Heather Brooke: My battle to expose government corruption

Translator: Joseph Geni Reviewer: Morton Bast

Translator: Hiwa Foundation II Reviewer: Hiwa Foundation

Once upon a time, the world was a big, dysfunctional family.

کاتی خۆی جیهان گەورە بوو، خێزانێکی ئاسایی نەبوو

It was run by the great and powerful parents,

لەلایەن دایک و باوکێکی دەسەڵاتدار و گەورەوە بەڕێوە دەبرا

and the people were helpless

خەڵکەکان یارمەتی یەکتریان نەدەدا

and hopeless naughty children.

وه‌ منداڵه‌کانیان خراپ و بێ هیوابوون

If any of the more rowdier children questioned

ئه‌گه‌ر هه‌رمنداڵێک له‌و منداڵه‌ ناڕێکانه‌ پرسیاری بکردایه‌

the authority of the parents, they were scolded.

دایک و باوکه‌کان توڕه‌ ده‌بوون

If they went exploring into the parents' rooms,

ئه‌گه‌ر منداڵه‌کان بچونایه‌ ژووری دایک و باوکیان

or even into the secret filing cabinets, they were punished,

یان بچونایه‌ بۆ شوێنی نێهنی فایله‌کانیان، ئه‌وا توشی سزا ده‌بوون

and told that for their own good

وه‌ بۆ به‌رژه‌وه‌ندی باشی خۆیان پێیان ده‌گوتن

they must never go in there again.

که‌ جارێکی تر نه‌چنه‌وه‌ ئه‌وێ

Then one day, a man came to town

ڕۆژێکیان پیاوێک هاته‌ شارۆچکەکە

with boxes and boxes of secret documents

له‌گه‌ڵ چه‌ندین سندوقی فایلی نهێنی

stolen from the parents' rooms.

که‌ له‌ژووری باوک و دایکی دزی بووی

"Look what they've been hiding from you," he said.

ئه‌و وتی، ته‌ماشاکه‌ن چیان شاردۆته‌وه‌

The children looked and were amazed.

منداڵه‌کان ته‌ماشایان کرد و دڵخۆش بوون

There were maps and minutes from meetings

چه‌ندین شوێن هه‌بوو وه‌ به‌چه‌ند خوله‌کێک دووربون له‌ کۆبونه‌وه‌

where the parents were slagging each other off.

که‌ دایک و باوکه‌کان له‌گه‌ڵ یه‌کتر شه‌ڕبکه‌ن

They behaved just like the children.

ئه‌وان وه‌ک منداڵ هه‌ڵسوکه‌وتیان ده‌کرد

And they made mistakes, too, just like the children.

ئه‌وانیش وه‌ک منداڵ هه‌ڵه‌یان دەکرد

The only difference was, their mistakes

ته‌نها جیاوازی ئه‌وه‌ بوو، که‌ هه‌ڵه‌کانی ئه‌وان

were in the secret filing cabinets.

له‌ کابینه‌ی فایله‌ نهێنیه‌کان بوو

Well, there was a girl in the town, and she didn't think

کچێک له‌شارۆچکه‌که‌ بوو که‌ پێی وانه‌بوو

they should be in the secret filing cabinets,

ئه‌و فایلانه‌ له‌ناو شوێنێکی نهێنی بن

or if they were, there ought to be a law

یان ئه‌گه‌ر خرانه‌ ئه‌و شوێنه‌وه‌، پێویسته‌ یاسایه‌ک هه‌بێت

to allow the children access.

که‌ ڕێگه‌ به‌ منداڵه‌کان بدات ته‌ماشایان بکه‌ن

And so she set about to make it so.

له‌به‌رئه‌وه‌ ئه‌و کچه‌ هه‌وڵیدا تا کاره‌که‌ی سه‌ر بکه‌وێت

Well, I'm the girl in that story, and the secret documents

وا دابنێن که‌من کچم له‌و چیرۆکه‌دا و به‌ڵگه‌نامه‌ نهێنیه‌کان

that I was interested in were located in this building,

که‌من ده‌مه‌وێت بیان بینم له‌و بینایه‌دایه‌

the British Parliament, and the data that I wanted

په‌رله‌مانی به‌ریتانیا، ئه‌و دانه‌یه‌ی که‌من ده‌مه‌وێت

to get my hands on were the expense receipts

به‌ ده‌ستم بگات قورس و گران بوو

of members of Parliament.

بۆ ئه‌ندامانی په‌رله‌مان

I thought this was a basic question to ask in a democracy. (Applause)

وامده‌زانی که‌ ئه‌مه‌ پرسیارێکی ئاسان بوو به‌شێوه‌یه‌کی دیموکراسی، چه‌پڵه‌ لێدان

It wasn't like I was asking for the code to a nuclear bunker,

وه‌ک ئه‌وه‌ نه‌بوو که‌ پرسیار بۆ کۆدی چه‌کی ناوه‌کی بکه‌یت

or anything like that, but the amount of resistance I got

یان شتێکی له‌و شێوه‌یه‌، به‌ڵام له‌کاتی هه‌وڵداندا

from this Freedom of Information request,

له‌م ئازادییه‌ی که‌ ده‌ستم ده‌که‌وت، ئازاد بوو له‌داواکاری نێوده‌وڵه‌تی

you would have thought I'd asked something like this.

تۆ به‌و شێوه‌یه‌ بیرده‌که‌یته‌وه‌ که‌ من داوای شتێکی له‌و شێوه‌یه‌ ده‌که‌م

So I fought for about five years doing this,

بۆماوه‌ی(٥) ساڵ له‌ هه‌وڵداندا بووم بۆ ئه‌مە

and it was one of many hundreds of requests that I made,

ئه‌وه‌ یه‌کێک بوو له‌و سه‌دان داواکارییه‌ی که‌ کردم

not -- I didn't -- Hey, look, I didn't set out, honestly,

ته‌ماشاکه‌، به‌ڕاستی، من هه‌وڵم نه‌داوه‌

to revolutionize the British Parliament.

بۆ ئه‌وه‌ شۆڕشێک له‌ په‌ڕله‌مانی به‌ریتانیا ئه‌نجام بده‌م

That was not my intention. I was just making these requests

ئه‌وه‌ مه‌به‌ستی من نه‌بوو، ته‌نها ئه‌و داواکاریانه‌م ده‌کرد

as part of research for my first book.

وه‌ک (لێکۆڵینەوە) بۆ یه‌که‌م کتێبی خۆم

But it ended up in this very long, protracted legal battle

به‌ڵام، به‌شه‌ڕێکی یاسایی درێژ کۆتایی هات

and there I was after five years fighting against Parliament

دوای (٥) ساڵ شه‌ڕکردن له‌دژی په‌ڕله‌مان

in front of three of Britain's most eminent High Court judges

له‌به‌رده‌م سێ دادوه‌ری ئاست به‌رزی به‌ریتانی

waiting for their ruling about whether or not Parliament had to release this data.

که‌چاوه‌ڕێی بڕیاری ئه‌وانم ده‌کرد ئایا په‌ڕله‌مان ڕێگه‌دەدات ئه‌و داتایانه‌ به‌کار بهێنن یان نا

And I've got to tell you, I wasn't that hopeful,

پێویسته‌ پێیان بڵێم که‌من زۆر یارمه‌تیده‌ر نه‌بووم

because I'd seen the establishment. I thought,

چونکه‌ ئه‌و دامه‌زراوه‌یه‌م بینیوه‌، وابزانم

it always sticks together. I am out of luck.

هه‌میشه‌ به‌یه‌که‌وه‌ ده‌گونجێن، من به‌ختم نییه‌

Well, guess what? I won. Hooray. (Applause)

باشه‌، ده‌زانن چی؟ من بردمه‌وه‌، سه‌رکه‌وتم، چه‌پڵه‌لێدان

Well, that's not exactly the story, because the problem was

ئه‌وه‌ چیرۆکه‌ ڕاستیه‌که‌ نیه‌ چونکه‌ کێشه‌ ئه‌وه‌ بوو

that Parliament delayed and delayed releasing that data,

که‌ په‌ڕله‌مان به‌ده‌ست هێنانی داتاکانی هه‌ر دوا ده‌خست

and then they tried to retrospectively change the law

دوایی ئه‌وان هه‌وڵیاندا که‌ به‌هێواشی یاساکه‌ بگۆڕن

so that it would no longer apply to them.

تا ئیتر به‌سه‌ر ئه‌واندا نه‌سه‌پێت

The transparency law they'd passed earlier that applied to everybody else,

یاسای به‌ده‌ست خستنی زانیاری که‌ پێشتر ئه‌وان ده‌نگیان بۆ دابوو بۆ هه‌موو که‌سێک ده‌گونجێت

they tried to keep it so it didn't apply to them.

ده‌یانویست به‌ شێوه‌یه‌ک بیهێڵنه‌وه‌ تا به‌سه‌ر ئه‌واندا نه‌سه‌پێت

What they hadn't counted on was digitization,

ئه‌وه‌ی له‌و گۆڕانکارییه‌دا حسابی بۆ نه‌کرا

because that meant that all those paper receipts

چونکه‌ ئه‌وه‌ مانای ئه‌وه‌یه‌ که‌ هه‌موو ئه‌و پسوڵانە

had been scanned in electronically, and it was very easy

به‌شێوه‌یه‌کی ئه‌لکترۆنی سکان کراون، وه‌ زۆر ئاسان بوو

for somebody to just copy that entire database,

بۆ هه‌ر که‌سێک که‌ هه‌موو داتاکان کۆپی بکات

put it on a disk, and then just saunter outside of Parliament,

بیخاته‌ ناو سیدیه‌که‌وه‌، وه‌ دوایی له‌ده‌ره‌وه‌ی په‌ڕله‌مان پیاسه‌ بکات

which they did, and then they shopped that disk

ئه‌وه‌یان کرد، وه‌ دوایی ئه‌و سیدیه‌یان فرۆشت

to the highest bidder, which was the Daily Telegraph,

به‌شێوه‌یه‌کی به‌رزتر که‌ ڕۆژنامه‌ی (ده‌یلی ته‌له‌گراف) بوو

and then, you all remember, there was weeks and weeks

دواتر، خۆتان ئه‌وه‌تان له‌بیره‌ که‌ هه‌فته‌ له‌ دوای هه‌فته‌

of revelations, everything from porn movies

خۆنیشاندان به‌رده‌وام بوو، هه‌مووشتێک له‌ فیلیمی سێکسی

and bath plugs and new kitchens

و پلاکی حه‌مام و مه‌تبه‌خه‌ تازه‌کان

and mortgages that had never been paid off.

و قه‌رز وه‌رگرتن که‌ هەرگیز نه‌وه‌ستابوون

The end result was six ministers resigned,

ئه‌نجامی کۆتایی ئه‌وه‌ بوو که‌ شه‌ش وه‌زیر ده‌ستیان له‌ کاره‌کانیان کێشایەوە

the first speaker of the house in 300 years was forced to resign,

یه‌که‌م وته‌بێژی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران له‌ ماوه‌ی (٣٠٠) ساڵدا زۆری لێکرا هه‌تا ده‌ست له‌کاره‌که‌ی بکێشێته‌وه‌

a new government was elected on a mandate of transparency,

حکومه‌تێکی تازه‌ پێک هێنرا له‌سه‌ر بنامه‌ی شه‌فافیه‌ت

120 MPs stepped down at that election,

له‌و هه‌ڵبژاردنه‌دا (١٢٠) پەرلەمانتار شکستیان هێنا

and so far, four MPs and two lords

وه‌ هه‌تا ئێستا، (٤) پەرلمانتار و (٢) پاسا

have done jail time for fraud.

چونه‌ته‌ به‌ندیخانه‌وه‌ به‌هۆی ساخته‌ییه‌وه‌

So, thank you. (Applause)

سوپاس، چه‌پڵه‌لێدان

Well, I tell you that story because it wasn't unique to Britain.

من ئه‌و چیرۆکه‌تان پێ ده‌ڵێم چونکه‌ ئه‌وه‌ شتێکی ئاسایی نه‌بوو بۆ به‌ریتانیا

It was an example of a culture clash that's happening

ئه‌وه‌ نمونه‌ی تێک شکانی کلتوره‌ که‌ ئێستا ڕوو ده‌دات

all over the world between bewigged and bestockinged

له‌ هه‌موو جیهاندا له‌نێوان ڕاستی و ناڕاستی یه‌کان

officials who think that they can rule over us

ده‌سه‌ڵاتداران ئه‌وانه‌ی که‌وا بیرده‌که‌نه‌وه‌ که‌ ده‌توانن ده‌سه‌ڵاتیان به‌سه‌ر ئێمه‌دا هه‌بێت

without very much prying from the public,

به‌بێ گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ بیروڕای کۆمه‌ڵگه‌

and then suddenly confronted with a public

وه‌ دوایی له‌ناکاودا ده‌گه‌ڕێنه‌وه‌ بۆ ڕای خه‌ڵک

who is no longer content with that arrangement,

ئه‌وانه‌ی که‌ له‌مه‌ودوا له‌گه‌ڵ ئه‌و ڕێکه‌وتنه‌دا ناگونجێن

and not only not content with it, now, more often,

ته‌نها نەک ناوه‌ڕۆکه‌که‌ی، ئێستا، هه‌ندێ جار

armed with official data itself.

به‌داتاکان خۆیانه‌وه‌ به‌ستراونه‌ته‌وه‌

So we are moving to this democratization of information,

له‌به‌رئه‌وه‌، ئێمه‌ به‌ره‌و دیموکراتیکردنی زانیاریه‌کان ده‌ڕۆین

and I've been in this field for quite a while.

وه‌ من ماوه‌یه‌کی باشه‌ له‌م به‌شه‌دا کارده‌که‌م

Slightly embarrassing admission: Even when I was a kid,

له‌ بارودۆخێکی شه‌رمه‌زاریدا: هه‌تا کاتێک که‌ منداڵ بووم

I used to have these little spy books, and I would, like,

پێشتر کتێبی چاودێری کردنم (جاسوس)م هه‌بوو، ده‌مویست

see what everybody was doing in my neighborhood and log it down.

ته‌ماشای هه‌موو که‌سێک بکه‌م که‌چی ده‌که‌ن له‌ ناوچه‌که‌ماندا

I think that was a pretty good indication

وابزانم ئه‌وه‌ ڕوماڵکردنێکی باش بوو

about my future career as an investigative journalist,

له‌باره‌ی کاری داهاتوم وه‌ک ڕۆژنامه‌ نوسێکی لێکۆڵه‌ره‌وه‌

and what I've seen from being in this access to information field for so long

وه‌ ئه‌وه‌ی له‌م به‌ده‌ست هێنانی زانیاریدا بینیم

is that it used to be quite a niche interest,

ئه‌وه‌یه‌ که‌ حه‌زو ئاره‌زویه‌کی بابه‌تیانه‌یه‌

and it's gone mainstream. Everybody, increasingly, around the world,

وه‌شته‌ هاوبه‌شه‌کانی، به‌ڕێژه‌یه‌کی زۆر، هه‌موو که‌سێک له‌م جیهانه‌دا

wants to know about what people in power are doing.

ده‌یانه‌وێت که‌ بزانن ئه‌وانه‌ی ده‌سه‌ڵاتیان هه‌یه‌ خه‌ریکی چین

They want a say in decisions that are made in their name

ده‌یانه‌وێت ناوی ئه‌و بڕیارانه‌ بزانن که‌ ده‌ریان ده‌که‌ن به‌ناوی خۆیانه‌وه‌

and with their money. It's this democratization of information

وه‌ به‌هۆی پاره‌کانیانه‌وه‌. ئه‌مه‌ به‌دیموکرات کردنی زانیاریه‌کانه‌

that I think is an information enlightenment,

که‌ من باوه‌ڕم وایه‌ ئه‌مه‌ گه‌شانه‌وه‌ی زانیاریه‌کانه‌

and it has many of the same principles of the first Enlightenment.

زۆرێک خاڵی هاوبه‌ش هه‌یه‌ له‌گه‌ڵ یه‌که‌م گه‌شانه‌وه‌

It's about searching for the truth,

ئه‌وه‌ گه‌ڕان به‌دوای ڕاستیدا ده‌گرێته‌وه‌

not because somebody says it's true, "because I say so."

نه‌ک به‌هۆی ئه‌وه‌ی که‌سێک ده‌ڵێت ڕاسته‌، چونکه‌ من واده‌ڵێم

No, it's about trying to find the truth based on

نه‌خێر، ئه‌وه‌ په‌یوه‌ندی به‌ دۆزینه‌وه‌ی ڕاستیه‌کانه‌وه‌ هه‌یه‌ له‌سه‌ر بنه‌مای

what you can see and what can be tested.

ئه‌وه‌ی که‌ده‌یبینیت و ئه‌وه‌ی که‌ له‌سه‌ری تاقی ده‌کرێته‌وه‌

That, in the first Enlightenment, led to questions about

له‌یه‌که‌م گه‌شانه‌وه‌دا، پرسیارێک ده‌رده‌که‌وێت له‌باره‌ی

the right of kings, the divine right of kings to rule over people,

ده‌سه‌ڵاتی پاشاکان، ده‌سه‌ڵاته‌ جیاوازه‌کانی پاشا به‌سه‌ر خه‌ڵکیدا

or that women should be subordinate to men,

یان ده‌بێت ئافره‌تان که‌متر بن له‌ئاستی پیاوان

or that the Church was the official word of God.

یان که‌نیسه‌ نوێنه‌ری ڕه‌سمی خودایه‌

Obviously the Church weren't very happy about this,

ئه‌وه‌ به‌ڕوونی دیاره‌ که‌ که‌نیسه‌ دڵخۆش نه‌بوو له‌باره‌ی ئه‌وه‌وه‌

and they tried to suppress it,

هه‌وڵیان ده‌دا ده‌مکوتی بکه‌ن

but what they hadn't counted on was technology,

به‌ڵام، ئه‌وه‌ی که‌ گرنگیان پێ نه‌دا ته‌کنه‌لۆژیا بوو

and then they had the printing press, which suddenly

وه‌ دوایی نوسینی چاپکراویان هه‌بوو، که‌ له‌ناکاودا

enabled these ideas to spread cheaply, far and fast,

یارمه‌تی به‌ئاسانی بڵاو بونه‌وی ئه‌و فکرانه‌ی دا، به‌خێرایی و فراوانی

and people would come together in coffee houses,

وه‌ خه‌ڵک له‌ قاوه‌خانه‌کاندا کۆده‌بونه‌وه‌

discuss the ideas, plot revolution.

ئه‌و فکرانه‌یان باس ده‌کرد و ئاماده‌کارییان بۆ شۆڕش ده‌کرد

In our day, we have digitization. That strips all the physical mass out of information,

له‌م ڕۆژانه‌ی ئێستادا، گۆڕانکارییه‌کی زۆرمان هه‌یه‌، ئه‌وانه‌ هه‌مووی له‌ ده‌وری زانیاریدا کۆده‌بێته‌وه‌

so now it's almost zero cost to copy and share information.

ئێستا هیچ پاره‌یه‌ک ناده‌یت بۆکۆپی کردنی (گواستنه‌وه‌ )ی زانیاری

Our printing press is the Internet. Our coffee houses are social networks.

چاپکراوه‌کانی ئێمه‌ ئینته‌رنێته‌، قاوه‌خانه‌کانمان سایته‌ کۆمه‌ڵایه‌تیه‌کانه‌

We're moving to what I would think of as a fully connected system,

ئێمه‌ به‌ره‌و سیسته‌مێکی په‌یوه‌ندی به‌ستنه‌وه‌ ده‌چین

and we have global decisions to make in this system,

وه‌ له‌م سیسته‌مه‌دا بڕیاری جیهانی هه‌یه‌ که‌ پێویسته‌ بیده‌ین

decisions about climate, about finance systems,

بڕیاردان له‌باره‌ی که‌ش و هه‌واوه‌، له‌باره‌ی سیسته‌می ئابوری

about resources. And think about it --

له‌باره‌ی سه‌رچاوه‌کانه‌وه‌، بیری لێده‌که‌مه‌وه‌

if we want to make an important decision about buying a house,

ئه‌گه‌ر بڕیارێکی گرنگ ده‌ر بکه‌ین له‌باره‌ی کڕینی خانو

we don't just go off. I mean, I don't know about you,

ئێمه‌ ته‌نها به‌وه‌وه‌ ناوه‌ستین، نازانم بۆ ئێوه‌

but I want to see a lot of houses before I put that much money into it.

به‌ڵام، من ده‌مه‌وێت خانوی زۆر ببینم پیش ئه‌وه‌ی پاره‌یه‌کی زۆری پێبده‌م

And if we're thinking about a finance system,

ئه‌گه‌ر ئێمه‌ بیر له‌ سیسته‌می دارایی بکه‌ینه‌وه‌

we need a lot of information to take in. It's just not possible

پێویستمان به‌زانیاری زۆر هه‌یه‌ بۆ ئه‌وه‌ی ده‌ست پێبکه‌ین، ئه‌وه‌ زۆر ئاسان نیه‌

for one person to take in the amount, the volume

بۆ که‌سێک بڕێک یان به‌شێک ببات

of information, and analyze it to make good decisions.

که‌زانیاری شیبکاته‌وه‌ تا بیکات به‌ بڕیارێکی باش

So that's why we're seeing increasingly this demand

له‌به‌رئه‌وه‌یه‌ که‌ داوایه‌کی زۆر هه‌یه‌

for access to information.

بۆ داخڵ بوون به‌ زانیاری

That's why we're starting to see more disclosure laws

له‌به‌ر ئه‌وه‌یه‌ که‌ یاسایه‌کی زۆر ده‌بینین

come out, so for example, on the environment,

که‌ ده‌رده‌چن، بۆ نمونه‌ له‌باره‌ی که‌ش و هه‌وا

there's the Aarhus Convention,

کۆبونه‌وه‌ی (ئه‌رهوس) هه‌یه‌

which is a European directive that gives people

که‌ ڕێگای ئه‌وروپیه‌که‌

a very strong right to know, so if your water company

مافێکی زۆر ده‌دات به‌خه‌ڵک بۆ ئه‌وه‌ی بزانن که‌ کۆمپانیای ئاوه‌که‌یان

is dumping water into your river, sewage water

ئاوه‌ پیسه‌که‌ ده‌کاته‌ ناو ڕوباره‌وه‌، ئاوی زیاده‌

into your river, you have a right to know about it.

ده‌کاته‌ ناو ڕوباره‌که‌وه‌، تۆ مافت هه‌یه‌ که‌ له‌باره‌ی ئه‌وه‌وه‌ زانیاریت هه‌بێت

In the finance industry, you now have more of a right

له‌سیسته‌می دارایی، تۆ مافت هه‌یه‌

to know about what's going on, so we have

که‌ زانیاریت هه‌بێت له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی که‌ چی ڕووده‌دات

different anti-bribery laws, money regulations,

هه‌تا تۆ یاسای جیاوازت هه‌بێت له‌ دژی به‌رتیل، هاتوچۆی پاره‌

increased corporate disclosure, so you can now track assets across borders.

هاوکاری کردن، هه‌تا تۆ بتوانیت چاودێری سنوره‌کان بکه‌یت

And it's getting harder to hide assets, tax avoidance,

ئه‌و چاودێری کردنه‌ به‌ره‌و ناڕه‌حه‌ت بوون ده‌چێت، پشت گوێ خستنی باج

pay inequality. So that's great. We're starting to find out

پاره‌کان به‌شێوه‌یه‌کی جیاواز، ئه‌وە زۆر باشه‌، ئێمه‌ ده‌ست ده‌که‌ین به‌ده‌رخستنی

more and more about these systems.

زیاتر له‌باره‌ی ئه‌م سیسته‌مه‌

And they're all moving to this central system,

هه‌موویان به‌ره‌و سیسته‌مێکی ناوه‌ند ده‌چن

this fully connected system,

ئه‌م سیسته‌مانه‌ هه‌مووی په‌یوه‌ندییان به‌یه‌که‌وه‌ هه‌یه‌

all of them except one. Can you guess which one?

هه‌موویان ته‌نها یه‌کێکیان نه‌بێت، ده‌توانن بزانن کامه‌یانه‌

It's the system which underpins all these other systems.

سیسته‌مێکه‌ که‌ یارمه‌تی هه‌موو سیسته‌مه‌کانی تر ده‌دات

It's the system by which we organize and exercise power,

سیسته‌مێکه‌ که‌ ئێمه‌ دروستی ده‌که‌ین و ده‌سه‌ڵاتی پێوه‌ به‌ڕێوه‌ ده‌به‌ین

and there I'm talking about politics, because in politics,

لێره‌وه‌ من باسی سیاسه‌ت ده‌که‌م، چونکه‌ له‌سیاسه‌ت دا

we're back to this system, this top-down hierarchy.

ئێمه‌ ده‌گه‌ڕێینه‌وه‌ بۆ ئه‌م سیسته‌مه‌، بۆ هه‌موو ئاسته‌کانی ده‌سه‌ڵات

And how is it possible that the volume of information

چۆن ده‌گونجێت ئاستی زانیاری

can be processed that needs to in this system?

بتوانرێت به‌هۆی ئه‌م سیسته‌مه‌وه‌ به‌ڕێوه‌ ببرێت

Well, it just can't. That's it.

مه‌به‌سته‌که‌ ئه‌وه‌یه‌ که‌ ناتوانێت، ئەوە هەموو شتێکە

And I think this is largely what's behind the crisis

وه‌ باوه‌ڕمان وایه‌ که‌ ئه‌وه‌ به‌شێوه‌یه‌کی زۆر له‌ پشت ته‌نگه‌ژه‌که‌وه‌

of legitimacy in our different governments right now.

له‌ یاسایی کردنی حکومه‌ته‌ جیاوازه‌کانمان له‌ ئێستادا

So I've told you a bit about what I did

هه‌ندێ شتم پێوتن که‌ ئه‌نجامم داوه‌

to try and drag Parliament, kicking and screaming,

تا هه‌وڵ بده‌م و په‌رله‌مان ڕابکێشم، شه‌ق لێدان، هاوارکردن

into the 21st century, and I'm just going to give you

له‌سه‌ده‌ی (٢١)کدا، من

a couple of examples of what a few other people I know

چه‌ند نمونه‌یه‌کتان پێ ده‌ده‌م له‌باره‌ی ئه‌وه‌ی که‌ چه‌ند که‌سێک که‌ ده‌یان ناسم

are doing.

ده‌یکه‌ن

So this is a guy called Seb Bacon. He's a computer

ئه‌مه‌ ناو ی(سێب باکۆن)نه‌، ئه‌و

programmer, and he built a site called Alaveteli,

پڕۆگرامی کۆمپیوته‌ر ده‌کات، و سایتێکی دروست کردووه‌ به‌ناویئه‌لاڤێلیلی

and what it is, it's a Freedom of Information platform.

ئه‌وه‌یه‌ که‌ بنکه‌ی به‌ده‌ست هێنانی زانیاریه‌ به‌ سه‌ربه‌ستی

It's open-source, with documentation, and it allows you

ئه‌وه‌ سه‌رچاوه‌یه‌کی کراوه‌یه‌، له‌گه‌ڵ به‌ڵگه‌ نامه‌ و ڕێگه‌ت پی ده‌دات

to make a Freedom of Information request,

که‌ داوای زانیاری بکه‌یت

to ask your public body a question, so

پرسیار له‌ هاوڕێکه‌ت بکه‌یت، له‌به‌رئه‌وه‌

it takes all the hassle out of it, and I can tell you

هه‌موو کێشه‌کانت له‌ کۆڵ ده‌بێته‌وه‌، ده‌توانم پێت بڵێم

that there is a lot of hassle making these requests,

که‌ کێشه‌یه‌کی زۆر هه‌یه‌ له‌و داواکاریانه‌دا

so it takes all of that hassle out, and you just type in your question,

کێشه‌کانت له‌کۆڵ ده‌کاته‌وه‌ و تۆ ته‌نها پرسیاره‌که‌ ده‌نوسیت

for example, how many police officers have a criminal record?

بۆ نمونه‌، چه‌ند پۆلیس فایلی تاوانباری هه‌یه‌

It zooms it off to the appropriate person, it tells you

ده‌چێته‌ سه‌ر که‌سێکی دیاری کراو، پێت ده‌ڵێت

when the time limit is coming to an end, it keeps track of all

کاتێک کات به‌ره‌و کۆتایی ده‌ڕوات، له‌گه‌ڵی ده‌مێنێته‌وه‌

the correspondence, it posts it up there,

هه‌تا وه‌ڵامه‌که‌ت ده‌ست ده‌که‌وێت، دوایی له‌وێ ده‌مێنێته‌وه‌

and it becomes an archive of public knowledge.

ده‌بێت به‌ ئه‌رشیف بۆ هه‌مووان

So that's open-source and it can be used in any country

ئه‌وه‌سه‌رچاوه‌یه‌کی کراوه‌یه‌ و له‌ هه‌موو وڵاتێک ده‌توانرێت به‌کار بهێنرێت

where there is some kind of Freedom of Information law.

که‌ هه‌ر یاسایه‌کی به‌ده‌ست هێنانی زانیاری هه‌بێت

So there's a list there of the different countries that have it,

لییستێک هه‌یه‌ که‌ناوی ئه‌و ووڵاته‌ جیاوازانه‌ی تیادایه‌ که‌ ده‌توانن به‌کاری بهێنن

and then there's a few more coming on board.

چه‌ند ووڵاتێکی تریش ده‌یانه‌وێت بێنه‌ ناو لیسته‌که‌

So if any of you out there like the sound of that

هه‌ر یه‌کێک له‌ ئێوه‌ که‌ حه‌زی له‌مه‌یه‌

and have a law like that in your country,

له‌ ووڵاته‌که‌یدا یاسایه‌ک هه‌یه‌ بۆ ئه‌وه‌

I know that Seb would love to hear from you

من ده‌زانم که‌ (سێب) پێی خۆشه‌ گوێی له‌ ده‌نگتان بێت

about collaborating and getting that into your country.

له‌باره‌ی هاوکاری و یارمه‌تیدان له‌ وڵاته‌که‌ی تۆ

This is Birgitta Jónsdóttir. She's an Icelandic MP.

ئه‌مه‌ (بیرگیتاجۆنس دۆلێر)ه‌ ئه‌و وه‌زیرێکی ناوچه‌ی ئایسله‌ندایه‌

And quite an unusual MP. In Iceland, she was

وه‌زیرێکی نائاسایی، له‌ ناوچه‌ی ئایسله‌ندا، ئه‌و کچه‌

one of the protesters who was outside of Parliament

یه‌کێک بوو له‌ خۆپیشاندەرەکانی ده‌ره‌وه‌ی په‌رله‌مان

when the country's economy collapsed,

کاتێک ئابوری ئه‌و ووڵاته‌ داڕما

and then she was elected on a reform mandate,

دوایی ئه‌و وه‌ک و ڕێگه‌ پێدراوێکی ڕیفۆرم هه‌ڵبژێردرا

and she's now spearheading this project.

ئێستا ئه‌و کچه‌ به‌ڕێوبه‌ری ئه‌م پڕۆژه‌یه‌یه‌

It's the Icelandic Modern Media Initiative,

ئه‌مه‌ هه‌وڵدانی میدیای سه‌رده‌میانه‌ی ناوچه‌ی ئایسله‌ندی یه‌

and they've just got funding to make it an international

ئه‌وان ئێستا کاره‌کانیان ته‌واو کردووه‌ تابێت به‌

modern media project, and this is taking all of the best laws

پڕۆژه‌یه‌کی تازه‌ی میدیای نێوده‌وڵه‌تی، ئه‌مه‌ باشترین یاسای ده‌وێت

around the world about freedom of expression,

ده‌رباره‌ی ئازادی ده‌ربڕین له‌ سه‌رانسه‌ری جیهاندا

protection of whistleblowers, protection from libel,

پاراستن له‌دژی ته‌قاندنه‌وه‌، پاراستن له‌دژی ئیهانه‌ کردن به‌نوسراو

source protection, and trying to make Iceland a publishing haven.

پاراستنی زانیاری، هه‌وڵدان بۆ کردنی ناوچه‌ی ئایسله‌ند به‌شوێنێکی ئارام

It's a place where your data can be free, so when we think

شوێنێکه‌ که‌ داتاکانت به‌بێ به‌رامبه‌ر ده‌بێت، له‌به‌رئه‌وه‌ کاتێک ئێمه‌ بیره‌که‌ینه‌وه‌

about, increasingly, how governments want to access user data,

به‌شێوه‌یه‌کی زۆر له‌باره‌ی ئه‌وه‌ی چۆن حکومه‌ته‌کان ده‌یانه‌وێت داخلی داتاکان ببن

what they're trying to do in Iceland is make this safe haven

ئه‌وه‌ی که‌ ئه‌وان هه‌وڵی بۆ ده‌ده‌ن ئه‌وه‌یه‌ که‌ ناوچه‌ی ئایسله‌ندا بکه‌نه‌ شوێنێکی ئارام

where it can happen.

ئه‌وه‌ی هه‌موو ڕوودانێک هه‌بێت

In my own field of investigative journalism, we're also

له‌ به‌شه‌که‌ی من وه‌ک ڕۆژنامه‌نوسی لێکۆڵه‌ره‌وه‌، ئێمه‌

having to start thinking globally, so this is a site called

هه‌وڵ ده‌ده‌ین به‌شێوه‌یه‌کی جیهانی بیربکه‌ینه‌وه‌، له‌به‌رئه‌وه‌ ئه‌م سایته‌ ناوی

Investigative Dashboard. And if you're trying to track

شاشه‌ی لێکۆڵه‌ره‌وه‌یە، ئه‌گه‌ر تۆ بته‌وێت به‌دوای

a dictator's assets, for example, Hosni Mubarak,

ژیانی دیکتاتۆرێکدا بڕۆیت، بۆ نمونه‌ حوسنی موباره‌ک

you know, he's just funneling out cash from his country

ده‌زانی، ئه‌و ته‌نها پاره‌ی له‌ وڵاته‌ی کێشاوەتەوە

when he knows he's in trouble, and what you want to do

کاتێک ئه‌و زانیویه‌تی له‌کێشه‌دایه‌، و ئه‌وه‌ی تۆ ده‌ته‌وێت بیکه‌یت

to investigate that is, you need to have access to

بۆ لێکۆڵینه‌وه‌، پێویسته‌ تۆ داخل ببیت

all of the world's, as many as you can,

هه‌تا ده‌توانی به‌

companies' house registrations databases.

داتا به‌یسه‌کانی کۆمپانیاکانی جیهانی

So this is a website that tries to agglomerate all of those

ئه‌مه‌ وێب سایتێکه‌ که‌ هه‌وڵده‌دات هه‌موو ئه‌م

databases into one place so you can start searching for,

داتا به‌یسانه‌ له‌یه‌ک شوێندا کۆبکاته‌وه‌ هه‌تا تۆ ده‌ست بکه‌یت به‌گه‌ڕان بۆ

you know, his relatives, his friends, the head of his security services.

که‌سه‌ خزمه‌کانی، هاوڕێکانی، سه‌رۆکی ده‌زگای ئاسایش

You can try and find out how he's moving out assets

ده‌توانی ئه‌وه‌ بزانیت که‌ ئه‌و چۆن که‌سه‌کانی ده‌جوڵێنێت

from that country.

له‌و وڵاته‌دا

But again, when it comes to the decisions which are

به‌ڵام دووباره‌ کاتێک ده‌گاته‌ بڕیاردان که‌

impacting us the most, perhaps, the most important

کاریگه‌ری زیاتری هه‌یه‌ له‌سه‌رمان، و له‌وانه‌یه‌ گرنگترین

decisions that are being made about war and so forth,

بڕیاره‌کان که‌ له‌باره‌ی جه‌نگه‌وه‌ دراون و بۆ شتی تریش

again we can't just make a Freedom of Information request.

دووباره‌ ناتوانین داوای مافی به‌ده‌ست هێنانی زانیاری بکه‌ین

It's really difficult. So we're still having to rely on

به‌ڕاستی ئه‌وه‌ قورسه‌، هێشتا ئێمه‌ په‌یوه‌ستین به‌

illegitimate ways of getting information, through leaks.

به‌ده‌ست هێنانی زانیاری به‌ شێوه‌یه‌کی نایاسایی، له‌ڕێگه‌ی دزه‌کردنه‌وه‌

So when the Guardian did this investigation about

کاتێک ڕۆژنامه‌ی گاردیان لێکۆڵینه‌وه‌یه‌کی ئه‌نجام دا له‌باره‌ی

the Afghan War, you know, they can't walk into

جه‌نگی ئه‌فغانستان، ئه‌وان ناتوانن بڕۆنه‌ ناو

the Department of Defense and ask for all the information.

وه‌زاره‌تی به‌رگری و داوای زانیاری بکه‌ن

You know, they're just not going to get it.

ده‌زانی، ئه‌وان ناتوانن به‌ده‌ستی بهێنن

So this came from leaks of tens of thousands of dispatches

ئه‌مه‌ له‌ڕێگه‌ی دزه‌کردنی ده‌یان هه‌زار هێڵه‌وه‌

that were written by American soldiers

که‌ له‌لایەن سه‌ربازانی ئه‌مه‌ریکییه‌وه‌ نوسراون

about the Afghan War, and leaked,

له‌باره‌ی جه‌نگی ئه‌فغانستان، وه‌ دزه‌یان کرد

and then they're able to do this investigation.

ئه‌وان توانیان ئه‌م لێکۆڵینه‌وه‌یه‌ بکه‌ن

Another rather large investigation is around world diplomacy.

لێکۆڵینه‌وه‌یه‌کی گه‌وره‌ی تر له‌ جیهانی دبلۆماسی دا بکەن

Again, this is all based around leaks,

دووباره‌، ئه‌مانه‌ هه‌مووی له‌ڕێگه‌ی دزه‌کردنه‌وه‌ بووه‌

251,000 U.S. diplomatic cables, and I was involved

٢٥١،٠٠٠ ڕێگه‌ی دبلۆماسی ئه‌مه‌ریکی, منیش به‌شدار بووم

in this investigation because I got this leak

له‌م لێکۆڵینه‌وه‌دا چونکه‌ من ئه‌م دزه‌کردنه‌م ده‌ستکه‌وت

through a leak from a disgruntled WikiLeaker

له‌ڕێگای سه‌رچاوه‌یه‌کی باوه‌ڕ پێنه‌کراوی (ویکلی لیکه‌ر)ەوه‌

and ended up going to work at the Guardian.

لەگەڵ به‌کارکردن له‌گه‌ڵ ڕۆژنامای گاردیان کۆتایی هات

So I can tell you firsthand what it was like to have access

ده‌توانم پێتان بڵێم که‌ مانای داخڵ بون

to this leak. It was amazing. I mean, it was amazing.

به‌و سه‌رچاوانه‌ چییه‌، زۆر خۆش بوو، مه‌به‌ستم، زۆر سه‌رنج ڕاکێش بوو

It reminded me of that scene in "The Wizard of Oz."

ئه‌وه‌ (ساحره‌که‌ی ئۆزم) به‌بیر ده‌هێنێته‌وه‌

Do you know the one I mean? Where the little dog Toto

ده‌زانن کامه‌ ده‌ڵێم؟ کاتێک سه‌گه‌ بچوکه‌که‌ تۆتۆ

runs across to where the wizard [is], and he pulls back,

به‌ره‌و ڕووی ساحیره‌که‌ ده‌ڕوات و ده‌گه‌ڕێته‌وه‌

the dog's pulling back the curtain, and --

سه‌گه‌که‌ په‌رده‌که‌ ڕاده‌کێشێت، و

"Don't look behind the screen. Don't look at the man behind the screen."

ته‌ماشای پشت په‌رده‌ مه‌که‌، ته‌ماشای پیاوی پشت په‌رده (شاشه‌ ) مه‌که‌

It was just like that, because what you started to see

به‌ ته‌واوی له‌وه‌ ده‌چوو، چونکه‌ ئه‌وه‌ی تۆ ده‌تبینی

is that all of these grand statesmen, these very pompous

ئه‌وه‌یه‌ که‌ هه‌موو ئه‌و ده‌سه‌ڵاتداره‌ گه‌ورانه‌

politicians, they were just like us.

ئه‌م سیاسه‌تمه‌دارانه‌، وه‌ک ئێمه‌ن

They all bitched about each other. I mean, quite gossipy,

ئه‌وان ڕه‌خنه‌یان له‌یه‌کتر ده‌گرت، مه‌به‌ستم ئەوەیە بە نهێنی

those cables. Okay, but I thought it was a very important

ئه‌و سه‌رچاوانه‌، به‌ڵام، پێم وایه‌ که‌ ئه‌وه‌ زۆر گرنگ بوو

point for all of us to grasp, these are human beings

بۆ هه‌موومان که‌ تێبگه‌ین، ئه‌مانه‌ مرۆڤن

just like us. They don't have special powers.

وه‌ک ئێمه‌، هیچ شتێکی جیاوازیان نیه‌

They're not magic. They are not our parents.

ئه‌وان ساحیرنین، ئه‌وان باوک و دایکمان نین

Beyond that, what I found most fascinating

بێجگه‌ له‌وه‌، ئه‌وه‌ی که‌ زۆر سه‌رنج ڕاکێش بوو

was the level of endemic corruption that I saw

کۆتایی نه‌هاتنی گه‌نده‌ڵییه‌ که‌ من بینیم

across all different countries, and particularly centered

له‌ هه‌مو ووڵاتاندا، و به‌تایبه‌تی ناوه‌نده‌کان

around the heart of power, around public officials

له‌ ده‌وروبه‌ری ده‌سه‌ڵات، له‌ ده‌وری ده‌سه‌ڵاتداران

who were embezzling the public's money

ئه‌وانه‌ی که‌ پاره‌ی خه‌ڵک به‌خراپی به‌کار ده‌هێنن

for their own personal enrichment, and allowed to do that

بۆ مه‌به‌ستی تایبه‌تی خۆیان، و ڕێگه‌ به‌وه‌ ده‌ده‌ن

because of official secrecy.

له‌به‌ر به‌ڵگه‌ نامه‌ نهێنیه‌کان

So I've mentioned WikiLeaks, because surely what could be

له‌به‌ر ئه‌وه‌، من باسی (ویکلیلکس)م کرد، چونکه‌ به‌دڵنیاییه‌وه‌ ئه‌وه‌ی ده‌کرێت

more open than publishing all the material?

زیاتر کراوه‌ بێت زیاتر له‌ بڵاوکردنه‌وه‌ی ئه‌و داتایانه‌

Because that is what Julian Assange did.

له‌به‌ر ئه‌وه‌ ئه‌وه‌بوو که‌ (جولیان ئاسانج) کردی

He wasn't content with the way the newspapers published it

ئه‌و به‌وه‌ ڕازی نه‌بوو که‌ ڕۆژنامه‌کان بڵاویان ده‌کرده‌وه‌

to be safe and legal. He threw it all out there.

تا پارێزراو و یاسایی بن، ئه‌و هه‌مووی بڵاو کرده‌وه‌

That did end up with vulnerable people in Afghanistan

ئه‌وه‌ به‌ لاوازکردنی خه‌ڵکی ئه‌فغانستان کۆتایی هات

being exposed. It also meant that the Belarussian dictator

کە ئاشکرا بوون، هه‌روه‌ها ئه‌وه‌ش ده‌گه‌یه‌نێت که‌ دیکتاتۆری بیلاڕوسی

was given a handy list of all the pro-democracy campaigners

لیستێکی له‌ لایەن گرانی دیموکراسی ئاشکرا کرد

in that country who had spoken to the U.S. government.

له‌و ووڵاته‌دا که‌ له‌گه‌ڵ حکومه‌تی ئه‌مه‌ریکی قسه‌یان کردبوو

Is that radical openness? I say it's not, because for me,

ئایا ئه‌وه‌ کرانه‌وه‌یه‌کی شۆڕشگێڕانه‌یه‌؟ من ده‌ڵێم نه‌خێر چونکه‌ بۆ من

what it means, it doesn't mean abdicating power,

ئه‌وه‌ ده‌گه‌یه‌نێت، که‌مانای ڕه‌ت کردنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵات و

responsibility, accountability, it's actually being a partner

به‌ر پرسیارێتی و حیساب کردن نیه‌، به‌ڕاستی مانای هاوکاری کردنه‌

with power. It's about sharing responsibility,

له‌گه‌ڵ ده‌سه‌ڵاتدا، ئه‌وه‌ مانای دابه‌ش کردنی به‌رپرسیارێتیه‌

sharing accountability. Also, the fact that

حیساب بۆ یه‌کترکردن، هه‌روه‌ها، له‌ڕاستیدا

he threatened to sue me because I got a leak of his leaks,

ئه‌و منی ترساند به‌ شکات ڵێکردن چونکه‌ سه‌رچاوه‌که‌ له‌سه‌ر سه‌رچاوه‌کانی ئه‌و ده‌ستکه‌وت بوو

I thought that showed a remarkable sort of inconsistency

باوه‌ڕم وابوو که‌ ئه‌و لێک پچڕانێکی گه‌وره‌ نیشان ده‌دات

in ideology, to be honest, as well. (Laughs)

هه‌روه‌ها له‌ بیروڕادا، پێکه‌نین

The other thing is that power is incredibly seductive,

هۆکارێکی تر ئه‌وه‌یه‌ که‌ ده‌سه‌ڵات فریوده‌رێکی زۆر گه‌وره‌یه‌

and you must have two real qualities, I think,

وابزانم تۆ (دوو) جۆری ڕاستیت هه‌یه‌

when you come to the table, when you're dealing

کاتێک تۆ ده‌چیته‌ سه‌ر میز و کاتێک تۆ ڕێکەوتن

with power, talking about power,

ده‌که‌یت له‌گەڵ ده‌سه‌ڵات، باسی ده‌سه‌ڵات ده‌که‌یت

because of its seductive capacity.

ئەوە ڕووده‌دات به‌هۆی توانای فریودانی ده‌سه‌ڵات

You've got to have skepticism and humility.

پێویسته‌ ئێمه‌ مرۆڤایه‌تی و دوو دڵیمان هه‌بێت

Skepticism, because you must always be challenging.

دوو دڵ بین بۆ ئه‌وه‌ی هه‌میشه‌ به‌ربه‌ره‌کانێ بکه‌ین

I want to see why do you -- you just say so? That's not good enough.

ده‌مه‌وێت بزانم بۆچی تۆ ئه‌وه‌ ده‌ڵێیت! ئه‌وه‌ زۆر باش نیه‌

I want to see the evidence behind why that's so.

ده‌مه‌وێت به‌ڵگه‌ی ئه‌وه‌ ببینم که‌ له‌ پێش ئه‌وه‌وه‌یه‌

And humility because we are all human. We all make mistakes.

مرۆڤایه‌تی بین چونکه‌ هه‌مومان مرۆڤین، هه‌مومان هه‌ڵه‌ ده‌که‌ین

And if you don't have skepticism and humility,

ئه‌گه‌ر تۆ دوو دڵی و مرۆڤایه‌تیت هه‌بێت

then it's a really short journey to go from reformer

دوای ئه‌وه‌ به‌ڕاستی که‌ شتێکی کورته‌ له‌ ڕیفۆرم کردنه‌وه‌

to autocrat, and I think you only have to read "Animal Farm"

بۆ تاک ڕه‌وی، و وابزانم پێویسته‌ ئێوه‌ (ئه‌نیماڵ فارم) بخوێننه‌وه‌

to get that message about how power corrupts people.

بۆ ئه‌وه‌ی تێبگه‌یت که‌ چۆن ده‌سه‌ڵات خه‌ڵک گه‌نده‌ڵ ده‌کات

So what is the solution? It is, I believe, to embody

که‌واته‌، چاره‌سه‌ری چییه‌؟ باوه‌ڕم وایه‌ بۆ به‌رجه‌سته‌کردن

within the rule of law rights to information.

له‌ناو یاسای به‌ده‌ست هێنانی زانیاریدا

At the moment our rights are incredibly weak.

له‌و کاته‌وه‌ مافه‌کانمان به‌ڕاستی لاواز ده‌بن

In a lot of countries, we have Official Secrets Acts,

له‌ زۆربه‌ی وڵاتاندا، لایه‌نی ڕه‌سمی نهێنیمان هه‌یه‌

including in Britain here. We have an Official Secrets Act

به‌ به‌ریتانیاشه‌وه‌ لێره‌، لایه‌نی ڕه‌سمی نهێنیمان هه‌یه‌

with no public interest test. So that means it's a crime,

له‌گه‌ڵ هیواکانی گشتی نیه‌، که‌واته‌ ئه‌وه‌ مانای تاوانه‌

people are punished, quite severely in a lot of cases,

خه‌ڵک سزاده‌درێت، له‌ زۆربه‌ی دۆخه‌کاندا ئه‌وه‌ زۆر تونده‌

for publishing or giving away official information.

به‌هۆی بڵاوکردنه‌وه‌ی زانیاری ڕه‌سمی

Now wouldn't it be amazing, and really, this is what I want

ئێستا ئه‌وه‌ سه‌رنج ڕکێش نابێت ئه‌وه‌ که‌ من ده‌مه‌وێت

all of you to think about, if we had an Official Disclosure Act

هه‌مووتان بیری لێ بکه‌نه‌وه‌، ئه‌گه‌ر ئێمه‌ لایه‌نی ده‌رخستنی ڕه‌سمی مان هه‌بوایه‌

where officials were punished if they were found

ئایا ده‌سه‌ڵاتداره‌کان سزا ده‌دران ئه‌گه‌ر ئه‌وان ئاشکرابن

to have suppressed or hidden information

که‌ زانیارییان شاردۆته‌وه‌

that was in the public interest?

که‌ له‌ به‌رژه‌وه‌ندی گشتی دا بووه‌

So that -- yes. Yes! My power pose. (Applause) (Laughs)

به‌ڵێ: ده‌سه‌ڵاته‌کانم ده‌وه‌ستێت، چه‌پڵه‌لێدان، پیکه‌نین

I would like us to work towards that.

ده‌مه‌وێت هه‌موومان کار له‌سه‌ر ئه‌وه‌ بکه‌ین

So it's not all bad news. I mean, there definitely is

هه‌موویان هه‌واڵی ناخۆش نین، به‌دڵنیاییه‌وه‌

progress on the line, but I think what we find is that

به‌ره‌و پێش چوون هه‌یه‌، به‌ڵام مه‌به‌ستم ئه‌وه‌یه‌ ئه‌وه‌ی که‌ ئێمه‌ ده‌یبینین ئه‌وه‌یه‌ که‌

the closer that we get right into the heart of power,

هه‌تا له‌ دڵی ده‌سه‌ڵاته‌وه‌ نزیک ببینه‌وه‌

the more opaque, closed it becomes.

کاریگه‌ری زیاتر ده‌بێت، زیاتر نزیک ده‌بێته‌وه‌

So it was only just the other week that I heard London's

ئه‌وه‌ هه‌فته‌یه‌کی تر بوو که‌ من گوێم له‌

Metropolitan Police Commissioner talking about why

کۆمیسیاری پۆلیسی میترۆ پۆلیتان له‌ له‌نده‌ن بوو که‌ باسی ئه‌وه‌ی ده‌کرد

the police need access to all of our communications,

بۆچی پۆلیس پێویستی به‌ داخڵ بون هه‌یه‌ بۆ هه‌موو په‌یوه‌ندیه‌کان

spying on us without any judicial oversight,

چاودێریمان بکه‌ن به‌بێ هیچ داواکاریه‌کانی دادگا

and he said it was a matter of life and death.

ئه‌و وتی ئه‌وه‌ په‌یوه‌ندی به‌ژیان و مردنه‌وه‌ هه‌بوو

He actually said that, it was a matter of life and death.

به‌ڕاستی ئه‌و ئه‌وه‌ی وت، ئه‌وه‌ په‌یوه‌ندی به‌ژیان و مردنه‌وه‌ هه‌بووه‌

There was no evidence. He presented no evidence of that.

هیچ به‌ڵگه‌یه‌ک نه‌بوو، هیچ به‌ڵگه‌یه‌کی نیشان نه‌دا بۆ ئه‌وه‌

It was just, "Because I say so.

ئه‌وه‌ وه‌ک ئه‌وه‌ وابوو؛ چونکه‌ من ئه‌و قسه‌یه‌ ده‌که‌م

You have to trust me. Take it on faith."

پێویسته‌ باوه‌ڕم پێ بکه‌ن، به‌ئیمانه‌وه‌ وه‌ری بگره‌

Well, I'm sorry, people, but we are back

من داوای لێبوردن ده‌که‌م خه‌ڵکینە، به‌ڵام ئێمه‌ گه‌ڕاینه‌وه‌

to the pre-Enlightenment Church,

بۆ پێش گه‌شانه‌وه‌ی که‌نیسه‌

and we need to fight against that.

وه‌ پێویسته‌ ئێمه‌ شه‌ڕی بۆ بکه‌ین

So he was talking about the law in Britain which is

ئه‌و باسی یاسای ده‌کرد له‌ به‌ریتانیا که‌

the Communications Data Bill, an absolutely outrageous piece of legislation.

پسولەی په‌یوه‌ندی یه‌کان، به‌ڕاستی به‌شێکی زیاده‌ڕه‌وه‌ له‌یاسادا

In America, you have the Cyber Intelligence Sharing and Protection Act.

له‌ ئه‌مه‌ریکا، ده‌زگای هاوبه‌شی زانیاری و لایه‌نی پاراستنت هه‌یه‌

You've got drones now being considered for domestic surveillance.

پێویسته‌ تۆ قسه‌ت هه‌بێت له‌سه‌ر چاودێری کردنی کۆمه‌ڵگه‌

You have the National Security Agency building

بینای ده‌زگای ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یت هه‌یه‌

the world's giantest spy center. It's just this colossal --

گه‌وره‌ترین سه‌نته‌ری جاسوسی له‌ جیهاندا، ئه‌وه‌ ته‌نها مه‌زنه‌

it's five times bigger than the U.S. Capitol,

پێنج هێنده‌ گه‌وره‌تر له‌ بینای کۆنگرێسی ئه‌مه‌ریکی

in which they're going to intercept and analyze

که‌ ئه‌وان لێکۆڵینه‌وه‌ و شیکردنه‌وه‌ ده‌که‌ن بۆ

communications, traffic and personal data

په‌یوه‌ندیه‌کان، ترافیک و داتای تایبه‌ت

to try and figure out who's the troublemaker in society.

بۆ ئه‌وه‌ی بزانن کێ کێشه‌ بۆ کۆمه‌ڵگه‌ دروست ده‌کات

Well, to go back to our original story, the parents

با بگه‌ڕێینه‌وه‌ بۆ بابه‌تی سه‌ره‌کی خۆمان، باوک و دایکان

have panicked. They've locked all the doors.

ترسان، هه‌موو دەرگاکانیان داخست

They've kitted out the house with CCTV cameras.

هه‌موو کامێره‌کانی چاودێرییان له‌ناو ماڵدا لابرد

They're watching all of us. They've dug a basement,

چاودێری ئێمه‌ ده‌که‌ن، ژێر زه‌مین یان دروست کرد

and they've built a spy center to try and run algorithms

ئه‌وان سه‌نته‌ری چاودێری و حیساب کردنیان دامه‌زراند

and figure out which ones of us are troublesome,

تابزانبن کی له‌ ئێمه‌ کێشه‌ دروست که‌ره‌

and if any of us complain about that, we're arrested for terrorism.

وه‌ ئه‌گه‌ر هه‌ر که‌سێک له‌ئێمه‌ ناڕه‌زایی ده‌ربڕیایه‌ له‌باره‌ی ئه‌وه‌وه‌، ئێمه‌یان به‌بیانوی تیرۆرسته‌وه‌ ده‌ست گیر ده‌کرد

Well, is that a fairy tale or a living nightmare?

ئایا ئه‌وه‌ بابه‌تێکی دادوه‌رانه‌یه‌ یان ژیانه‌ له‌ مۆته‌که‌دا

Some fairy tales have happy endings. Some don't.

هه‌ندێک له‌ چیرۆکه‌که‌ یاساییه‌کان کۆتاییه‌کی خۆشیان هه‌یه‌، هه‌ندێکی تریان نیه‌تی

I think we've all read the Grimms' fairy tales, which are,

وابزانم هه‌موومان (چیرۆکی دادوه‌ری گیرمس)مان خوێندۆته‌وه‌ که‌

indeed, very grim.

به‌دڵنیاییه‌وه‌ زۆر مۆنه‌

But the world isn't a fairy tale, and it could be more brutal

به‌ڵام، جیهان چیرۆکێکی دادوه‌رانه‌ نیه‌ و له‌وانه‌یه‌ دڕندانه‌ تر بێت

than we want to acknowledge.

زیاتر له‌وه‌ی ئێمه‌ پێی ده‌زانین

Equally, it could be better than we've been led to believe,

به‌ شێوه‌یه‌کی یه‌کسانانه‌، باشتره‌ له‌وه‌ی که‌ ئێمه‌ باوه‌ڕمان پێی هه‌بوو

but either way, we have to start seeing it exactly as it is,

به‌ڵام هه‌ر چۆنێک بێت، پێویسته‌ وه‌ک خۆی ببینین

with all of its problems, because it's only by seeing it

به‌هه‌موو کێشه‌کانیه‌وه‌ چونکه‌ به‌هۆی بینینی یه‌وه‌

with all of its problems that we'll be able to fix them

به‌هه‌موو کێشه‌کانیه‌وه‌ ده‌توانین هه‌وڵ بده‌ین چاره‌سه‌ریان بکه‌ین

and live in a world in which we can all be

وه‌ له‌ جیهانێک دا بژین که‌ هه‌موومان بتوانین

happily ever after. (Laughs) Thank you very much.

دڵخۆش ببن بۆ هه‌تا هه‌تایه‌، پێکه‌نین، زۆر سوپاس

(Applause)

چه‌پڵه‌ لێدان

Thank you. (Applause)

سوپاس، چه‌پڵه‌ لێدان