Leslie T. Chang: The voices of China's workers

Translator: Joseph Geni Reviewer: Morton Bast

Tłumaczenie: Maciej Graca Korekta: Rysia Wand

Hi. So I'd like to talk a little bit about the people

Witajcie. Chciałabym powiedzieć coś o ludziach,

who make the things we use every day:

którzy tworzą rzeczy codziennego użytku:

our shoes, our handbags, our computers and cell phones.

buty, torebki, komputery i telefony.

Now, this is a conversation that often calls up a lot of guilt.

Ta rozmowa często wzbudza poczucie winy:

Imagine the teenage farm girl who makes less than

nastolatka ze wsi, za mniej niż dolara za godzinę,

a dollar an hour stitching your running shoes,

szyje wasze buty do biegania,

or the young Chinese man who jumps off a rooftop

albo młody Chińczyk skacze z dachu

after working overtime assembling your iPad.

po wielu godzinach składania waszych iPadów.

We, the beneficiaries of globalization, seem to exploit

My, ludzie zyskujący na globalizacji,

these victims with every purchase we make,

wykorzystujemy te ofiary przy każdym zakupie,

and the injustice

a ta niesprawiedliwość

feels embedded in the products themselves.

jest zakorzeniona w samych produktach.

After all, what's wrong with a world in which a worker

Co jest nie tak ze światem, gdzie robotnik

on an iPhone assembly line can't even afford to buy one?

składający iPhony, nie może ich sobie kupić?

It's taken for granted that Chinese factories are oppressive,

Przyjmujemy, że chińskie fabryki są oparte na ucisku,

and that it's our desire for cheap goods

i że to nasza żądza tanich produktów sprawia,

that makes them so.

że takie są.

So, this simple narrative equating Western demand

Takie przyrównanie zachodnich zapotrzebowań

and Chinese suffering is appealing,

do chińskiego cierpienia jest interesujące,

especially at a time when many of us already feel guilty

zwłaszcza gdy większość z nas już czuje się winna

about our impact on the world,

z powodu wpływu, jaki wywieramy na świat,

but it's also inaccurate and disrespectful.

ale jest także nieprecyzyjne i pozbawione szacunku.

We must be peculiarly self-obsessed to imagine that we

Tylko ktoś wyjątkowo pochłonięty sobą może myśleć,

have the power to drive tens of millions of people

że ma moc doprowadzić dziesiątki milionów ludzi

on the other side of the world to migrate and suffer

po drugiej stronie globu do migracji i cierpienia

in such terrible ways.

w tak okrutny sposób.

In fact, China makes goods for markets all over the world,

Chiny produkują dla wszystkich rynków,

including its own, thanks to a combination of factors:

również dla siebie, dzięki takim czynnikom jak:

its low costs, its large and educated workforce,

niskie koszty, duża i wyszkolona siła robocza,

and a flexible manufacturing system

oraz elastyczne systemy produkcji,

that responds quickly to market demands.

które szybko reagują na wymogi rynku.

By focusing so much on ourselves and our gadgets,

Skupieni na sobie i swoich gadżetach sprawiliśmy,

we have rendered the individuals on the other end

że ludzie po drugiej stronie stali się niewidzialni

into invisibility, as tiny and interchangeable

zniknęli, równie mali i wymienni,

as the parts of a mobile phone.

jak części telefonu komórkowego.

Chinese workers are not forced into factories

Chińscy pracownicy nie są zmuszani do pracy

because of our insatiable desire for iPods.

przez naszą nienasyconą żądzę iPodów.

They choose to leave their homes in order to earn money,

Opuścili domy dla zarobku,

to learn new skills, and to see the world.

by nauczyć się nowych rzeczy i zobaczyć świat.

In the ongoing debate about globalization, what's

W ciągłej debacie o globalizacji

been missing is the voices of the workers themselves.

brakuje jednak głosu samych pracowników.

Here are a few.

Oto kilka z nich.

Bao Yongxiu: "My mother tells me to come home

Bao Yongxiu: "Matka chce, żebym wróciła do domu i wyszła za mąż,

and get married, but if I marry now, before I have fully

ale jeśli zrobię to zanim się rozwinę,

developed myself, I can only marry an ordinary worker,

będę mogła wyjść tylko za zwykłego robotnika,

so I'm not in a rush."

dlatego się nie spieszę".

Chen Ying: "When I went home for the new year,

Chen Ying: "Kiedy pojechałam do domu na Nowy Rok

everyone said I had changed. They asked me,

wszyscy mówili, że się zmieniłam.

what did you do that you have changed so much?

Pytali, co takiego robiłam.

I told them that I studied and worked hard. If you tell them

Powiedziałam im, że studiowałam i pracowałam.

more, they won't understand anyway."

Jeśli powiesz im więcej, i tak nie zrozumieją".

Wu Chunming: "Even if I make a lot of money,

Wu Chunming: "Nawet jeśli dużo zarabiam,

it won't satisfy me.

to mi nie wystarcza.

Just to make money is not enough meaning in life."

Pieniądze nie są sensem życia".

Xiao Jin: "Now, after I get off work, I study English,

Xiao Jin: "Odeszłam z pracy, uczę się angielskiego,

because in the future, our customers won't

bo przyszli klienci nie będą pochodzić tylko z Chin,

be only Chinese, so we must learn more languages."

dlatego musimy poznać więcej języków".

All of these speakers, by the way, are young women,

Te osoby to młode kobiety,

18 or 19 years old.

mają po 18, 19 lat.

So I spent two years getting to know assembly line workers

Spędziłam dwa 2 lata poznając robotnice fabryk,

like these in the south China factory city called Dongguan.

takich jak te z miasta Dongguan, na południu Chin.

Certain subjects came up over and over:

Pewne tematy ciągle się pojawiały:

how much money they made,

ile zarabiają,

what kind of husband they hoped to marry,

za kogo chcą wyjść za mąż,

whether they should jump to another factory

czy powinny przenieść się do innej fabryki,

or stay where they were.

czy zostać tam, gdzie są.

Other subjects came up almost never, including

Nie pojawiały się tematy takie jak warunki życia,

living conditions that to me looked close to prison life:

które dla mnie bardziej przypominały więzienie:

10 or 15 workers in one room,

10 lub 15 robotnic w jednym pokoju,

50 people sharing a single bathroom,

jedna łazienka na 50 osób,

days and nights ruled by the factory clock.

czas podporządkowany zegarom fabryki.

Everyone they knew lived in similar circumstances,

Mieszkali tak wszyscy ich znajomi,

and it was still better than the dormitories and homes

co i tak było lepsze, niż akademiki

of rural China.

i domy na wsi.

The workers rarely spoke about the products they made,

Rzadko mówili o wyrabianych produktach

and they often had great difficulty explaining

i często ciężko im było wytłumaczyć,

what exactly they did.

co dokładnie robią.

When I asked Lu Qingmin,

Kiedy zapytałam Lu Quingmin,

the young woman I got to know best,

młodą kobietę, którą najlepiej poznałam,

what exactly she did on the factory floor,

co dokładnie robi w fabryce,

she said something to me in Chinese that sounded like

powiedziała po chińsku coś, co zabrzmiało:

"qiu xi."

"qiu xi".

Only much later did I realize that she had been saying

Później zorientowałam się, że mówiła

"QC," or quality control.

"QC", quality control (kontrola jakości).

She couldn't even tell me what she did on the factory floor.

Nie umiała wytłumaczyć, co robi w fabryce.

All she could do was parrot a garbled abbreviation

Potrafiła tylko jak papuga przekręcić skrót

in a language she didn't even understand.

w języku, którego nie rozumiała.

Karl Marx saw this as the tragedy of capitalism,

Karol Marks przewidział ten dramat kapitalizmu:

the alienation of the worker from the product of his labor.

wyalienowanie robotnika od rezultatu pracy.

Unlike, say, a traditional maker of shoes or cabinets,

W przeciwieństwie do producenta butów lub szafek,

the worker in an industrial factory has no control,

robotnik fabryki przemysłowej nie ma kontroli,

no pleasure, and no true satisfaction or understanding

przyjemności, ani satysfakcji czy zrozumienia

in her own work.

własnej pracy.

But like so many theories that Marx arrived at

Ale jak z wieloma innymi teoriami,

sitting in the reading room of the British Museum,

które wymyślił siedząc w czytelni British Museum,

he got this one wrong.

Marks nie miał racji.

Just because a person spends her time

Tylko dlatego, że człowiek spędza czas

making a piece of something does not mean

robiąc jakąś rzecz nie znaczy,

that she becomes that, a piece of something.

że staje się tą rzeczą.

What she does with the money she earns,

Liczy się to, co robi z zarobkami,

what she learns in that place, and how it changes her,

czego się uczy w takim miejscu

these are the things that matter.

i jak się przez to zmienia.

What a factory makes is never the point, and

To, co produkuje fabryka, nie jest najważniejsze,

the workers could not care less who buys their products.

a robotników nie obchodzi, kto kupuje ich produkty.

Journalistic coverage of Chinese factories,

Doniesienia prasowe o chińskich fabrykach

on the other hand, plays up this relationship

podkreślają związek pomiędzy pracownikami,

between the workers and the products they make.

a wytwarzanymi produktami.

Many articles calculate: How long would it take

Wiele artykułów wylicza, ile czasu potrzeba,

for this worker to work in order to earn enough money

by dany robotnik zarobił tyle,

to buy what he's making?

by kupić to, co wytwarza.

For example, an entry-level-line assembly line worker

Początkujący pracownik linii produkcyjnej

in China in an iPhone plant would have to shell out

w chińskiej fabryce iPhonów musiałby wyłożyć

two and a half months' wages for an iPhone.

pensję z dwóch i pół miesiąca za jeden telefon.

But how meaningful is this calculation, really?

Jakie znaczenie ma naprawdę taka kalkulacja?

For example, I recently wrote an article

Ostatnio napisałam artykuł

in The New Yorker magazine,

dla The New Yorker,

but I can't afford to buy an ad in it.

ale nie stać mnie na kupno reklamy w nim.

But, who cares? I don't want an ad in The New Yorker,

Ale co z tego? Nie chcę reklamy w The New Yorker,

and most of these workers don't really want iPhones.

a większość z tych pracownic nie chce iPhona.

Their calculations are different.

Ich kalkulacje są inne.

How long should I stay in this factory?

Jak długo powinnam zostać w tej fabryce?

How much money can I save?

Jak dużo mogę zaoszczędzić?

How much will it take to buy an apartment or a car,

Ile będzie kosztowało mieszkanie lub samochod,

to get married, or to put my child through school?

wyjście za mąż albo sfinansowanie dziecku szkoły?

The workers I got to know had a curiously abstract

Te robotnice miały zadziwiająco abstrakcyjny

relationship with the product of their labor.

stosunek do efektów swojej pracy.

About a year after I met Lu Qingmin, or Min,

Po roku znajomości Lu Qingmin, czyli Min,

she invited me home to her family village

zaprosiła mnie do domu do swojej wsi,

for the Chinese New Year.

na chiński Nowy Rok.

On the train home, she gave me a present:

W pociągu dała mi prezent: portmonetkę firmy Coach

a Coach brand change purse with brown leather trim.

z brązowym, skórzanym wykończeniem.

I thanked her, assuming it was fake,

Podziękowałam jej, zakładając, że to podróbka

like almost everything else for sale in Dongguan.

jak prawie wszystkie towary w Dongguan.

After we got home, Min gave her mother another present:

W domu Min dała matce inny prezent:

a pink Dooney & Bourke handbag,

różową torebkę Dooney & Bourke,

and a few nights later, her sister was showing off

a po kilku dniach jej siostra chwaliła się

a maroon LeSportsac shoulder bag.

rdzawoczerwoną torebką LeSportsac.

Slowly it was dawning on me that these handbags

Pomału docierało do mnie, że te torby

were made by their factory,

były robione w ich fabryce,

and every single one of them was authentic.

a każda z nich była oryginalna.

Min's sister said to her parents,

Siostra Min powiedziała rodzicom:

"In America, this bag sells for 320 dollars."

"W Ameryce taka torebka kosztuje 320 dolarów".

Her parents, who are both farmers, looked on, speechless.

Jej rodzice, rolnicy, gapili się bez słowa.

"And that's not all -- Coach is coming out with a new line,

"W dodatku Coach wypuszcza nową kolekcję, 2191.

2191," she said. "One bag will sell for 6,000."

Jedna torba będzie kosztować 6 tys.".

She paused and said, "I don't know if that's 6,000 yuan or

Dodała: "Nie wiem czy 6 tys juanów,

6,000 American dollars, but anyway, it's 6,000." (Laughter)

czy 6 tys. dolarów ale to i tak 6 tys. (Śmiech)

Min's sister's boyfriend, who had traveled home with her

Chłopak siostry Min, który przyjechał z nią do domu

for the new year, said,

na Nowy Rok, powiedział:

"It doesn't look like it's worth that much."

"Nie wydaje się tyle warta".

Min's sister turned to him and said, "Some people actually

Siostra Min odparła: "Niektórzy się na tym znają.

understand these things. You don't understand shit."

Ty gówno wiesz".

(Laughter) (Applause)

(Śmiech) (Oklaski)

In Min's world, the Coach bags had a curious currency.

W świecie Min torebki Coach mają ciekawy kurs.

They weren't exactly worthless, but they were nothing

Nie były bez wartości, ale dalece odbiegały

close to the actual value, because almost no one they knew

od faktycznej wartości, ponieważ prawie nikt

wanted to buy one, or knew how much it was worth.

nie chciał takiej kupić, ani nie znał jej wartości.

Once, when Min's older sister's friend got married,

Kiedy przyjaciółka starszej siostry Min wyszła za mąż,

she brought a handbag along as a wedding present.

dostała torebkę w prezencie ślubnym.

Another time, after Min had already left

Kiedy Min opuściła fabrykę,

the handbag factory, her younger sister came to visit,

jej młodsza siostra wpadła z wizytą,

bringing two Coach Signature handbags as gifts.

przynosząc w prezencie dwie markowe torebki Coach.

I looked in the zippered pocket of one,

Zajrzałam do kieszonki zamykanej na suwak

and I found a printed card in English, which read,

i znalazłam kartkę po angielsku:

"An American classic.

"Amerykański klasyk.

In 1941, the burnished patina

W 1941 roku lśniąca patyna

of an all-American baseball glove

amerykańskiej rękawicy baseballowej

inspired the founder of Coach to create

zainspirowała założyciela Coach do stworzenia

a new collection of handbags from the same

nowej kolekcji torebek z takiej samej,

luxuriously soft gloved-hand leather.

miękkiej, luksusowej skóry.

Six skilled leatherworkers crafted 12 Signature handbags

6 zdolnych rymarzy wyprodukowało 12 torebek,

with perfect proportions and a timeless flair.

o idealnych proporcjach i ponadczasowej klasie.

They were fresh, functional, and women everywhere

Były świeże, funkcjonalne i uwielbiane przez kobiety.

adored them. A new American classic was born."

Narodził się nowy amerykański klasyk".

I wonder what Karl Marx would have made of Min

Ciekawe, co Karol Marks powiedziałby Min

and her sisters.

i jej siostrom.

Their relationship with the product of their labor

Ich stosunek do owocu własnej pracy

was more complicated, surprising and funny

był bardziej skomplikowany, zaskakujący i zabawny,

than he could have imagined.

niż mógłby to sobie wyobrazić.

And yet, his view of the world persists, and our tendency

Mimo to jego światopogląd trwa, a my nadal

to see the workers as faceless masses,

postrzegamy robotników jako masy bez twarzy

to imagine that we can know what they're really thinking.

i sądzimy, że znamy ich myśli.

The first time I met Min, she had just turned 18

Kiedy poznałam Min, właśnie skończyła 18 lat

and quit her first job on the assembly line

i rzuciła pierwszą pracę na linii produkcyjnej

of an electronics factory.

fabryki urządzeń elektronicznych.

Over the next two years, I watched as she switched jobs

Przez następne dwa lata zmieniła pracę 5 razy,

five times, eventually landing a lucrative post

w końcu trafiając na dobrą posadę

in the purchasing department of a hardware factory.

w dziale zakupów fabryki sprzętu komputerowego.

Later, she married a fellow migrant worker,

Później wyszła za przyjezdnego pracownika,

moved with him to his village,

przeprowadziła się do jego wioski,

gave birth to two daughters,

urodziła dwie córki

and saved enough money to buy a secondhand Buick

i zaoszczędziła na używanego Buicka

for herself and an apartment for her parents.

i mieszkanie dla rodziców.

She recently returned to Dongguan on her own

Ostatnio wróciła do Dongguan

to take a job in a factory that makes construction cranes,

i podjęła pracę w fabryce dźwigów budowlanych,

temporarily leaving her husband and children

tymczasowo zostawiając męża i dzieci

back in the village.

na wsi.

In a recent email to me, she explained,

W niedawnym mailu tłumaczyła mi:

"A person should have some ambition while she is young

"Trzeba mieć ambicję, póki jest się młodym,

so that in old age she can look back on her life

tak, żeby na starość, móc popatrzeć wstecz

and feel that it was not lived to no purpose."

i poczuć, że życie miało jakiś cel".

Across China, there are 150 million workers like her,

W Chinach jest 150 milionów ludzi takich jak Min,

one third of them women, who have left their villages

jedna trzecia z nich to kobiety, które zostawiły wieś,

to work in the factories, the hotels, the restaurants

by pracować w fabrykach, hotelach, restauracjach

and the construction sites of the big cities.

i na placach budowy w wielkich miastach.

Together, they make up the largest migration in history,

W sumie stanowią największą migrację w historii,

and it is globalization, this chain that begins

i to jest globalizacja, ten łańcuch,

in a Chinese farming village

który zaczyna się na chińskiej wsi

and ends with iPhones in our pockets and Nikes on our feet

a kończy na naszych iPhonach, butach Nike,

and Coach handbags on our arms

i torbach Coach na ramieniu,

that has changed the way these millions of people

i który zmienił sposób, w jaki ci ludzie

work and marry and live and think.

pracują, pobierają się, żyją i myślą.

Very few of them would want to go back

Niewielu z nich chciałoby wrócić

to the way things used to be.

do poprzedniego stanu rzeczy.

When I first went to Dongguan, I worried that

Podczas pierwszej wizyty w Dongguan martwiłam się,

it would be depressing to spend so much time with workers.

że wpadnę w depresję przebywając z robotnicami.

I also worried that nothing would ever happen to them,

Obawiałam się, że w ich życiu nic się nie dzieje,

or that they would have nothing to say to me.

albo że nie będą miały nic do powiedzenia.

Instead, I found young women who were smart and funny

Zamiast tego spotkałam kobiety mądre i zabawne,

and brave and generous.

a także odważne i hojne.

By opening up their lives to me,

Otwierając przede mną swoje życie

they taught me so much about factories

nauczyły mnie dużo o fabrykach,

and about China and about how to live in the world.

o Chinach i o tym, jak żyć.

This is the Coach purse that Min gave me

To jest portmonetka firmy Coach, którą dała mi Min

on the train home to visit her family.

w pociągu, w trakcie podróży do jej rodziny.

I keep it with me to remind me of the ties that tie me

Trzymam ją, żeby przypominała mi o tym,

to the young women I wrote about,

co łączy mnie z tą młodą kobietą,

ties that are not economic but personal in nature,

o tym, że te więzy są nie ekonomiczne, ale osobiste,

measured not in money but in memories.

oraz, że mierzą je nie pieniądze, a wspomnienia.

This purse is also a reminder that the things that you imagine,

Portmonetka przypomina, że to, co wyobrażamy sobie

sitting in your office or in the library,

siedząc w biurze czy w bibliotece,

are not how you find them when you actually go out

nie wygląda tak samo

into the world.

kiedy ruszamy w świat.

Thank you. (Applause)

Dziękuję. (Oklaski)

(Applause)

(Oklaski)

Chris Anderson: Thank you, Leslie, that was an insight

Chris Anderson: Dziękuję Leslie.

that a lot of us haven't had before.

Wielu z nas nie zdawało sobie z tego sprawy.

But I'm curious. If you had a minute, say,

Ale jestem ciekaw. Gdybyś mogła przez minutę

with Apple's head of manufacturing,

porozmawiać z kierownikiem produkcji Apple,

what would you say?

co byś mu powiedziała?

Leslie Chang: One minute?

Leslie Chang: Minutę?

CA: One minute. (Laughter)

CA: Minutę. (Śmiech)

LC: You know, what really impressed me about the workers

LC: Największe wrażenie zrobiła na mnie

is how much they're self-motivated, self-driven,

olbrzymia motywacja tych robotnic,

resourceful, and the thing that struck me,

ich zaradność i to,

what they want most is education, to learn,

że ich największym marzeniem jest nauka.

because most of them come from very poor backgrounds.

Większość z nich pochodzi z bardzo biednych rodzin.

They usually left school when they were in 7th or 8th grade.

Zwykle opuszczają szkolę w 7 lub 8 klasie.

Their parents are often illiterate,

Ich rodzice często nie umieją pisać ani czytać.

and then they come to the city, and they, on their own,

One przyjeżdżają do miasta i same, wieczorami,

at night, during the weekends, they'll take a computer class,

w weekend biorą udział w zajęciach komputerowych,

they'll take an English class, and learn

lekcjach angielskiego,

really, really rudimentary things, you know,

i uczą się naprawdę podstawowych rzeczy,

like how to type a document in Word,

jak napisać dokument w Wordzie,

or how to say really simple things in English.

albo jak powiedzieć proste rzeczy po angielsku.

So, if you really want to help these workers,

Jeśli chcecie im pomóc, zacznijcie od tych małych,

start these small, very focused, very pragmatic classes

zogniskowanych, bardzo pragmatycznych zajęć

in these schools, and what's going to happen is,

w szkołach, a zobaczycie,

all your workers are going to move on,

że wszyscy pracownicy zrobią postępy

but hopefully they'll move on into higher jobs within Apple,

i może awansują na wyższe stanowiska w Apple,

and you can help their social mobility

a wy możecie wspomóc ich mobilność społeczną

and their self-improvement.

i samodoskonalenie.

When you talk to workers, that's what they want.

Kiedy ich zapytać - tego właśnie chcą.

They do not say, "I want better hot water in the showers.

Nie mówią: "Chcę cieplejszej wody pod prysznicem.

I want a nicer room. I want a TV set."

Chcę ładniejszego pokoju. Chcę mieć telewizor".

I mean, it would be nice to have those things,

Byłoby miło mieć takie rzeczy,

but that's not why they're in the city,

ale nie dlatego ci ludzie pojechali do miasta

and that's not what they care about.

i nie o to im chodzi.

CA: Was there a sense from them of a narrative that

CA: Czy odnosiłaś wrażenie, że jest im ciężko

things were kind of tough and bad, or was there a narrative

a sprawy mają się źle, czy też odnosiłaś wrażenie,

of some kind of level of growth, that things over time

że masz do czynienia z rozwojem,

were getting better?

a z czasem sprawy układają się coraz lepiej?

LC: Oh definitely, definitely. I mean, you know,

LC: Zdecydowanie tak.

it was interesting, because I spent basically two years

To było ciekawe, bo spędziłam dwa lata

hanging out in this city, Dongguan,

w mieście Dongguan

and over that time, you could see immense change

i w tym czasie widać było ogromne zmiany

in every person's life: upward, downward, sideways,

w życiu każdego: na lepsze, gorsze, neutralne,

but generally upward.

ale głównie na lepsze.

If you spend enough time, it's upward, and I met people

Jeśli czasu jest dość dużo, zmiany są na lepsze.

who had moved to the city 10 years ago, and who are now

Niektórzy przenieśli się do miasta 10 lat temu

basically urban middle class people,

i teraz należą do miejskiej klasy średniej,

so the trajectory is definitely upward.

więc kierunek jest zdecydowanie pozytywny.

It's just hard to see when you're suddenly

Trudno to zobaczyć, kiedy miasto nagle cię wciąga.

sucked into the city. It looks like everyone's poor and

Wygląda jakby każdy jest biedny i zdesperowany,

desperate, but that's not really how it is.

ale tak naprawdę jest inaczej.

Certainly, the factory conditions are really tough,

Oczywiście, praca w fabryce jest bardzo ciężka

and it's nothing you or I would want to do,

i nikt z nas nie chciałby tam pracować,

but from their perspective, where they're coming from

ale z ich perspektywy tam, skąd pochodzą,

is much worse, and where they're going

jest znacznie gorzej, a tam, gdzie się udają

is hopefully much better, and I just wanted to give

jest, przy odrobinie szczęścia, znacznie lepiej,

that context of what's going on in their minds,

Chciałam tylko dodać kontekst do ich poglądów,

not what necessarily is going on in yours.

a nie koniecznie do naszych.

CA: Thanks so much for your talk.

CA: Jeszcze raz bardzo dziękuję za rozmowę.

Thank you very much. (Applause)

Dziękuję bardzo. (Oklaski)