Is your country at risk of becoming a dictatorship? Here's how to know | Farida Nabourema

Reviewer: Nhàn Katherine

A few weeks ago,

Vài tuần trước,

somebody tweeted during the midterm elections in the United States

vào hôm bầu cử giữa nhiệm kỳ ở Mỹ, có người đã tweet rằng

that Election Day should be made a holiday.

Ngày Bầu Cử nên được coi như một ngày nghỉ lễ.

And I retweeted, saying,

Và tôi tweet lại, nói là,

"Well, you're welcome to come to my country and vote.

"Bạn có thể đến nước tôi bầu cử.

You'll get the whole week off to allow the military to count it."

Bạn sẽ có hẳn một tuần nghỉ để quân đội đếm phiếu bầu.”

I come from Togo, by the way.

Nhân tiện, tôi đến từ Togo.

It is a beautiful country located in West Africa.

Đó là một đất nước tuyệt đẹp ở phía tây Châu Phi

There are some cool, interesting facts about my country.

Có một số thông tin thú vị về đất nước của tôi.

Togo has been ruled by the same family for 51 years,

Togo đã được cai trị bởi cùng 1 gia đình trong suốt 51 năm,

making us the oldest autocracy in Africa.

điều đó khiến chúng tôi thành đất nước chuyên chế xưa nhất Châu Phi.

That's a record.

Đó là một kỷ lục.

We have a second-coolest record:

Có kỷ lục hay ho thứ hai là:

we have been ranked three times as the unhappiest country on earth.

Chúng tôi đã ba lần được xếp hạng là đất nước kém hạnh phúc nhất thế giới.

You are all invited.

Mời các bạn đến thăm đất nước tôi.

(Laughter)

(Cười)

So just to let you know,

Để tôi cho các bạn biết,

it's not very cool to live under an autocracy.

rằng sống dưới chế độ chuyên quyền không có gì hay ho cả.

But the interesting thing is that I have met, throughout the course of my activism,

Nhưng điều thú vị là xuyên suốt quá trình hoạt động xã hội,

tôi đã gặp rất nhiều người từ nhiều nước khác nhau,

so many people from different countries,

and when I tell them about Togo, their reaction is always,

và khi tôi kể về Togo cho họ nghe, phản ứng của họ luôn là

"How can you guys allow the same people to terrorize you for 51 years?

“Làm sao mà các bạn để nhóm người ấy khủng bố mình suốt 51 năm vậy?

You know, like, you Togolese, you must be very patient."

Chắc người Togo phải rất kiên nhẫn."

That's their diplomatic way of saying "stupid."

Đó là cách họ nói khéo thay cho từ “ngu”

(Laughter)

(Cười)

And when you live in a free country,

Và khi được sống ở một nước tự do,

there's this tendency of assuming that those who are oppressed

bạn sẽ có xu hướng cho rằng những người bị đàn áp

tolerate their oppression or are comfortable with it,

có thể chịu được sự đàn áp hoặc là thoải mái với việc đó,

rồi chế độ dân chủ được xem là thể cách cai trị tân tiến

and democracy is projected as a progressive form of governance

in such a way that those people who don't live under democratic countries

đến mức rằng những người không sống trong chế độ dân chủ

are seen as people who are not intellectually or maybe morally

bị xem là kém phát triển về tri thức hay có thể là về đạo đức

as advanced as others.

so với những người khác.

But it's not the case.

Nhưng thật ra không phải vậy.

The reason why people have that perception

Lý do mà người ta có cách nhìn đó

has to do with the way stories are covered about dictatorships.

liên quan tới cách những câu chuyện nói về chế độ độc tài.

In the course of my activism,

Trong quá trình hoạt động,

I have had to interview with so many news outlets out there,

tôi đã phải phỏng vấn với rất nhiều kênh tin tức ngoài đó,

and usually it would always start with, "What got you started?

và nó thường bắt đầu với , “Điều gì đã khiến bạn bắt đầu?”

What inspired you?"

Điều gì đã truyền cảm hứng cho bạn?"

And I reply, "I wasn't inspired. I was triggered."

Tôi đáp, “Tôi không được truyền cảm hứng. Tôi bị kích động”.

And it goes on. "Well, what triggered you?"

Họ lại hỏi. "Điều gì đã kích động bạn?"

And I go on about how my father was arrested when I was 13, and tortured,

Rồi tôi nói về việc bố tôi bị bắt năm tôi 13 tuổi, và bị tra tấn,

all the history ... I don't want to get into details now,

những chuyện đó... tôi không muốn kể chi tiết.

because you'll start sleeping.

bởi bạn sẽ ngủ gật mất.

But the thing is, at the end of the day, what interests them the most is:

Nhưng chuyện là, cuối cùng thứ họ quan tâm nhất là,

How was he tortured?

Bố cô bị tra tấn ra sao?

For how many days? How many people died?

Trong bao nhiêu ngày? Bao nhiêu người chết?

They are interested in the abuse, in the killing,

Họ quan tâm đến những chuyện lạm dụng, hay giết chóc,

because they believe that will gain attention and sympathy.

bởi họ tin rằng những chuyện đó sẽ giành được sự chú ý và cảm thông.

But in reality, it serves the purpose of the dictator.

Nhưng thật ra, điều đó tiếp tay cho những kẻ độc tài.

It helps them advertise their cruelty.

Qua việc quảng bá sự tàn nhẫn của chúng.

In 2011, I cofounded a movement I call "Faure Must Go,"

Vào năm 2011, tôi đồng sáng lập một phong trào, gọi là “Faure Phải Đi,”

because Faure is the first name of our president.

bởi Faure là tên tổng thống nước tôi.

Togo is a French-speaking country, by the way,

Nhân tiện, Togo là một nước nói tiếng Pháp,

but I chose English because I had my issues with France as well.

nhưng tôi chọn tiếng Anh vì tôi cũng có vấn đề với Pháp.

But then --

Nhưng rồi --

(Laughter)

(Cười)

But then, when I started Faure Must Go,

Nhưng rồi, khi tôi khởi động Faure Phải Đi,

I made a video, and I came on camera,

Tôi làm một đoạn phim, và đứng trước camera,

and I said, "Well, Faure Gnassingbé, I give you 60 days to resign as president,

nói rằng, “Faure Gnassingbé, tôi cho ông 60 ngày để từ chức Tổng Thống,

because if you don't,

bởi nếu không,

we the youth in Togo will organize and we will bring you down,

thì chúng tôi, giới trẻ Togo sẽ tước vị ông,

because you have killed over 500 of our countrymen

vì ông đã giết hơn 500 đồng hương

to seize power when your father died.

để giành lấy chức vị khi cha ông mất.

We have not chosen you.

Chúng tôi không chọn ông.

You are an imposter, and we will remove you."

Ông là kẻ mạo danh và chúng tôi sẽ loại bỏ ông.”

But I was the only known face of the movement.

Nhưng tôi là người duy nhất của phong trào.

Why? Because I was the only stupid one.

Vì sao? Vì có mình tôi ngu ngốc thôi.

(Laughter)

(Cười)

And the backlashes followed.

Và sau đó là những hậu quả.

My family started receiving threats.

Gia đình tôi bắt đầu bị đe dọa.

My siblings called me one morning.

Buổi sáng hôm ấy, anh chị em tôi gọi tôi.

They said, "You know what?

Họ nói "Chị biết sao không?

When they come here to kill you, we don't want to die with you,

Khi chúng đến đây giết chị, chúng em không muốn chết chung,

so move out."

nên chị chuyển đi đi."

So yes, I moved out.

Cho nên, tôi chuyển đi.

And I'm so angry at them, so I haven't talked to them in five years.

Và tôi rất giận họ, cho nên 5 năm qua tôi chưa nói chuyện với họ.

Anyway, moving forward ...

Dù sao, mọi thứ vẫn tiến về phía trước....

For the past nine years, I have been working with countries

Trong 9 năm qua, tôi đã làm việc với nhiều nước

to raise awareness of Togo,

để tăng nhận thức về Togo,

to help the people of Togo overcome their fear

để giúp người Togo vượt qua nỗi sợ

so they, too, can come and say they want change.

để họ cũng có thể đứng lên nói rằng họ muốn thay đổi.

I have received a lot of persecution

Tôi đã bị ngược đãi rất nhiều

that I cannot disclose,

mà tôi không nói ra được,

a lot of threats, a lot of abuse,

bị đe dọa, bị lăng mạ rất nhiều

psychologically.

về mặt tinh thần.

But I don't like talking about them,

Nhưng tôi không muốn nói chuyện đó,

because I know that my job as an activist is to mobilize,

vì tôi biết công việc của một nhà hoạt động là tiếp sức,

is to organize,

là tổ chức,

is to help every single Togolese citizen understand that, as citizens,

là cho mỗi người dân Togo hiểu rằng, là công dân một nước,

we hold the power,

chúng ta nắm quyền,

we are the boss and we decide.

là người chủ và ra quyết định.

And the punishment that the dictators are using to intimidate them

Và hình phạt mà những tên độc tài đang sử dụng để đe dọa

must not prevent us from getting what we want.

sẽ không thể ngăn cản chúng tôi giành lấy những gì chúng tôi muốn.

That is why I said it is very important to cover the stories of activists

Vì lẽ đó, tôi mới nói việc đưa tin về các nhà hoạt động xã hội rất quan trọng

in the way that it helps mobilize people,

vì nó động viên mọi người,

not in the way that it helps deter their action

chứ không phải ngăn cản hành động của mọi người

and force even more their subjugation to the oppressive system.

hay buộc chúng tôi chặt hơn vào chế độ nô dịch.

During these years that I've been an activist,

Trong suốt những năm hoạt động xã hội,

có những hôm tôi chỉ muốn bỏ cuộc v ì tôi không thể chịu nổi nữa.

there are days that I felt like quitting because I couldn't take it.

Well then, what kept me going?

Nhưng, điều gì khiến tôi tiếp tục?

The one thing that kept me going:

Một điều khiến tôi tiếp tục:

I remember the story of my grandfather,

Là tôi nhớ tới câu chuyện của ông tôi,

and how he used to walk 465 miles from his village to the city,

ông đã từng đi bộ 465 dặm từ làng lên thành phố,

just to protest for independence.

chỉ để biểu tình giành tự do.

Then I remember the sacrifice of my father,

Rồi tôi nhớ đến sự hy sinh của bố tôi,

who was tortured so many times

người đã rất nhiều lần bị tra tấn

for daring to protest against the regime.

vì đã dám biểu tình phản đối chế độ.

Back in the '70s, they would write pamphlets

Hồi những năm 70, người dân viết tờ rơi

to raise awareness on the dictatorship,

để tăng nhận thức về chế độ chuyên quyền,

and because they couldn't afford to make copies,

nhưng vì họ không đủ ngân sách để in hàng loạt

they would reproduce the same pamphlet 500 times each

họ viết từng tờ một mỗi bản là 500 lần

and distribute them.

và phân phát chúng.

It got to a point where the military knew their handwriting,

Đến mức mà quân đội biết chữ viết tay của họ,

so as soon as they stumbled upon one, they'd go and get them.

mỗi khi chúng thấy một tờ rơi, chúng sẽ đến bắt họ.

But I look at that and I'm like, you know, today you have a blog.

Rồi tôi dựa vào đó, như bạn thấy, ngày nay chúng ta có blog.

I don't have to copy the same thing 500 times.

Tôi không phải viết tay một bản giấy 500 lần.

I blog and thousands of people read it.

Tôi viết blog và có hàng ngàn người đọc.

By the way, in Togo, they like calling me the WhatsApp girl,

Ở Togo, mọi người thích gọi tôi là Cô gái WhatsApp,

because I am always on WhatsApp attacking the government.

vì lúc nào tôi cũng lên Whatsapp tấn công chính phủ.

(Laughter)

(Cười)

So it's much easier.

Nên việc dễ hơn nhiều.

When I'm angry at the government, I just make an angry note,

Mỗi khi tôi giận chính phủ, thì tôi chỉ cần viết vài dòng giận dữ,

and I send it out and thousands of people share it.

đăng nó lên, rồi hàng ngàn người chia sẻ nó.

I'm rarely this composed. I'm always angry, by the way.

Nhân tiện, tôi hiếm khi bình tĩnh thế này. Tôi lúc nào cũng giận dữ cả.

(Laughter)

(Cười)

(Applause)

(Vỗ tay)

So I was talking about the necessity to showcase our stories,

Lúc nãy tôi có nói về sự cần thiết phải kể về câu chuyện của chúng tôi

because when I think about the sacrifices that were made for us,

bởi nghĩ về những hy sinh của thế hệ cha ông

là động lực cho tôi tranh đấu.

it helped me keep going.

One of the very first actions of our Faure Must Go movement

Một trong những việc đầu tiên của phong trào Faure Phải Đi

was to come up with a petition, asking citizens to sign

là viết đơn kiến nghị, và kêu gọi người ký

so that we can demand new elections, as the constitution allows.

để chúng tôi có thể yêu cầu tái bầu cử như hiến pháp cho phép.

People were scared to put their names

Mọi người cảm thấy sợ khi ký tên

because, they said, they don't want to get in trouble.

bởi, họ nói, họ không muốn gặp rắc rối.

Even in the diaspora, people were scared.

Mặc dù đã bỏ xứ, họ vẫn sợ.

They were like, "We have family at home."

Họ nói, "Gia đình chúng tôi vẫn ở đó."

But there was this woman who was in her 60s.

Nhưng có một người phụ nữ đã ngoài 60.

When she heard about it, she took the petition,

Khi bà ấy nghe về phong trào, bà lấy đơn

and she went home,

và đem đi từng nhà,

and by herself she collected over 1,000 [signatures].

tự mình bà đã thu thập được hơn 1000 chữ ký.

That inspired me so much, and I was like,

Điều đó đã thúc đẩy tôi rất nhiều.

if a 60-year-old that has nothing more to gain in this regime

Một người 60 tuổi, không còn được lợi gì từ chế độ này

can do this for us, the young ones,

có thể làm cho chúng tôi, vậy người trẻ

then why should I quit?

tại sao lại bỏ cuộc?

It is the stories of resistance, the stories of defiance,

Đó là câu chuyện về sự kháng cự, sự bất chấp,

the stories of resilience,

câu chuyện về sự bền bỉ,

that inspire people to get involved,

đã truyền cảm hứng để mọi người tham gia

not the stories of abuse and killings and hurt,

chứ không phải những câu chuyện về hành hạ, giết chóc, đau thương.

because as humans, it's only natural for us to be scared.

Bởi bản năng của con người là sợ hãi.

I would like to share with you a few characteristics of dictatorships

Tôi muốn chia sẻ với các bạn về một số đặc điểm của chế độ độc tài

so that you can assess your own country

để bạn có thể kiểm tra đất nước của mình

and see if you are also at risk of joining us.

và để xem bạn có nguy hiểm gì khi tham gia với chúng tôi không.

(Laughter and cheers)

(Cười và cổ vũ)

(Applause)

(Vỗ tay)

Number one thing to look at: concentration of power.

Thứ hàng đầu để nhìn xem: sự tập trung quyền lực,

Is the power in your country concentrated in the hands of a few, an elite?

Liệu quyền lực ở nước bạn chỉ tập trung vào số ít người cấp cao không?

It can be a political elite, ideological elite.

Có thể là cấp cao trong chính trị, hay trong tư tưởng.

And you have a strongman,

Và có một con người quyền lực,

because we always have one guy who is presented as the messiah

bởi chúng ta luôn có một người được đại diện là đấng cứu thế

who will save us from the world.

sẽ cứu ta khỏi thế giới.

The second point is propaganda.

Điểm thứ hai là tuyên truyền.

Dictators feed on propaganda.

Chế độ độc tài sống sót nhờ tuyên truyền.

They like giving the impression that they are the saviors,

Họ thích làm cho người khác nghĩ mình là đấng cứu thế,

and without them, the country will fall apart.

không có họ, đất nước sẽ sụp đổ,

And they are always fighting some foreign forces, you know?

Và luôn luôn đấu tranh với các thế lực nước ngoài, bạn biết chứ?

The Christians, the Jewish, the Muslims,

đạo Thiên Chúa, đạo Do Thái, đạo Hồi,

the voodoo priests are coming for you.

mấy ông thầy dùng tà thuật tới bắt bạn.

The Communists, when they get here, we'll all be broke.

Đảng Cộng Sản, một khi họ đến đây, chúng ta sẽ phá sản.

These kinds of things.

Những điều như thế.

And our president, in particular, he fights pirates.

Và đặc biệt, tổng thống của chúng tôi, ông ấy đánh cướp biển.

(Laughter)

(Cười)

I am very serious.

Tôi nói nghiêm túc đấy.

Last year, he bought a boat that's 13 million dollars to fight pirates,

Năm vừa rồi, ông ấy mua một con tàu giá 13 triệu đô để đánh cướp biển.

and 60 percent of our people are starving.

và 60 phần trăm dân số chúng tôi đang đói.

So they are always protecting us from some foreign forces.

Họ luôn bảo vệ chúng tôi khỏi thế lực nước ngoài nào đó.

And this leads to point three: militarization.

Và điều này dẫn đến điểm thứ ba: quân sự hoá.

Dictators survive by instigating fear,

Chế độ độc tài sống sót nhờ áp đặt sợ hãi

and they use the military to suppress dissident voices,

và chúng dùng quân đội để đàn áp những ai dám chống đối,

even though they try to give the impression

dù họ cố gắng làm cho người ta nghĩ rằng

that the military is to protect the nation.

quân đội là để bảo vệ đất nước.

And they suppress institutions and destroy them

Họ đàn áp và phá huỷ các hội

so that they don't have to be held accountable.

đến nỗi họ không phải chịu trách nhiệm.

So do you have a heavily militarized country?

Đất nước bạn có lực lượng quân đội mạnh hay không?

And this leads to point four, what I call human cruelty.

Từ đó dẫn tới điểm thứ tư, mà tôi gọi là sự tàn nhẫn của con người.

You know when we talk about animals,

Khi chúng ta nói về động vật,

we say animal cruelty when animals are abused,

chúng ta nói ‘ngược đãi động vật’ khi chúng bị xử tệ

because there's no charter acknowledged by the UN

vì không có hiến chương nào của liên hợp quốc

saying animal rights charter.

nói về quyền động vật.

Point one: all animals are created equal. So you don't have that.

Một: Tất cả các động vật đều bình đẳng. Bạn không có điều đó.

So whenever animals are abused, we say animal cruelty.

Nên mỗi khi động vật bị bạo hành, ta gọi là ‘ngược đãi động vật’.

But when it comes to humans, we say human rights abuses,

Về con người ta nói về lạm dụng nhân quyền.

because we assume that all humans have rights.

Vì ta mặc nhiên rằng mỗi con người đều có quyền.

But some of us are actually still fighting for our right to have rights.

Song một vài trong chúng ta vẫn đang đấu tranh vì quyền được có quyền.

So in that condition, I don't talk about human rights abuse or violation.

Trong điều kiện đó, tôi không nói về lạm dụng hay vi phạm nhân quyền.

When you live in a country and you have an issue with the president

Khi bạn sống trong một quốc gia và bạn có vấn đề với tổng thống

and the worst thing that can happen is he bans you from the presidency,

và điều tồi tệ nhất có thể là ông ta sẽ cấm bạn ở nhiệm kỳ đó,

bạn là người may mắn.

you are lucky.

Khi bạn tới nước tôi và có vấn đề với tổng thống,

When you come to my country and have an issue with the president,

bạn chỉ chạy, trốn, và biến mất khỏi vũ trụ

you just run, disappear; you vanish from the universe,

vì họ có thể vẫn tìm ra bạn ở Thổ Nhĩ Kỳ.

because they can still find you in Turkey.

So people like myself, we don't get to live in Togo anymore.

Cho nên những người như tôi không được sống ở Togo nữa.

And people like myself,

Những người như tôi

we don't get to live in the same place for more than a month,

không được sống ở một nơi nào đó quá một tháng,

because we don't want to be traced.

vì chúng tôi không muốn bị tìm thấy.

The way they abuse people,

Cách mà họ lạm dụng con người,

the type of cruelty that happens in all impunity under dictatorships

cách mà sự tàn ác diễn ra không bị trừng trị dưới chế độ độc tài

are beyond human imagination.

là ngoài sự tưởng tượng của con người.

The stories of some of the activists that were killed,

Những câu chuyện về một số nhà hoạt động bị giết,

their bodies dumped in the sea,

rồi ném xuống biển,

that were tortured

hoặc bị tra tấn

đến mức mất khả năng nghe nhìn

to the point where they lost their hearing or their sight --

those stories still haunt me.

những câu chuyện ám ảnh tôi.

And sometimes, as an activist,

Là một nhà hoạt động, đôi khi

I am less concerned about dying than how it will happen.

tôi ít quan tâm về cái chết hơn việc chết thế nào

Thỉnh thoảng tôi ngồi lặng tưởng tượng mọi kịch bản.

Sometimes I just sit down and I imagine all scenarios.

What are they going to do? Are they going to cut my ears first?

Họ sẽ làm gì tiếp theo? Họ sẽ cắt tai tôi trước hay sao?

Or are they going to cut my tongue because I'm always insulting them?

Hay họ sẽ cắt lưỡi tôi vì tôi luôn xúc phạm họ?

Nghe thật tàn ác nhưng đó là thực tế.

It sounds cruel, but it is the reality.

We live in a very cruel world.

Chúng tôi sống trong một thế giới tàn ác.

Dictators are cruel monsters,

Kẻ độc tài là con quái vật tàn ác

and I am not saying it to be nice.

và tôi sẽ không nói vậy để tỏ ra tốt đẹp.

So yes, that is the final characteristic.

Nên vâng, đó là đặc điểm cuối cùng.

The list goes on,

Danh sách vẫn tiếp tục

but that's the final thing that I want to share about autocracies,

nhưng đó điều cuối cùng tôi muốn nói về chế độ chuyên chế

để bạn nhìn lại nước mình xem có nguy cơ nào không.

so that you look at your country and see if there are risks there.

Quan trọng là bạn nhận thức được sự tự do mà bạn có

It is important that you acknowledge the gains of freedom that you have today,

bởi vì nhiều người đã hy sinh mạng sống để bạn có nó.

because some people had to give their lives for you to have it.

Đừng xem nó như lẽ tất nhiên.

So don't take this for granted.

But then at the same time, you also need to know

Đồng thời, bạn cũng cần biết

that no country is actually destined to be oppressed,

rằng không có quốc gia nào sinh ra để bị đàn áp

while at the same time,

trong khi cùng lúc đó

no country or no people are immune to oppression and dictatorship.

không nước nào, người nào miễn nhiễm khỏi đàn áp và độc tài.

Thank you.

Cảm ơn.

(Applause)

(Vỗ tay)