Is your country at risk of becoming a dictatorship? Here's how to know | Farida Nabourema

Translator: Zeyar Htun Reviewer: Myo Aung

A few weeks ago,

ပြီးခဲ့တဲ့အပတ်တွေတုန်းက

somebody tweeted during the midterm elections in the United States

အမေရိကန် ကြားကာလရွေးကောက်ပွဲမှာ တစ်ယောက်က အခုလို တွိဒ်ပါတယ်

that Election Day should be made a holiday.

ရွေးကောက်ပွဲနေ့ကို အားလပ်ရက်လို့ သတ်မှတ်သင့်ပါတယ်တဲ့။

And I retweeted, saying,

အဲဒါကို ကျမပြန်တွိဒ်လိုက်တယ်၊

"Well, you're welcome to come to my country and vote.

"တို့နိုင်ငံမှာ မဲလာထည့်ပါ စစ်တပ်မှ အဲဒီမဲကိုရေလို့ရအောင်

You'll get the whole week off to allow the military to count it."

တပတ်လုံးအနားယူခွင့်ပေးမှာပါ။"

I come from Togo, by the way.

စကားမစပ် ကျမက တိုဂိုကပါ။

It is a beautiful country located in West Africa.

အနောက်အာဖရိကထဲက လှပတဲ့နိုင်ငံပါ။

There are some cool, interesting facts about my country.

ကျမနိုင်ငံအကြောင်း စိတ်ဝင်စားဖို့ ကောင်းတဲ့အချက်တွေရှိကြတယ်။

Togo has been ruled by the same family for 51 years,

တိုဂိုကို မိသားစုတစ်ခုတည်းက အုပ်ချုပ်တာ ၅၁ နှစ်ရှိလာလို့

making us the oldest autocracy in Africa.

အာဖရိမှာ သက်တမ်းအရှည်ဆုံး သက်ဦးဆံပိုင်စနစ်ဖြစ်လာစေပါတယ်။

That's a record.

တကယ့်စံချိန်ပါ။

We have a second-coolest record:

ဒုတိယ စံချိန်ကတော့-

we have been ranked three times as the unhappiest country on earth.

ကမ္ဘာပေါ်မှာ စိတ်မချမ်းသာဆုံးနိုင်ငံ ဆိုပြီး သုံးခါ သတ်မှတ်ခံခဲ့ရတယ်။

You are all invited.

အားလုံးကို လာဖို့ ဖိတ်ပါတယ်နော်။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

So just to let you know,

ဒီတော့ ရှင်တို့ကို သိစေချင်တာက

it's not very cool to live under an autocracy.

ဒီလိုစနစ်အောက်မှာ နေရတာ မကောင်းလှဘူး ဆိုတဲ့အကြောင်းပါ။

But the interesting thing is that I have met, throughout the course of my activism,

ကျမတက်ကြွ လှုပ်ရှားချိန် တစ်လျှောက်လုံး သိလာရတဲ့ စိတ်ဝင်စားစရာအချက်က

so many people from different countries,

နိုင်ငံ အမျိုးမျိုးမှ လူအများအပြားတို့ကို

and when I tell them about Togo, their reaction is always,

တိုဂိုအကြောင်း ကျမပြောရင် သူတို့ တုံ့ပြန်ပုံက

"How can you guys allow the same people to terrorize you for 51 years?

"လူတစ်ချို့တို့အား ကိုယ့်ကို ၅၁ နှစ်လုံး အကြမ်းဖက်နေတာကို ဘယ်လို့ခံနိုင်တာလဲပေါ့။

ကြည့်ရတာ ခင်ဗျားတို့ တိုဂိုသားတွေ သိပ်ကို သည်းခံနိုင်ကြပုံရတယ်။"

You know, like, you Togolese, you must be very patient."

That's their diplomatic way of saying "stupid."

အဲဒါကတော့ သံတမန်လေသံမျိုးနဲ့ "ငတုံး" လို့ ဆိုတာပါပဲ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

And when you live in a free country,

ကိုယ်က လွတ်လပ်တဲ့နိုင်ငံမှာ နေတဲ့အခါ၊

there's this tendency of assuming that those who are oppressed

အဖိနှိပ်ခံနေရသူတွေဟာ သူတို့ဖိနှိပ်ခံနေ ရတာကို သည်းခွင့်လွတ်ကြတယ်လို့

tolerate their oppression or are comfortable with it,

ယူဆနိုင်ဖွယ်ရာ ရှိနိုင်ပြီး၊

and democracy is projected as a progressive form of governance

ဒီမိုကရေစီကို ကျတော့ တိုးတက်တဲ့အုပ်ချုပ် မှုပုံစံမျိုးဖြစ်တာကို တင်ဆက်ကြပုံက

in such a way that those people who don't live under democratic countries

ဒီမိုကရေစီ မထွန်းကားတဲ့နိုင်ငံမှာ နေထိုင်ကြတဲ့ ပြည်သူတွေဟာ

are seen as people who are not intellectually or maybe morally

ထွန်းကားတဲ့နိုင်ငံတွေမှာ နေထိုင်သူတွေလောက် ဉာဏအား၊ ကိုယ်ကျင့်အား အဆင့်အတန်း

as advanced as others.

မမြင့်မားကြဘူးလို့ အမြင်ခံကြရပါတယ်။

But it's not the case.

ဒါပေမဲ့ အခုဖြစ်ရပ်က တမျိုးပါ။

The reason why people have that perception

လူတွေ ဒီလိုခံယူမြင်ကြတဲ့ အကြောင်းရင်းက

has to do with the way stories are covered about dictatorships.

အာဏာရှင်စနစ် အကြောင်းပြောကြတဲ့ ဇာတ်လမ်းပုံစံတွေကြောင့်ပါ။

In the course of my activism,

ကျမ တက်ကြွလှုပ်ရှားချိန် တစ်လျှောက်လုံး

I have had to interview with so many news outlets out there,

သတင်းဌာနပေါင်းစုံရဲ့ တေွ့ဆုံမေးမြန်းတာ ခံခဲ့ရဖူးပါတယ်။

and usually it would always start with, "What got you started?

ပုံမှန်အားဖြင့် သူတို့စမေးတဲ့မေးခွန်းက ဘာ့ကြောင့် ဒါကို စလုပ်ဖြစ်ခဲ့တာလဲ။

What inspired you?"

ခင်ဗျားကို လှုံ့ဆော်ခဲ့တာ ဘာများလဲ။"

And I reply, "I wasn't inspired. I was triggered."

"လှုံ့ဆော်ခံခဲ့ရတာ မဟုတ်ဘဲ၊ကျမရဲ့ ဘဝက ၏ စနက်မီးပျိုးပေးလိုက်တာပါ"- ကျမဖြေတယ်။

And it goes on. "Well, what triggered you?"

ဆက်ပြီး သူတို့ မေးကြတာက - စနက်မီးပျိုးပေးခဲ့တာက ဘာလဲ။

And I go on about how my father was arrested when I was 13, and tortured,

ကျမ ၁၃ နှစ် အရွယ်မှာ အဖေ အဖမ်းခံခဲ့ရပြီး နှိပ်စက်ခံခဲ့ရတာကအစ

အကြောင်းစုံပေါ့ ကျမပြောပြတယ်၊ အခုတော့ ခရေစေ့တွင်းကျ မပြောချင်ဘူးနော်၊

all the history ... I don't want to get into details now,

အားလုံး အိပ်ပျော်သွားမှာစိုးလို့ပါ။

because you'll start sleeping.

But the thing is, at the end of the day, what interests them the most is:

ဒါပေမဲ့ ပြောစရာအချက်က နောက်ဆုံးမှာ သူတို့ စိတ်အဝင်စားဆုံး အချက်က-

အဖေ့ကို ဘယ်လိုနှိပ်စက်ခဲ့ကြတာလဲ။

How was he tortured?

For how many days? How many people died?

ဘယ်နှစ်ရက် ကြာခဲ့လဲ။ လူဘယ်လောက်သေခဲ့ကြလဲ။

They are interested in the abuse, in the killing,

သူတို့ စိတ်ဝင်စားနေကြတာက သတ်ဖြတ်မှုတွေ၊ နှိပ်စက်မှုတွေပါ၊

because they believe that will gain attention and sympathy.

အဲဒါတွေကို လူတွေအာရုံစိုက်ကြတယ်၊ စာနာလာမယ်လို့ ယုံကြည်ကြလို့ပါ။

But in reality, it serves the purpose of the dictator.

အမှန်တော့ အဲဒါက အာဏာရှင်ရဲ့ အကျိုးကို ဆောင်ပေးနေသလိုပါပဲ။

It helps them advertise their cruelty.

သူတို့ရဲ့ရက်စက်မှုကို ကူကြော်ငြာ ပေးနေတာမျိုးပါပဲ။

In 2011, I cofounded a movement I call "Faure Must Go,"

"Faure Must Go" ဆိုတဲ့လှုပ်ရှားမှုကို ၂၀၁၁ မှာ ကျမ ပူးတွဲစတင်ခဲ့တယ်။

because Faure is the first name of our president.

Faure ဆိုတာ ကျမတို့ သမ္မတရဲ့ရှေ့နာမည်မို့လို့ပါ။

Togo is a French-speaking country, by the way,

ဒါနဲ့၊ စကားမစပ်၊ တိုဂိုက ပြင်သစ်စကား ပြောတဲ့နိုင်ငံပါ။

but I chose English because I had my issues with France as well.

ဒါပေမဲ့ ကျမကတော့ ပြင်သစ်နဲ့ အစေးမကပ်လို့ အင်္ဂလိပ်စာကိုပဲရွေးခဲ့တာ။

But then --

ဒါပေမဲ့ အဲဒီနောက်

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

But then, when I started Faure Must Go,

Faure Must Go ကို ကျမ စတော့

I made a video, and I came on camera,

ကင်မရာရှေ့ထိုင်ပြီး ဗီဒီယိုတစ်ခုလုပ်တယ်၊

and I said, "Well, Faure Gnassingbé, I give you 60 days to resign as president,

"ကောင်းပြီ၊ Faure Gnassingbé၊ သမ္မတအဖြစ် ကနေ နုတ်ထွက်ပေးဖို့ ရက် ၆၀ ပေးမယ်၊

because if you don't,

ရှင် နုတ်မထွက်ဘူးဆိုရင်တော့၊

we the youth in Togo will organize and we will bring you down,

ကျမတို့ တိုဂိုက လူငယ်တွေ စုဝေးပြီး ရှင့်ကို ဖြုတ်ချပစ်ကြမယ်၊

because you have killed over 500 of our countrymen

ဘာ့ကြောင့်လဲဆို ရှင့်ဖခင် ဆုံးစဉ် ရှင် အာဏာယူတော့ ကျမတို့နိုင်ငံသား

to seize power when your father died.

အယောက် ၅၀၀ ကျော်ကို ရှင်သတ်ခဲ့လို့ပါ။

We have not chosen you.

ကျမတို့ ရှင့်ကို ရွေးခဲ့ကြတာ မဟုတ်ဘူး။

You are an imposter, and we will remove you."

ကိုယ့်ဘာသာတက်လာတဲ့ ရှင့်ကို ကျမတို့ ဖယ်ရှားကြမယ်။"

But I was the only known face of the movement.

လှုပ်ရှားမှုမှာ မျက်နှာသိဆိုလို့ ကျမတစ်ဦးတည်းပါ။

Why? Because I was the only stupid one.

ဘာကြောင့်လဲဆို ကျမက တစ်ဦးတည်းသောမိုက်မဲသူမို့ပါ

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

And the backlashes followed.

အဲဒီနောက် တုံ့ပြန်မှုတွေ ရလာတယ်။

My family started receiving threats.

ကျမ မိသားစု ခြိမ်းခြောက်ခံလာရတယ်။

My siblings called me one morning.

တမနက်တော့ မွေးချင်းတွေက ကျမကို ဖုန်းဆက်တယ်။

They said, "You know what?

သူတို့ပြောတာက "နင်သိလား

When they come here to kill you, we don't want to die with you,

သူတို့ နင့်ကို သတ်ဖို့ ဒီကိုလာကြရင် နင်နဲ့အတူ ငါတို့ မသေချင်ဘူး၊

so move out."

ဒီနေရာက ထွက်သွားပါ။"

So yes, I moved out.

အဲဒါနဲ့၊ ကျမ နေရာ ပြောင်းခဲ့ရတယ်။

And I'm so angry at them, so I haven't talked to them in five years.

ကျမ သူတို့ကို စိတ်ဆိုးလွန်းလို့ ၅ နှစ်လောက် စကားမပြောဘူး

Anyway, moving forward ...

ဘာပဲဖြစ်ဖြစ် ရှေ့ဆက်သွားနေခဲ့တယ် ...

For the past nine years, I have been working with countries

ပြီးခဲ့တဲ့ ၉ နှစ်အတွင်း တိုဂိုမှာ အသိပညာမြှင့်ဖို့

to raise awareness of Togo,

တိုဂိုပြည်သူတွေရဲ့ အကြောက်တရားပျောက်စေဖို့

to help the people of Togo overcome their fear

ကျမ နိုင်ငံတွေနဲ့အလုပ်လုပ်တယ်၊

so they, too, can come and say they want change.

ဒါမှ သူတို့လည်း ပါလာပြီး အပြောင်းအလဲကို လိုချင်လာကြမှာပါ။

I have received a lot of persecution

ကျမ ထုတ်မပြောနိုင်လောက်အထိ

that I cannot disclose,

နှိပ်စက်မှုတွေ၊ ခြိမ်းခြောက်မှုတွေ၊

a lot of threats, a lot of abuse,

အကြမ်းဖက်မှုတွေ ခံခဲ့ရတယ်၊

psychologically.

စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာရောပေါ့။

ဒါပေမဲ့ ကျမ အဲဒါတွေ ပြောရတာ မကြိုက်ပါဘူး၊

But I don't like talking about them,

because I know that my job as an activist is to mobilize,

တက်ကြွသူတစ်ယောက်ရဲ့အလုပ်က စည်းရုံးနိုင်ဖို့

is to organize,

စုစည်းနိုင်အောင်လုပ်ဖို့

is to help every single Togolese citizen understand that, as citizens,

နိုင်ငံသားတိုင်းအနေနဲ့ တို့က နိုင်ငံအာဏာကို ပိုင်တယ်၊

ကျမတို့ကမှ အကြီးအကဲဖြစ်ပြီး

we hold the power,

we are the boss and we decide.

ဆုံးဖြတ်ကြမှာကို တိုဂိုပြည်သူတိုင်း နားလည်စေဖို့ပါ။

And the punishment that the dictators are using to intimidate them

သူတို့ လန့်ဖြန့်သွားအောင် အာဏာရှင်တွေ သုံးနေတဲ့ပြစ်ဒဏ်က

must not prevent us from getting what we want.

ကျမတို့လိုချင်တာရအောင် မဟန့်တားနိုင်ပါဘူး။

That is why I said it is very important to cover the stories of activists

ဒါ့ကြောင့် တက်ကြွလှုပ်ရှားသူတွေရဲ့ ဒီလိုအကြောင်းဖော်ပြဖို့ သိပ်အရေးကြီးတယ်၊

in the way that it helps mobilize people,

သူတို့လူတွေကို ဘယ်လိုစည်းရုံးတယ်၊

not in the way that it helps deter their action

သူတို့အလုပ်ကို အဟန့်အတားမဖြစ် စေတဲ့ပုံစံနဲ့ပေါ့၊

and force even more their subjugation to the oppressive system.

ဖိနှိပ်ခံစနစ်ထဲကို ဘယ်လို သွတ်သွင်းကြတဲ့ အကြောင်း ပိုပြောပြရပါတယ်။

During these years that I've been an activist,

ကျမ တက်ကြွလှုပ်ရှားချိန် တစ်လျှောက်လုံး

there are days that I felt like quitting because I couldn't take it.

ရင်မဆံ့လို့ မလုပ်တော့ဘူးလို့ ဆုံးဖြတ်တဲ့နေ့တွေရှိမိတယ်။

Well then, what kept me going?

ကျမကို ဘာက ဆက်လုပ်စေလဲဆိုတော့၊

The one thing that kept me going:

ကျမဆက်လုပ်ရတဲ့ တစ်ခုတည်းသောအကြောင်းက-

I remember the story of my grandfather,

ကျမအဖိုးအကြောင်းကို သွားသတိရတယ်၊

and how he used to walk 465 miles from his village to the city,

လွတ်လပ်ရေးအတွက် ဆန္ဒပြဖို့ သူ့ရွာကနေ မြို့အထိ

just to protest for independence.

သူ ၄၆၅ မိုင်လမ်းလျှောက်ခဲ့တယ်။

Then I remember the sacrifice of my father,

ပြီးတော့ ကျမအဖေရဲ့စွန့်လွှတ်မှု၊

who was tortured so many times

အာဏာရှင်ကို ဆန့်ကျင်ရဲတဲ့အတွက်

for daring to protest against the regime.

အကြိမ်ကြိမ်နှိပ်စက်ခံခဲ့ရမှုတို့ပါ။

Back in the '70s, they would write pamphlets

အာဏာရှင် ဆန့်ကျင်ရေး လက်ကမ်းစာဆောင်တွေကို

to raise awareness on the dictatorship,

၇၀ ပြည့်နှစ်တွေတုန်းက သူတို့လက်နဲ့ရေးကြတယ်၊

and because they couldn't afford to make copies,

မိတ္ထူကူးဖို့ သူတို့ မတတ်နိုင်ဘူးလေ၊

they would reproduce the same pamphlet 500 times each

အဲဒီစာဆောင်ကို အစောင် ၅၀၀ ပြန်ရေး ပြီး

and distribute them.

ဖြန့်ဝေခဲ့ကြတယ်။

It got to a point where the military knew their handwriting,

စစ်တပ်က သူတို့လက်ရေးမှန်းသိတဲ့အခါ

so as soon as they stumbled upon one, they'd go and get them.

ချက်ချင်းပဲ သူတို့ကို လိုက်ဖမ်းတယ်။

But I look at that and I'm like, you know, today you have a blog.

အဲဒါကိုတွေးမိတော့ ကျမတို့မှာ ဒီခေတ်ဆို ဘလော့တွေရှိနေပြီ။

I don't have to copy the same thing 500 times.

အစောင် ၅၀၀ လောက်လက်ရေးနဲ့ ရေးစရာမလိုဘူး။

I blog and thousands of people read it.

ကျမ ဘလော့ တင်ပေးလိုက်ရင် လူထောင်ချီဖတ်ကြတယ်။

By the way, in Togo, they like calling me the WhatsApp girl,

ဒါနဲ့လေ တိုဂိုမှာ သူတို့က ကျမကို WhatsApp ကောင်မလေးလို့ခေါ်တယ်၊

because I am always on WhatsApp attacking the government.

ကျမက အစိုးရကို WhatsApp ကနေ တိုက်ခိုက်နေတာကိုး

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

So it's much easier.

ပိုလွယ်တာ ပြောချင်တာပါ။

When I'm angry at the government, I just make an angry note,

အစိုးရကို ဒေါသထွက်ရင် ဒေါသထွက်တဲ့မှတ်စုရေးတယ်၊

and I send it out and thousands of people share it.

ကျမ တင်လိုက်တာနဲ့ လူထောင်ချီက မျှဝေကြတယ်။

I'm rarely this composed. I'm always angry, by the way.

ကျမစိတ်ကို ထိန်းတာခပ်ရှားရှားရယ် အမြဲဒေါသထွက်နေတာ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

(Applause)

(လက်ခုပ်သံ)

So I was talking about the necessity to showcase our stories,

ကျမတို့ ဇာတ်လမ်းတွေကို ပြောပြဖို့လိုတယ်ဆိုတာက

because when I think about the sacrifices that were made for us,

ကျမတို့အတွက်လုပ်ခဲ့ကြတဲ့ စွန့်လွှတ်မှုတွေကို တွေးကြည့်တဲ့အခါ

it helped me keep going.

ကျမကို အားဖြစ်စေတယ်။

One of the very first actions of our Faure Must Go movement

Faure Must Go ဆိုတဲ့လှုပ်ရှားမှုမှာ ပထမဆုံးလုပ်တာတစ်ခုက

was to come up with a petition, asking citizens to sign

နိုင်ငံသားတွေကို လက်မှတ်ထိုးစေတဲ့ စုပေါင်း ပန်ကြားလွှာပါ။

so that we can demand new elections, as the constitution allows.

ဒါမှဖွဲ့စည်းပုံအတိုင်း ရွေးကောက်ပွဲသစ်ကို ကျမတို့ တောင်းဆိုနိုင်မယ်။

People were scared to put their names

လူတွေက သူတို့နာမည်ရေးဖို့ ကြောက်ကြတယ်၊

because, they said, they don't want to get in trouble.

သူတို့ ဒုက္ခမရောက်ချင်ကြဘူးလေ။

Even in the diaspora, people were scared.

တခြားဒေသမှာ နေသူတွေတောင် ကြောက်ကြတယ်။

They were like, "We have family at home."

ဇာတိဒေသမှာ မိသားစုတွေ ကျန်ခဲ့ကြတယ်ဆိုတာမျိုး။

But there was this woman who was in her 60s.

ဒါပေမဲ့ အသက် ၆၀ ဝန်းကျင် အမျိုးသမီးတစ်ဦးကတော့

When she heard about it, she took the petition,

ဒီစုပေါင်း ပန်းကြားလွှာအကြောင်း ကြားတော့ ပန်ကြားလွှာကိုယူတယ်၊

and she went home,

ပြီးတော့ အိမ်ပြန်သွားတယ်၊

and by herself she collected over 1,000 [signatures].

သူတစ်ယောက်တည်းနဲ့ လက်မှတ် ၁၀၀၀ ကျော် ကောက်လာခဲ့တယ်။

That inspired me so much, and I was like,

ဒါက ကျမကို သိပ်အားကျစေခဲ့တယ်။

if a 60-year-old that has nothing more to gain in this regime

ဒီလို ၆၀ အရွယ် အမျိုးသမီးတစ်ယောက်က ဒီအစိုးရဆီကနေ ဘာမှရမှာမဟုတ်မှန်း

can do this for us, the young ones,

သိနေရင် ကျမတို့လူငယ်တွေကရော၊

then why should I quit?

ကျမ ဘာလို့ လက်လျှော့ရမှာလဲ။

It is the stories of resistance, the stories of defiance,

ဒါက တင်းခံရတဲ့ဇာတ်လမ်းတွေ၊ အာခံရတဲ့ဇာတ်လမ်းတွေ၊

the stories of resilience,

အားမလျှော့ရတဲ့ဇာတ်လမ်းတွေ၊

that inspire people to get involved,

လူတွေပါလာအောင် အားကျစေပါတယ်။

not the stories of abuse and killings and hurt,

သတ်တာ ဖြတ်တာ နှိပ်စက်တဲ့ ဇာတ်လမ်းတွေမဟုတ်ပါဘူး၊

because as humans, it's only natural for us to be scared.

ကျမတို့က ပုထုဇဉ်ဆိုတော့ ကြောက်တတ်ကြတာပ​ေါ့။

I would like to share with you a few characteristics of dictatorships

အာဏာရှင်ဖြစ်ရာဖြစ်ကြောင်း ဝိသေသလေးတွေကို ကျမနည်းနည်းမျှဝေပါမယ်၊

so that you can assess your own country

ဒါမှ ရှင်တို့လည်း ကိုယ်နိုင်ငံအကြောင်း တီးခေါက်မိပြီး

and see if you are also at risk of joining us.

ကျမတို့နဲ့ပါဖို့ စွန့်စားမလား ကြည့်ကြတာပေါ့။

(Laughter and cheers)

(ရယ်မောသံနဲ့ အားပေးသံများ)

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)

Number one thing to look at: concentration of power.

နံပါတစ်အဖြစ် ကြည့်ကြရမှာက အာဏာစုပြုံနေမှုပါ။

Is the power in your country concentrated in the hands of a few, an elite?

ကိုယ့်နိုင်ငံရဲ့အာဏာဟာ လူတစ်စုဆီမှာပဲ ရောက်နေသလား။

နိုင်ငံရေးထဲက၊ အတွေးအခေါ်ဆိုင်ရာ လူ့မလိုင်လည်းဖြစ်နိုင်တယ်။

It can be a political elite, ideological elite.

And you have a strongman,

ပြီးတော့ ကျုပ်တို့မှာ အာဂလူတစ်ယောက်ရှိရမယ်

because we always have one guy who is presented as the messiah

ကျမတို့ဆီမှာ ကျမတို့ကို လောကကြီးထဲမှ ကယ်တင်ပေးမယ့်

who will save us from the world.

ကယ်တင်ရှင် ဆိုသူလည်း ရှိရမယ်ပေါ့။

The second point is propaganda.

ဒုတိယအချက်က ဝါဒဖြန့်ဖို့ပါ။

Dictators feed on propaganda.

အာဏာရှင်တွေဟာ ဝါဒဖြန့်ရင်းနဲ့ သက်ဆိုးရှည်နေကြတာ။

They like giving the impression that they are the saviors,

သူတို့ဟာ ကယ်တင်ရှင်တွေပါဆိုပြီး အထင်ကြီးစေလိုကြတယ်၊

and without them, the country will fall apart.

သူတို့မရှိရင် နိုင်ငံပြိုကွဲတော့ မလိုမျိုး

And they are always fighting some foreign forces, you know?

တချိန်လုံး သူတို့ဟာ ပြည်ပအင်အားတွေိကို တိုက်ခိုင်နေသယောင် ပေါ့လေ။

The Christians, the Jewish, the Muslims,

ခရစ်ယာန်ရော၊ ဂျူးရော၊ မွတ်စလင်ရော

the voodoo priests are coming for you.

နတ်ဆရာရော အကုန်လာနေကြပြီပေါ့။

The Communists, when they get here, we'll all be broke.

ကွန်မြူနစ်လည်းပါတယ်၊ သူတို့လာရင် ပြည်ပျက်ပြီပေါ့။

These kinds of things.

အဲဒီလိုနည်းတွေနဲ့ လုပ်ကြတာပါ။

And our president, in particular, he fights pirates.

အထူးသဖြင့် ကျမတို့ သမ္မတကတော့ ဓားပြတွေကို နှိမ်နင်းနေသူပါ။

(Laughter)

(ရယ်သံများ)

I am very serious.

ကျမ တကယ်ပြောတာ။

Last year, he bought a boat that's 13 million dollars to fight pirates,

ဓားပြနှိမ်နင်းဖို့တဲ့ ဒေါ်လာ ၁၃ သန်းတန် သင်္ဘောတစင်းကို မနှစ်က သူဝယ်ခဲ့တယ်၊

and 60 percent of our people are starving.

လူဦးရေ ၆၀ ရာနှုန်းလောက်က ငတ်နေချိန်မှာ။

So they are always protecting us from some foreign forces.

ဒီတော့ ပြည်ပရန်တွေကနေ သူတို့က ကာကွယ်ပေးနေတယ်ပေါ့နော်။

And this leads to point three: militarization.

ဒါက အချက် ၃ ဆိုတဲ့ စစ်အင်အား ကောင်းအောင်လုပ်မှုဆီ ဦးတည်တယ်။

Dictators survive by instigating fear,

အာဏာရှင်တွေဟာ အကြောက်တရားတွေ လှုံ့ဆော်ရင်း သက်ဆိုးရှည်နေကြတာ၊

and they use the military to suppress dissident voices,

ကန့်ကွက်တဲ့အသံတွေကို ဖိနှိပ်ဖို့ စစ်အင်အားကို သုံးတယ်။

even though they try to give the impression

စစ်တပ်ဟာ နိုင်ငံကို ကာကွယ်ဖို့ အတွက်ပါလို့

that the military is to protect the nation.

လူတွေ ထင်မြင်ရအောင် သူတို့က ကြိုးစားကြတယ်။

And they suppress institutions and destroy them

သူတို့ဟာ အဖွဲ့အစည်းတွေကို ဖိနှိပ် ဖျက်ဆီးလျက်

so that they don't have to be held accountable.

သူတို့အနေနဲ့ တာဝန်မခံစေရဖို့ပါ။

ဒီတော့ ရှင်တို့နိုင်ငံမှာရော စစ်အင်အား အလွန်အကျွံတပ်ဆင်ထားလား။

So do you have a heavily militarized country?

And this leads to point four, what I call human cruelty.

ဒါကပဲ လူသားရက်စက်မှုဆိုတဲ့ အချက် ၄ ဆီကို ဦးတည်စေတယ်။

You know when we talk about animals,

ကျမတို့က တိရိစာ္ဆန်တွေအကြောင်း ပြောတဲ့အခါ

we say animal cruelty when animals are abused,

တိရိစာ္ဆန်တွေ အကြမ်းဖက်ခံရရင် တိရိစာ္ဆန်များအား ရက်စက်မှုလို့ ဆိုကြတယ်။

because there's no charter acknowledged by the UN

ကုလသမဂ္ဂက အသိအမှတ်ပြုထားတဲ့ တိရိစာ္ဆန်အခွင့်အရေးဆိုတဲ့

saying animal rights charter.

ဘာ ပဋိဉာဏ်မှမရှိဘူးလေ။

Point one: all animals are created equal. So you don't have that.

အချက်တစ်- တိရိစာ္ဆန်အားလုံးကို သာတူညီမျှ ဖန်ဆင်းထားတယ်။ မရှိပါဘူး။

ဒီတော့ တိရိစာ္ဆန်တွေ နှိပ်စက်ခံရရင် တိရိစာ္ဆန်တွေနှိပ်စက်ခံရမှုလို့ ဆိုကြတယ်။

So whenever animals are abused, we say animal cruelty.

But when it comes to humans, we say human rights abuses,

လူတွေခံရတဲ့အခါ လူ့အခွင့်အရေး ချိုးဖောက်ခံရတယ်လို့ ကျမတို့ ပြောကြတယ်၊

because we assume that all humans have rights.

လူသားတိုင်းမှာ အခွင့်အရေးရှိတယ်လို့ ကျမတို့ ခံယူထားလို့လေ။

But some of us are actually still fighting for our right to have rights.

ဒါမပေမဲ့ ကျမတို့ တတွေဟာ အခွင့်အရေးအတွက် တိုက်နေရတုန်းပဲ။

So in that condition, I don't talk about human rights abuse or violation.

ဒီလိုအခြေအနေမှာ လူ့ခွင့်ရေးချိုးဖောက်ခံရ တာကို ကျမ မပြောချင်ဘူး။

When you live in a country and you have an issue with the president

ရှင်တို့ နေထိုင်ရာနိုင်ငံမှာ သမ္မတနဲ့ပြဿနာ တစ်ခုခု ရှိရင်

and the worst thing that can happen is he bans you from the presidency,

အဆိုးဆုံး ဖြစ်နိုင်တာက သူဟာ ရှင့်ကို သမ္မတ မဖြစ်အောင် တားဆီးလိမ့်မယ်၊

you are lucky.

ရှင်တို့ ကံကောင်းတယ်။

When you come to my country and have an issue with the president,

ကျမတို့ နိုင်ငံမှာဆိုရင် သမ္မတနဲ့ ပ​ြဿနာ ရှိနေသူဆိုရင်၊

you just run, disappear; you vanish from the universe,

ကိုယ်ဖျောက်ပြီး ပြေးပေတော့၊ လောကကြီးထဲက ပျောက်သွားပေတော့။

because they can still find you in Turkey.

ရှင်တို့ကို တူရကီမှာတောင် တွေ့အောင် ရှာကြမှာ။

So people like myself, we don't get to live in Togo anymore.

ဒါကြောင့် ကျမလို လူမျိုးတွေ တိုဂိုမှာ နေထိုင်လို့ မဖြစ်နိုင်ဘူး။

And people like myself,

we don't get to live in the same place for more than a month,

ကျမတို့လိုလူတွေက၊

တစ်နေရာတည်းမှာ တစ်လထက် ပိုနေလို့ မရဘူး၊

because we don't want to be traced.

ခြေရာကောက် မခံချင်ကြလို့လေ။

The way they abuse people,

လူတွေကို အကြမ်းဖက်ပုံက

the type of cruelty that happens in all impunity under dictatorships

အာဏာရှင်စနစ် အောက်ဖြစ်တဲ့ ရက်စက်ကြမ်းကြုတ်မှုတွေဟာ

are beyond human imagination.

လူတွေ တွေးနိုင်တာထက် ကျော်လွန်ပါတယ်။

The stories of some of the activists that were killed,

တက်ကြွသူတစ်ချို့ အသတ်ခံရ၊ ပင်လယ်ထဲ အလောင်းပစ်ခံရ၊

their bodies dumped in the sea,

နှိပ်စက်ခံရတဲ့သတင်းတွေက

အမြင်ဆုံးရှုံး၊ အကြားဆုံးရှုံတဲ့အထိ ရှိနေကြတဲ့

that were tortured

to the point where they lost their hearing or their sight --

ဇာတ်လမ်းတွေက

those stories still haunt me.

ကျမတို ခြောက်လန့်ဆဲပါ။

And sometimes, as an activist,

တခါတလေတော့ တက်ကြွသူတစ်ယောက်အနေနဲ့

I am less concerned about dying than how it will happen.

သေရမှာထက်ကို အဲဒါ ဘယ်လိုနည်းနဲ့ ဖြစ်ပျက်လာမှာကို ပိုစိုးရိမ်တယ်။

Sometimes I just sit down and I imagine all scenarios.

တခါတလေ ထိုင်ပြီး ဖြစ်လာနိုင်တာတွေကို တွေးကြည့်တယ်။

What are they going to do? Are they going to cut my ears first?

သူတို့ ဘာတွေများ လုပ်ကြမလဲပေါ့။ ကျမနားကိုပဲ အရင်ဖြတ်ကြမလား။

Or are they going to cut my tongue because I'm always insulting them?

သူတိုကို အမြဲစော်ကားနေတဲ့ ကျမလျှာကိုပဲ အရင်ဖြတ်ပစ်မလား။

It sounds cruel, but it is the reality.

ရက်စက်မှန်း သိသာပေမဲ့ အရှိတရားက အဲဒီလိုပါ။

We live in a very cruel world.

တကယ့်ကိုရက်စက်တဲ့ ကမ္ဘာမှာ ကျမတို့နေကြတယ်။

Dictators are cruel monsters,

အာဏာရှင်တွေက ရက်စက်တဲ့ မကောင်းဆိုးရွားတွေပါ။

and I am not saying it to be nice.

အဲဒါ ကောင်းတယ်လို့ ကျမ မပြောပါဘူး။

So yes, that is the final characteristic.

ဒီတော့ ဒါက နောက်ဆုံးဝိသေသပါ။

The list goes on,

စာရင်းကို ဆက်ရဦးမယ်။

but that's the final thing that I want to share about autocracies,

ဒါပေမဲ့ နောက်ဆုံး မျှဝေချင်တဲ့ အကြောင်းက သက်ဦးဆံပိုင်စနစ်ပါ၊

so that you look at your country and see if there are risks there.

ဒီတော့ ကိုယ့်နိုင်ငံမှာလည်း ဒီလိုအန္တရာယ်တွေ ရှိလားကို လေ့လာကြည့်ပါ။

It is important that you acknowledge the gains of freedom that you have today,

ရှင်တို့ ဒီကနေ့ရနေတဲ့လွတ်လပ်မှုရဲ့ အကျိုးကို အသိအမှတ်ပြုဖို့ အရေးကြီးတယ်။

because some people had to give their lives for you to have it.

ရှင်တို့ရဖို့အတွက် အသေခံတိုက်ခဲ့ရသူတွေ ရှိနေလို့ပါ။

So don't take this for granted.

မသိကျိုးကျွံ မပြုကြပါနဲ့။

But then at the same time, you also need to know

တချိန်တည်းမှာပဲ ရှင်တို့သိဖို့က

that no country is actually destined to be oppressed,

ဘယ်နိုင်ငံမှ အဖိနှိပ်ခံဖြစ်ရမယ့် ကံကြမ္မာနဲ့ ပေါ်ထွန်းလာခဲ့တာမဟုတ်ခဲ့သလို၊

while at the same time,

အဲဒီ တချိန်တည်းမှာပဲ၊

no country or no people are immune to oppression and dictatorship.

ဘယ်နိုင်ငံမှ ဘယ်သူမှ အာဏာရှင်နဲ့ ဖိနှိပ်မှုမှ လွတ်ကင်းမယ်လို့ မပြောနိုင်ပါ။

Thank you.

ကျေးဇူးတင်ပါတယ်

(Applause)

(လက်ခုပ်သံများ)