Luke Syson: How I learned to stop worrying and love "useless" art

Translator: Quốc Huy Reviewer: Tien Bùi quốc

Two years ago, I have to say there was no problem.

Hai năm trước, phải nói là tôi không gặp vấn đề gì.

Two years ago, I knew exactly what an icon looked like.

Hai năm trước, tôi biết chính xác một biểu tượng trông như thế nào.

It looks like this.

Nó trông như thế này.

Everybody's icon, but also the default position

Biểu tượng của tất cả mọi người, cũng là vị trí mặc định

of a curator of Italian Renaissance paintings, which I was then.

của người giám tuyển tranh thời Phục hưng của Ý, chính là tôi lúc đó.

And in a way, this is also another default selection.

Nói một cái khác, đây cũng là một chọn lựa mặc định khác.

Leonardo da Vinci's exquisitely soulful image

Bức họa có hồn và tinh tế của Leonardo da Vinci

of the "Lady with an Ermine."

"Quý bà và con chồn."

And I use that word, soulful, deliberately.

Và tôi dùng từ đó, có hồn, một cách cẩn trọng.

Or then there's this, or rather these:

Hoặc là bức này, hay bức này:

the two versions of Leonardo's "Virgin of the Rocks"

hai phiên bản của bức "Virgin of the Rocks"

that were about to come together in London for the very first time.

lần đầu tiên sắp được trưng bày cùng nhau ở London.

In the exhibition that I was then in the absolute throes of organizing.

Tôi đã rất vất vả khi tổ chức buổi triển lãm này.

I was literally up to my eyes in Leonardo,

Tôi thực sự dành tất cả tâm trí vào Leonardo,

and I had been for three years.

và tôi đã làm thế trong ba năm.

So, he was occupying every part of my brain.

Vì thế, đầu óc tôi lúc nào cũng đầy hình ảnh về ông ấy.

Leonardo had taught me, during that three years,

Leonardo đã dạy tôi, trong suốt ba năm đó,

about what a picture can do.

về những gì một bức tranh có thể làm.

About taking you from your own material world into a spiritual world.

Về việc đưa bạn từ thế giới vật chất sang thế giới tâm hồn.

He said, actually, that he believed the job of the painter

Ông nói, thật ra, ông tin rằng công việc của một họa sĩ

was to paint everything that was visible and invisible in the universe.

là vẽ tất cả mọi thứ từ hữu hình đến vô hình trong vũ trụ này.

That's a huge task. And yet, somehow he achieves it.

Đó là một nhiệm vụ lớn lao. Nhưng ông bằng cách nào đó đã làm được.

He shows us, I think, the human soul.

Theo tôi, ông đã chỉ cho chúng ta tâm hồn của con người.

He shows us the capacity of ourselves

Ông cho chúng ta thấy là chúng ta có năng lực

to move into a spiritual realm.

để đi vào thế giới tâm hồn.

To see a vision of the universe that's more perfect than our own.

Để thấy hình ảnh của một vũ trụ hoàn hảo hơn những gì ta có.

To see God's own plan, in some sense.

Để thấy dự định của Chúa, theo một ý nghĩa nào đó.

So this, in a sense, was really what I believed an icon was.

Điều này, theo một ý nghĩa nào đó, chính là những điều tôi nghĩ về một biểu tượng.

At about that time, I started talking to Tom Campbell,

Vào lúc đó, tôi bắt đầu nói chuyện với Tom Campbell,

director here of the Metropolitan Museum,

giám đốc bảo tàng Metropolitan,

about what my next move might be.

về những dự định tiếp theo của tôi.

The move, in fact, back to an earlier life,

Dự định trở về với cuộc sống trong quá khứ,

one I'd begun at the British Museum,

một dự định tôi đã bắt đầu tại bảo tàng Anh,

back to the world of three dimensions --

trở về với thế giới ba chiều--

of sculpture and of decorative arts --

thế giới của các tác phẩm điêu khắc và nghệ thuật trang trí--

to take over the department of European sculpture and decorative arts, here at the Met.

để tiếp nhận phòng điêu khắc và nghệ thuật trang trí Châu Âu, ở đây tại Met.

But it was an incredibly busy time.

Nhưng đó từng là một thời gian vô cùng bận rộn.

All the conversations were done at very peculiar times of the day --

Tất cả các cuộc đàm thoại đã diễn ra vào những thời điểm rất kỳ dị trong ngày--

over the phone.

qua điện thoại.

In the end, I accepted the job

Cuối cùng, tôi chấp nhận công việc

without actually having been here.

khi thực tế không hề có mặt ở đó

Again, I'd been there a couple of years before,

Phải nói lại rằng, tôi đã tới đó cách đây vài năm,

but on that particular visit.

nhưng chỉ một lần đó thôi.

So, it was just before the time that the Leonardo show was due to open

Vậy là chỉ ngay trước khi buổi triển lãm Leonardo sắp mở cửa

when I finally made it back to the Met, to New York,

rốt cuộc tôi đã quay trở lại bảo tàng Met, trở lại New York,

to see my new domain.

để nhận nhiệm vụ mới của tôi.

To see what European sculpture and decorative arts looked like,

Để xem các tác phẩm điêu khắc châu Âu và nghệ thuật trang trí trông thế nào,

beyond those Renaissance collections with which I was so already familiar.

ngoài những bộ sưu tập thời Phục hưng mà tôi đã quá quen thuộc.

And I thought, on that very first day, I better tour the galleries.

Và tôi đã nghĩ vào ngày đầu tiên đó, rằng tốt hơn hết nên dạo quanh các phòng trưng bày.

Fifty-seven of these galleries --

Năm mươi bảy phòng trưng bày--

like 57 varieties of baked beans, I believe.

như 57 biến thể của đậu nướng, đúng là thế.

I walked through and I started in my comfort zone in the Italian Renaissance.

Tôi đi một lượt và bắt đầu với lĩnh vực tôi thấy thoải mái, thời kỳ Phục Hưng ở Ý.

And then I moved gradually around,

Sau đó tôi di chuyển dần ra xung quanh,

feeling a little lost sometimes.

đôi lúc cảm thấy hơi mất phương hướng.

My head, also still full of the Leonardo exhibition

Đầu óc tôi đầy hình ảnh của triển lãm Leonardo

that was about to open, and I came across this.

sắp mở cửa, và tôi tình cờ thấy cái này.

And I thought to myself: What the hell have I done?

Tôi nghĩ thầm: mình vừa làm cái quái quỷ gì vậy?

There was absolutely no connection in my mind

Hoàn toàn không có liên tưởng nào trong đầu

at all and, in fact, if there was any emotion going on,

và thực tế, nếu có bất cứ cảm xúc nào,

it was a kind of repulsion.

thì đó là sự ghê tởm.

This object felt utterly and completely alien.

Tôi cảm thấy vật này hoàn toàn kì lạ.

Silly at a level that I hadn't yet understood silliness to be.

Ngớ ngẩn đến mức độ tôi chưa từng biết đến.

And then it was made worse --

Và sau đó mọi việc còn tồi tệ hơn--

there were two of them.

có tới hai thứ như vậy.

(Laughter)

(Tiếng cười)

So, I started thinking about why it was, in fact,

Vì vậy, tôi bắt đầu suy nghĩ về lý do tại sao

that I disliked this object so much.

tôi lại không thích chúng đến như vậy.

What was the anatomy of my distaste?

Cái gì làm tôi không thích ở đây?

Well, so much gold, so vulgar.

À, có quá nhiều vàng, quá thô tục.

You know, so nouveau riche, frankly.

Bạn biết đấy, rất giàu xổi, thẳng thắn mà nói.

Leonardo himself had preached against the use of gold,

Chính Leonardo đã rao giảng chống lại việc sử dụng vàng,

so it was absolutely anathema at that moment.

vì thế thời đó nó bị nguyền rủa.

And then there's little pretty sprigs of flowers everywhere. (Laughter)

Đã thế còn có những cành hoa nhỏ ở khắp mọi nơi. (Tiếng cười)

And finally, that pink. That damned pink.

Cuối cùng là cái màu hồng. Cái màu hồng chết tiệt đó.

It's such an extraordinarily artificial color.

Nó quả thực là một màu nhân tạo bất thường.

I mean, it's a color that I can't think of anything that you actually see in nature,

Ý tôi là, nó là cái màu mà tôi thực sự chưa bao giờ thấy trong tự nhiên,

that looks that shade.

cái màu đó, cái sắc thái đó.

The object even has its own tutu. (Laughter)

Đã thế nó còn có phục trang riêng. (Tiếng cười)

This little flouncy, spangly, bottomy bit

Chút đường viền, chút kim bóng, chút bồng bềnh

that sits at the bottom of the vase.

ở dưới đáy của chiếc bình.

It reminded me, in an odd kind of way,

Nó gợi nhắc tôi, một cách kì quặc,

of my niece's fifth birthday party.

về tiệc sinh nhật thứ năm của cháu gái tôi.

Where all the little girls would come either as a princess or a fairy.

Khi tất cả các cô bé đến như một công chúa hay một nàng tiên.

There was one who would come as a fairy princess.

Thì có một cô bé xuất hiện như một công chúa tiên.

You should have seen the looks.

Ước gì bạn có thể nhìn thấy cảnh đó.

(Laughter)

(Tiếng cười)

And I realize that this object was in my mind,

Và tôi nhận ra rằng nó đã ở trong tâm trí của tôi,

born from the same mind, from the same womb,

sinh ra từ cùng một bộ óc, một bụng mẹ,

practically, as Barbie Ballerina. (Laughter)

thật ra là như Barbie Ballerina. (Tiếng cười)

And then there's the elephants. (Laughter)

Và sau đó là những con voi. (Tiếng cười)

Those extraordinary elephants

Những con voi bất thường

with their little, sort of strange, sinister expressions

trông có vẻ hung dữ một cách kỳ lạ

and Greta Garbo eyelashes, with these golden tusks and so on.

và lông mi Greta Garbo, cùng những nanh vàng.

I realized this was an elephant that had

Tôi nhận ra là con voi này

absolutely nothing to do with a majestic march across the Serengeti.

hoàn toàn không liên quan đến cuộc diễu hành hùng vĩ xuyên Serengeti.

It was a Dumbo nightmare. (Laughter)

Đó là cơn ác mộng Dumbo. (Tiếng cười)

But something more profound was happening as well.

Nhưng một điều quan trọng hơn cũng đã diễn ra.

These objects, it seemed to me,

Những đồ vật này, đối với tôi,

were quintessentially the kind that I and my liberal left friends in London

là tinh túy của một thứ mà tôi và những người bạn theo tư tưởng tự do ở London

had always seen as summing up

đã luôn coi là sự đúc kết

something deplorable about the French aristocracy

của một cái gì đó thương tâm về tầng lớp quý tộc Pháp

in the 18th century.

trong thế kỷ 18.

The label had told me that these pieces were made

Cái nhãn đã nói với tôi rằng chúng được làm

by the Sèvres Manufactory,

bởi nhà máy Sèvres,

made of porcelain in the late 1750s,

bằng sứ vào cuối thập niên 1750,

and designed by a designer called Jean-Claude Duplessis,

và được một nhà thiết kế tên là Jean-Claude Duplessis, thiết kế

actually somebody of extraordinary distinction

một người thực sự rất đặc biệt

as I later learned.

mà sau đó tôi mới biết.

But for me, they summed up a kind of,

Nhưng với tôi, chúng tập hợp thành một loại,

that sort of sheer uselessness of the aristocracy

vô dụng tuyệt đối của tầng lớp quý tộc

in the 18th century.

trong thế kỷ 18.

I and my colleagues had always thought

Tôi và đồng nghiệp luôn nghĩ

that these objects, in way, summed up the idea of,

rằng những đồ vật này thật ra đã dẫn tới ý tưởng

you know -- no wonder there was a revolution.

bạn biết đấy - không lạ gì khi chúng ta đã có một cuộc cách mạng

Or, indeed, thank God there was a revolution.

Hay đúng hơn, cảm ơn Chúa đã có cuộc cách mạng.

There was a sort of idea really, that,

Thực sự đã có một ý tưởng, rằng,

if you owned a vase like this,

nếu bạn sở hữu một cái bình như thế này,

then there was really only one fate possible.

thì bạn thực sự chỉ có thể có một số phận.

(Laughter)

(Tiếng cười)

So, there I was -- in a sort of paroxysm of horror.

Vậy đó, tôi đã -- cực kỳ hoảng hồn.

But I took the job and I went on looking at these vases.

Nhưng tôi vẫn chấp nhận và tiếp tục quan sát những cái bình đó.

I sort of had to because they're on a through route in the Met.

Đúng hơn là tôi phải làm thế vì chúng được bày trên đường tham quan một chiều ở Met.

So, almost anywhere I went, there they were.

Vì vậy, dù tôi có đi đâu thì chúng vẫn ở đó.

They had this kind of odd sort of fascination,

Chúng tạo ra một sự đam mê kì lạ,

like a car accident.

giống như một tai nạn xe hơi.

Where I couldn't stop looking.

Khi tôi không thể ngừng nhìn.

And as I did so, I started thinking:

Và tôi đã làm như vậy, tôi bắt đầu nghĩ:

Well, what are we actually looking at here?

Vâng, chúng ta thực sự đang nhìn gì đây?

And what I started with was understanding this

Và tôi bắt đầu bằng việc tìm hiểu nó

as really a supreme piece of design.

như một tuyệt phẩm thiết kế.

It took me a little time.

Hơi mất thời gian một chút.

But, that tutu for example --

Nhưng ví dụ như bộ phục trang đó -

actually, this is a piece that does dance in its own way.

thật ra là một tác phẩm đẹp theo cách riêng của nó.

It has an extraordinary lightness

Nó nhẹ nhàng một cách kỳ lạ.

and yet, it is also amazing balanced.

chưa hết, nó cũng vô cùng cân đối.

It has these kinds of sculptural ingredients.

Nó có những yếu tố của điêu khắc.

And then the play between --

Và cũng là một lối chơi giữa --

actually really quite carefully disposed color and gilding, and the sculptural surface,

cách xử lý và phối màu sắc thực sự cẩn thận, và bề mặt của tác phẩm,

is really rather remarkable.

thực sự rất xuất sắc.

And then I realized that this piece went into the kiln

Sau đó tôi biết được rằng chúng đã vào lò nung

four times, at least four times in order to arrive at this.

bốn lần, ít nhất là bốn lần để được như này.

How many moments for accident can you think of

theo bạn có bao sự tình cờ ngẫu nhiên

that could have happened to this piece?

có thể xảy ra với đồ vật này?

And then remember, not just one, but two.

Hãy nhớ rằng, không phải chỉ một, mà là hai.

So he's having to arrive at two exactly matched

Tức là, ông ấy phải tạo ra 2 cái bình

vases of this kind.

hoàn toàn giống nhau.

And then this question of uselessness.

Rồi còn câu hỏi về sự vô dụng.

Well actually, the end of the trunks were originally candle holders.

Thật ra, cuối vòi con voi chính là khay đỡ nến

So what you would have had were candles on either side.

Vì vậy bạn sẽ có nến ở hai bên.

Imagine that effect of candlelight on that surface.

Hãy tưởng tượng tác dụng của ánh nến lên bề mặt của nó.

On the slightly uneven pink, on the beautiful gold.

Trên cái màu hồng không đồng đều, trên màu vàng đẹp tuyệt đó.

It would have glittered in an interior,

Nó sẽ lung linh trong một căn nhà,

a little like a little firework.

hơi giống một bông pháo hoa nhỏ.

And at that point, actually, a firework went off in my brain.

Và vào lúc đó, thật sự pháo hoa đã diễn ra trong đầu tôi.

Somebody reminded me that, that word 'fancy' --

Ai đó nhắc nhở tôi rằng, từ 'kỳ lạ'--

which in a sense for me, encapsulated this object --

đối với tôi mô tả bao quát được đồ vật này--

actually comes from the same root as the word 'fantasy.'

thật ra đến từ cùng 1 gốc với từ 'kỳ diệu'.

And that what this object was just as much in a way,

Và những đồ vật này theo một cách nào đó,

in its own way, as a Leonardo da Vinci painting,

cũng như những bức tranh của Leonardo da Vinci,

is a portal to somewhere else.

là cánh cổng ra một thế giới khác.

This is an object of the imagination.

Đây là một đồ vật của trí tưởng tượng.

If you think about the mad 18th-century operas of the time -- set in the Orient.

Nếu bạn nghĩ về các vở opera của thế kỷ 18 điên loạn - xảy ra ở khu vực Viễn Đông

If you think about divans and perhaps even opium-induced visions of pink elephants,

Nếu bạn nghĩ về những chiếc trường kỷ và cái nhìn phê thuốc của con voi màu hồng,

then at that point, this object starts to make sense.

thì bạn sẽ thấy đồ vật này bắt đầu có ý nghĩa.

This is an object which is all about escapism.

Đây là một đồ vật của sự giải thoát.

It's about an escapism that happens --

Một sự giải thoát đã diễn ra--

that the aristocracy in France sought

sự giải thoát mà tầng lớp quý tộc ở Pháp

very deliberately

đã cố ý tìm kiếm

to distinguish themselves from ordinary people.

để tạo sự khác biệt với những người bình thường.

It's not an escapism that

Tuy nhiên, đó không phải là sự giải thoát

we feel particularly happy with today, however.

làm chúng ta cảm thấy thực sự hạnh phúc như thời nay.

And again, going on thinking about this,

Và một lần nữa, khi tiếp tục nghĩ về chúng,

I realize that in a way we're all victims

tôi nhận ra rằng theo một cách nào đó chúng ta đều là nạn nhân

of a certain kind of tyranny

của một loại chuyên chế nhất định,

of the triumph of modernism

của chiến thắng của chủ nghĩa hiện đại

whereby form and function in an object

nơi mà hình dáng và tác dụng của một đồ vật

have to follow one another, or are deemed to do so.

phải được làm theo nhau hoặc người ta nghĩ là phải thế.

And the extraneous ornament is seen as really,

Và các vật trang trí không liên quan thật sự,

essentially, criminal.

về bản chất được coi là tội ác.

It's a triumph, in a way, of bourgeois values rather than aristocratic ones.

Nó là chiến thắng, theo cách nào đó, của giá trị tư sản trước giá trị quý tộc.

And that seems fine.

Điều này có vẻ tốt.

Except for the fact that it becomes a kind of sequestration of imagination.

Ngoại trừ một thực tế rằng nó sẽ cô lập trí tưởng tượng.

So just as in the 20th century, so many people

Cũng như trong thế kỷ 20, rất nhiều người

had the idea that their faith

nghĩ rằng Đức tin của họ

took place on the Sabbath day,

diễn ra vào ngày Sa-bát,

and the rest of their lives --

còn phần còn lại của cuộc sống--

their lives of washing machines and orthodontics --

khi họ rửa chén và chỉnh răng--

took place on another day.

thì diễn ra vào một ngày khác.

Then, I think we've started doing the same.

Từ đó, tôi nghĩ rằng chúng ta đang bắt đầu giống vậy.

We've allowed ourselves to

Chúng ta cho phép bản thân

lead our fantasy lives in front of screens.

sống cuộc sống tưởng tượng phía trước màn hình.

In the dark of the cinema, with the television in the corner of the room.

Trong bóng tối của rạp chiếu phim, với chiếc TV đặt ở góc phòng.

We've eliminated, in a sense, that constant

Chúng ta đã loại bỏ, theo một cách nào đó, sự bất biến

of the imagination that these vases represented in people's lives.

của trí tưởng tượng mà những chiếc bình này đại điện trong cuộc sống.

So maybe it's time we got this back a little.

Vì vậy, có lẽ đã tới lúc chúng ta mang chúng trở lại.

I think it's beginning to happen.

Tôi nghĩ nó đã bắt đầu diễn ra.

In London, for example,

Ví dụ ở London

with these extraordinary buildings

với những tòa nhà bất thường

that have been appearing over the last few years.

đã xuất hiện trong vài năm qua.

Redolent, in a sense, of science fiction,

Điều này, theo cách nhìn của khoa học viễn tưởng

turning London into a kind of fantasy playground.

biến London thành một sân chơi tưởng tượng.

It's actually amazing to look out of a high building nowadays there.

Thật sự rất tuyệt khi nhìn ra từ một tòa nhà cao tầng.

But even then, there's a resistance.

Tuy nhiên ngay cả lúc đó, cũng có một sự chống đối.

London has called these buildings the Gherkin, the Shard, the Walkie Talkie --

London đã gọi là những tòa nhà đó là Dưa Chuột, Cánh Cứng, Điện Đài--

bringing these soaring buildings down to Earth.

để đưa những tòa nhà chọc trời đó về với thực tại.

There's an idea that we don't want these

Có người nghĩ rằng chúng ta không cần những thứ

anxious-making, imaginative journeys to happen in our daily lives.

được làm trong lo lắng, những chuyến đi tưởng tượng này trong cuộc sống hàng ngày.

I feel lucky in a way,

Tôi cảm thấy may mắn

I've encountered this object.

vì đã được nhìn thấy cái này.

(Laughter)

(Tiếng cười)

I found him on the Internet when I was looking up a reference.

Tôi tìm thấy anh ta trên Internet khi đang tìm tài liệu tham khảo.

And there he was.

Và anh ta xuất hiện.

And unlike the pink elephant vase,

Và không giống như cái bình có con voi màu hồng,

this was a kind of love at first sight.

lần này giống như tình yêu sét đánh.

In fact, reader, I married him. I bought him.

Thực tế, tôi đã cưới anh ta. Tôi đã mua anh ta.

And he now adorns my office.

Và giờ anh ta đang trang hoàng cho văn phòng của tôi.

He's a Staffordshire figure made in the middle of the 19th century.

Anh là một người Staffordshire được làm vào giữa thế kỷ 19.

He represents the actor, Edmund Kean, playing Shakespeare's Richard III.

Anh đại diện cho diễn viên, Edmund Kean, người đóng vai Richard III của Shakespeare.

And it's based, actually, on a more elevated piece of porcelain.

Và anh đứng trên một miếng sứ còn cao cấp hơn.

So I loved, on an art historical level,

Vì thế tôi yêu anh, trên phương diện lịch sử nghệ thuật,

I loved that layered quality that he has.

Tôi yêu chất lượng của lớp gốm.

But more than that, I love him.

Nhưng hơn tất cả, tôi yêu anh ấy.

In a way that I think would have been impossible

Theo cách tôi từng nghĩ là không thể

without the pink Sèvres vase in my Leonardo days.

khi tôi chưa nhìn thấy cái bình hồng Sèvres vào thời tôi làm triển lãm Leonardo.

I love his orange and pink breeches.

Tôi yêu nòng súng màu cam và hồng của anh ấy.

I love the fact that he seems to be going off to war,

Tôi yêu sự thật là anh ấy có vẻ sắp ra trận,

having just finished the washing up. (Laughter)

sau khi vừa tắm xong. (Tiếng cười)

He seems also to have forgotten his sword.

Có vẻ là anh còn quên cả thanh kiếm của mình.

I love his pink little cheeks, his munchkin energy.

Tôi thích đôi má nhỏ màu hồng, thích năng lượng của anh ấy.

In a way, he's become my sort of alter ego.

Theo cách nào đó anh ấy đã trở thành tri kỷ.

He's, I hope, a little bit dignified,

Anh ấy, tôi hy vọng, vẫn có chút trang nghiêm

but mostly rather vulgar. (Laughter)

nhưng phần lớn vẫn là thô tục. (Tiếng cười)

And energetic, I hope, too.

Và tràn đầy năng lượng, tôi hy vọng thế.

I let him into my life because the Sèvres pink elephant vase allowed me to do so.

Tôi đưa anh vào cuộc sống của mình bởi chiếc bình voi hồng Sèvres cho tôi làm vậy.

And before that Leonardo,

Và giống như Leonardo trước đó,

I understood that this object could become part of a journey for me every day,

Tôi hiểu rằng đồ này có thể là một phần hành trình mỗi ngày của tôi

sitting in my office.

ngồi trong văn phòng của tôi.

I really hope that others, all of you,

Tôi thực sự hy vọng rằng những người khác, tất cả các bạn,

visiting objects in the museum,

khi đến nhìn chúng trong bảo tàng,

and taking them home and finding them for yourselves,

rồi mang chúng về nhà và tự quan sát chúng,

will allow those objects to flourish in your imaginative lives.

sẽ cho phép những đồ vật này được vùng vẫy trong trí tưởng tượng của bạn.

Thank you very much.

Cảm ơn rất nhiều.

(Applause)

(Vỗ tay)