We don't "move on" from grief. We move forward with it | Nora McInerny | TED

Tłumaczenie: Agnieszka Fijałkowska Korekta: Rysia Wand

So, 2014 was a big year for me.

Rok 2014 był dla mnie wielkim rokiem.

Do you ever have that,

Czy mieliście kiedyś taki rok,

just like a big year, like a banner year?

taki wielki, naprawdę znaczący rok?

For me, it went like this:

Mój był następujący:

October 3, I lost my second pregnancy.

trzeciego października poroniłam.

And then October 8, my dad died of cancer.

Dalej ósmego października mój ojciec zmarł na raka.

And then on November 25, my husband Aaron died

Następnie 25 listopada zmarł mój mąż Aron

after three years with stage-four glioblastoma,

po trzech latach choroby na glejaka czwartego stopnia,

which is just a fancy word for brain cancer.

czyli innymi słowy na raka mózgu.

So, I'm fun.

Mam "szczęście".

(Laughter)

(Śmiech)

People love to invite me out all the time.

Ludzie ciągle mnie gdzieś zapraszają.

Packed social life.

Mam bogate życie towarzyskie.

Usually, when I talk about this period of my life,

Zazwyczaj gdy mówię o tym okresie w moim życiu,

the reaction I get is essentially:

najczęstszą reakcją jest dosłownie:

(Sighs)

(Wzdycha)

"I can't -- I can't imagine."

"Nie... Nie mogę sobie tego wyobrazić".

But I do think you can.

Wydaje mi się, że możesz.

I think you can.

Oczywiście, że możesz.

And I think that you should

Nawet myślę, że musisz,

because, someday, it's going to happen to you.

bo pewnego dnia to przytrafi się tobie.

Maybe not these specific losses in this specific order or at this speed,

Może nie takie straty, nie w takiej kolejności i tempie,

but like I said, I'm very fun

ale jak wspominałam, mam "szczęście".

and the research that I have seen will stun you:

Pewnie zaskoczą was dane,

everyone you love has a 100 percent chance of dying.

że wszyscy, których kochacie, na 100% umrą.

(Laughter)

(Śmiech)

And that's why you came to TED.

Właśnie dlatego przyszliście do TED.

(Laughter)

(Śmiech)

(Applause)

(Brawa)

So, since all of this loss happened,

Od tych wszystkich tragedii

I've made it a career to talk about death and loss,

zawodowo mówię o śmierci i stracie.

not just my own, because it's pretty easy to recap,

Nie tylko o mojej, bo łatwo to można podsumować,

but the losses and tragedies that other people have experienced.

ale o stratach i tragediach, których doświadczyli inni.

It's a niche, I have to say.

Przyznaję, to nisza.

(Laughter)

(Śmiech)

It's a small niche, and I wish I made more money, but ...

To mała nisza i żałuję, że nie zarabiam więcej, ale...

(Laughter)

(Śmiech)

I've written some very uplifting books,

Napisałam kilka książek podnoszących na duchu,

host a very uplifting podcast, I started a little nonprofit.

prowadzę podnoszący na duchu podcast i małą organizację non-profit.

I'm just trying to do what I can

Staram się zrobić, co się da,

to make more people comfortable with the uncomfortable,

żeby oswoić ludzi z czymś niekomfortowym.

and grief is so uncomfortable.

A żałoba jest bardzo niekomfortowa.

It's so uncomfortable, especially if it's someone else's grief.

szczególnie gdy chodzi o cudzą żałobę.

So part of that work is this group that I started with my friend Moe,

Częścią mojej pracy jest prowadzenie grupy,

którą założyłam z Moe, także wdową.

who is also a widow;

we call it the Hot Young Widows Club.

Nazywamy to Klubem Gorących Młodych Wdów.

(Laughter)

(Śmiech)

And it's real, we have membership cards

On naprawdę istnieje, mamy karty członkowskie

and T-shirts.

i koszulki.

And when your person dies, your husband, wife, girlfriend, boyfriend,

Gdy ktoś bliski umiera, mąż, żona, dziewczyna, chłopak,

literally don't care if you were married,

ze ślubem czy bez,

your friends and your family are just going to look around

przyjaciele i rodzina zaczną się rozglądać

through friends of friends of friends of friends

po znajomych bliższych i dalszych,

until they find someone who's gone through something similar,

aż wreszcie znajdą kogoś z podobnym doświadczeniem.

and then they'll push you towards each other

A wtedy popchną was ku sobie,

so you can talk amongst yourselves and not get your sad on other people.

żebyście mogli pogadać i nie wylewać żali na innych.

(Laughter)

(Śmiech)

So that's what we do.

Tak robimy.

It's just a series of small groups,

Jest wiele małych grup,

where men, women, gay, straight, married, partnered,

gdzie mężczyźni, kobiety, homoseksualni, heteroseksualni, ze ślubem czy bez,

can talk about their dead person,

mogą porozmawiać o osobach, które odeszły.

and say the things

Mówią o różnych rzeczach.

that the other people in their lives aren't ready or willing to hear yet.

Takich, na które może nie wszyscy są jeszcze gotowi.

Huge range of conversations.

Cały wachlarz tematów.

Like, "My husband died two weeks ago,

"Mój mąż zmarł dwa tygodnie temu,

I can't stop thinking about sex, is that normal?"

a ja nie mogę przestać myśleć o seksie. Czy to normalne?".

Yeah.

Oczywiście.

"What if it's one of the Property Brothers?"

"A co jeśli myślę o jednym z tych Property Brothers?".

Less normal, but I'll accept it.

To już mniej normalne, ale do przyjęcia.

(Laughter)

(Śmiech)

Things like, "Look, when I'm out in public and I see old people holding hands,

"Gdy jestem w parku i widzę staruszków trzymających się za ręce,

couples who have clearly been together for decades,

pary, które są razem od dziesięcioleci...

and then I look at them and I imagine

Patrzę na nich i wyobrażam sobie,

all of the things they've been through together,

ile razem przeżyli.

the good things, the bad things,

Widzę dobre i złe chwile,

the arguments they've had over who should take out the trash ...

kłótnie o wynoszenie śmieci...

I just find my heart filled with rage."

Po prostu krew mnie zalewa".

(Laughter)

(Śmiech)

And that example is personal to me.

To bardzo osobisty przykład.

Most of the conversations that we have in the group

Większość rozmów, które prowadzimy w grupie,

can and will just stay amongst ourselves,

jest i po prostu zostanie między nami.

but there are things that we talk about

Jednak poruszamy też pewne tematy,

that the rest of the world -- the world that is grief-adjacent

które dla reszty świata, tego świata obok żałobników,

but not yet grief-stricken --

ale nie dotkniętego żałobą,

could really benefit from hearing.

naprawdę mogłyby być interesujące.

And if you can't tell,

Jeśli ktoś nie zauważył,

I'm only interested in / capable of unscientific studies,

interesują mnie i zajmują tylko badania nienaukowe.

so what I did was go to The Hot Young Widows Club

Poszłam do Klubu Gorących Młodych Wdów

and say, "Hello, friends, remember when your person died?" They did.

i zapytałam: "Cześć, pamiętacie, kiedy zmarł wam ktoś bliski?" Pamiętały.

"Do you remember all the things people said to you?"

"Pamiętacie, co wam wtedy mówili?".

"Oh, yeah."

"O, tak".

"Which ones did you hate the most?"

"Co było najgorsze?".

I got a lot of comments, lot of answers, people say a lot of things,

Padło dużo komentarzy, wiele odpowiedzi.

but two rose to the top pretty quickly.

Jednak trzy były najczęstsze.

"Moving on."

"Zamknij ten rozdział".

Now, since 2014,

Od 2014 roku

I will tell you I have remarried a very handsome man named Matthew,

wyszłam za mąż ponownie, za przystojniaka imieniem Matthew,

we have four children in our blended family,

z którym mamy czwórkę dzieci w naszej połączonej rodzinie.

we live in the suburbs of Minneapolis, Minnesota, USA.

Mieszkamy na przedmieściach Minneapolis, w Minnesocie, USA.

We have a rescue dog.

Adoptowaliśmy psa.

(Laughter)

(Śmiech)

I drive a minivan,

Jeżdżę minivanem,

like the kind where doors open and I don't even touch them.

w którym drzwi otwierają się same i nie muszę ich dotykać.

(Laughter)

(Śmiech)

Like, by any "mezhure," life is good.

Pod każdym "wzglołdem" życie mam dobre.

I've also never said "mezhure," I've never once said it that way.

Nigdy dotąd nie wypowiedziałam słowa "wzgląd" w ten sposób.

(Laughter)

(Śmiech)

I don't know where that came from.

Nie wiem, skąd mi się to wzięło.

(Laughter)

(Śmiech)

I've never heard anyone else say it that way.

Nigdy nie słyszałam, żeby ktoś tak mówił.

It looks like it should be said that way,

Może tak to powinno się wymawiać,

and that's why the English language is trash, so ...

w końcu język angielski jest nieobliczalny...

(Laughter)

(Śmiech)

So impressed with anyone who, like, speaks it

Jestem pod wrażeniem każdego, kto nim się posługuje

in addition to a language that makes sense -- good job.

zaraz obok języka mającego sens, dobra robota.

(Laughter)

(Śmiech)

But by any measure ...

Ale pod każdym względem...

(Laughter)

(Śmiech)

By any measure, life is really, really good, but I haven't "moved on."

Pod każdym względem mam dobre życie, ale nie zamknęłam poprzedniego rozdziału.

I haven't moved on, and I hate that phrase so much,

Nie zamknęłam rozdziału, tak bardzo nienawidzę tego powiedzenia

and I understand why other people do.

i doskonale rozumiem, czemu inni też go nienawidzą.

Because what it says

Bo to znaczy, że życie, śmierć i miłość Arona były tylko chwilami,

is that Aaron's life and death and love are just moments

that I can leave behind me -- and that I probably should.

które mogę zostawić w przeszłości, że zapewne powinnam to zrobić.

And when I talk about Aaron, I slip so easily into the present tense,

Gdy mówię o Aronie, bardzo często używam czasu teraźniejszego.

and I've always thought that made me weird.

Zawsze myślałam, że to dziwne.

And then I noticed that everybody does it.

Później zauważyłam, że każdy tak robi.

And it's not because we are in denial or because we're forgetful,

Nie dlatego, że temu zaprzeczamy, czy jesteśmy zapominalscy,

it's because the people we love, who we've lost,

ale dlatego że ci, których kochaliśmy i straciliśmy

are still so present for us.

są nadal dla nas obecni.

So, when I say, "Oh, Aaron is ..."

Jeśli mówię: "Aron jest..."

It's because Aaron still is.

to dlatego, że on nadal jest.

And it's not in the way that he was before,

Nie w sposób, w który był wcześniej,

which was much better,

co było zdecydowanie lepsze,

and it's not in the way that churchy people try to tell me that he would be.

ani na sposób, jaki próbują mi wmawiać dewoci.

It's just that he's indelible,

Nie da się go wymazać,

and so he is present for me.

on jest dla mnie obecny.

Here,

Tutaj,

he's present for me in the work that I do,

jest dla mnie obecny we wszystkim, co robię.

in the child that we had together,

W naszym wspólnym dziecku,

in these three other children I'm raising,

trójce innych, które wychowuję,

who never met him, who share none of his DNA,

które nigdy go nie spotkały, w których nie płynie jego krew,

but who are only in my life because I had Aaron

które są w moim życiu właśnie dlatego, że miałam Arona

and because I lost Aaron.

i dlatego, że go straciłam.

He's present in my marriage to Matthew,

Jest obecny w moim małżeństwie z Matthew

because Aaron's life and love and death

bo to życie, miłość i śmierć Arona

made me the person that Matthew wanted to marry.

zmieniły mnie w kogoś, kogo Matthew chciał poślubić.

So I've not moved on from Aaron,

Aron nie został w przeszłości, on wciąż jest ze mną.

I've moved forward with him.

Ja idę z nim dalej.

(Applause)

(Brawa)

We spread Aaron's ashes in his favorite river in Minnesota,

Rozsypaliśmy prochy Arona nad jego ulubioną rzeką w Minnesocie.

and when the bag was empty --

Gdy torba była już pusta,

because when you're cremated, you fit into a plastic bag --

bo po kremacji człowiek mieści się w plastikowej torbie,

there were still ashes stuck to my fingers.

miałam jego prochy na palcach.

And I could have just put my hands in the water and rinsed them,

Mogłam włożyć je do wody i opłukać,

but instead, I licked my hands clean,

jednak zamiast tego oblizałam palce.

because I was so afraid of losing more than I had already lost,

Tak bardzo nie chciałam utracić go jeszcze bardziej, niż straciłam.

and I was so desperate to make sure that he would always be a part of me.

Tak desperacko chciałam, żeby na zawsze był częścią mnie.

But of course he would be.

Oczywiście, że będzie.

Because when you watch your person fill himself with poison for three years,

Gdy patrzy się na ukochaną osobę, która zażywa truciznę przez trzy lata,

just so he can stay alive a little bit longer with you,

tylko po to, żeby żyć z tobą odrobinę dłużej,

that stays with you.

to z tobą zostaje.

When you watch him fade from the healthy person he was the night you met

Gdy patrzysz, jak zdrowa osoba zamienia się we wrak,

to nothing, that stays with you.

to z tobą zostaje.

When you watch your son, who isn't even two years old yet,

Gdy patrzysz na syna, który nie ma nawet dwóch lat,

walk up to his father's bed on the last day of his life,

który podchodzi do łóżka ojca ostatniego dnia jego życia,

like he knows what's coming in a few hours,

jak by wiedział, co nastąpi za kilka godzin,

and say, "I love you. All done. Bye, bye."

i mówi: "Kocham cię. Wszystko załatwione. Pa, pa".

That stays with you.

To z tobą zostaje.

Just like when you fall in love, finally, like really fall in love

Tak samo jak moment, w którym naprawdę się zakochujesz

with someone who gets you and sees you

w kimś, kto cię rozumie.

and you even see, "Oh, my God, I've been wrong this entire time.

Gdy myślisz sobie: "O mój Boże. Przez cały czas byłam w błędzie.

Love is not a contest or a reality show -- it's so quiet,

Miłość to nie konkurs, czy reality show.

it's this invisible thread of calm that connects the two of us

To cicha, niewidzialna nić, która nas łączy,

even when everything is chaos,

nawet gdy wokół panuje chaos.

when things are falling apart, even when he's gone."

Nawet gdy wszystko się rozpada, nawet gdy go nie ma".

That stays with you.

To z tobą zostaje.

We used to do this thing --

Robiliśmy coś takiego...

because my hands are always freezing and he's so warm,

miałam zawsze lodowate ręce, a on był taki ciepły,

where I would take my ice-cold hands and shove them up his shirt ...

więc wkładałam je mu pod koszulkę...

press them against his hot bod.

przyciskałam do jego gorącego ciała.

(Laughter)

(Śmiech)

And he hated it so much,

On tego nie znosił.

(Laughter)

(Śmiech)

but he loved me,

ale mnie kochał.

and after he died, I laid in bed with Aaron

Kiedy umarł, leżałam z nim w łóżku.

and I put my hands underneath him

Wsunęłam ręce pod niego

and I felt his warmth.

i poczułam ciepło.

And I can't even tell you if my hands were cold,

Nie wiem, czy miałam wtedy zimne ręce,

but I can tell you

ale wiedziałam,

that I knew it was the last time I would ever do that.

że robię tak po raz ostatni.

And that that memory is always going to be sad.

To wspomnienie zawsze będzie smutne.

That memory will always hurt.

To wspomnienie zawsze zaboli.

Even when I'm 600 years old and I'm just a hologram.

Nawet jeśli będę miała 600 lat i będę tylko hologramem.

(Laughter)

(Śmiech)

Just like the memory of meeting him is always going to make me laugh.

Tak samo jak myśl o naszym pierwszym spotkaniu wywoła uśmiech.

Grief doesn't happen in this vacuum,

Żałoba przychodzi razem z pustką

it happens alongside of and mixed in with all of these other emotions.

i jest mieszanką wielu różnych emocji.

So, I met Matthew, my current husband --

Poznałam Matthew, mojego obecnego męża,

who doesn't love that title,

który nie lubi, gdy go tak nazywam,

(Laughter)

(Śmiech)

but it's so accurate.

chociaż to takie akuratne.

(Laughter)

(Śmiech)

I met Matthew, and ...

Poznałam Matthew i...

there was this audible sigh of relief among the people who love me,

słychać było głośne westchnienie ulgi moich bliskich,

like, "It's over!

coś jak: "To koniec!

She did it.

Udało jej się.

She got a happy ending, we can all go home.

Ma swoje szczęśliwe zakończenie, możemy iść do domu.

And we did good."

Dobrze się spisaliśmy".

And that narrative is so appealing even to me,

Taki scenariusz jest bardzo kuszący, nawet dla mnie,

and I thought maybe I had gotten that, too, but I didn't.

myślałam, że może faktycznie mi się udało, ale nie.

I got another chapter.

To był nowy rozdział w życiu.

And it's such a good chapter -- I love you, honey --

To bardzo dobry rozdział, kocham cię kochanie,

it's such a good chapter.

to bardzo dobry rozdział.

But especially at the beginning, it was like an alternate universe,

Szczególnie na początku byłam w zupełnie innej rzeczywistości

or one of those old "choose your own adventure" books from the '80s

lub jak w książkach z lat 80. "wybierz własną przygodę",

where there are two parallel plot lines.

gdzie były dwie podobne fabuły.

So I opened my heart to Matthew,

Otworzyłam serce dla Matthew,

and my brain was like, "Would you like to think about Aaron?

a mój mózg na to: "A może pomyślisz o Aronie?

Like, the past, the present, future, just get in there," and I did.

O przeszłości, teraźniejszości, przyszłości, no pomyśl." Zrobiłam to.

And all of a sudden, those two plots were unfurling at once,

Nagle dwie fabuły się rozeszły.

and falling in love with Matthew really helped me realize the enormity

Zakochanie w Matthew pomogło mi zrozumieć ogrom tego,

of what I lost when Aaron died.

co straciłam, gdy odszedł Aron.

And just as importantly,

I co równie ważne,

it helped me realize that my love for Aaron

pomogło mi zrozumieć, że miłość do Arona,

and my grief for Aaron,

żałoba po Aronie,

and my love for Matthew, are not opposing forces.

miłość do Matthew nie są przeciwnymi siłami.

They are just strands to the same thread.

Są nitkami tego samego wątku.

They're the same stuff.

Są tym samym.

I'm ... what would my parents say?

Co by powiedzieli moi rodzice?

I'm not special.

Że nie jestem wyjątkowa.

(Laughter)

(Śmiech)

They had four kids, they were like ... frankly.

Mają czwórkę dzieci, byli szczerzy.

(Laughter)

(Śmiech)

But I'm not, I'm not special.

Nie jestem, nie jestem wyjątkowa.

I know that, I'm fully aware

Wiem o tym, mam tego pełną świadomość,

that all day, every day, all around the world,

że cały czas, codziennie, na całym świecie

terrible things are happening.

dzieją się złe rzeczy.

All the time.

Cały czas.

Like I said, fun person.

Jak już mówiłam, jest zabawnie.

But terrible things are happening,

Jednak złe rzeczy się zdarzają,

people are experiencing deeply formative and traumatic losses every day.

ludzie doświadczają ogromnych i traumatycznych strat każdego dnia.

And as part of my job,

Jako część mojej pracy

this weird podcast that I have,

prowadzę ten dziwny podcast,

I sometimes talk to people

w którym czasem rozmawiam z ludźmi

about the worst thing that's ever happened to them.

o tym, co najgorszego spotkało ich w życiu.

And sometimes, that's the loss of someone they love,

Czasem to utrata kogoś, kogo kochali

sometimes days ago or weeks ago, years ago, even decades ago.

kilka dni, tygodni, lat, dekad temu.

And these people that I interview,

Ludzie, z którymi prowadzę wywiad,

they haven't closed themselves around this loss

nie zamykają się wokół tej straty,

and made it the center of their lives.

ona nie jest w centrum ich życia.

They've lived, their worlds have kept spinning.

Oni żyją dalej, ich świat się nadal kręci.

But they're talking to me, a total stranger,

Rozmawiają ze mną, osobą nieznajomą,

about the person they love who has died,

o tych, których kochali, którzy odeszli,

because these are the experiences

dlatego, że te doświadczenia

that mark us and make us just as much as the joyful ones.

zostają w nas tak samo, jak te dobre.

And just as permanently.

Tak samo trwale.

Long after you get your last sympathy card

Na długo po ostatnich kondolencjach

or your last hot dish.

czy ostatnim ciepłym posiłku.

Like, we don't look at the people around us

Gdy ludzie wokół nas przeżywają szczęście i cuda,

experiencing life's joys and wonders and tell them to "move on," do we?

nie mówimy im: "zamknij ten rozdział, żyj dalej".

We don't send a card that's like, "Congratulations on your beautiful baby,"

Nie wysyłamy gratulacji z okazji narodzin dziecka,

and then, five years later, think like, "Another birthday party? Get over it."

żeby pięć lat później myśleć sobie: "Kolejne urodziny? Dajcie sobie spokój".

(Laughter)

(Śmiech)

Yeah, we get it, he's five.

Tak, wiemy, on ma pięć lat.

(Laughter)

(Śmiech)

Wow.

Super.

(Laughter)

(Śmiech)

But grief is kind of one of those things,

Ale rozpacz to podobna rzecz

like, falling in love or having a baby or watching "The Wire" on HBO,

jak zakochanie, narodziny dziecka, czy oglądanie "Prawa Ulicy" na HBO.

where you don't get it until you get it, until you do it.

Nie pojmiesz tego, dopóki tego nie przeżywasz.

And once you do it, once it's your love or your baby,

Gdy to ci się przytrafi, jeśli to twoja miłość lub dziecko,

once it's your grief and your front row at the funeral,

kiedy to twoja żałoba, gdy siedzisz w pierwszym rzędzie na pogrzebie,

you get it.

wtedy rozumiesz.

You understand what you're experiencing is not a moment in time,

Rozumiesz że to, czego doświadczasz nie jest chwilą,

it's not a bone that will reset,

to nie kość, która się zrośnie,

but that you've been touched by something chronic.

tylko coś chronicznego.

Something incurable.

Coś nieuleczalnego.

It's not fatal, but sometimes grief feels like it could be.

To nie koniec życia, mimo że się tak może wydawać.

And if we can't prevent it in one another,

A skoro nie da się się przed tym uchronić,

what can we do?

to co można zrobić?

What can we do other than try to remind one another

Co innego można zrobić poza przypomnieniem sobie,

that some things can't be fixed,

że pewne zdarzenia są nieuchronne,

and not all wounds are meant to heal?

i że nie wszystkie rany się wyleczą?

We need each other to remember,

Potrzebujemy siebie, żeby pamiętać,

to help each other remember,

pomóc sobie pamiętać.

that grief is this multitasking emotion.

Pamiętać, że rozpacz jest wielowymiarowym uczuciem.

That you can and will be sad, and happy; you'll be grieving, and able to love

Że będziemy smutni, szczęśliwi, zrozpaczeni, ale też będziemy mogli kochać

in the same year or week, the same breath.

w tym samym tygodniu, roku, oddechu.

We need to remember that a grieving person is going to laugh again and smile again.

Pamiętajmy, że osoba w żałobie kiedyś się zaśmieje, czy uśmiechnie.

If they're lucky, they'll even find love again.

Jeśli ma na tyle szczęścia, to znajdzie nową miłość.

But yes, absolutely, they're going to move forward.

Owszem, te osoby żyją dalej.

But that doesn't mean that they've moved on.

Ale to nie znaczy, że zamknęły poprzedni rozdział.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)