Luke Syson: How I learned to stop worrying and love "useless" art

Tłumaczenie: Gosia Nikowska Korekta: Rysia Wand

Two years ago, I have to say there was no problem.

Dwa lata temu nie było żadnego problemu.

Two years ago, I knew exactly what an icon looked like.

Dwa lata temu dokładnie wiedziałem, jak wygląda ikona.

It looks like this.

A wygląda tak.

Everybody's icon, but also the default position

To również podstawowa pozycja dla kuratora

of a curator of Italian Renaissance paintings, which I was then.

malarstwa włoskiego Renesansu, którym wtedy byłem.

And in a way, this is also another default selection.

W pewnym sensie jest to też swojego rodzaju podstawowy wybór dzieł.

Leonardo da Vinci's exquisitely soulful image

Znakomity, ujmujący obraz Leonarda da Vinci,

of the "Lady with an Ermine."

"Dama z łasiczką"

And I use that word, soulful, deliberately.

Słowa "ujmujący" używam tu celowo.

Or then there's this, or rather these:

Albo mamy też ten, a raczej te obrazy:

the two versions of Leonardo's "Virgin of the Rocks"

dwie wersje "Madonny w grocie" da Vinciego,

that were about to come together in London for the very first time.

które miały po raz pierwszy zostać wystawione obok siebie w Londynie.

In the exhibition that I was then in the absolute throes of organizing.

Byłem wtedy w ferworze organizowania tej wystawy.

I was literally up to my eyes in Leonardo,

Po uszy siedziałem wtedy w twórczości Leonarda

and I had been for three years.

i to już od trzech lat.

So, he was occupying every part of my brain.

Zajmował mnie całkowicie.

Leonardo had taught me, during that three years,

W ciągu tych trzech lat Leonardo nauczył mnie,

about what a picture can do.

jaką moc ma obraz.

About taking you from your own material world into a spiritual world.

Jak może przenieść cię ze świata materialnego w świat duchowy.

He said, actually, that he believed the job of the painter

Sam zresztą powiedział, że zadaniem malarza

was to paint everything that was visible and invisible in the universe.

jest uwiecznienie na płótnie tego, co widoczne i niewidoczne.

That's a huge task. And yet, somehow he achieves it.

To wielkie wyzwanie. A jednak jakimś cudem udało mu się to osiągnąć.

He shows us, I think, the human soul.

Pokazał nam ludzka duszę.

He shows us the capacity of ourselves

Pokazał nam, że potrafimy

to move into a spiritual realm.

przenieść się do świata duchowego.

To see a vision of the universe that's more perfect than our own.

Że potrafimy zobaczyć doskonalszą od naszej wizję świata.

To see God's own plan, in some sense.

W pewnym sensie pokazał nam, że potrafimy zobaczyć plan Boży.

So this, in a sense, was really what I believed an icon was.

Wierzyłem, że na tym polega istota ikony.

At about that time, I started talking to Tom Campbell,

Mniej więcej w tym samym czasie zacząłem rozmawiać z Tomem Campbellem,

director here of the Metropolitan Museum,

dyrektorem w Metropolitan Museum of Art,

about what my next move might be.

o moim kolejnym posunięciu.

The move, in fact, back to an earlier life,

Powrót do mojego wcześniejszego życia,

one I'd begun at the British Museum,

które rozpocząłem w British Museum,

back to the world of three dimensions --

powrót do trójwymiarowego świata...

of sculpture and of decorative arts --

do świata rzeźb i sztuki zdobniczej...

to take over the department of European sculpture and decorative arts, here at the Met.

praca w dziale europejskiej rzeźby i sztuki zdobniczej tutaj w Met.

But it was an incredibly busy time.

Był to bardzo pracowity okres.

All the conversations were done at very peculiar times of the day --

Wszystkie rozmowy prowadzono o bardzo dziwnych porach

over the phone.

przez telefon.

In the end, I accepted the job

Ostatecznie przyjąłem tę pracę,

without actually having been here.

właściwie w ciemno,

Again, I'd been there a couple of years before,

to znaczy byłem tu parę lat wcześniej,

but on that particular visit.

ale nie podczas tej wizyty.

So, it was just before the time that the Leonardo show was due to open

Tuż przed otwarciem wystawy Leonarda

when I finally made it back to the Met, to New York,

przyjechałem do Met, do Nowego Jorku,

żeby obejrzeć swoje nowe miejsce pracy.

to see my new domain.

To see what European sculpture and decorative arts looked like,

Żeby zobaczyć, jak wygląda dział europejskiej rzeźby sztuk zdobniczych,

beyond those Renaissance collections with which I was so already familiar.

poza kolekcją renesansową, którą dobrze już przecież znałem.

And I thought, on that very first day, I better tour the galleries.

Pierwszego dnia zacząłem od zwiedzenia galerii.

Fifty-seven of these galleries --

57 galerii....

like 57 varieties of baked beans, I believe.

to jak 57 rodzajów fasolki po bretońsku...

I walked through and I started in my comfort zone in the Italian Renaissance.

Zacząłem od ulubionego włoskiego Renesansu.

And then I moved gradually around,

Potem zacząłem krążyć,

feeling a little lost sometimes.

czasem trochę zagubiony.

My head, also still full of the Leonardo exhibition

Po głowie wciąż kołatała mi się wystawa prac Leonardo,

that was about to open, and I came across this.

którą zaraz mieliśmy otwierać i wtedy trafiłem na to.

And I thought to myself: What the hell have I done?

I pomyślałem sobie: Co ja, do diabła, zrobiłem?

There was absolutely no connection in my mind

Zupełnie nie mogłem tego z niczym połączyć.

at all and, in fact, if there was any emotion going on,

Czułem Jedyne

it was a kind of repulsion.

swojego rodzaju odrazę.

This object felt utterly and completely alien.

Ten przedmiot wydawał mi się niewymownie i całkowicie obcy.

Silly at a level that I hadn't yet understood silliness to be.

Tak niedorzeczny, że do tej pory nie mieściło mi się to w głowie.

And then it was made worse --

Okazało się jednak, że może być gorzej -

there were two of them.

było ich dwa.

(Laughter)

(Śmiech)

So, I started thinking about why it was, in fact,

Zacząłem zastanawiać się, dlaczego, tak naprawdę,

that I disliked this object so much.

ten przedmiot aż tak mi się nie podoba?

What was the anatomy of my distaste?

Jakie było podłoże mojej niechęci?

Well, so much gold, so vulgar.

Tyle złota, takie to wulgarne.

You know, so nouveau riche, frankly.

Takie to nowobogackie, serio.

Leonardo himself had preached against the use of gold,

Leonardo opowiadał się przeciwko używaniu złota,

so it was absolutely anathema at that moment.

więc wydało mi się to nie do pomyślenia.

And then there's little pretty sprigs of flowers everywhere. (Laughter)

Do tego te śliczne kwiatuszki. (Śmiech)

And finally, that pink. That damned pink.

I wisienka na torcie - róż. Ten cholerny róż.

It's such an extraordinarily artificial color.

To tak nadzwyczajnie sztuczny kolor.

I mean, it's a color that I can't think of anything that you actually see in nature,

Nie znam żadnego przedmiotu w naturze, który miałby taki kolor,

that looks that shade.

taki właśnie odcień.

The object even has its own tutu. (Laughter)

Ten przedmiot ma nawet swoje własne tutu. (Śmiech)

This little flouncy, spangly, bottomy bit

To falbaniaste, zdobione coś

that sits at the bottom of the vase.

przyczepione u podstawy wazy.

It reminded me, in an odd kind of way,

Dziwnie przypomniało mi to

of my niece's fifth birthday party.

piąte urodziny mojej bratanicy.

Where all the little girls would come either as a princess or a fairy.

Gdzie wszystkie dziewczynki przyszły przebrane za księżniczki lub za wróżki.

There was one who would come as a fairy princess.

Jedna była księżniczką wróżek

You should have seen the looks.

Żałujcie, że nie widzieliście tych spojrzeń.

(Laughter)

(Śmiech)

And I realize that this object was in my mind,

I zdałem sobie sprawę, że ten obiekt

born from the same mind, from the same womb,

zrodził się z tej samej głowy, z tego samego łona,

practically, as Barbie Ballerina. (Laughter)

co Barbie-baletnica. (Śmiech)

And then there's the elephants. (Laughter)

I jeszcze te słonie. (Śmiech)

Those extraordinary elephants

Te nadzwyczajne słonie

with their little, sort of strange, sinister expressions

z jakby złowrogimi minami,

and Greta Garbo eyelashes, with these golden tusks and so on.

rzęsami Grety Garbo i złotymi kłami...

I realized this was an elephant that had

Zdałem sobie sprawę, że ten słoń

absolutely nothing to do with a majestic march across the Serengeti.

nie ma absolutnie nic wspólnego z majestatycznym marszem przez Serengeti.

It was a Dumbo nightmare. (Laughter)

To był koszmar Dumbo. (Śmiech)

But something more profound was happening as well.

Ale działo się też coś głębszego.

These objects, it seemed to me,

Te przedmioty, jak mi się wydawało,

were quintessentially the kind that I and my liberal left friends in London

były kwintesencją tego, co ja i moi liberalni przyjaciele z Londynu

had always seen as summing up

zawsze postrzegaliśmy jako godną pożałowania cechę

something deplorable about the French aristocracy

francuskiej arystokacji

in the 18th century.

z XVIII wieku.

The label had told me that these pieces were made

Opis mówił, że wazy pochodzą

by the Sèvres Manufactory,

z manufaktury w Sèvres

made of porcelain in the late 1750s,

zrobione z porcelany pod koniec lat 50. XVIII wieku

and designed by a designer called Jean-Claude Duplessis,

i że zaprojektował je Jean-Claude Duplessis,

actually somebody of extraordinary distinction

ktoś niesłychanie wybitny,

as I later learned.

jak się później dowiedziałem.

But for me, they summed up a kind of,

Ale jak dla mnie te obiekty podsumowywały

that sort of sheer uselessness of the aristocracy

czystą bezużyteczność cechującą arystokrację

in the 18th century.

w XVIII wieku.

I and my colleagues had always thought

Koledzy i ja zawsze uważaliśmy,

that these objects, in way, summed up the idea of,

że takie przedmioty wyjaśniały,

you know -- no wonder there was a revolution.

skąd się wzięła rewolucja.

Or, indeed, thank God there was a revolution.

Albo Bogu dzięki za tę rewolucję.

There was a sort of idea really, that,

Mieliśmy takie poczucie,

if you owned a vase like this,

że los posiadacza takiej wazy

then there was really only one fate possible.

był przesądzony.

(Laughter)

(Śmiech)

So, there I was -- in a sort of paroxysm of horror.

Stałem tam sparaliżowany strachem,

But I took the job and I went on looking at these vases.

Ale przyjąłem tę pracę i zacząłem się przyglądać tym wazom.

I sort of had to because they're on a through route in the Met.

W pewnym sensie musiałem, bo stały na mojej drodze przez Met.

So, almost anywhere I went, there they were.

Zawsze przechodziłem obok.

They had this kind of odd sort of fascination,

To był dziwny rodzaj fascynacji,

like a car accident.

jak z wypadkiem samochodowym.

Where I couldn't stop looking.

Nie mogłem przestać patrzeć.

And as I did so, I started thinking:

Zacząłem się zastanawiać:

Well, what are we actually looking at here?

Na co my tu tak naprawdę patrzymy?

And what I started with was understanding this

I zacząłem od tego,

as really a supreme piece of design.

że jest to wspaniały przykład sztuki zdobniczej.

It took me a little time.

Zajęło mi to trochę czasu.

But, that tutu for example --

Ale to tutu...

actually, this is a piece that does dance in its own way.

to element, który sam tańczy.

It has an extraordinary lightness

Jest w nim niesłychana lekkość,

and yet, it is also amazing balanced.

a jednocześnie niezwykła równowaga.

It has these kinds of sculptural ingredients.

Są tu pewne elementy rzeźbiarskie.

And then the play between --

I ta gra między....

actually really quite carefully disposed color and gilding, and the sculptural surface,

kolorem i złoceniami, uważnie rozmieszczonymi a powierzchnią rzeźbienia

is really rather remarkable.

jest naprawdę znakomita.

And then I realized that this piece went into the kiln

I wtedy zdałem sobie sprawę, że ten element był w piecu

four times, at least four times in order to arrive at this.

co najmniej cztery razy, zanim otrzymaliśmy to.

How many moments for accident can you think of

Jak myślicie, ile razy

that could have happened to this piece?

mogło go coś spotkać?

And then remember, not just one, but two.

I pamiętajcie, nie jednemu, ale dwóm.

So he's having to arrive at two exactly matched

Musiały być wykonane dwie

vases of this kind.

dokładnie takie same wazy.

And then this question of uselessness.

Jest jeszcze ta bezużyteczność.

Well actually, the end of the trunks were originally candle holders.

Trąby oryginalnie pełniły rolę świecznika.

So what you would have had were candles on either side.

Mielibyśmy tu jeszcze świece po bokach.

Imagine that effect of candlelight on that surface.

Wyobraźcie sobie efekt płomienia na tej powierzchni.

On the slightly uneven pink, on the beautiful gold.

Na tym lekko nierównym różu, na tym pięknym złocie.

It would have glittered in an interior,

Rozjaśniałoby ono wnętrze

a little like a little firework.

niczym delikatne fajerwerki.

And at that point, actually, a firework went off in my brain.

Wtedy taki fajerwerk odpalił w mojej głowie.

Somebody reminded me that, that word 'fancy' --

Ktoś przypomniał mi, że słowo "wymyślny",

which in a sense for me, encapsulated this object --

które moim zdaniem oddawało charakter tego przedmiotu,

actually comes from the same root as the word 'fantasy.'

pochodziło od słowa "wymyślać";.

And that what this object was just as much in a way,

A ten przedmiot właśnie był,

in its own way, as a Leonardo da Vinci painting,

podobnie jak obrazy Leonarda da Vinci,

is a portal to somewhere else.

portalem prowadzącym w inne miejsce.

This is an object of the imagination.

Jest to wytwór wyobraźni.

If you think about the mad 18th-century operas of the time -- set in the Orient.

W kontekście XVIII-wiecznych oper, dziejących się na Dalekim Wschodzie,

If you think about divans and perhaps even opium-induced visions of pink elephants,

z ich dywanami i opiumowymi wizjami różowych słoni,

then at that point, this object starts to make sense.

ten przedmiot nabiera racji bytu.

This is an object which is all about escapism.

W tym przedmiocie chodzi o eskapizm.

It's about an escapism that happens --

O eskapizm,

that the aristocracy in France sought

którego francuska arystokracja szukała

very deliberately

bardzo celowo,

to distinguish themselves from ordinary people.

żeby odróżnić się od zwyczajnych ludzi.

It's not an escapism that

To nie jest eskapizm,

we feel particularly happy with today, however.

który podobałby się w obecnych czasach.

And again, going on thinking about this,

Myśląc nad tym, zdaję sobie sprawę,

I realize that in a way we're all victims

że w pewnym sensie wszyscy jesteśmy ofiarami

of a certain kind of tyranny

swojego rodzaju tyranii

of the triumph of modernism

triumfującego modernizmu,

whereby form and function in an object

gdzie forma i funkcja przedmiotu

have to follow one another, or are deemed to do so.

muszą za sobą podążać, przynajmniej tak się uważa.

And the extraneous ornament is seen as really,

Zbędne ornamenty

essentially, criminal.

nabierają charakteru zbrodni.

It's a triumph, in a way, of bourgeois values rather than aristocratic ones.

To triumf wartości burżuazji a nie arystokracji.

And that seems fine.

W sumie czemu nie.

Except for the fact that it becomes a kind of sequestration of imagination.

Tyle że w pewnym sensie wyklucza to wyobraźnię.

So just as in the 20th century, so many people

W XX wieku wiele osób uznało,

had the idea that their faith

że ich wiara

took place on the Sabbath day,

odnosi się tylko do świąt,

and the rest of their lives --

a reszta życia

their lives of washing machines and orthodontics --

wypełnionego pralkami i ortodoncją,

took place on another day.

dotyczy innego dnia.

Then, I think we've started doing the same.

Potem zaczęliśmy robić to samo.

We've allowed ourselves to

Pozwoliliśmy sobie na prowadzenie

lead our fantasy lives in front of screens.

wyimaginowanego życia przed ekranem.

In the dark of the cinema, with the television in the corner of the room.

W ciemnym kinie, z telewizorem w kącie pokoju.

We've eliminated, in a sense, that constant

Usunęliśmy tę stałą wartość wyobraźni,

of the imagination that these vases represented in people's lives.

którą te wazy odgrywały w życiu tamtych ludzi.

So maybe it's time we got this back a little.

Może najwyższa pora trochę tego odzyskać.

I think it's beginning to happen.

Chyba powoli zaczyna się tak dziać.

In London, for example,

Na przykład w Londynie

with these extraordinary buildings

te niesamowite budowle,

that have been appearing over the last few years.

które powstały w ciągu ostatnich paru lat.

Redolent, in a sense, of science fiction,

Przywodzą na myśl science fiction,

przemieniają Londyn w fantastyczny plac zabaw.

turning London into a kind of fantasy playground.

It's actually amazing to look out of a high building nowadays there.

Oglądanie ich z wysoka jest niesamowite.

But even then, there's a resistance.

Ale i tak spotyka się opór.

London has called these buildings the Gherkin, the Shard, the Walkie Talkie --

Londyn nazwał te budynki Korniszon, Odłamek i Krótkofalówka,

bringing these soaring buildings down to Earth.

sprowadzając je tym samym z powrotem na ziemię.

There's an idea that we don't want these

Nie chcemy, żeby te niepokojące,

anxious-making, imaginative journeys to happen in our daily lives.

pełne wyobraźni podróże przydarzały się nam na co dzień.

I feel lucky in a way,

Chyba mam szczęście,

I've encountered this object.

że znalazłem ten przedmiot.

(Laughter)

(Śmiech)

I found him on the Internet when I was looking up a reference.

Znalazłem go na internecie, szukając źródeł.

And there he was.

Pojawił się.

And unlike the pink elephant vase,

W przeciwieństwie do różowej wazy ze słoniami

this was a kind of love at first sight.

to była miłość od pierwszego wejrzenia.

In fact, reader, I married him. I bought him.

Czytelniku, poślubiłem go. Wziąłem ze sobą do domu.

And he now adorns my office.

I teraz zdobi moje biuro.

He's a Staffordshire figure made in the middle of the 19th century.

Jest to figurka z Staffordshire, zrobiona w połowie XIX wieku.

He represents the actor, Edmund Kean, playing Shakespeare's Richard III.

Przedstawia aktora, Edmunda Keana, w roli szekspirowskiego Ryszarda III.

And it's based, actually, on a more elevated piece of porcelain.

Stoi na cokole z porcelany.

So I loved, on an art historical level,

Pokochałem, jako historyk sztuki,

I loved that layered quality that he has.

jego wielowarstwową jakość.

But more than that, I love him.

Ale jeszcze bardziej pokochałem jego.

In a way that I think would have been impossible

W sposób, który byłby niemożliwy

without the pink Sèvres vase in my Leonardo days.

bez różowej wazy z Sèvres i wystawy Leonarda.

I love his orange and pink breeches.

Kocham te pomarańczowo-różowe bryczesy.

I love the fact that he seems to be going off to war,

Uwielbiam to, że wygląda jakby miał iść na wojnę,

having just finished the washing up. (Laughter)

jak tylko skończy zmywać naczynia. (Śmiech)

He seems also to have forgotten his sword.

Wygląda też, jakby zapomniał swojej szabli.

I love his pink little cheeks, his munchkin energy.

Uwielbiam te różowe policzki, tę dziecięcą energię.

In a way, he's become my sort of alter ego.

Stał się trochę moim alter ego.

He's, I hope, a little bit dignified,

Jest, mam nadzieję, trochę chociaż dostojny,

but mostly rather vulgar. (Laughter)

ale w znacznej mierze raczej pospolity.

(Śmiech)

And energetic, I hope, too.

I pełen energii.

I let him into my life because the Sèvres pink elephant vase allowed me to do so.

Do życia pozwoliła mi go wpuścić różowa sewrska waza.

And before that Leonardo,

A wcześniej Leonardo.

I understood that this object could become part of a journey for me every day,

Zrozumiałem, że ten przedmiot może być częścią codziennej podróży,

sitting in my office.

którą odbywam przy biurku.

I really hope that others, all of you,

Mam nadzieję, że wszyscy,

visiting objects in the museum,

oglądając eksponaty w muzeum

and taking them home and finding them for yourselves,

i biorąc je do domu,

will allow those objects to flourish in your imaginative lives.

pozwolicie tym przedmiotom rozkwitnąć w waszym życiu pełnym wyobraźni.

Thank you very much.

Dziękuję bardzo.

(Applause)

(Brawa)