Naomi Klein: Addicted to risk

Tłumaczenie: Joanna Stefanska Korekta: Marek Kasiak

I just did something I've never done before.

Ostatnio po raz pierwszy

I spent a week at sea on a research vessel.

spędziłam tydzień na morzu, na statku badawczym.

Now I'm not a scientist,

Nie jestem naukowcem,

but I was accompanying a remarkable scientific team

ale towarzyszyłam niezykłemu zespołowi badawczemu

from the University of South Florida

z Uniwersytetu Południowej Florydy,

who have been tracking the travels of BP's oil

który śledził przemieszczanie się ropy BP

in the Gulf of Mexico.

w Zatoce Meksykańskiej.

This is the boat we were on, by the way.

Na tej właśnie łodzi byliśmy.

The scientists I was with

Naukowcy, którym towarzyszyłam,

were not studying the effect of the oil and dispersants on the big stuff --

nie badali wpływu ropy i jej dyspersantów na duże stworzenia --

the birds, the turtles,

ptaki, żółwie,

the dolphins, the glamorous stuff.

delfiny, te efektowne zwierzęta.

They're looking at the really little stuff

Przyglądali się małym żyjątkom,

that gets eaten by the slightly less little stuff

które są zjadane przez nieco większe żyjątka,

that eventually gets eaten by the big stuff.

które to zostają zjedzone przez duże zwierzęta.

And what they're finding

I odkryli,

is that even trace amounts of oil and dispersants

że nawet śladowe ilości ropy i dyspersantów

can be highly toxic to phytoplankton,

mogą być silnie toksyczne dla fitoplanktonu,

which is very bad news,

a to zła wiadomość,

because so much life depends on it.

bo tyle żywych organizmów od niego zależy.

So contrary to what we heard a few months back

A więc przeciwnie do tego, co słyszeliśmy kilka miesięcy temu,

about how 75 percent of that oil

o tym, że 75% tej ropy

sort of magically disappeared

jakoś magicznie zniknęło

and we didn't have to worry about it,

i nie musimy się o nią martwić,

this disaster is still unfolding.

katastrofa wciąż postępuje.

It's still working its way up the food chain.

I przesuwa się w górę łańcucha pokarmowego.

Now this shouldn't come as a surprise to us.

A nie powinno nas to zaskakiwać.

Rachel Carson --

Rachel Carson --

the godmother of modern environmentalism --

matka chrzestna współczesnej ekologii --

warned us about this very thing

ostrzegała nas właśnie przed tym

back in 1962.

już w 1962 roku.

She pointed out that the "control men" --

Zwracała uwagę, że ludzie u władzy --

as she called them --

jak ich nazywała --

who carpet-bombed towns and fields

którzy rozpylali nad miastami i polami

with toxic insecticides like DDT,

toksyczne środki owadobójcze, jak DDT,

were only trying to kill the little stuff, the insects,

próbowali tylko zabić małe zwierzęta, owady,

not the birds.

a nie ptaki.

But they forgot this:

Ale zapomnieli o jednym:

the fact that birds dine on grubs,

że gąsienice to dla ptaków obiad,

that robins eat lots of worms

że rudziki jedzą mnóstwo robaków,

now saturated with DDT.

teraz nasyconych DDT.

And so, robin eggs failed to hatch,

A więc, z jajek rudzików nic się nie wylęgało,

songbirds died en masse,

ptaki śpiewające masowo zdychały,

towns fell silent.

miasta umilkły.

Thus the title "Silent Spring."

Stąd tytuł "Cicha wiosna".

I've been trying to pinpoint

Próbuję zrozumieć,

what keeps drawing me back to the Gulf of Mexico,

co skłania mnie do powrotu do Zatoki Meksykańskiej,

because I'm Canadian,

jestem Kanadyjką

and I can draw no ancestral ties.

więc nie mam tam korzeni.

And I think what it is

Myślę, że chodzi o to,

is I don't think we have fully come to terms

że nie w pełni pogodziliśmy się

with the meaning of this disaster,

ze znaczeniem tej katastrofy,

with what it meant to witness a hole

z tym, co znaczy ujrzeć dziurę

ripped in our world,

wydartą w naszym świecie,

with what it meant to watch the contents of the Earth

z tym, co znaczy oglądać, jak trzewia Ziemi

gush forth on live TV,

wylewają się na żywo w telewizji,

24 hours a day,

24 godziny na dobę,

for months.

miesiącami.

After telling ourselves for so long

Tak długo przekonywaliśmy siebie,

that our tools and technology can control nature,

że nasze narzędzia i technologie mogą kontrolować naturę,

suddenly we were face-to-face

a nagle musieliśmy zmierzyć się

with our weakness,

z naszą słabością,

with our lack of control,

z brakiem kontroli,

as the oil burst out

gdy ropa przebijała się

of every attempt to contain it --

przy każdej próbie jej powstrzymania,

"top hats," "top kills"

kopuły, ciężki muł,

and, most memorably, the "junk shot" --

i pamiętny zastrzyk śmieci --

the bright idea

świetny pomysł,

of firing old tires and golf balls

by wystrzelić stare opony i piłeczki golfowe

down that hole in the world.

do tej dziury w osnowie świata.

But even more striking

Ale jeszcze bardziej uderzająca

than the ferocious power emanating from that well

niż brutalna siła emanująca z tego odwiertu,

was the recklessness

była bezmyślność,

with which that power was unleashed --

z jaką tę siłę uwolniono --

the carelessness, the lack of planning

lekkomyślność, brak planowania,

that characterized the operation

charakterystyczne dla tej operacji,

from drilling to clean-up.

od odwiertu, do sprzątania.

If there is one thing

Jedna rzecz stała się jasna

BP's watery improv act made clear,

wraz ze łzawą obietnicą poprawy BP,

it is that, as a culture,

że jako kultura

we have become far too willing to gamble

zbyt łatwo zgadzamy się ryzykować

with things that are precious

rzeczami, które są drogocenne

and irreplaceable,

i niezastępowalne --

and to do so without a back-up plan,

i to bez planu B,

without an exit strategy.

bez wyjścia awaryjnego.

And BP was hardly

A BP nie było

our first experience of this in recent years.

naszym pierwszym wypadkiem w ostatnich latach.

Our leaders barrel into wars,

Nasi przywódcy wkręcają się w wojny,

telling themselves happy stories

opowiadając słodkie historyjki,

about cakewalks and welcome parades.

że to będzie bułka z masłem i powitalne przyjęcie,

Then, it is years of deadly damage control,

a potem latami zmagamy się z opanowaniem śmiertelnych strat,

Frankensteins of sieges and surges

Frankensteinami oblężenia i podboju,

and counter-insurgencies,

anty-powstaniami,

and once again, no exit strategy.

i znowu, sytuacją bez wyjścia.

Our financial wizards routinely fall victim

Nasi finansowi czarodzieje także regularnie padają ofiarą

to similar overconfidence,

nadmiernej pewności siebie,

convincing themselves that the latest bubble

przekonując sami siebie, że najnowsza bańka

is a new kind of market --

to nowy rodzaj rynku --

the kind that never goes down.

takiego, który nigdy nie ma bessy.

And when it inevitably does,

A gdy w nieunikniony sposób ma,

the best and the brightest

najlepsi i najsprytniejsi

reach for the financial equivalent of the junk shot --

sięgają po finansowy odpowiednik strzału śmieciami,

in this case, throwing massive amounts

czyli wystrzeliwują ogromne sumy

of much-needed public money

potrzebnych na co innego publicznych pieniędzy

down a very different kind of hole.

do swego rodzaju dziury.

As with BP, the hole does get plugged,

I tak jak przy BP, dziura zostaje zatkana,

at least temporarily,

przynajmniej tymczasowo,

but not before

ale najpierw

exacting a tremendous price.

trzeba zapłacić ogromną cenę.

We have to figure out

Musimy zastanowić się,

why we keep letting this happen,

dlaczego pozwalamy, by tak się działo,

because we are in the midst

bo właśnie jesteśmy w trakcie

of what may be our highest-stakes gamble of all --

gry o być może najwyższą stawkę:

deciding what to do, or not to do,

decydujemy co zrobić, lub nie,

about climate change.

ze zmianami klimatu.

Now as you know,

Jak wiecie,

a great deal of time is spent,

wiele czasu poświęca się

in this country and around the world,

w tym kraju i na całym świecie

inside the climate debate,

na dyskusje o klimacie.

on the question of, "What if the IPC scientists

Na pytanie, "A co jeśli naukowcy z IPC

are all wrong?"

się mylą?"

Now a far more relevant question --

Znacznie ważniejsze jest pytanie --

as MIT physicist Evelyn Fox Keller puts it --

jak to ujęła Evelyn Fox Keller, fizyk z MIT --

is, "What if those scientists are right?"

"A co jeśli ci naukowcy mają rację?"

Given the stakes, the climate crisis

Zważywszy na stawkę, kryzys klimatyczny

clearly calls for us to act

naprawdę wymaga naszych działań,

based on the precautionary principle --

w oparciu o zasadę ostrożności --

the theory that holds

która głosi,

that when human health and the environment

że jeśli ludzkie zdrowie i środowisko naturalne

are significantly at risk

są narażone na niebezpieczeństwo,

and when the potential damage is irreversible,

a potencjalne zniszczenia są nieodwracalne,

we cannot afford to wait

nie wolno czekać

for perfect scientific certainty.

na uzyskanie całkowitej naukowej pewności.

Better to err on the side of caution.

Lepiej być zbyt ostrożnym.

More overt, the burden of proving

Mówiąc wprost, ciężar dowodu,

that a practice is safe

że dana działalność jest bezpieczna,

should not be placed on the public that would be harmed,

nie powinien spoczywać na społeczności, która może ucierpieć,

but rather on the industry that stands to profit.

ale na przemyśle, który zgarnie zyski.

But climate policy in the wealthy world --

Ale polityka klimatyczna w bogatych krajach --

to the extent that such a thing exists --

o ile w ogóle istnieje --

is not based on precaution,

nie opiera się na zasadzie ostrożności,

but rather on cost-benefit analysis --

ale na rachunku zysków i strat --

finding the course of action that economists believe

w poszukiwaniu działań, które wg ekonomistów

will have the least impact

będą miały najmniejszy wpływ

on our GDP.

na nasz PKB.

So rather than asking, as precaution would demand,

Więc zamiast pytać, jak wymagałaby zasada ostrożności,

what can we do as quickly as possible

co można zrobić jak najszybciej,

to avoid potential catastrophe,

by uniknąć możliwej katastrofy,

we ask bizarre questions like this:

zadajemy przedziwne pytania, w rodzaju:

"What is the latest possible moment we can wait

"Jak długo możemy zaczekać,

before we begin seriously lowering emissions?

zanim zaczniemy na serio obniżać emisje?

Can we put this off till 2020,

Czy możemy to odłożyć do roku 2020,

2030, 2050?"

2030, 2050?"

Or we ask,

Albo pytamy,

"How much hotter can we let the planet get

"Jak bardzo cieplejsza może stać się planeta

and still survive?

i przetrwać?

Can we go with two degrees, three degrees, or --

Czy może być dwa, trzy stopnie cieplej, czy też --

where we're currently going --

na co teraz się zanosi --

four degrees Celsius?"

cztery stopnie Celsjusza?"

And by the way,

A tak przy okazji,

the assumption that we can safely control

przekonanie, że możemy bezpiecznie kontrolować

the Earth's awesomely complex climate system

niesamowicie złożony ziemski system klimatyczny,

as if it had a thermostat,

jak gdyby miał termostat,

making the planet not too hot, not too cold,

by planeta nie była ani zbyt ciepła, ani zbyt zimna,

but just right -- sort of Goldilocks style --

tylko taka w sam raz

this is pure fantasy,

to czysta fantazja

and it's not coming from the climate scientists.

i nie pochodzi ona od klimatologów;

It's coming from the economists

wymyślili ją ekonomiści,

imposing their mechanistic thinking

stosujący swe mechanistyczne myślenie

on the science.

wobec nauki.

The fact is that we simply don't know

Prawdę mówiąc, po prostu nie wiemy,

when the warming that we create

kiedy powodowane przez nas ocieplenie

will be utterly overwhelmed

zostanie zahamowane

by feedback loops.

przez sprzężenia zwrotne.

So once again,

Więc powtarzam,

why do we take these crazy risks

dlaczego podejmujemy tak szaleńcze ryzyko

with the precious?

wobec tak cennych zasobów?

A range of explanations

W waszych głowach

may be popping into your mind by now,

mogą się pojawić różne wyjaśnienia,

like "greed."

na przykład chciwość.

This is a popular explanation, and there's lots of truth to it,

To popularne wytłumaczenie i sporo w nim prawdy.

because taking big risks, as we all know,

Jak wiemy, podejmowanie dużego ryzyka

pays a lot of money.

przynosi duże zyski.

Another explanation that you often hear for recklessness

Innym częstym wyjaśnieniem

is hubris.

jest pycha.

And greed and hubris

A chciwość i pycha

are intimately intertwined

są blisko powiązane,

when it comes to recklessness.

gdy mowa o lekkomyślności.

For instance, if you happen to be a 35-year-old banker

Na przykład, jeśli jesteś 35-letnim bankierem,

taking home 100 times more

który zarabia 100 razy więcej,

than a brain surgeon,

niż neurochirurg,

then you need a narrative,

to potrzebujesz jakiegoś uzasadnienia,

you need a story

potrzebujesz wyjaśnienia,

that makes that disparity okay.

że taka dysproporcja jest ok.

And you actually don't have a lot of options.

A nie masz właściwie wielu możliwości.

You're either an incredibly good scammer,

Jesteś albo niesamowicie dobrym cwaniakiem

and you're getting away with it -- you gamed the system --

i uchodzi ci to na sucho -- przechytrzyłeś system --

or you're some kind of boy genius,

albo jesteś geniuszem,

the likes of which the world has never seen.

jakiego świat jeszcze nie widział.

Now both of these options -- the boy genius and the scammer --

Obie te możliwości -- geniusz i cwaniak --

are going to make you vastly overconfident

spowodują nadmierną pewność siebie

and therefore more prone

i będziesz bardziej podatny

to taking even bigger risks in the future.

na podejmowanie jeszcze większego ryzyka w przyszłości.

By the way, Tony Hayward, the former CEO of BP,

Tak na marginesie, Tony Hayward, były szef BP,

had a plaque on his desk

miał na biurku tabliczkę

inscribed with this inspirational slogan:

z okolicznościową sentencją:

"What would you attempt to do

"Co byś zrobił,

if you knew you could not fail?"

gdybyś wiedział, że nie może nie wyjść?"

Now this is actually a popular plaque,

To dość popularna tabliczka,

and this is a crowd of overachievers,

a tutaj mamy wielu prymusów,

so I'm betting that some of you have this plaque.

więc założę się, że wielu z was ma taką w biurze.

Don't feel ashamed.

Nie wstydźcie się.

Putting fear of failure out of your mind

Uwolnienie się od lęku przed porażką

can be a very good thing

może być bardzo korzystne,

if you're training for a triathlon

gdy trenujesz do triathlonu

or preparing to give a TEDTalk,

lub przygotowujesz wykład na TED

but personally, I think people with the power

ale uważam, że ludzie mający dość władzy,

to detonate our economy and ravage our ecology

by wysadzić w powietrze system ekonomiczny i spustoszyć ekosystem

would do better having

powinni sobie powiesić

a picture of Icarus hanging from the wall,

na ścianie obrazek Ikara,

because -- maybe not that one in particular --

-- no może niekoniecznie ten -- ponieważ

but I want them thinking about the possibility of failure

chciałabym, by myśleli o możliwości porażki

all of the time.

przez cały czas.

So we have greed,

Mamy więc chciwość,

we've got overconfidence/hubris,

mamy nadmierną pewność siebie, pychę,

but since we're here at TEDWomen,

ale skoro jesteśmy tu na spotkaniu TEDKobiet

let's consider one other factor

weźmy jeszcze pod uwagę coś,

that could be contributing in some small way

co może mieć pewien wpływ

to societal recklessness.

na społeczną lekkomyślność.

Now I'm not going to belabor this point,

Nie zamierzam się tu pastwić,

but studies do show that, as investors,

ale badania pokazują, że kobiety

women are much less prone

w roli inwestorów są znacznie mniej skłonne

to taking reckless risks than men,

podejmować brawurowe ryzyko niż mężczyźni,

precisely because, as we've already heard,

dokładnie dlatego, jak już słyszeliśmy,

women tend not to suffer from overconfidence

kobiet nie dotyka nadmiar pewności siebie

in the same way that men do.

w takim stopniu, jak mężczyzn.

So it turns out

Okazuje się,

that being paid less and praised less

że niższe zarobki i niedocenianie

has its upsides --

ma swoje zalety --

for society at least.

przynajmniej dla społeczeństwa.

The flipside of this

Z drugiej strony,

is that constantly being told

jeśli ciągle słyszysz,

that you are gifted, chosen

że masz talent, jesteś wybrańcem

and born to rule

urodzonym, by rządzić --

has distinct societal downsides.

ma to znaczące społeczne wady.

And this problem -- call it the "perils of privilege" --

Ten problem -- nazwijmy go zagrożeniem uprzywilejowania --

brings us closer, I think,

przybliża nas, moim zdaniem,

to the root of our collective recklessness.

do źródeł naszej wspólnej lekkomyślności.

Because none of us -- at least in the global North --

Nikt z nas -- przynajmniej na globalnej Północy --

neither men nor women,

ani mężczyźni, ani kobiety --

are fully exempt from this message.

nie jest tu wyjątkiem.

Here's what I'm talking about.

Już wyjaśniam, o co chodzi.

Whether we actively believe them

Niezależnie od tego, czy aktywnie w to wierzymy,

or consciously reject them,

czy też świadomie odrzucamy,

our culture remains in the grips

nasza kultura pozostaje w szponach

of certain archetypal stories

pewnych archetypowych historii

about our supremacy

o naszej wyższości

over others and over nature --

ponad innymi i ponad naturą.

the narrative of the newly discovered frontier

To opowieść o nowoodkrytych lądach,

and the conquering pioneer,

o podbojach pionierów,

the narrative of manifest destiny,

opowieść o wypełnianiu przeznaczenia,

the narrative of apocalypse and salvation.

opowieść o apokalipsie i zbawieniu.

And just when you think these stories are fading into history,

I kiedy wydaje się, że te opowieści odchodzą do lamusa,

and that we've gotten over them,

że się z nimi uporaliśmy,

they pop up in the strangest places.

pojawiają się w najdziwniejszych miejscach.

For instance, I stumbled across this advertisement

Na przykład, wpadła mi w ręce ta reklama

outside the women's washroom

przy damskiej toalecie

in the Kansas City airport.

na lotnisku w Kansas City.

It's for Motorola's new Rugged cell phone,

To nowy odporny na wszystko telefon Motoroli

and yes, it really does say,

i naprawdę slogan brzmi,

"Slap Mother Nature in the face."

"Wymierz policzek matce naturze."

And I'm not just showing it to pick on Motorola --

Nie pokazuję tego, by dokuczyć Motoroli --

that's just a bonus.

to jest bonus.

I'm showing it because --

Pokazuję to, ponieważ --

they're not a sponsor, are they? --

nie są tu sponsorem, prawda? --

because, in its own way,

ponieważ w pewnym sensie

this is a crass version

to jest prymitywna wersja

of our founding story.

naszego mitu założycielskiego.

We slapped Mother Nature around and won,

Wymierzyliśmy matce naturze policzek i wygraliśmy.

and we always win,

Zawsze wygrywamy,

because dominating nature is our destiny.

bo dominacja nad przyrodą to nasze przeznaczenie.

But this is not the only fairytale we tell ourselves about nature.

Ale to nie jedyna bajka, którą opowiadamy o naturze.

There's another one, equally important,

Jest jeszcze jedna, równie ważna,

about how that very same Mother Nature

o tym jak ta sama matka natura

is so nurturing and so resilient

jest tak żywotna i odporna,

that we can never make a dent in her abundance.

że nigdy nie zdołamy jej uszczuplić.

Let's hear from Tony Hayward again.

Posłuchajmy Tony'ego Haywarda jeszcze raz.

"The Gulf of Mexico is a very big ocean.

"Zatoka Meksykańska to wielki ocean.

The amount of oil and dispersants that we are putting into it

"Ilość ropy i dyspersantów, które tam wylewamy

is tiny in relation to the total water volume."

jest znikoma w porównaniu z całkowitą objętością wody."

In other words, the ocean is big;

Innymi słowy, ocean jest wielki;

she can take it.

da sobie radę.

It is this underlying assumption of limitlessness

To podstawowe założenie o bezkresności

that makes it possible

umożliwia nam

to take the reckless risks that we do.

lekkomyślne podejmowanie ryzyka.

Because this is our real master-narrative:

Bo to właśnie jest nasz główny motyw:

however much we mess up,

nieważne, jak narozrabiamy,

there will always be more --

zawsze będzie więcej --

more water, more land,

więcej wody, więcej ziemi,

more untapped resources.

więcej nietkniętych zasobów.

A new bubble will replace the old one.

Nowa bańka zastąpi starą.

A new technology will come along

Pojawi się nowa technologia,

to fix the messes we made with the last one.

która naprawi bałagan, który zrobiliśmy używając poprzedniej.

In a way, that is the story

W pewnym sensie, to jest historia

of the settling of the Americas,

osadnictwa w Amerykach,

the supposedly inexhaustible frontier

które wydawały się nie mieć ograniczeń,

to which Europeans escaped.

i dokąd uciekali Europejczycy.

And it's also the story of modern capitalism,

To także historia nowoczesnego kapitalizmu,

because it was the wealth from this land

bo to bogactwo tej ziemi

that gave birth to our economic system,

dało początek naszemu systemowi ekonomicznemu,

one that cannot survive without perpetual growth

który nie może przetrwać bez ciągłego wzrostu

and an unending supply

i niewyczerpanych źródeł

of new frontiers.

nowych lądów.

Now the problem is

Problem w tym,

that the story was always a lie.

że ta historia zawsze była bujdą.

The Earth always did have limits.

Ziemia zawsze miała swe ograniczenia,

They were just beyond our sights.

tylko że były poza naszym zasięgiem.

And now we are hitting those limits

A teraz zderzamy się z nimi

on multiple fronts.

na wielu różnych frontach.

I believe that we know this,

Wierzę, że to wiemy,

yet we find ourselves trapped in a kind of narrative loop.

ale znaleźliśmy się w potrzasku pętli narracyjnej.

Not only do we continue to tell and retell

Nie tylko powtarzamy w kółko

the same tired stories,

te same głodne kawałki,

but we are now doing so

ale teraz robimy to

with a frenzy and a fury

tak gorączkowo i z furią,

that, frankly, verges on camp.

że prawdę mówiąc ociera się o farsę.

How else to explain the cultural space

Jak inaczej wyjaśnić niszę kulturową

occupied by Sarah Palin?

zajmowaną przez Sarę Palin.

Now on the one hand,

Z jednej strony,

exhorting us to "drill, baby, drill,"

napomina nas "wywierć, dziecko, dziurę,"

because God put those resources into the ground

bo Bóg umieścił te zasoby w ziemi,

in order for us to exploit them,

byśmy mogli je wydobyć,

and on the other, glorying in the wilderness

a z drugiej strony, wysławia dziką przyrodę

of Alaska's untouched beauty

i nieskażone piękno Alaski

on her hit reality TV show.

w popularnym telewizyjnym show.

The twin message is as comforting as it is mad.

Ten podwójny przekaz jest tak kojący, jak i szaleńczy.

Ignore those creeping fears

Ignoruj ten oślizgły lęk,

that we have finally hit the wall.

że w końcu jesteśmy u kresu.

There are still no limits.

Nie ma ograniczeń.

There will always be another frontier.

Zawsze będą nowe lądy.

So stop worrying and keep shopping.

Więc przestań się zamartwiać i idź na zakupy.

Now, would that this were just about

Gdybyż tylko chodziło jedynie

Sarah Palin and her reality TV show.

o Sarę Palin i jej program telewizyjny.

In environmental circles,

Wśrod obrońców przyrody,

we often hear that, rather than shifting to renewables,

często się słyszy, że zamiast przestawiać się na surowce odnawialne,

we are continuing with business as usual.

wciąż robimy to, co do tej pory.

This assessment, unfortunately,

Ten pogląd, niestety,

is far too optimistic.

jest daleko zbyt optymistyczny.

The truth is that we have already exhausted

Prawda jest taka, że wyczerpaliśmy

so much of the easily accessible fossil fuels

tak wiele łatwodostępnych źródeł paliw,

that we have already entered

że weszliśmy już

a far riskier business era,

w dużo bardziej ryzykowną erę biznesu,

the era of extreme energy.

erę energii ekstremalnej.

So that means drilling for oil in the deepest water,

Oznacza to odwierty w najgłębszych wodach,

including the icy Arctic seas,

także w zamarzniętych morzach Arktyki,

where a clean-up may simply be impossible.

gdzie posprzątanie może być po prostu niemożliwe.

It means large-scale hydraulic fracking for gas

Oznacza to szczelinowanie gazu łupkowego na wielką skalę,

and massive strip-mining operations for coal,

ogromne, odkrywkowe kopalnie węgla,

the likes of which we haven't yet seen.

jakich jeszcze świat nie widział.

And most controversially, it means the tar sands.

I najbardziej kontrowersyjne, piaski roponośne.

I'm always surprised by how little

Zawsze mnie zadziwia,

people outside of Canada

jak niewiele ludzie spoza Kanady

know about the Alberta Tar Sands,

wiedzą o piaskach roponośnych w Albercie,

which this year are projected to become

które według prognoz, w tym roku staną się

the number one source of imported oil

najważniejszym źródłem ropy importowanej

to the United States.

przez Stany Zjednoczone.

It's worth taking a moment to understand this practice,

Warto chwilę zastanowić się nad tym zjawiskiem,

because I believe it speaks to recklessness

bo uważam, że mówi więcej o lekkomyślności

and the path we're on

i drodze, którą obraliśmy,

like little else.

niż cokolwiek innego.

So this is where the tar sands live,

Tutaj właśnie znajdują się piaski roponośne,

under one of the last magnificent

pod jednymi z ostatnich wspaniałych

Boreal forests.

lasów borealnych.

The oil is not liquid.

Ropa nie jest płynna,

You can't just drill a hole and pump it out.

nie można po prostu wywiercić dziury i jej wypompować.

Tar sand's oil is solid,

Ropa z piasków jest w stanie stałym,

mixed in with the soil.

wymieszana z glebą.

So to get at it,

By ją wydobyć,

you first have to get rid of the trees.

najpierw trzeba usunąć drzewa.

Then, you rip off the topsoil

Potem zerwać powierzchniową warstwę gleby,

and get at that oily sand.

aby dobrać się do piasków roponośnych.

The process requires a huge amount of water,

Cały proces wymaga ogromnych ilości wody,

which is then pumped into massive toxic tailing ponds.

która jest potem przepompowywana do wielkich toksycznych zbiorników.

That's very bad news for local indigenous people

To bardzo zła wiadomość dla lokalnych mieszkańców,

living downstream

którzy żyją w dole rzeki

who are reporting alarmingly high cancer rates.

i zgłaszają alarmująco wysoką zachorowalność na raka.

Now looking at these images,

Patrząc na te zdjęcia,

it's difficult to grasp the scale of this operation,

trudno jest pojąć ogrom tego przedsięwzięcia,

which can already be seen from space

które jest już widoczne z kosmosu,

and could grow to an area the size of England.

a może rozrosnąć się do rozmiarów Anglii.

I find it helps actually

Pomaga, gdy przyjrzymy się

to look at the dump trucks that move the earth,

ciężarówkom przewożącym ziemię,

the largest ever built.

największym, jakie istnieją.

That's a person down there by the wheel.

Tam przy kole stoi człowiek.

My point is that

Mam na myśli,

this is not oil drilling.

że to nie są odwierty,

It's not even mining.

to nie jest nawet kopalnia,

It is terrestrial skinning.

to jest obdzieranie ziemi ze skóry.

Vast, vivid landscapes

Rozległym, kolorowym połaciom ziemi

are being gutted,

wypruwa się flaki

left monochromatic gray.

i pozostawia jednolicie szarymi.

Now I should confess that as [far as] I'm concerned

Muszę wyznać, że jeśli o mnie chodzi,

this would be an abomination

to byłoby to obrzydliwe,

if it emitted not one particle of carbon.

nawet gdyby nie wytwarzało ani grama dwutlenku węgla.

But the truth is that, on average,

Ale w rzeczywistości, średnio,

turning that gunk into crude oil

przetworzenie tego paskudztwa w ropę

produces about three times more greenhouse gas pollution

prowadzi do wytworzenia trzy razy więcej gazów cieplarnianych,

than it does to produce conventional oil

niż konwencjonalna produkcja ropy

in Canada.

w Kanadzie.

How else to describe this,

Jak inaczej to nazwać,

but as a form of mass insanity?

niż rodzajem masowego obłąkania?

Just when we know we need to be learning

Gdy już wiemy, że musimy się nauczyć,

to live on the surface of our planet,

jak żyć na naszej planecie,

off the power of sun, wind and waves,

korzystając z energii słońca, wiatru i fal,

we are frantically digging

a gorączkowo kopiemy,

to get at the dirtiest,

by uzyskać najbrudniejsze,

highest-emitting stuff imaginable.

świństwo o najwyższych możliwych emisjach.

This is where our story of endless growth

Opowieść o nieskończonym wzroście

has taken us,

przywiodła nas właśnie tu,

to this black hole at the center of my country --

do tej czarnej dziury ziejącej w środku mojego kraju --

a place of such planetary pain

do miejsca tak wielkiego bólu,

that, like the BP gusher,

że tak jak i wytrysk ropy BP,

one can only stand to look at it for so long.

trudno to dalej znosić.

As Jared Diamond and others have shown us,

Jak pokazał nam Jared Diamond, i inni,

this is how civilizations commit suicide,

tak właśnie cywilizacje popełniają samobójstwo,

by slamming their foot on the accelerator

wciskając gaz do dechy,

at the exact moment

dokładnie w momencie,

when they should be putting on the brakes.

gdy powinny wcisnąć hamulec.

The problem is that our master-narrative

Sęk w tym, że nasza wielka opowieść

has an answer for that too.

i na to ma odpowiedź.

At the very last minute, we are going to get saved

W ostatniej chwili zostaniemy uratowani,

just like in every Hollywood movie,

jak w każdym hollywoodzkim filmie,

just like in the Rapture.

jak w filmie "Ekstaza".

But, of course, our secular religion is technology.

Ale oczywiście naszą świecką religią jest technologia.

Now, you may have noticed

Może zauważyliście,

more and more headlines like these.

że coraz więcej jest takich nagłówków w prasie.

The idea behind this form of "geoengineering" as it's called,

Działanie tej formy geoinżynierii

is that, as the planet heats up,

polega na tym, że gdy planeta się ociepli,

we may be able to shoot sulfates and aluminum particles

będziemy mogli wystrzelić siarczany i związku glinu

into the stratosphere

do stratosfery,

to reflect some of the sun's rays

aby odbijały część promieni słonecznych

back to space,

z powrotem w przestrzeń kosmiczną,

thereby cooling the planet.

ochładzając w ten sposób planetę.

The wackiest plan -- and I'm not making this up --

Ten stuknięty plan -- nie zmyślam tego --

would put what is essentially a garden hose

polega na wywieszeniu wielkiej rury

18-and-a-half miles high into the sky,

30 km nad ziemią,

suspended by balloons,

podwieszonej na balonach,

to spew sulfur dioxide.

by rozpylała dwutlenek siarki.

So, solving the problem of pollution with more pollution.

Czyli zwalczamy zanieczyszczenia poprzez dalsze zanieczyszczanie.

Think of it as the ultimate junk shot.

Można to porównać do ostatecznego strzału śmieciami.

The serious scientists involved in this research

Poważni naukowcy zaangażowani w te badania

all stress that these techniques

wszyscy podkreślają, że te techniki

are entirely untested.

wcale nie były testowane.

They don't know if they'll work,

Nie wiedzą, czy zadziałają

and they have no idea

i nie mają pojęcia,

what kind of terrifying side effects they could unleash.

jakie straszne efekty uboczne mogą im towarzyszyć.

Nevertheless, the mere mention of geoengineering

Niemniej jednak, każda wzmianka o geoinżynierii

is being greeted in some circles,

witana jest w pewnych kręgach --

particularly media circles,

szczególnie związanych z mediami --

with a relief tinged with euphoria.

westchnieniem ulgi pomieszanej z euforią.

An escape hatch has been reached.

Znaleźliśmy wyjście awaryjne.

A new frontier has been found.

Odkryto nowe lądy.

Most importantly,

I najważniejsze,

we don't have to change our lifestyles after all.

nie musimy wcale zmieniać stylu życia.

You see, for some people,

Dla niektórych,

their savior is a guy in a flowing robe.

zbawcą jest koleś w powłóczystej szacie.

For other people, it's a guy with a garden hose.

Dla innych, facet z wielką rurą.

We badly need some new stories.

Bardzo potrzebujemy nowych opowieści.

We need stories that have different kinds of heroes

Potrzebujemy opowieści o bohaterach innego rodzaju,

willing to take different kinds of risks --

skłonnych podejmować inne ryzyko --

risks that confront recklessness head on,

ryzyko stawienia czoła lekkomyślności,

that put the precautionary principle into practice,

stosowania zasady ostrożności w praktyce,

even if that means through direct action --

nawet jeśli oznacza to bezpośrednie działanie --

like hundreds of young people willing to get arrested,

jak w przypadku setek młodych ludzi aresztowanych

blocking dirty power plants

za blokowanie brudnych elektrowni

or fighting mountaintop-removal coal mining.

lub zwalczających odkrywkowe wydobycie węgla.

We need stories

Potrzebujemy opowieści,

that replace that linear narrative of endless growth

które zastąpią tę liniową historię niekończącego się wzrostu,

with circular narratives

nowymi cyklicznymi opowieściami,

that remind us

które przypomną nam,

that what goes around comes around.

że co człowiek zasieje, to zbierze;

That this is our only home.

że to nasz jedyny dom;

There is no escape hatch.

że nie ma wyjścia awaryjnego.

Call it karma, call it physics,

Nazwijcie to karmą, fizyką,

action and reaction, call it precaution --

prawem akcji-reakcji, zasadą ostrożności:

the principle that reminds us

regułę przypominającą nam,

that life is too precious to be risked

że życie jest zbyt cenne, by je narażać

for any profit.

niezależnie od możliwych zysków.

Thank you.

Dziękuję.

(Applause)

(Brawa)