My love letter to cosplay | Adam Savage

Tłumaczenie: Natalia Przybysz Korekta: Beata Wasylkiewicz-Jagoda

There's this fact that I love that I read somewhere once,

Mój ulubiony fakt naukowy,

o którym gdzieś przeczytałem,

that one of the things that's contributed to homo sapiens' success

mówi, że do sukcesu naszego gatunku przyczynił się

as a species

is our lack of body hair --

brak owłosienia.

that our hairlessness, our nakedness

Nasza "nagość" połączona z wynalezieniem ubrań,

combined with our invention of clothing,

gives us the ability to modulate our body temperature

umożliwiła regulację temperatury ciała,

and thus be able to survive in any climate we choose.

a więc możliwość przeżycia w dowolnym klimacie.

And now we've evolved to the point where we can't survive without clothing.

Ewolucja sprawiła, że odzież stała się niezbędna do przeżycia.

And it's more than just utility,

To już nie tylko konieczność, a sposób komunikacji.

now it's a communication.

Everything that we choose to put on is a narrative,

Wszystko, co decydujemy się założyć,

mówi o tym, gdzie byliśmy,

a story about where we've been,

what we're doing,

co robimy

who we want to be.

i kim chcemy się stać.

W dzieciństwie byłem samotnikiem.

I was a lonely kid.

I didn't have an easy time finding friends to play with,

Miałem trudności ze znalezieniem przyjaciół do zabawy

and I ended up making a lot of my own play.

i często sam wymyślałem sobie zabawy.

I made a lot of my own toys.

Robiłem zabawki.

It began with ice cream.

Zaczęło się od lodów.

There was a Baskin-Robbins in my hometown,

W moim rodzinnym miasteczku była cukiernia Baskin-Robbins,

and they served ice cream from behind the counter

w której podawano lody

in these giant, five-gallon, cardboard tubs.

z wielkich, dwudziestolitrowych, tekturowych kubłów.

And someone told me -- I was eight years old --

Kiedy miałem osiem lat, ktoś mi powiedział,

someone told me that when they were done with those tubs,

że puste kubły myto

they washed them out and kept them in the back,

i odstawiano do magazynu.

and if you asked they would give you one.

Jeżeli się poprosi, można jeden dostać.

Kilka tygodni zbierałem się na odwagę,

It took me a couple of weeks to work up the courage,

ale w końcu się udało, a oni się zgodzili.

but I did, and they did.

They gave me one -- I went home with this beautiful cardboard tub.

Wróciłem do domu z pięknym, tekturowym kubłem.

I was trying to figure out what I could do with this exotic material --

Zastanawiałem się, co zrobić z tego egzotycznego materiału,

z pierścieniami na górze i dole.

metal ring, top and bottom.

I started turning it over in my head, and I realized, "Wait a minute --

Kiedy tak kombinowałem,

pomyślałem nagle: "Chwila...

Przecież w środku zmieści się moja głowa!".

my head actually fits inside this thing."

(Laughter)

(Śmiech)

Yeah, I cut a hole out,

Wyciąłem dziurę,

I put some acetate in there

podkleiłem ją przeźroczystą folią

and I made myself a space helmet.

i tak powstał mój hełm astronauty.

(Laughter)

(Śmiech)

I needed a place to wear the space helmet,

Musiałem gdzieś go nosić,

więc przytargałem do domu pudło po lodówce,

so I found a refrigerator box a couple blocks from home.

I pushed it home,

które znalazłem kilka ulic dalej.

and in my parents' guest room closet,

Wsadziłem je do szafy w pokoju gościnnym

I turned it into a spaceship.

i tak powstał statek kosmiczny.

I started with a control panel out of cardboard.

Najpierw zrobiłem z tektury panel kontrolny,

I cut a hole for a radar screen

wyciąłem dziurę na ekran radaru

and put a flashlight underneath it to light it.

i podświetliłem go latarką.

I put a view screen up, which I offset off the back wall --

Przednią szybę statku wsparłem o ściany szafy.

and this is where I thought I was being really clever --

Wtedy zaczęło wydawać mi się, że jestem sprytny,

without permission, I painted the back wall of the closet black

bo bez pozwolenia pomalowałem ścianę z tyłu na czarno.

and put a star field,

Dodałem nieboskłon

which I lit up with some Christmas lights I found in the attic,

ze znalezionych na strychu światełek choinkowych.

and I went on some space missions.

Mogłem wyruszyć w kosmos.

A couple years later,

Parę lat później do kin wszedł film "Szczęki".

the movie "Jaws" came out.

I was way too young to see it, but I was caught up in "Jaws" fever,

Byłem za młody, by go obejrzeć, ale i tak, jak większość Amerykanów,

like everyone else in America at the time.

wpadłem w filmową gorączkę.

There was a store in my town that had a "Jaws" costume in their window,

Na jednej z wystaw sklepowych w okolicy był kostium ze "Szczęk".

and my mom must have overheard me talking to someone

Mama musiała podsłuchać, gdy mówiłem komuś,

about how awesome I thought this costume was,

jak podobał mi się ten kostium,

because a couple days before Halloween,

bo parę dni przed Halloween

she blew my freaking mind by giving me this "Jaws" costume.

dała mi go, a mnie kompletnie zatkało.

Now, I recognize it's a bit of a trope

Wiem, że to takie gadanie, kiedy ludzie w pewnym wieku

for people of a certain age to complain

wypominają dzieciom, jak to im jest dzisiaj dobrze.

that kids these days have no idea how good they have it,

Pozwólcie mi jednak pokazać

but let me just show you a random sampling

of entry-level kids' costumes you can buy online right now ...

kilka losowych kostiumów,

które można dziś kupić dzieciom w Internecie.

... and this is the "Jaws" costume my mom bought for me.

A to kostium ze "Szczęk", który kupiła mi mama.

(Laughter)

(Śmiech)

This is a paper-thin shark face

Cienka jak papier twarz rekina

and a vinyl bib with the poster of "Jaws" on it.

i śliniak z tworzywa sztucznego z plakatem filmowym.

(Laughter)

(Śmiech)

And I loved it.

Uwielbiałem ten kostium.

A couple years later,

Parę lat później

my dad took me to a film called "Excalibur."

tata zabrał mnie na "Wieki ciemne".

I actually got him to take me to it twice,

Przekonałem go, żeby zabrał mnie dwa razy.

which is no small thing, because it is a hard, R-rated film.

Nie było łatwo,

bo to film dla dorosłych.

But it wasn't the blood and guts or the boobs

Jednak to nie latające flaki czy cycki mnie do niego przekonały.

that made me want to go see it again.

They helped --

Oczywiście pomogły...

(Laughter)

(Śmiech)

It was the armor.

Chodziło o zbroje.

The armor in "Excalibur" was intoxicatingly beautiful to me.

Były dla mnie uderzająco piękne.

These were literally knights in shining, mirror-polished armor.

Rycerze w prawdziwie lśniących zbrojach.

And moreover, the knights in "Excalibur" wear their armor everywhere.

Co więcej, nosili je wszędzie i przez cały czas.

All the time -- they wear it at dinner, they wear it to bed.

Przy obiedzie. Do snu.

(Laughter)

(Śmiech)

I was like, "Are they reading my mind?

"Czytacie mi w myślach?", pytałem.

I want to wear armor all the time!"

"Też chcę nosić zbroję przez cały czas!".

(Laughter)

(Śmiech)

So I went back to my favorite material,

Wróciłem więc do mojego ulubionego materiału,

the gateway drug for making,

cudownego środka – tektury falistej.

corrugated cardboard,

and I made myself a suit of armor,

Zrobiłem z niej własną zbroję

replete with the neck shields and a white horse.

z fragmentem chroniącym szyję

i białym koniem.

Now that I've oversold it,

Skoro zareklamowałem już swoje dzieło, oto zdjęcie.

here's a picture of the armor that I made.

(Laughter)

(Śmiech)

(Applause)

(Brawa)

Now, this is only the first suit of armor I made

To zaledwie pierwsza zbroja, jaką zrobiłem zainspirowany filmem.

inspired by "Excalibur."

A couple of years later,

Parę lat później przekonałem tatę,

I convinced my dad to embark on making me a proper suit of armor.

by zrobić porządną zbroję.

Over about a month,

W ciągu jakiegoś miesiąca

he graduated me from cardboard to roofing aluminum called flashing

przeszedłem od tektury do tak zwanej blachy kominowej

i moich ulubionych po dziś dzień

and still, one of my all-time favorite attachment materials,

POP rivets.

nitów zrywalnych.

We carefully, over that month,

Przez miesiąc ostrożnie zakrzywialiśmy metalowe fragmenty,

constructed an articulated suit of aluminum armor

które złożyliśmy w ruchomą w stawach zbroję.

with compound curves.

We drilled holes in the helmet so that I could breathe,

W hełmie wywierciliśmy dziury, żebym mógł oddychać.

and I finished just in time for Halloween and wore it to school.

Skończyliśmy tuż przed Halloween, więc od razu ubrałem ją do szkoły.

Now, this is the one thing in this talk

To jedyny strój,

that I don't have a slide to show you,

do którego nie mam slajdu,

because no photo exists of this armor.

bo nie mam żadnego zdjęcia tej zbroi.

I did wear it to school,

Poszedłem w niej do szkoły,

there was a yearbook photographer patrolling the halls,

ale fotograf robiący zdjęcia do albumu

but he never found me, for reasons that are about to become clear.

nie zrobił mi zdjęcia i zaraz wyjaśni się, dlaczego.

Gdy wkładałem do szkoły metalową, pełną zbroję,

There were things I didn't anticipate

about wearing a complete suit of aluminum armor to school.

nie przewidziałem kilku rzeczy.

Na lekcji matematyki stałem z tyłu klasy,

In third period math, I was standing in the back of class,

and I'm standing in the back of class

ponieważ zbroja

because the armor did not allow me to sit down.

uniemożliwiała mi siadanie.

(Laughter)

(Śmiech)

This is the first thing I didn't anticipate.

To pierwsza rzecz, której nie przewidziałem.

And then my teacher looks at me sort of concerned

Nagle nauczycielka, która stała w połowie klasy,

about halfway through the class and says, "Are you feeling OK?"

spojrzała zmartwiona i spytała: "Dobrze się czujesz?".

I'm thinking, "Are you kidding? Am I feeling OK?

"Żartujesz?", myślę. "Czy dobrze się czuję?"

"Noszę zbroję! To najlepszy moment mojego...".

I'm wearing a suit of armor! I am having the time of my --"

And I'm just about to tell her how great I feel,

Właśnie miałem powiedzieć, jak świetnie się czuję,

when the classroom starts to list to the left

kiedy sala pochyliła się w lewo,

and disappear down this long tunnel,

pochłonęła ją ciemność...

and then I woke up in the nurse's office.

i obudziłem się w pokoju pielęgniarki.

(Śmiech)

I had passed out from heat exhaustion,

Zemdlałem z przegrzania, spowodowanego zbroją.

wearing the armor.

And when I woke up,

Kiedy się ocknąłem,

I wasn't embarrassed about having passed out in front of my class,

nie czułem zażenowania, że zemdlałem przed całą klasą,

tylko myślałem: "Kto zabrał moją zbroję? Gdzie ona jest?".

I was wondering, "Who took my armor? Where's my armor?"

OK, fast-forward a whole bunch of years,

Mija wiele lat.

some colleagues and I get hired to make a show for Discovery Channel,

Zatrudniono mnie z kolegami

do prowadzenia programu "Pogromcy mitów" na Discovery Channel.

called "MythBusters."

And over 14 years,

Czternaście lat w tej pracy nauczyło mnie,

I learn on the job how to build experimental methodologies

jak tworzyć metody eksperymentalne

and how to tell stories about them for television.

i budować wokół nich historie dla telewizji.

I also learn early on

Dosyć wcześnie zorientowałem się,

that costuming can play a key role in this storytelling.

że ubiór może odegrać kluczową rolę.

I use costumes to add humor, comedy, color

Wykorzystuję przebrania,

by do opowiadanych historii wprowadzić humor i różnorodność,

and narrative clarity to the stories we're telling.

a także ułatwić ich zrozumienie.

And then we do an episode called "Dumpster Diving,"

Odcinek "Nurkowanie w śmietniku"

and I learn a little bit more

pokazał mi,

jak wielkie znaczenie ma dla mnie kostium.

about the deeper implications of what costuming means to me.

In the episode "Dumpster Diving,"

W odcinku postawiliśmy pytanie,

the question we were trying to answer is:

czy skakanie do śmietnika jest tak bezpieczne, jak sugerują filmy.

Is jumping into a dumpster as safe

as the movies would lead you to believe?

(Laughter)

(Śmiech)

The episode was going to have two distinct parts to it.

Odcinek składał się z dwóch części.

One was where we get trained to jump off buildings by a stuntman

W pierwszej kaskader uczył nas skakać z budynków

into an air bag.

na poduszkę powietrzną.

And the second was the graduation to the experiment:

W drugiej przechodziliśmy do sedna eksperymentu,

we'd fill a dumpster full of material and we'd jump into it.

gdzie rzucaliśmy się na wypełniony po brzegi śmietnik.

I wanted to visually separate these two elements,

Różnicę między częściami chciałem podkreślić wizualnie

and I thought,

i pomyślałem: "Pierwsza część to trening, więc powinniśmy nosić dresy.

"Well, for the first part we're training, so we should wear sweatsuits --

Oh! Let's put 'Stunt Trainee' on the back of the sweatsuits.

Na plecach napiszemy KASKADER PRAKTYKANT."

That's for the training."

But for the second part, I wanted something really visually striking --

W drugiej chciałem czegoś mocniejszego.

"I know! I'll dress as Neo from 'The Matrix.'"

"Wiem! Przebiorę się za Neo z »Matriksa«".

(Laughter)

(Śmiech)

So I went to Haight Street.

Na Haight w San Francisco

I bought some beautiful knee-high, buckle boots.

kupiłem piękne, sięgające kolan buty z klamrami.

I found a long, flowing coat on eBay.

Znalazłem długi, powłóczysty płaszcz na eBayu.

I got sunglasses, which I had to wear contact lenses in order to wear.

Założyłem ciemne okulary, do których potrzebowałem soczewek kontaktowych.

The day of the experiment shoot comes up,

W dzień zdjęciowy wyszedłem przebrany z samochodu,

and I step out of my car in this costume,

and my crew takes a look at me ...

mój zespół spojrzał na mnie...

and start suppressing their church giggles.

i usłyszałem zduszony chichot.

They're like, "(Laugh sound)."

Mniej więcej coś takiego.

(Chichotanie)

And I feel two distinct things at this moment.

Doświadczyłem wtedy dwóch odmiennych uczuć.

I feel total embarrassment

Czułem zażenowanie,

over the fact that it's so nakedly clear to my crew

ponieważ było jasne, jak bardzo chcę tak wystąpić.

that I'm completely into wearing this costume.

(Laughter)

(Śmiech)

But the producer in my mind reminds myself

Jednak mój wewnętrzny producent podpowiadał mi,

that in the high-speed shot in slow-mo,

że w szybkim ujęciu w zwolnionym tempie

that flowing coat is going to look beautiful behind me.

mój długi płaszcz będzie przepięknie za mną powiewał.

(Laughter)

(Śmiech)

Pięć lat po rozpoczęciu programu

Five years into the "MythBusters" run,

we got invited to appear at San Diego Comic-Con.

zostaliśmy zaproszeni do San Diego na konwent Comic-Con.

I'd known about Comic-Con for years and never had time to go.

Słyszałem o nim wcześniej, ale nie miałem czasu się wybrać.

To już wyższa liga, to kostiumowa mekka.

This was the big leagues -- this was costuming mecca.

People fly in from all over the world

Ludzie zlatują się z całego świata,

to show their amazing creations on the floor in San Diego.

by pokazać tam swoje niesamowite dzieła.

And I wanted to participate.

Musiałem wziąć w tym udział.

I decided that I would put together an elaborate costume

Postanowiłem przygotować misterny strój,

that covered me completely,

który całego mnie zakryje,

and I would walk the floor of San Diego Comic-Con anonymously.

tak że nikt mnie nie rozpozna.

The costume I chose?

Jaki strój wybrałem?

Hellboy.

Hellboya.

That's not my costume,

To nie mój strój, tylko ta postać.

that's actually Hellboy.

(Laughter)

(Śmiech)

But I spent months

Spędziłem miesiące na kompletowaniu stroju,

assembling the most screen-accurate Hellboy costume I could,

możliwie najbliższego oryginałowi,

from the boots to the belt to the pants

począwszy od butów, przez pasek i spodnie,

to the right hand of doom.

aż po prawą rękę zniszczenia.

I found a guy who made a prosthetic Hellboy head and chest

Znalazłem gościa, który wykonał sztuczną głowę

and I put them on.

i klatkę piersiową postaci.

I even had contact lenses made in my prescription.

Miałem nawet soczewki kontaktowe według mojego projektu.

I wore it onto the floor at Comic-Con

Założyłem kostium na Comic-Con

and I can't even tell you how balls hot it was in that costume.

i nie jestem w stanie opisać, jak cholernie było mi w nim gorąco.

(Laughter)

(Śmiech)

Sweating! I should've remembered this.

Pot! Jak mogłem o tym zapomnieć?

I'm sweating buckets and the contact lenses hurt my eyes,

Lało się ze mnie, a od soczewek bolały mnie oczy,

and none of it matters because I'm totally in love.

ale to nie miało znaczenia, bo wpadłem po uszy.

(Laughter)

(Śmiech)

Not just with the process of putting on this costume and walking the floor,

Nie tylko przez możliwość przebrania się i zaprezentowania,

but also with the community of other costumers.

ale ze względu na całą społeczność.

It's not called costuming at Cons,

Tam nikt nie nazywa tego przebieraniem w kostium, tylko "cosplay".

it's called "cosplay."

Pozornie cosplay określa ludzi, którzy przebierają się

Now ostensibly, cosplay means people who dress up

as their favorite characters from film and television

za ulubione postaci z filmów i telewizji, a szczególnie anime.

and especially anime,

but it is so much more than that.

To jednak coś więcej.

To nie zwykłe przebieranki,

These aren't just people who find a costume and put it on --

they mash them up.

ci ludzie bawią się kostiumami,

They bend them to their will.

oni dostosowują je do siebie.

They change them to be the characters they want to be in those productions.

Zmieniają się w postacie, którymi chcą być.

They're super clever and genius.

Są bystrzy, wręcz genialni.

They let their freak flag fly and it's beautiful.

Uwalniają swoje szaleństwo i są w nim piękni.

(Laughter)

(Śmiech)

But more than that,

Na konwentach typu Comic-Con nie chodzi wyłącznie o wygląd

they rehearse their costumes.

At Comic-Con or any other Con,

you don't just take pictures of people walking around.

ani o zwykłe fotografowanie ludzi dookoła.

You go up and say,

Kiedy kogoś zaczepisz: "Świetny kostium! Mogę zdjęcie?",

"Hey, I like your costume, can I take your picture?"

musisz dać mu czas na przybranie pozy,

And then you give them time to get into their pose.

They've worked hard on their pose

którą ciężko trenował,

to make their costume look great for your camera.

by jego kostium dobrze się prezentował.

And it's so beautiful to watch.

Niesamowicie się to ogląda.

Wziąłem sobie to do serca.

And I take this to heart.

At subsequent Cons,

Na kolejnych edycjach nauczyłem się

I learn Heath Ledger's shambling walk as the Joker from "The Dark Knight."

powłóczystego chodu Jokera z "Mrocznego Rycerza".

I learn how to be a scary Ringwraith from "Lord of the Rings,"

Naśladowałem Czarnych Jeźdźców z "Władcy Pierścieni"

and I actually frighten some children.

i nawet przestraszyłem kilkoro dzieci.

I learned that "hrr hrr hrr" --

Nauczyłem się tego słynnego śmiechu Chewbaki.

that head laugh that Chewbacca does.

And then I dressed up as No-Face from "Spirited Away."

Potem postanowiłem przebrać się

za Kaonashi ze "Spirited Away".

If you don't know about "Spirited Away" and its director, Hayao Miyazaki,

Jeśli o nim nie słyszeliście, ani o reżyserze Hayao Miyazaki,

to najpierw musicie to zmienić.

first of all, you're welcome.

(Laughter)

(Śmiech)

Ten film to arcydzieło i jeden z moich ulubionych.

This is a masterpiece, and one of my all-time favorite films.

It's about a young girl named Chihiro who gets lost in the spirit world

Opowiada o dziewczynce Chihiro, która gubi się w świecie bogów,

in an abandoned Japanese theme park.

w opuszczonym japońskim parku tematycznym.

And she finds her way back out again

Wydostaje się z niego dzięki pomocy nowych przyjaciół,

with the help of a couple of friends she makes --

uwięzionego smoka Haku

a captured dragon named Haku

oraz samotnego demona Kaonashi.

and a lonely demon named No-Face.

No-Face is lonely and he wants to make friends,

Kaonashi pragnie przyjaźni

and he thinks the way to do it is by luring them to him

i sądzi, że ją zyska,

obdarowując innych złotem.

and producing gold in his hand.

Kiedy mu nie wychodzi,

But this doesn't go very well,

and so he ends up going on kind of a rampage

wpada w szaleństwo,

until Chihiro saves him,

z którego ratuje go Chihiro.

rescues him.

So I put together a No-Face costume,

Skompletowałem strój demona

i założyłem na konwent.

and I wore it on the floor at Comic-Con.

Bardzo starannie przećwiczyłem gesty postaci.

And I very carefully practiced No-Face's gestures.

I resolved I would not speak in this costume at all.

Uznałem, że nie będę się odzywał.

When people asked to take my picture,

Kiedy ludzie pytali o wspólne zdjęcie,

I would nod

kiwałem głową i nieśmiało stawałem obok.

and I would shyly stand next to them.

They would take the picture

Kiedy ustawiali się do zdjęcia,

and then I would secret out from behind my robe

dykretnie wyciągałem spod sukni czekoladkę w kształcie złotej monety.

a chocolate gold coin.

And at the end of the photo process, I'd make it appear for them.

Po zrobieniu zdjęcia "wyczarowywałem" ją dla nich na dłoni.

Ah, ah ah! -- like that.

And people were freaking out.

Ludzie świrowali.

"O cholera!"

"Holy crap! Gold from No-Face! Oh my god, this is so cool!"

"Złoto od Kaonashi! To takie zarąbiste!".

And I'm feeling and I'm walking the floor and it's fantastic.

Wczułem się w rolę i było fantastycznie.

Jednak po 15 minutach coś się zmieniło.

And about 15 minutes in something happens.

Somebody grabs my hand,

Ktoś chwycił mnie za rękę i oddał monetę.

and they put a coin back into it.

And I think maybe they're giving me a coin as a return gift,

Pomyślałem, że może chce dać mi coś w zamian,

but no, this is one of the coins that I'd given away.

ale to była moja moneta.

Nie rozumiałem.

I don't know why.

And I keep on going, I take some more pictures.

Kontynuowałem zabawę, robiłem kolejne zdjęcia.

And then it happens again.

Nagle sytuacja się powtórzyła.

Understand, I can't see anything inside this costume.

W kostiumie niewiele widziałem.

I can see through the mouth --

Najwyżej czyjeś buty przez otwór na usta.

I can see people's shoes.

I can hear what they're saying and I can see their feet.

Słyszałem rozmowy i widziałem stopy.

But the third time someone gives me back a coin,

Kiedy trzecia osoba oddała mi monetę,

I want to know what's going on.

musiałem dowiedzieć się, o co chodzi.

So I sort of tilt my head back to get a better view,

Odchyliłem głowę do tyłu, żeby lepiej widzieć

and what I see is someone walking away from me going like this.

i zobaczyłem osobę, która odchodzi,

robiąc taki gest.

Wtedy dotarło do mnie,

And then it hits me:

że przyjęcie złota od demona przynosi pecha.

it's bad luck to take gold from No-Face.

In the film "Spirited Away,"

Ludzi, którzy przyjmowali monety od Kaonashi, spotykało nieszczęście.

bad luck befalls those who take gold from No-Face.

To nie jest zwykła relacja wykonawca-publika.

This isn't a performer-audience relationship; this is cosplay.

To cosplay.

We are, all of us on that floor,

Jako uczestnicy konwentu wchodzimy w narrację, która coś dla nas znaczy.

injecting ourselves into a narrative that meant something to us.

And we're making it our own.

Sprawiamy, że staje się nasza własna.

We're connecting with something important inside of us.

Dzięki niej odnajdujemy w sobie coś ważnego.

And the costumes are how we reveal ourselves

Kostiumy są instrumentem, który pomaga nam się otworzyć

na siebie nawzajem.

to each other.

Thank you.

Dziękuję.

(Brawa)

(Applause)