Luke Syson: How I learned to stop worrying and love "useless" art

Vertaald door: Els De Keyser Nagekeken door: Feike Laffeber

Two years ago, I have to say there was no problem.

Twee jaar geleden was er geen probleem.

Two years ago, I knew exactly what an icon looked like.

Twee jaar geleden wist ik precies hoe een icoon eruit zag.

It looks like this.

Het ziet er zo uit.

Everybody's icon, but also the default position

Ieders icoon, maar ook het standaard uitgangspunt

of a curator of Italian Renaissance paintings, which I was then.

van een curator van Italiaanse Renaissancekunst, wat ik toen was.

And in a way, this is also another default selection.

Dit is een andere standaardselectie.

Leonardo da Vinci's exquisitely soulful image

Leonardo da Vinci's uitzonderlijk bezielde beeld

of the "Lady with an Ermine."

van 'De dame met de hermelijn'.

And I use that word, soulful, deliberately.

Het woord 'bezield' kies ik met opzet.

Or then there's this, or rather these:

Want toen waren er deze:

the two versions of Leonardo's "Virgin of the Rocks"

de twee versies van Leonardo's 'De maagd op de rotsen'

that were about to come together in London for the very first time.

zouden voor het eerst samen komen in Londen.

In the exhibition that I was then in the absolute throes of organizing.

Ik was volop bezig met de organisatie van de tentoonstelling.

I was literally up to my eyes in Leonardo,

Ik zat tot over mijn oren in Leonardo,

and I had been for three years.

en dat was al drie jaar lang zo.

So, he was occupying every part of my brain.

Hij bezette elk stukje van mijn hersenen.

Leonardo had taught me, during that three years,

Leonardo leerde me gedurende die drie jaar

about what a picture can do.

over wat een afbeelding kan doen.

About taking you from your own material world into a spiritual world.

Hoe het je meeneemt van de materiële naar een spirituele wereld.

He said, actually, that he believed the job of the painter

Hij geloofde zelfs dat de taak van een kunstenaar was

was to paint everything that was visible and invisible in the universe.

al het zichtbare en onzichtbare in het heelal te schilderen.

That's a huge task. And yet, somehow he achieves it.

Een enorme taak. En toch volbracht hij ze.

He shows us, I think, the human soul.

Hij toont ons de menselijke ziel.

He shows us the capacity of ourselves

Hij toont ons vermogen om onszelf

to move into a spiritual realm.

te verplaatsen naar een spirituele wereld.

To see a vision of the universe that's more perfect than our own.

Om een beeld van de wereld te zien dat perfecter is dan dat van onszelf.

To see God's own plan, in some sense.

Om Gods plan te zien, als het ware.

So this, in a sense, was really what I believed an icon was.

Op een bepaalde manier geloofde ik dat dit was wat een icoon is.

At about that time, I started talking to Tom Campbell,

Rond die tijd raakte ik in gesprek met Tom Campbell,

director here of the Metropolitan Museum,

de directeur van het Metropolitan Museum,

about what my next move might be.

over wat mijn volgende stap zou zijn.

The move, in fact, back to an earlier life,

Een stap terug naar een eerder leven,

one I'd begun at the British Museum,

dat ik begon bij het British Museum,

back to the world of three dimensions --

terug naar de wereld van drie dimensies

of sculpture and of decorative arts --

- van sculpturen en decoratieve kunst -

to take over the department of European sculpture and decorative arts, here at the Met.

door die afdeling van het Met over te nemen.

But it was an incredibly busy time.

Maar het was een enorm drukke tijd en alle gesprekken vonden plaats

All the conversations were done at very peculiar times of the day --

op de meest vreemde tijden via de telefoon.

over the phone.

In the end, I accepted the job

Uiteindelijk accepteerde ik de baan zonder er ooit te zijn geweest.

without actually having been here.

Again, I'd been there a couple of years before,

Ik was er jaren daarvoor wel geweest,

but on that particular visit.

maar niet tijdens dit specifieke bezoek.

So, it was just before the time that the Leonardo show was due to open

Kort voordat de tentoonstelling over Leonardo da Vinci zou openen,

when I finally made it back to the Met, to New York,

kwam ik eindelijk terug naar het Met, naar New York,

to see my new domain.

om mijn nieuwe plek te zien.

To see what European sculpture and decorative arts looked like,

Om te zien hoe Europese sculpturen en decoratieve kunst eruit zagen,

beyond those Renaissance collections with which I was so already familiar.

buiten de Renaissancekunst waarmee ik al goed bekend was.

And I thought, on that very first day, I better tour the galleries.

Op mijn eerste dag wilde ik de collecties langslopen.

Fifty-seven of these galleries --

57 van deze ruimtes --

like 57 varieties of baked beans, I believe.

als 57 soorten gebakken bonen, dacht ik.

I walked through and I started in my comfort zone in the Italian Renaissance.

Ik doorliep het en startte

bij de mij vertrouwde Italiaanse Renaissancekunst.

Langzaam liep ik verder

And then I moved gradually around,

feeling a little lost sometimes.

en voelde me soms wat verloren.

My head, also still full of the Leonardo exhibition

Mijn hoofd zat nog vol van de Leonardo-tentoonstelling

that was about to open, and I came across this.

die bijna zou openen, en toen zag ik dit.

And I thought to myself: What the hell have I done?

Ik dacht bij mezelf: wat heb ik in godsnaam gedaan? (Gelach)

There was absolutely no connection in my mind

Er was geen enkele connectie in mijn hoofd.

at all and, in fact, if there was any emotion going on,

Sterker nog, als er al een emotie werd opgewekt,

it was a kind of repulsion.

was het een soort afkeer.

This object felt utterly and completely alien.

Dit object voelde totaal vreemd aan.

Silly at a level that I hadn't yet understood silliness to be.

Het was zo raar. Ik wist niet dat iets zó vreemd kon zijn.

And then it was made worse --

En om het nog erger te maken,

there were two of them.

waren er zelfs twee van.

(Laughter)

(Gelach)

So, I started thinking about why it was, in fact,

Ik begon me af te vragen wat de reden was

that I disliked this object so much.

dat ik zo'n afkeer had van dit object.

What was the anatomy of my distaste?

Wat was de oorzaak van mijn afkeer?

Well, so much gold, so vulgar.

Het was zo goudkleurig, zo vulgair.

You know, so nouveau riche, frankly.

Je weet wel, nouveau riche eigenlijk.

Leonardo himself had preached against the use of gold,

Leonardo was altijd een tegenstander van goud,

so it was absolutely anathema at that moment.

dus het was echt een absolute vervloeking.

And then there's little pretty sprigs of flowers everywhere. (Laughter)

En dan zijn er overal ook nog mooie kleine takjes met bloemen. (Gelach)

And finally, that pink. That damned pink.

En tot slot, dat roze. Dat vervloekte roze.

It's such an extraordinarily artificial color.

Het is zo'n ontzettend gekunstelde kleur.

I mean, it's a color that I can't think of anything that you actually see in nature,

Ik kan niets bedenken dat je ziet in de natuur

that looks that shade.

dat die kleur heeft.

The object even has its own tutu. (Laughter)

Het object heeft zelfs een eigen tutu. (Gelach)

This little flouncy, spangly, bottomy bit

Dat kleine stuk met volant en pailletten,

that sits at the bottom of the vase.

dat zich onderaan de vaas bevindt.

It reminded me, in an odd kind of way,

Het herinnerde mij, op een aparte manier,

of my niece's fifth birthday party.

aan het vijfde verjaardagsfeest van mijn nichtje.

Where all the little girls would come either as a princess or a fairy.

Alle meisjes kwamen daar verkleed als een prinses of een fee --

There was one who would come as a fairy princess.

Er was één als feeënprinses.

You should have seen the looks.

Je had de blikken moeten zien.

(Laughter)

(Gelach)

And I realize that this object was in my mind,

Dit object was in mijn hoofd

born from the same mind, from the same womb,

afkomstig is uit hetzelfde brein, uit dezelfde baarmoeder eigenlijk,

practically, as Barbie Ballerina. (Laughter)

als Ballerina Barbie. (Gelach)

And then there's the elephants. (Laughter)

En dan de olifanten. (Gelach)

Those extraordinary elephants

Die bijzondere olifanten

with their little, sort of strange, sinister expressions

met hun vreemde, sinistere uitdrukking

and Greta Garbo eyelashes, with these golden tusks and so on.

en Greta Garbo-wimpers, met die gouden slagtanden.

I realized this was an elephant that had

Dit was een olifant

absolutely nothing to do with a majestic march across the Serengeti.

die helemaal niets van doen had met een majestueuze tocht door de Serengeti.

It was a Dumbo nightmare. (Laughter)

Het was een Dumbo-nachtmerrie. (Gelach)

But something more profound was happening as well.

Maar er gebeurde tegelijkertijd ook iets diepgaanders.

These objects, it seemed to me,

Deze objecten, zo leek het,

were quintessentially the kind that I and my liberal left friends in London

waren onmiskenbaar van het soort dat mijn liberale vrienden en ik in Londen

had always seen as summing up

altijd zagen als een voorbeeld van

something deplorable about the French aristocracy

wat bedroevend was aan de Franse aristocratie

in the 18th century.

in de 18e eeuw.

The label had told me that these pieces were made

De distributeur vertelde me dat deze stukken gemaakt zijn

by the Sèvres Manufactory,

door de Sèvres-fabriek.

made of porcelain in the late 1750s,

Ze zijn gemaakt van porselein in de late jaren 1750

and designed by a designer called Jean-Claude Duplessis,

en ontworpen door een ontwerper genaamd Jean-Claude Duplessis,

actually somebody of extraordinary distinction

een uitzonderlijk verdienstelijk persoon,

as I later learned.

zo leerde ik later.

But for me, they summed up a kind of,

Maar voor mij verbeeldden ze juist

that sort of sheer uselessness of the aristocracy

die nutteloosheid van de aristocratie

in the 18th century.

in de 18e eeuw.

I and my colleagues had always thought

Mijn collega's en ik dachten altijd

that these objects, in way, summed up the idea of,

dat deze objecten het idee verbeeldden

you know -- no wonder there was a revolution.

dat het geen wonder was dat er een revolutie kwam.

Or, indeed, thank God there was a revolution.

Of dat er godzijdank een revolutie kwam.

There was a sort of idea really, that,

Het was het idee dat

if you owned a vase like this,

als je een vaas als deze bezat,

then there was really only one fate possible.

je maar één lot ten deel kon vallen.

(Laughter)

(Gelach)

So, there I was -- in a sort of paroxysm of horror.

Dus daar stond ik, in een soort verlamd afgrijzen.

But I took the job and I went on looking at these vases.

Maar ik deed mijn werk en ging verder met het bekijken van deze vazen.

I sort of had to because they're on a through route in the Met.

Ik moest wel, want ze bevinden zich op een doorgaande route in het Met.

So, almost anywhere I went, there they were.

Dus overal waar ik heen ging, zag ik ze weer.

They had this kind of odd sort of fascination,

Op een vreemde manier waren ze fascinerend,

like a car accident.

zoals een auto-ongeluk.

Where I couldn't stop looking.

Ik kon niet stoppen met kijken.

And as I did so, I started thinking:

En zodoende bedacht ik me:

Well, what are we actually looking at here?

waar ben ik nu eigenlijk naar aan het kijken?

And what I started with was understanding this

Ik begon te begrijpen dat dit in werkelijkheid

as really a supreme piece of design.

een uitzonderlijk stuk design betreft.

It took me a little time.

Het kostte me wat tijd.

But, that tutu for example --

Die tutu bijvoorbeeld,

actually, this is a piece that does dance in its own way.

is een onderdeel dat op zijn eigen manier een soort dans doet.

It has an extraordinary lightness

Het is uitzonderlijk licht en toch

and yet, it is also amazing balanced.

is het ook heel uitgebalanceerd.

It has these kinds of sculptural ingredients.

Het bevat allerlei sculpturale ingrediënten.

And then the play between --

En het spel tussen

actually really quite carefully disposed color and gilding, and the sculptural surface,

zorgvuldig aangebrachte kleur en vergulding en het oppervlak,

is really rather remarkable.

is eigenlijk zeer opmerkelijk.

And then I realized that this piece went into the kiln

Ik realiseerde me dat dit stuk

four times, at least four times in order to arrive at this.

minstens vier keer in de oven is gegaan

om er zo uit te kunnen zien.

How many moments for accident can you think of

Hoe veel momenten kun je je bedenken

that could have happened to this piece?

dat het mis had kunnen gaan?

And then remember, not just one, but two.

En onthoud, niet één stuk, maar twee.

So he's having to arrive at two exactly matched

Hij moest uitkomen op twee precies

bijpassende vazen.

vases of this kind.

And then this question of uselessness.

En dan de vraag van nutteloosheid.

Well actually, the end of the trunks were originally candle holders.

Eigenlijk zijn de slurven oorspronkelijk kaarsenstandaards.

So what you would have had were candles on either side.

Je had dan dus kaarsen aan beide zijden.

Imagine that effect of candlelight on that surface.

Beeld je het effect van kaarslicht eens in.

On the slightly uneven pink, on the beautiful gold.

Op het licht ongelijke roze, het prachtige goud.

It would have glittered in an interior,

Het zou een interieur doen oplichten,

a little like a little firework.

een beetje zoals vuurwerk.

And at that point, actually, a firework went off in my brain.

En exact op dat moment ontplofte er soort vuurwerk in mijn hoofd.

Somebody reminded me that, that word 'fancy' --

Iemand herinnerde me eraan dat het woord 'fantastisch' --

which in a sense for me, encapsulated this object --

dat voor mij precies dit object omschrijft --

actually comes from the same root as the word 'fantasy.'

in feit gerelateerd is aan het woord 'fantasie'.

And that what this object was just as much in a way,

En wat dit object net zo goed ook is,

in its own way, as a Leonardo da Vinci painting,

op zijn eigen manier, als een Leonardo-schilderij,

is a portal to somewhere else.

is een portaal naar een andere plek.

This is an object of the imagination.

Het is een object van de verbeelding.

If you think about the mad 18th-century operas of the time -- set in the Orient.

Als je denkt aan de gestoorde 18e eeuwse opera's uit die tijd,

gesitueerd in het Oosten.

If you think about divans and perhaps even opium-induced visions of pink elephants,

Als je denkt aan divans en door drugs ontstane visioenen van roze olifanten,

then at that point, this object starts to make sense.

kom je op een punt dat je dit object snapt.

This is an object which is all about escapism.

Dit object draait geheel om escapisme.

It's about an escapism that happens --

Het gaat hier om een escapisme

that the aristocracy in France sought

dat de aristocratie in Frankrijk zocht

very deliberately

om zichzelf bewust

to distinguish themselves from ordinary people.

te onderscheiden van de gewone mensen.

It's not an escapism that

Het is echter geen escapisme

we feel particularly happy with today, however.

waar we tegenwoordig heel gelukkig mee zijn.

And again, going on thinking about this,

Nogmaals, als ik hier over doordenk,

I realize that in a way we're all victims

realiseer ik me dat we allemaal slachtoffers zijn

of a certain kind of tyranny

van een vorm van tirannie

of the triumph of modernism

van de triomf van het modernisme,

whereby form and function in an object

waar vorm en functie in een object

have to follow one another, or are deemed to do so.

bij elkaar moeten aansluiten, of zouden moeten.

And the extraneous ornament is seen as really,

Andere toevoegingen worden in feite

essentially, criminal.

gezien als misdadig.

It's a triumph, in a way, of bourgeois values rather than aristocratic ones.

Het is een triomf van burgerlijke waarden over aristocratische.

And that seems fine.

En dat is prima.

Except for the fact that it becomes a kind of sequestration of imagination.

Buiten het feit dat het een soort inbeslagname van de verbeelding wordt.

So just as in the 20th century, so many people

Net als in de 20e eeuw, toen veel mensen

had the idea that their faith

het idee hadden dat hun geloof

took place on the Sabbath day,

plaats had op de sabbatdag

and the rest of their lives --

en de rest van hun leven --

their lives of washing machines and orthodontics --

van wasmachines en orthodontie --

took place on another day.

zich afspeelde op een andere dag.

Then, I think we've started doing the same.

Ik denk dat wij hetzelfde zijn gaan doen.

We've allowed ourselves to

We staan toen dat we

lead our fantasy lives in front of screens.

ons ingebeelde leven leiden voor een scherm.

In the dark of the cinema, with the television in the corner of the room.

In het donker van een bioscoop, met de televisie in de hoek van de kamer.

We've eliminated, in a sense, that constant

We hebben eigenlijk de constante verbeelding

of the imagination that these vases represented in people's lives.

die deze vazen vertegenwoordigen in onze levens geëlimineerd.

So maybe it's time we got this back a little.

Misschien wordt het tijd dit terug te krijgen.

I think it's beginning to happen.

Ik denk dat dit ook al gebeurt.

In London, for example,

In Londen, bijvoorbeeld,

with these extraordinary buildings

met de overweldigende gebouwen

that have been appearing over the last few years.

die daar de laatste jaren zijn verschenen.

Redolent, in a sense, of science fiction,

Het doet je denken aan science fiction

turning London into a kind of fantasy playground.

en verandert London in een soort fantasiewereld.

It's actually amazing to look out of a high building nowadays there.

Het is fantastisch om tegenwoordig uit een hoog gebouw te kijken.

But even then, there's a resistance.

Maar desondanks is er verzet.

London has called these buildings the Gherkin, the Shard, the Walkie Talkie --

Londen noemt deze gebouwen de Augurk, de Scherf, de Walkie Talkie

bringing these soaring buildings down to Earth.

en brengt deze opstijgende gebouwen zo terug op aarde.

There's an idea that we don't want these

Het idee heerst dat we in ons dagelijkse leven

anxious-making, imaginative journeys to happen in our daily lives.

geen beangstigende, denkbeeldige reizen willen maken.

I feel lucky in a way,

Ik voel me gezegend,

I've encountered this object.

dat ik dit object ben tegengekomen.

(Laughter)

(Gelach)

I found him on the Internet when I was looking up a reference.

Ik vond hem op Internet toen ik een referentie opzocht.

And there he was.

En daar was hij.

And unlike the pink elephant vase,

In tegenstelling tot de roze olifanten-vaas,

this was a kind of love at first sight.

was het liefde op het eerste gezicht.

In fact, reader, I married him. I bought him.

Sterker nog, ik ben met hem getrouwd. Ik kocht hem.

And he now adorns my office.

En nu siert hij mijn kantoor.

He's a Staffordshire figure made in the middle of the 19th century.

Het is een Staffordshire-figuur, gemaakt midden 19e eeuw.

He represents the actor, Edmund Kean, playing Shakespeare's Richard III.

Hij stelt acteur Edmund Kean voor, die Shakespeares Richard III speelt

And it's based, actually, on a more elevated piece of porcelain.

en eigenlijk gebaseerd op een hoogstaander stuk.

So I loved, on an art historical level,

Op kunsthistorisch niveau

I loved that layered quality that he has.

vond ik de gelaagde kwaliteit prachtig.

But more than that, I love him.

Maar meer nog: ik hou van hem.

In a way that I think would have been impossible

Wat onmogelijk zou zijn

without the pink Sèvres vase in my Leonardo days.

zonder de roze Sèvres-vaas in mijn Leonardo-dagen.

I love his orange and pink breeches.

Ik hou van de oranje en roze broek.

I love the fact that he seems to be going off to war,

Ik vind het mooi dat hij oorlog lijkt te gaan voeren,

having just finished the washing up. (Laughter)

terwijl hij pas gewassen is. (Gelach)

He seems also to have forgotten his sword.

Hij lijkt ook zijn zwaard te zijn vergeten.

I love his pink little cheeks, his munchkin energy.

Ik hou van zijn roze wangen, zijn tomeloze energie.

In a way, he's become my sort of alter ego.

Hij is eigenlijk een soort alter ego geworden.

He's, I hope, a little bit dignified,

Hij is hopelijk een beetje beschaafd,

but mostly rather vulgar. (Laughter)

maar vooral erg ordinair. (Gelach)

And energetic, I hope, too.

En energiek ook, hoop ik.

I let him into my life because the Sèvres pink elephant vase allowed me to do so.

Ik liet hem toe in mijn leven omdat de olifant-vaas me het mogelijk maakte.

And before that Leonardo,

En daarvoor Leonardo.

I understood that this object could become part of a journey for me every day,

Ik begreep dat dit object elke dag deel van een reis kon worden,

sitting in my office.

zo staande in mijn kantoor.

I really hope that others, all of you,

Ik hoop echt dat jullie allemaal,

visiting objects in the museum,

als je objecten bekijkt in musea,

and taking them home and finding them for yourselves,

ze mee naar huis neemt en ze voor jezelf ontdekt,

will allow those objects to flourish in your imaginative lives.

je deze objecten laat opbloeien in je denkbeeldige levens.

Thank you very much.

Hartelijk dank.

(Applause)

(Applaus)