë të ndezi?"

And I go on about how my father was arrested when I was 13, and tortured,

Dhe unë vazhdoj të tregoj si babai im u arrestua kur isha 13 vjeç e u torturua,

all the history ... I don't want to get into details now,

tërë historine... Nuk dua të hyj në detaje tani,

because you'll start sleeping.

sepse do ju zërë gjumi.

But the thing is, at the end of the day, what interests them the most is:

Por qëliimi është që, në fund të ditës, çfarë i intereson më së shumti është:

How was he tortured?

Si e kanë torturuar?

For how many days? How many people died?

Sa ditë? Sa njerëz vdiqën?

They are interested in the abuse, in the killing,

Ata janë të interesuar në abuzimet, në vrasjet,

because they believe that will gain attention and sympathy.

sepse ata besojnë që ajo do të fitojë vëmendje dhe keqardhje.

But in reality, it serves the purpose of the dictator.

Por në të vërtetë, kjo i shërben qëllimit të diktatorit.

It helps them advertise their cruelty.

I ndihmon ta reklamojnë dhunën e tyre.

In 2011, I cofounded a movement I call "Faure Must Go,"

Në 2011, unë bashkë-themelova lëvizjen që e quaj "Faure duhet të shkojë,"

because Faure is the first name of our president.

sepse Faure është emri i presidentit tonë.

Togo is a French-speaking country, by the way,

Togo është shtet frëngjisht-folës, meqë ra fjala,

but I chose English because I had my issues with France as well.

por unë zgjodha anglishtën sepse kisha problemet e mia me Francën poashtu.

But then --

Por atëherë --

(Laughter)

(Të qeshura)

But then, when I started Faure Must Go,

Por atëherë, kur e nisa Faure Duhet Të Shkojë,

I made a video, and I came on camera,

unë bëra një video, dola para kamerës,

and I said, "Well, Faure Gnassingbé, I give you 60 days to resign as president,

dhe thashë, "Mirë, Faure Gnassingbé, të jap 60 ditë të tërhiqesh nga presidenca,

because if you don't,

sepse nëse nuk e bën,

we the youth in Togo will organize and we will bring you down,

ne, rinia e Togos, do të organizohemi dhe do të të hedhim poshtë,

because you have killed over 500 of our countrymen

sepse ti ke vrarë mbi 500 bashkështetas tanë

to seize power when your father died.

ta mbashë fuqinë pasi ati yt vdiq.

We have not chosen you.

Ne nuk të kemi zgjedhur.

You are an imposter, and we will remove you."

Ti je mashtrues dhe ne do të të largojmë."

But I was the only known face of the movement.

Por unë isha e vetmja fytyrë e njohur e lëvizjes.

Why? Because I was the only stupid one.

Pse? Sepse unë isha e vetmja e marrë.

(Laughter)

(Të qeshura)

And the backlashes followed.

Dhe reagimi filloi.

My family started receiving threats.

Familja ime filloi të merrte kërcënime.

My siblings called me one morning.

Vëllezërit dhe motrat e mia më thirrën një mëngjes.

They said, "You know what?

Thanë, "A di cka?

When they come here to kill you, we don't want to die with you,

Kur vijnë këtu të të vrasin, ne nuk duam të vdesim me ty,

so move out."

kështu që largohu."

So yes, I moved out.

Kështu që unë u largova.

And I'm so angry at them, so I haven't talked to them in five years.

Dhe po, jam e zemëruar me ta, dhe nuk i kam folur prej 5 vjetësh.

Anyway, moving forward ...

Nejse, vazhdojmë...

For the past nine years, I have been working with countries

Gjatë nëntë viteve të fundit, unë kam punuar me shtete

to raise awareness of Togo,

qe ta rris vetëdijen për Togon,

to help the people of Togo overcome their fear

t'i ndihmoj njërëzit e Togot ta tejkalojnë frikën e tyre

so they, too, can come and say they want change.

që ata gjithashtu të dalin e të thonë që duan ndryshim.

I have received a lot of persecution

Unë jam persekutuar e keqtrajtuar shumë

that I cannot disclose,

që nuk mund ta tregoj,

a lot of threats, a lot of abuse,

shumë kërcënime, shumë abuzime,

psychologically.

psikologjisht.

But I don't like talking about them,

Por mua nuk më pëlqen të flas për to,

because I know that my job as an activist is to mobilize,

sepse e di që puna ime si aktiviste është të mobilizoj,

is to organize,

të organizoj,

is to help every single Togolese citizen understand that, as citizens,

ta ndihmoj cdonjërin qytetar togolas të kuptojë që, si qytetarë,

we hold the power,

ne kemi fuqinë,

we are the boss and we decide.

ne jemi shefi dhe ne vendosim.

And the punishment that the dictators are using to intimidate them

Dhe ndëshkimet që diktatorët përdorin për të na frikësuar

must not prevent us from getting what we want.

nuk duhet të na ndalin për të arritur atë që duam.

That is why I said it is very important to cover the stories of activists

Për këtë arsye thashë që është e rëndësishme të trajtohen ngjarjet e aktivistëve

in the way that it helps mobilize people,

në mënyrë që ta ndihmojë mobilizimin e njerëzve,

not in the way that it helps deter their action

jo në mënyrë që ndihmon frenimin e veprimit të tyre

and force even more their subjugation to the oppressive system.

dhe t'i shtyjë më thellë drejt nënshtrimit ndaj sistemit shtypës.

During these years that I've been an activist,

Gjatë këtyre viteve që unë kam qenë aktiviste,

ka pasur ditë kur kam dashur të dorëzohem sepse nuk mund të duroja më.

there are days that I felt like quitting because I couldn't take it.

Well then, what kept me going?

Po atëherë, cfarë më mbante?

The one thing that kept me going:

Gjëja e vetme që më mbante ishte:

I remember the story of my grandfather,

më kujtohej ngjarja e gjyshit tim,

and how he used to walk 465 miles from his village to the city,

dhe si ai ecte 748 km nga fshati i tij në qytet,

just to protest for independence.

vetëm të protestojë për pavarësi.

Then I remember the sacrifice of my father,

Pastaj më kujtohet sakrifica e babait tim,

who was tortured so many times

që është torturuar aq herë

for daring to protest against the regime.

për shkak të guximit të protestojë kundër regjimit.

Back in the '70s, they would write pamphlets

Në vitet 70të, ata shkruanin pamflete

to raise awareness on the dictatorship,

të zgjonin vetëdijen mbi diktaturën,

and because they couldn't afford to make copies,

dhe sepse nuk ishin në gjendje financiare të bënin kopje,

they would reproduce the same pamphlet 500 times each

ato do të riprodhonin pamfletat e njëjta 500 herë secilën

and distribute them.

dhe i shpërndanin.

It got to a point where the military knew their handwriting,

Erdhi deri në atë pikë që ushtria ia dinte shkrimin,

so as soon as they stumbled upon one, they'd go and get them.

kështu që sa herë i binte ndonjëra në dorë, shkonin dhe i merrnin.

But I look at that and I'm like, you know, today you have a blog.

Por mua më kujtohet ajo dhe, e di, sot ka blogje.

I don't have to copy the same thing 500 times.

S'kam nevojë ta kopjoj të njëjtën gjë 500 herë.

I blog and thousands of people read it.

Unë blogoj dhe mijëra njerëz e lexojnë.

By the way, in Togo, they like calling me the WhatsApp girl,

Meqë ra fjala, në Togo, ata më quajnë vajza e WhatsApp-it,

because I am always on WhatsApp attacking the government.

sepse gjithmonë jam në WhatsApp duke e sulmuar qeverinë.

(Laughter)

(Të qeshura)

So it's much easier.

Kështu që është shumë më e lehtë.

When I'm angry at the government, I just make an angry note,

Kur jam e zemëruar me qeverinë, unë thjesht e bëj një njoftim të zemëruar,

and I send it out and thousands of people share it.

dhe e dërgoj dhe mijëra njerëz e lexojnë.

I'm rarely this composed. I'm always angry, by the way.

Rrallë jam kaq e përmbajtur. Gjithmonë jam e zemëruar, meqë ra fjala.

(Laughter)

(Të qeshura)

(Applause)

(Duartrokitje)

So I was talking about the necessity to showcase our stories,

Doja të flisja rreth domosdoshmërisë që të tregohen ngjarjet tona,

because when I think about the sacrifices that were made for us,

sepse kur mendoj për sakrificat që janë bërë për ne,

it helped me keep going.

më ndihmon të vazhdoj.

One of the very first actions of our Faure Must Go movement

Njëri prej veprimeve të para të lëvizjes tonë Faure Duhet Të Shkojë

was to come up with a petition, asking citizens to sign

ishte të nisim një peticion. I kërkuam qytetarëve ta nënshkruajnë

so that we can demand new elections, as the constitution allows.

që të mund të kërkojmë zgjedhje, si lejon kushtetuta.

Njerëzit frikësoheshin ta vendosnin emrin e tyre

People were scared to put their names

because, they said, they don't want to get in trouble.

sepse, ata thanë, nuk donin t'i bënin vetës probleme.

Even in the diaspora, people were scared.

Edhe në diasporë njerëzit ishin të frikësuar.

They were like, "We have family at home."

Ata thoshin, "Ne kemi familje në shtëpi."

But there was this woman who was in her 60s.

Por ishte një grua në të 60-tat.

When she heard about it, she took the petition,

Kur dëgjoi për të, ajo mori peticionin,

and she went home,

shkoi shtëpi më shtëpi,

and by herself she collected over 1,000 [signatures].

dhe vet mblodhi mbi 1,000 nënshkrime.

That inspired me so much, and I was like,

Ajo më inspiroi aq shumë dhe thashë,

if a 60-year-old that has nothing more to gain in this regime

nëse një 60 vjecare që s'ka asgjë më për të përfituar nga ky regjim

can do this for us, the young ones,

mund ta bëjë këtë për ne të rinjtë,

then why should I quit?

atëherë pse duhet të dorëzohem unë?

It is the stories of resistance, the stories of defiance,

Jane ngjarjet e rezistences, ngjarjet e kundërshtimeve,

the stories of resilience,

ngjarjet e ripërtëritjes,

that inspire people to get involved,

që inspirojnë njerëzit të përfshihen,

not the stories of abuse and killings and hurt,

jo ngjarjet e abuzimit dhe vrasjeve dhe dhimbjes,

because as humans, it's only natural for us to be scared.

sepse si njerëz, është natyrale që të frikësohemi.

I would like to share with you a few characteristics of dictatorships

Do të doja të ndaja me ju disa karakteristika të diktatures

so that you can assess your own country

që të mund ta vlerësoni shtetin tuaj

and see if you are also at risk of joining us.

dhe të shihni mos jeni në rrezik të na bashkangjiteni.

(Laughter and cheers)

(Të qeshura)

(Applause)

(Duartrokitje)

Number one thing to look at: concentration of power.

Gjëja e pare që duhet shikuar: koncentrimi i pushtetit.

Is the power in your country concentrated in the hands of a few, an elite?

A është fuqia e shtetit tuaj e përqëndruar në duart e disave, një elite?

It can be a political elite, ideological elite.

Mund të jetë elite politike, elite ideologjike.

And you have a strongman,

Dhe ju keni një njeri të fortë,

because we always have one guy who is presented as the messiah

sepse ne gjithmone kemi një njeri që prezantohet dikur profet

who will save us from the world.

që do të na shpëtoje nga kjo botë.

The second point is propaganda.

Pika e dytë është propaganda.

Dictators feed on propaganda.

Diktatorët ushqehen me propagandë.

They like giving the impression that they are the saviors,

Atyre u pëlqen të japin përshtypjen që ata janë shpëtimtare,

and without them, the country will fall apart.

dhe pa ata shteti do të bjerë poshtë.

And they are always fighting some foreign forces, you know?

Dhe ata luftojnë gjithmonë forca të jashtme, e di?

The Christians, the Jewish, the Muslims,

Të krishteret, hebrenjtë, muslimanët,

the voodoo priests are coming for you.

priftërinjtë vudu që do vijnë për ty.

The Communists, when they get here, we'll all be broke.

Komunistët, kur të vijnë këtu, të gjithë do jemi trokë.

These kinds of things.

Këto lloj gjërash.

And our president, in particular, he fights pirates.

Dhe presidenti ynë, në vecanti, ai lufton piratët.

(Laughter)

(Të qeshura)

I am very serious.

Jam shume serioze.

Vitin e kaluar, ai bleu një anije që vlen 13 milion dollare për t'i luftuar piratet,

Last year, he bought a boat that's 13 million dollars to fight pirates,

and 60 percent of our people are starving.

dhe 60 përqind e njerëzve tanë vdesin urie.

So they are always protecting us from some foreign forces.

Kështu që ata gjithmone na mbrojne ne nga ndonjë forcë e jashtme.

And this leads to point three: militarization.

Dhe kjo na qon tek pika e tretë: militarizimi.

Dictators survive by instigating fear,

Diktatorët mbijetojnë duke ngjallur frikë,

and they use the military to suppress dissident voices,

dhe përdorin ushtrinë për të mposhtur zërat disidente,

even though they try to give the impression

edhe pse ata mundohen ta japin përshtypjen

that the military is to protect the nation.

që ushtria shërben për të mbrojtur popullin.

And they suppress institutions and destroy them

Dhe ata shtypin institucionet dhe i shkatërrojnë

so that they don't have to be held accountable.

që të mos marrin përgjegjësinë.

So do you have a heavily militarized country?

A ke shtet të armatosur fort?

And this leads to point four, what I call human cruelty.

Që na con tek pika katër, cka unë e quaj dhunë njerëzore.

You know when we talk about animals,

E di kur flasim për kafshët,

we say animal cruelty when animals are abused,

themi dhunë ndaj kafshëve, kur kafshët abuzohen,

because there's no charter acknowledged by the UN

sepse nuk ka kartë të njohur nga UN

saying animal rights charter.

të quajtur Të drejtat e kafshëve.

Point one: all animals are created equal. So you don't have that.

Pika nje: të gjitha kafshët janë krijuar të barabarta. Nuk e ke ate.

So whenever animals are abused, we say animal cruelty.

Kështu që sa here abuzohen kafshët, ne themi dhunë ndaj kafshëve.

But when it comes to humans, we say human rights abuses,

Por kur vjen puna te njerëzit, ne themi abuzim i të drejtave njerëzore,

because we assume that all humans have rights.

sepse ne supozojmë që të gjithë njerëzit kanë të drejta.

But some of us are actually still fighting for our right to have rights.

Por disa prej nesh ende luftojmë për të drejtën tonë për të pasur të drejta.

So in that condition, I don't talk about human rights abuse or violation.

Në këto kushte, unë nuk flas për abuzimin e te drejtave njerëzore, apo shkeljen e tyre.

When you live in a country and you have an issue with the president

Kur jeton në një shtet dhe ke problem me presidentin

and the worst thing that can happen is he bans you from the presidency,

dhe gjëja më e keqe që mund të ndodhë është që ai t'ju ndalojë presidencën,

you are lucky.

ti je me fat.

When you come to my country and have an issue with the president,

Kur ti vjen në shtetin tim dhe ke problem me presidentin,

you just run, disappear; you vanish from the universe,

duhet të vraposh, zhdukesh; largohesh nga gjithësia,

because they can still find you in Turkey.

sepse ata ende mund të të gjejnë edhe në Turqi.

So people like myself, we don't get to live in Togo anymore.

Kështu që njerëzit si unë, nuk mund të jetojnë në Togo më.

And people like myself,

Dhe njerëzit si unë,

we don't get to live in the same place for more than a month,

ne nuk mund të jetojmë në të njejtin vend me shumë se një muaj,

because we don't want to be traced.

sepse nuk duam të na gjejnë.

The way they abuse people,

Mënyra sesi abuzojnë njerëzit,

the type of cruelty that happens in all impunity under dictatorships

lloji i dhunës që ndodh në të githa shkeljet nën diktaturë

are beyond human imagination.

janë përtej imagjinatës njerëzore.

The stories of some of the activists that were killed,

Ngjarjet e disa aktivistëve që jane vrarë,

their bodies dumped in the sea,

trupat e tyre të hedhur në det,

that were tortured

që ishin torturuar,

to the point where they lost their hearing or their sight --

deri në atë pikë që humbën shikimin apo dëgjimin --

those stories still haunt me.

ato ngjarje ende më percjellin.

And sometimes, as an activist,

Dhe ndonjëherë, si aktiviste,

I am less concerned about dying than how it will happen.

jam më pak e brengosur rreth vdekjes, sesa si do të ndodhë.

Sometimes I just sit down and I imagine all scenarios.

Ndonjëherë ulem dhe i mendoj të gjithë skenarët e mundshëm.

What are they going to do? Are they going to cut my ears first?

Cfarë do të bëjne ata? A do të m'i presin veshët së pari?

Or are they going to cut my tongue because I'm always insulting them?

Ose do të ma presin gjuhën sepse gjithmonë i ofendoj?

It sounds cruel, but it is the reality.

Tingëllon e ashpër, por është realiteti.

We live in a very cruel world.

Jetojmë në një botë të dhunshme.

Dictators are cruel monsters,

Diktatorët janë perbindësha te dhunshëm,

and I am not saying it to be nice.

dhe nuk po e them të tingëllojë mirë.

So yes, that is the final characteristic.

Dhe po, kjo është karakteristika e fundit.

The list goes on,

Lista vazhdon,

but that's the final thing that I want to share about autocracies,

por kjo është gjëja e fundit që dua të ndaj rreth autokracive,

so that you look at your country and see if there are risks there.

që ta shikoni shtetin tuaj dhe të shihni a ka rreziqe aty.

It is important that you acknowledge the gains of freedom that you have today,

Eshtë e rëndësishme t'i vëreni përparësitë e lirisë që keni sot,

because some people had to give their lives for you to have it.

sepse disa njerëz e kanë dhënë jetën që ju ta keni.

So don't take this for granted.

Mos e merrni si të sigurtë.

But then at the same time, you also need to know

Por në te njëjtën kohë, gjithashtu duhet të dini

that no country is actually destined to be oppressed,

që asnjë shtet nuk është i destinuar të jetë i shtypur,

while at the same time,

kur gjatë të njëjtës kohë,

no country or no people are immune to oppression and dictatorship.

asnje shtet nuk eshte imun ndaj shtypjes dhe diktaturës.

Thank you.

Ju falemnderit.

(Applause)

(Duartrokitje)