Is your country at risk of becoming a dictatorship? Here's how to know | Farida Nabourema

Tłumaczenie: Alicja Zapolnik-Plachetka Korekta: Rysia Wand

A few weeks ago,

Kilka tygodni temu

somebody tweeted during the midterm elections in the United States

podczas wyborów uzupełniających w USA ktoś napisał tweeta,

that Election Day should be made a holiday.

że dzień wyborów powinien być wolny od pracy.

And I retweeted, saying,

Odpowiedziałam mu:

"Well, you're welcome to come to my country and vote.

"Zapraszam na wybory do mojego kraju.

You'll get the whole week off to allow the military to count it."

Dostaniesz cały tydzień wolnego, żeby pozwolić wojsku przeliczyć głosy".

I come from Togo, by the way.

Jakby co, pochodzę z Togo.

It is a beautiful country located in West Africa.

To piękny kraj w Zachodniej Afryce.

There are some cool, interesting facts about my country.

Klika fajnych, interesujących faktów na temat mojego kraju:

Togo has been ruled by the same family for 51 years,

Togiem rządziła przez 51 lat ta sama rodzina,

making us the oldest autocracy in Africa.

co czyni z nas najstarszą autokrację w Afryce.

That's a record.

To rekord.

We have a second-coolest record:

Mamy także drugi fajny rekord:

we have been ranked three times as the unhappiest country on earth.

Trzykrotnie ogłoszono nas najsmutniejszym krajem na świecie.

You are all invited.

Zapraszam wszystkich.

(Laughter)

(Śmiech)

So just to let you know,

Muszę wam powiedzieć,

it's not very cool to live under an autocracy.

że życie w autokracji nie jest fajne.

But the interesting thing is that I have met, throughout the course of my activism,

Co ciekawe, jako aktywistka spotykam

so many people from different countries,

wielu ludzi, z wielu państw,

and when I tell them about Togo, their reaction is always,

i kiedy opowiadam im o Togo, reagują zawsze tak samo:

"How can you guys allow the same people to terrorize you for 51 years?

"Jak możecie dać się terroryzować tym samym ludziom przez 51 lat?

You know, like, you Togolese, you must be very patient."

Wy, Togijczycy, jesteście pewnie bardzo cierpliwi."

That's their diplomatic way of saying "stupid."

To dyplomatyczny odpowiednik "głupi".

(Laughter)

(Śmiech)

And when you live in a free country,

Kiedy żyjesz w wolnym kraju,

there's this tendency of assuming that those who are oppressed

to zazwyczaj zakładasz, że ofiary opresji

tolerate their oppression or are comfortable with it,

tolerują ją, że im z nią dobrze.

and democracy is projected as a progressive form of governance

Demokracja jest prezentowana jako postępowa forma rządów tak,

in such a way that those people who don't live under democratic countries

że mieszkańcy państw niedemokratycznych

are seen as people who are not intellectually or maybe morally

postrzegani są jako intelektualnie, a może moralnie,

as advanced as others.

mniej zaawansowani.

Ale tak nie jest.

But it's not the case.

The reason why people have that perception

Powodem takiego postrzegania

has to do with the way stories are covered about dictatorships.

jest sposób opowiadania o dyktaturach.

In the course of my activism,

Jako aktywistka

I have had to interview with so many news outlets out there,

udzieliłam wielu wywiadów różnym serwisom informacyjnym.

and usually it would always start with, "What got you started?

Zazwyczaj zaczynały się one od: "Dlaczego się za to wzięłaś?

What inspired you?"

Co cię zainspirowało?".

And I reply, "I wasn't inspired. I was triggered."

A ja odpowiadam, "Nic mnie nie zainspirowało. Sprowokowano mnie".

And it goes on. "Well, what triggered you?"

I wywiad trwa: "Co cię sprowokowało?".

And I go on about how my father was arrested when I was 13, and tortured,

Opowiadam o swoim ojcu, jak go aresztowano i torturowano,

kiedy miałam 13 lat, całą historię.

all the history ... I don't want to get into details now,

Nie chcę opowiadać szczegółów,

because you'll start sleeping.

bo byście zasnęli.

But the thing is, at the end of the day, what interests them the most is:

Rzecz w tym, że koniec końców najbardziej interesuje ich,

How was he tortured?

jak był torturowany.

For how many days? How many people died?

Ile dni, Ile osób zmarło.

They are interested in the abuse, in the killing,

Interesuje ich maltretowanie, zabijanie,

because they believe that will gain attention and sympathy.

bo wierzą, że to wzbudzi uwagę i współczucie.

But in reality, it serves the purpose of the dictator.

A w rzeczywistości służy to celom dyktatora.

It helps them advertise their cruelty.

Pomaga reklamować okrucieństwo.

In 2011, I cofounded a movement I call "Faure Must Go,"

W 2011 roku współzałożyłam ruch pod nazwą "Faure Musi Odejść",

because Faure is the first name of our president.

Faure - tak ma na imię nasz prezydent.

Togo is a French-speaking country, by the way,

Togo jest francuskojęzycznym państwem,

but I chose English because I had my issues with France as well.

ale ja wybrałam angielski, bo z Francją też mam na pieńku,

But then --

ale wtedy...

(Laughter)

(Śmiech)

But then, when I started Faure Must Go,

Kiedy założyłam "Faure Musi Odejść",

I made a video, and I came on camera,

zrobiłam filmik, stanęłam przed kamerą

and I said, "Well, Faure Gnassingbé, I give you 60 days to resign as president,

i powiedziałam: "Faure Gnassingbe, daję ci 60 dni na rezygnację z prezydentury,

because if you don't,

bo jak nie, to my, młodzież Togo,

we the youth in Togo will organize and we will bring you down,

zmobilizujemy się i cię obalimy,

because you have killed over 500 of our countrymen

ponieważ zabiłeś ponad 500 naszych rodaków,

to seize power when your father died.

żeby zdobyć władzę po śmierci ojca.

We have not chosen you.

Nie wybraliśmy cię.

You are an imposter, and we will remove you."

Jesteś uzurpatorem i usuniemy cię".

But I was the only known face of the movement.

Ale byłam jedyną znaną twarzą w tym ruchu.

Why? Because I was the only stupid one.

Dlaczego? Bo tylko ja byłam głupia.

(Laughter)

(Śmiech)

And the backlashes followed.

Zaczęły się represje.

My family started receiving threats.

Moja rodzina zaczęła dostawać pogróżki.

My siblings called me one morning.

Rodzeństwo powiedziało mi pewnego ranka:

They said, "You know what?

"Wiesz co?

When they come here to kill you, we don't want to die with you,

Kiedy przyjdą cię zabić, nie chcemy umrzeć z tobą,

so move out."

więc się wyprowadź".

So yes, I moved out.

Więc się wyprowadziłam.

And I'm so angry at them, so I haven't talked to them in five years.

Jestem na nich tak zła, że nie rozmawiamy od pięciu lat.

Anyway, moving forward ...

W każdym razie, kontynuując...

For the past nine years, I have been working with countries

Od dziewięciu lat pracuję

to raise awareness of Togo,

nad rozwijaniem świadomości na temat Togo,

to help the people of Togo overcome their fear

żeby pomóc Togijczykom przełamać strach,

so they, too, can come and say they want change.

żeby oni też umieli zażądać zmian.

I have received a lot of persecution

Byłam ofiarą wielu prześladowań,

that I cannot disclose,

których nie mogę ujawnić,

a lot of threats, a lot of abuse,

wielu gróźb,

psychologicznego maltretowania.

psychologically.

But I don't like talking about them,

Ale nie lubię o tym mówić,

because I know that my job as an activist is to mobilize,

bo wiem, że praca aktywistki to organizowanie,

is to organize,

pomoc w uświadomieniu Togijczykom,

is to help every single Togolese citizen understand that, as citizens,

że to my jako obywatele mamy władzę,

we hold the power,

we are the boss and we decide.

my rządzimy i my decydujemy,

And the punishment that the dictators are using to intimidate them

A kary, jakich dyktatorzy używają do zastraszania,

must not prevent us from getting what we want.

nie powstrzymają nas przed wywalczeniem tego, czego chcemy.

That is why I said it is very important to cover the stories of activists

Dlatego przykładam wielką wagę do pokazywania historii aktywistów tak,

in the way that it helps mobilize people,

żeby zmobilizować ludzi,

not in the way that it helps deter their action

a nie żeby ich zniechęcać do działania,

and force even more their subjugation to the oppressive system.

co tylko zwiększy ich zniewolenie.

During these years that I've been an activist,

W ciągu tych lat pracy bywały dni,

there are days that I felt like quitting because I couldn't take it.

kiedy chciałam odejść, bo miałam dość.

Well then, what kept me going?

Dlaczego więc działałam nadal?

The one thing that kept me going:

Z jednego powodu:

I remember the story of my grandfather,

pamiętam historię mojego dziadka,

and how he used to walk 465 miles from his village to the city,

który przeszedł 700 km ze swojej wioski do miasta,

tylko po to, żeby protestować na rzecz niepodległości.

just to protest for independence.

Then I remember the sacrifice of my father,

Pamiętam też poświęcenie ojca,

who was tortured so many times

którego torturowano tyle razy,

for daring to protest against the regime.

bo ośmielił się protestować przeciw reżimowi.

Back in the '70s, they would write pamphlets

W latach 70. mogli najwyżej pisać broszurki,

to raise awareness on the dictatorship,

żeby uświadamiać na temat dyktatury,

and because they couldn't afford to make copies,

ale nie było ich stać na zrobienie kopii,

they would reproduce the same pamphlet 500 times each

więc przepisywali je po 500 razy

and distribute them.

i roznosili.

It got to a point where the military knew their handwriting,

W końcu armia umiała już rozpoznać ich charakter pisma,

so as soon as they stumbled upon one, they'd go and get them.

więc jak tylko natknęli się na broszurę, to od razu ich zwijali.

But I look at that and I'm like, you know, today you have a blog.

Wtedy myślę sobie: dzisiaj masz bloga,

I don't have to copy the same thing 500 times.

nie musisz przepisywać nic po 500 razy.

I blog and thousands of people read it.

Bloguję i tysiące ludzi może to przeczytać.

By the way, in Togo, they like calling me the WhatsApp girl,

W Togo mówią na mnie dziewczyna od WhatsAppa,

because I am always on WhatsApp attacking the government.

bo zawsze tam atakuję rząd.

(Laughter)

(Śmiech)

So it's much easier.

Teraz jest to dużo prostsze.

When I'm angry at the government, I just make an angry note,

Kiedy wkurzam się na rząd, to po prostu wstawiam wkurzony wpis

and I send it out and thousands of people share it.

i rozsyłam go, a tysiące ludzi przekazuje go dalej.

I'm rarely this composed. I'm always angry, by the way.

Rzadko jestem taka opanowana, zazwyczaj jestem wkurzona.

(Laughter)

(Śmiech)

(Applause)

(Brawa)

So I was talking about the necessity to showcase our stories,

Mówiłam o potrzebie promowania naszych historii,

because when I think about the sacrifices that were made for us,

bo myśl o poświęceniach zrobionych dla nas

it helped me keep going.

pomaga mi iść dalej.

One of the very first actions of our Faure Must Go movement

Jedną z pierwszych akcji naszego ruchu Faure Musi Odejść

was to come up with a petition, asking citizens to sign

było napisanie petycji obywatelskiej i zbieranie podpisów pod nią,

so that we can demand new elections, as the constitution allows.

żeby zażądać nowych wyborów, na co pozwala konstytucja.

People were scared to put their names

Ludzie bali się podawać nazwiska,

because, they said, they don't want to get in trouble.

bo - jak mówili - nie chcą pakować się w kłopoty.

Even in the diaspora, people were scared.

Nawet ludzie z diaspory się bali.

They were like, "We have family at home."

Mówili: "Mamy rodzinę w domu".

But there was this woman who was in her 60s.

Ale pewna kobieta około 60.,

When she heard about it, she took the petition,

kiedy o tym usłyszała, wzięła petycję

and she went home,

i chodziła po domach,

and by herself she collected over 1,000 [signatures].

aż sama uzbierała ponad 1000 podpisów.

That inspired me so much, and I was like,

Zainspirowała mnie tak bardzo, że pomyślałam sobie:

if a 60-year-old that has nothing more to gain in this regime

skoro 60-latka, która nic już nie zyska w tym reżimie

can do this for us, the young ones,

może zrobić to dla nas, młodych,

then why should I quit?

to dlaczego ja miałabym odejść?

It is the stories of resistance, the stories of defiance,

To historie o sprzeciwie i krnąbrności,

the stories of resilience,

historie o odporności,

that inspire people to get involved,

inspirują ludzi do zaangażowania,

not the stories of abuse and killings and hurt,

a nie historie o maltretowaniu, zabijaniu i bólu,

because as humans, it's only natural for us to be scared.

bo dla nas, ludzi, strach jest czymś naturalnym.

I would like to share with you a few characteristics of dictatorships

Podzielę się z wami kilkoma cechami charakterystycznymi dyktatur,

so that you can assess your own country

żebyście mogli ocenić własne państwo

and see if you are also at risk of joining us.

i zobaczyć, czy jest ryzyko, że do nas dołączycie.

(Laughter and cheers)

(Śmiech i brawa)

(Applause)

(Brawa)

Pierwsze, na co należy zwrócić uwagę: koncentracja władzy.

Number one thing to look at: concentration of power.

Is the power in your country concentrated in the hands of a few, an elite?

Czy władza w twoim kraju skupia się w rękach nielicznych, elity?

It can be a political elite, ideological elite.

Może to być elita polityczna, elita ideologiczna.

And you have a strongman,

I macie jednego silnego człowieka,

because we always have one guy who is presented as the messiah

bo my zawsze mamy jednego gościa, którego przedstawia się jako Mesjasza,

who will save us from the world.

który uratuje nas przed światem.

The second point is propaganda.

Drugą rzeczą jest propaganda.

Dictators feed on propaganda.

Dyktatorzy żywią się propagandą.

They like giving the impression that they are the saviors,

Lubią sprawiać wrażenie, że są zbawcami,

and without them, the country will fall apart.

a bez nich kraj się rozpadnie.

And they are always fighting some foreign forces, you know?

Zawsze walczą z obcymi siłami.

The Christians, the Jewish, the Muslims,

Chrześcijanie, Żydzi, muzułmanie,

the voodoo priests are coming for you.

kapłani voodoo idą po nas.

The Communists, when they get here, we'll all be broke.

Kiedy komuniści tutaj dotrą, to już po nas.

These kinds of things.

Tego typu historie.

And our president, in particular, he fights pirates.

A nasz prezydent w szczególności walczy z piratami.

(Laughter)

(Śmiech)

I am very serious.

Mówię bardzo poważnie.

Last year, he bought a boat that's 13 million dollars to fight pirates,

W zeszłym roku za 13 milionów dolarów kupił statek, żeby walczyć z piratami,

and 60 percent of our people are starving.

a 60% populacji głoduje.

So they are always protecting us from some foreign forces.

Oni zawsze chronią nas przed obcymi siłami.

And this leads to point three: militarization.

Co prowadzi do punktu trzeciego: militaryzacji.

Dictators survive by instigating fear,

Dyktatorzy żyją budzeniem strachu.

and they use the military to suppress dissident voices,

i używają armii, żeby stłumić głosy dysydentów,

even though they try to give the impression

mimo że starają się stworzyć wrażenie,

that the military is to protect the nation.

że wojsko chroni naród.

And they suppress institutions and destroy them

Tłamszą instytucje, niszczą je,

so that they don't have to be held accountable.

żeby nikt nie mógł ich rozliczać.

So do you have a heavily militarized country?

Czy wasz kraj jest mocno zmilitaryzowany?

And this leads to point four, what I call human cruelty.

A to prowadzi nas do punktu czwartego, który nazywam okrucieństwem wobec ludzi.

You know when we talk about animals,

Kiedy mówimy o zwierzętach,

we say animal cruelty when animals are abused,

mówimy: okrucieństwo wobec zwierząt, kiedy są wykorzystywane,

because there's no charter acknowledged by the UN

bo nie ma żadnej karty, uznanej przez ONZ,

saying animal rights charter.

żadnej karty praw zwierząt.

Point one: all animals are created equal. So you don't have that.

"Punkt pierwszy: wszystkie zwierzęta rodzą się równe". Nie ma tego.

So whenever animals are abused, we say animal cruelty.

Kiedy zwierzęta są wykorzystywane, mówimy: okrucieństwo wobec zwierząt.

But when it comes to humans, we say human rights abuses,

Ale jeśli chodzi o ludzi, mówimy o nadużywaniu praw człowieka,

because we assume that all humans have rights.

ponieważ zakładamy, ze wszyscy ludzie mają prawa.

But some of us are actually still fighting for our right to have rights.

Lecz niektórzy z nas ciągle jeszcze walczą o prawo do posiadania praw.

So in that condition, I don't talk about human rights abuse or violation.

W tych warunkach nie mówię więc o łamaniu lub gwałceniu praw człowieka.

When you live in a country and you have an issue with the president

Kiedy mieszkacie w jakimś kraju i macie na pieńku z prezydentem,

and the worst thing that can happen is he bans you from the presidency,

a najgorsze co może się stać, to że nie dopuści was do prezydentury,

you are lucky.

to macie szczęście.

When you come to my country and have an issue with the president,

W moim kraju, kiedy masz na pieńku z prezydentem,

you just run, disappear; you vanish from the universe,

to uciekasz, ukrywasz się, znikasz z całego kosmosu,

because they can still find you in Turkey.

bo dopadną cię nawet w Turcji.

So people like myself, we don't get to live in Togo anymore.

Więc takim ludziom jak ja, nie będzie już dane mieszkać w Togo.

And people like myself,

I ludzie tacy jak ja

we don't get to live in the same place for more than a month,

nie mieszkają w jednym miejscu dłużej niż miesiąc,

because we don't want to be traced.

bo nie chcą być namierzeni.

The way they abuse people,

Sposób w jaki krzywdzą ludzi,

the type of cruelty that happens in all impunity under dictatorships

typ okrucieństwa, który pojawia się wraz z bezkarnością wszystkich dyktatur,

are beyond human imagination.

są niewyobrażalne.

The stories of some of the activists that were killed,

Historie niektórych aktywistów, których zabito,

their bodies dumped in the sea,

ich ciała wrzucono do morza,

that were tortured

którzy byli torturowani

to the point where they lost their hearing or their sight --

do momentu aż stracili słuch lub wzrok

those stories still haunt me.

- te historie wciąż mnie nękają.

And sometimes, as an activist,

I czasem, jako aktywistka,

I am less concerned about dying than how it will happen.

mniej martwi mnie śmierć, a bardziej to, jak ona się wydarzy.

Sometimes I just sit down and I imagine all scenarios.

Czasem siedzę i wyobrażam sobie różne scenariusze.

What are they going to do? Are they going to cut my ears first?

Co oni zrobią? Czy obetną mi najpierw uszy?

Or are they going to cut my tongue because I'm always insulting them?

Czy obetną mi język, bo ciągle ich obrażam?

It sounds cruel, but it is the reality.

To okrutne, ale taka jest rzeczywistość.

We live in a very cruel world.

Żyjemy w bardzo okrutnym świecie.

Dictators are cruel monsters,

Dyktatorzy są okrutnymi potworami,

and I am not saying it to be nice.

a nie mówię tego, żeby być miła.

So yes, that is the final characteristic.

Tak, to jest ostatnia cecha charakterystyczna.

The list goes on,

Lista ciągnie się dalej,

but that's the final thing that I want to share about autocracies,

ale zakończę na tej cesze autokracji,

so that you look at your country and see if there are risks there.

żebyście sprawdzili, czy wasz kraj jest bezpieczny.

It is important that you acknowledge the gains of freedom that you have today,

Musicie dostrzec korzyści z wolności, którą dziś macie,

because some people had to give their lives for you to have it.

bo ktoś kiedyś musiał oddać życie, żebyście ją mieli.

So don't take this for granted.

Nie jest dana raz na zawsze.

But then at the same time, you also need to know

Ale musicie także wiedzieć,

that no country is actually destined to be oppressed,

że żadne państwo nie jest skazane na życie w opresji,

while at the same time,

a jednocześnie

no country or no people are immune to oppression and dictatorship.

żadne państwo, ani naród nie jest odporne na opresję i dyktaturę.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)