How to build a resilient future using ancient wisdom | Julia Watson

Translator: Hiwa Foundation Reviewer: Hiwa Foundation II

When you imagine the architectural wonders of the world,

کاتێک سەیری کارە تەلارسازییە سەرسوڕهێنەرەکانی جیهان ئەکەیت،

what do you see?

چی ئەبینیت؟

The greatness of the Pyramids of Giza

مەزنی هەرەمەکانی خۆفۆ

or maybe the amazing aqueducts of Ancient Rome?

یان ڕاڕەوە ئاوییە سەرسوڕهێنەرەکەی ڕۆمای کۆن؟

Both of these are amazing feats of human innovation.

ئەمانە هەردووکی دەستکەوتی مەزنی داهێنەری مرۆڤن.

As an architect,

وەک تەلارسازێک،

I've often wondered why do we monumentalize the ancient wonders

زۆرکات بیرم کردۆتەوە کە بۆچی سەرسوڕهێنەرە دێرینەکانی

of civilizations that collapsed such a long time ago?

شارستانییەتەکانی سەردەمێکی زۆرە هەرەسیان هێناوە نەمر ئەکەین؟

I've traveled the world studying ancient innovation,

هەموو جیهان گەڕاوم لە توێژینەوە لەسەر داهێنانە دێرینەکان، و

and what I've found are Indigenous technologies from living cultures

ئەوەی دۆزیومەتەوە تەکنەلۆجیای ڕەسەنی کلتورە زیندووەکانە

that are still in use.

کە هێشتا بەکاردەهێنرێت.

And some of these cultures you may have never heard of.

هەندێک لەو کلتورانەش ئەوانەن لەوانەیە هەرگیز نەتبیستبێ لەبارەیانەوە.

They live in the most remote places on earth,

لە دوورەدەستترین شوێنەکانی سەر زەوی ئەژین،

facing environmental extremes like desert drought and frequent flooding

ڕووبەڕووی ئاستەنگییەکانی ژینگە ئەبنەوە وەک وشکایی بیابان و لافاوی زووزوو

for generations.

بۆ چەندین نەوە.

A couple of years ago, I traveled to northern India

چەند ساڵێک لەمەوبەر، گەشتمکرد بۆ باکوری هیندستان

to a place overlooking the plains of Bangladesh

بۆ شوێنێک کە ئەیڕوانی بەسەر دەشتاییەکانی بەنگلادش

where the Khasi people live

کە خەڵکی خاسی لێی ئەژیان

in a forest that receives more rainfall than anywhere else on earth.

لە دارستانێک کە لە هەر شوێنێکی تری جیهان زیاتر ئاوی باراناوی بۆ ئەچێت.

And during the monsoon season,

لە وەرزی بارانی بەلێزمەشدا،

travel between villages is cut off by these floods,

گەشتکردن لەنێوان گووندەکان بەهۆی لافاوەوە پەکی ئەکەوێت،

which transform this entire landscape

کە تەواوی ئەم ژینگەیە ئەگۆڕێت

from a forested canopy into isolated islands.

لە دارستانی چڕەوە بۆ دوورگەی لێکدابڕاو.

This hill tribe has evolved living root bridges

ئەم هۆزەی سەر گردەکە پەرەیان بە پردی ڕەگ یاوە

that are created by guiding and growing tree roots

کە درووستیان کردووە بە گەشەپێدان و ڕێبەریکردنی ڕەگی درەختەکان

that you can barely wrap your arms around

کە بە ئەستەم ئەتوانیت قۆڵ بکەیت بە چواردەورییا و

through a carefully woven scaffolding.

بە وردی پێکەوە ئەیانبەستنەوە.

Multiple generations of the Khasi men and the women and the children,

چەندین نەوەی پیاوان و ژنان و منداڵانی خاسی

they'll take care of these roots

بایەخ بەم ڕەگانە ئەیەن

as they grow to the other side of that bank,

کاتێک گەشە ئەکەن بۆ بەرەکەی تری کەنار ئاوەکە،

where they're then planted to make a structure

کە لەوێ ئەچێندرێن بۆ درووستکردنی پێکهاتەیەک

that will get stronger with age.

کە بە تێپەڕبوونی کات بەهێزتر ئەبن.

This 1,500-year-old tradition of growing living root bridges

ئەم دابونەریتە ١٥٠٠ ساڵیەی گەشەدان بە پردی ڕەگی زیندوو

has produced 75 of these incredible structures.

٧٥ پێکهاتەی ئاوا سەرسوڕهێنەری درووستکردووە.

And while they take 50 years to grow,

لەکاتێکدا گەشەدان پێیان ٥٠ ساڵی پێئەچێت،

in this landscape they actually last for centuries.

لەم ژینگەیەدا زۆربەی کات چەندین سەدە ئەمێننەوە.

All across the globe,

لە سەرانسەری جیهاندا،

I've seen cultures who have been living with floods for thousands of years

چەندین کلتورم بینیوە کە بۆ ماوەی چەندین هەزار ساڵ لەگەڵ لافاودا ژیاون

by evolving these ancient technologies that allow them to work with the water.

بە پەرەدان بەم تەکنەلۆجیا دێرینانە کە ڕێگەیان پێئەیات لەگەڵ ئاودا کار بکەن.

In the southern wetlands of Iraq,

لە ناوچە لیتەکانی باشوری عێراق،

which are formed by the confluence of the Tigris and the Euphrates rivers,

کە بە یەکگرتنی ڕووبارەکانی دیجلە و فورات دروستبووە،

a unique, water-based civilization lives.

شارستانییەتێکی تایبەتی پشتبەستوو بە ئاو لەوێ دەژین.

For 6,000 years, the Maʿdān have floated villages

بۆ ماوەی ٦ هەزار ساڵ، عەرەبی هۆڕەکان گوندی سەرئاوکەوتوویان هەبووە

on man-made islands that are constructed from a single species of reed

لەسەر دوورگەکانی دروستیانکردووە لە یەک جۆری قامیشەوە

that grows around them.

کە لە چواردەوریان ئەڕوێت.

And the Qasab reed is integral to every aspect of life.

قامیشی قەسەبیش زۆر گرنگە بۆ هەموو لایەنێکی ژیان.

It is food for water buffalo,

خواردنە بۆ گامێش،

flour for humans

ئاردە بۆ مرۆڤ و

and building material for these biodegradable, buoyant islands

ماددەی بنیاتنانیشە بۆ ئەم دوورگە سەرئاوکەوتووە شیبوانە و

and their cathedral-like houses

خانووەکانیان کە لە کڵێسا ئەچن

that they construct in as little as three days.

کە لە ماوەیەکی کورتی هێندەی سێ ڕۆژدا دروست ئەکرێن. و

And this dried Qasab reed,

ئەم قامیشە قەسەبە وشککراوەش

it can be bundled into columns,

ئەکرێت کۆبکرێتەوە بۆ گورز

it can be woven into floors or roofs or walls,

ئەکرێت بکرێت بە زەمین یان سەقف یان دیوار، و

and it can also be twisted into a rope

هەروەها ئەشکرێ بکرێت بە گوریس

that's used to bind these buildings without the use of any nails.

کە بەکاردێت بۆ بەستنەوەی ئەم خانووانە بەبێ بەکارهێنانی بزمار.

The Maʿdān villages are constructed in the marsh,

گوندەکانی هۆڕەکان لە ناوچە زەلکاوەکان درووست ئەکرێن

as they have been for generations,

کە چەندین نەوەیە بەردەوامە،

on islands that stay afloat for over 25 years.

لەسەر گوندەکانی ماوەی زیاتر لە ٢٥ ساڵە لەسەر ئاوەوەن.

Although global attention is focused on the pandemic,

هەرچەندە سەرنجی جیهان لەسەر پەتا جیهانییەکەیە،

cities are still sinking and sea levels are still rising.

شارەکان بەردەوام نووقم ئەبن و ئاستی دەریاش لە بەرزبوونەوەدایە. و

And high-tech solutions

چارەسەرەکانی تەکنەلۆجیای بەرزیش

are definitely going to help us solve some of these problems,

بەدڵنیاییەوە یارمەتیدەر ئەبێت لە چارەسەرکردنی هەندێک لەم کێشانە،

but in our rush towards the future,

بەڵام لە هەڵپەماندا بۆ داهاتوو،

we tend to forget about the past.

زۆرجار ڕابردوو لەبیر ئەکەین.

In other parts of the world, where rivers are contaminated with sewage,

لە بەشەکەی تری جیهاندا، کە ڕووبارەکانی پیسبوون بە زێراب،

a city of 15 million people cleans its waste water with its flood plains.

شارێکی ١٥ ملیۆنی ئاوە پیسبووەکەی بە دەشتاییە خراوە بەر لافاوەکان پاک ئەکاتەوە.

On the edges of Calcutta,

لە لێواری کاڵکۆتا،

flanked by a smoking escarpment of the city's trash

داپۆشراو بە دووکەڵی ژینگە پیسبوونی شارەکە و

and ribboned by its highways,

قردێلەکراو بە بەرزەڕێگاکانی،

an Indigenous technology of 300 fish ponds

تەکنەلۆجیایەکی ڕەسەنی ٣٠٠ حەوز ماسی

cleans its water while producing its food.

ئاوەکەی پاک ئەکاتەوە کاتێک خواردن بەرهەم ئەهێنێت.

And through a combination of sunshine and sewage

لەڕێگەی تێکەڵەیەکی خۆرهەتاو و ڕاڕەوی زێراب و

and a symbiosis between algae and bacteria,

پێکەوەژیانێکی نێوان قەوزە و بەکتریاوە،

the wastewater is broken down.

ئاوە پاشەڕۆکە پاک ئەکرێتەوە.

Fish ponds continue this cleaning of the water

حەوزە ماسییەکان بەردەوام ئەبن لەم پاککردنەوەی ئاوە

in a process that takes around 30 days.

بە پرۆسەیەک کە نزیکەی ٣٠ ڕۆژ ئەخایەنێت.

And this innovation,

ئەم داهێنانەش،

it's not just a model for chemical and coal-power-free purification.

تەنیا مۆدێلێک نییە بۆ پاککردنەوەی کیمیایی و بێ وزەی خەڵووز.

Since Calcutta's core has no formal treatment,

چونکە ئاوی ناوجەرگەی کاڵکۆتا هیچ پاکردنەوەیەکی ڕەسمی نییە،

it's the city's only way of cleaning the water downstream

تەنیا ڕێگای شارەکەیە بۆ پاککردنەوەی ئاوەکەی بەرەو خوار ئەچێت

before it enters the Bay of Bengal.

پێش ئەوەی بڕژێتە ناو کەنداوی بەنگال.

What I find so unbelievable about this infrastructure

ئەوەی بەلای منەوە باوەڕپێنەکراوە لەسەر ئەم پێکهاتە بنچینەییە

is that as cities across the world in Asia and in Europe

ئەوەیە کاتێک شارەکانی جیهان لە ئاسیا و ئەوروپا

begin to replicate this exact system,

دەست ئەکەن بە لەبەرگرتنەوەی هەمان ئەم سیستمە،

Calcutta is now struggling to save it from being displaced by development.

کاڵکۆتا هەوڵێکی زۆر ئەیات بۆ ڕزگارکردنی لەوەی شوێنی بگیرێتەوە بە پەرەسەندنی شارەکە. و

And then to deal with flooding in a completely other way,

ئینجا بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ لافاو بە ڕێگایەکی تەواو جیاواز،

the Tofinu tribe has developed the largest lake city in Africa.

هۆزی تۆفینو پەرەیان بە گەورەترین شاری دەریاچە یاوە لە ئەفریقا.

Ganvié, meaning "We survived,"

گانڤی، واتە "ڕزگارمان بوو،"

is built of stilted houses that are organized around a canal system

بنیاتنراوە لە خانووی بەرزکراوە کە بەچواردەوری سیستمێکی ڕاڕەویدا درووستکراوە

that you can navigate by dugout canoe.

ئەتوانی بە بەلەمی باریک هاتووچۆی پیا بکەیت. و

And the royal square stands amongst 3,000 stilted buildings

گۆڕەپانی شاهانەش لەناو ٣ هەزار تەلاری بەرزکراوەیایە

that include a post office,

کە نوسینگەی پۆستەی تیایە،

a bank, a mosque

لەگەڵ بانق، مزگەوت و

and even a couple of bars

تەنانەت دوو یانەش

that are all surrounded by 12,000 individual fish paddocks,

هەمووشی چواردەور دراوە بە ١٢ هەزار حەوزی ماسی تایبەت،

or mangrove acadjas.

یان درەختە مانگرۆڤەکان.

This chemical-free artificial reef covers almost half of the lagoon

ئەم تیرە بەردینە دروستکراوە بێ کیمیاییەی گۆی ئاوەکە نیوە زیاتری تەنکاوەکان دائەپۆشێت و

and feeds one million people that are living around it.

خواردنی یەک ملیۆن کەس دابین ئەکات کە بە چواردەوریدا ئەژین.

What amazes me

ئەوەی سەرسامی کردووم

is that while an individual acadja is pretty insignificant,

ئەوەیە لەکاتێکدا یەک ئەکادجا گرنگییەکی ئەوتۆی نییە،

when it's multiplied by 12,000,

کاتێک زەڕبی ١٢ هەزار ئەکرێت،

it creates an Indigenous technology the scale of industrial aquaculture,

تەکنەلۆجیایەکی ڕەسەن دروست ئەکات قەبارەی کلتورە ئاوییە پیشەسازییەکە،

which is the greatest threat to our mangrove ecosystems ...

کە گەورەترین مەترسییە بۆ سەر ژینگەی مانگرۆڤەکان..

but this technology --

بەڵام ئەم تەکنەلۆجیایە --

it builds more biodiversity than before.

هەمەچەشنییەکی زیاتر لە پێشتر بنیات ئەنێت.

Just earlier this year, when I was back home in Australia,

هەر ئەمساڵ زووتر، کاتێک گەڕابوومەوە ئوسترالیا،

the craziest thing happened.

شێتانەترین شت ڕوویدا.

The burned ash from the bushfires surrounding Sydney rained down on us

خۆڵەمێشە سووتاوەکەی ئاگرەکەی چواردەوری سیدنی بەسەرمانا باری

on Bondi Beach.

لەسەر کەنارئاوی بۆندی.

And worried about carbon emissions --

خۆشمان لە دەردانی کاربۆن ئەترساین --

not viral transmissions --

نەک لە گواستنەوەی ڤایرۆس --

we were already wearing masks.

خۆمان هەر ماسکمان کردبوو.

The air was so choked by a plume of smoke

دووکەڵ هێندە هەواکەی داپۆشیبوو

that was so big that it reached as far away as New Zealand.

ئەوەندە گەورەبوو زۆر دوور ڕۆشت هێندەی نیو زیلەندا.

Then in the midst of these wildfires,

ئینجا لە ناوەڕاستی ئەم ئاگرە زۆرانەدا،

which were the worst we'd ever seen on record,

کە خراپترینە هەتا ئێستا دیبێتمان،

something unexpected happened,

شتێکی چاوەڕوان نەکراو ڕوویدا،

but incredibly amazing.

بەڵام تەواو سەرسوڕهێنەر.

The ancestral lands in Australia,

زەوییە ڕەسەنەکانی ئوسترالیای باوباپیران،

where Indigenous fire-stick farming was practiced,

کە سوتاندنی پووش و پەڵاشی کێڵگەکانی لێ پەیڕەو دەکرا،

were saved as these fires raged around them.

ڕزگارکران کاتێک ئەم ئاگرانە کڵپەیان کرد بە چواردەورییان.

And these ancient forests --

ئەم دارستانە دێرینانەش --

they survived because of seasonal, generational burning,

ڕزگاریان بوو بەهۆی سووتاندنی وەرزی پووشوپەڵاشی چواردەوریان،

which is an Aboriginal practice of lighting small, slow and cool fires.

کە پەیڕەوێکی خەڵکە ئەبۆریجنەکانە بۆ کردنەوەی ئاگری بچووکی خاو.

So though wildfires are a natural disaster,

کەواتە هەرچەندە ئاگرە زۆرەکان کارەساتی سرووشتین،

as a consequence of climate change,

بەهۆی گۆڕانی کەشو هەواوەن،

they're also man-made.

هەروەها دروستکراوی مرۆڤیشن.

And what's so amazing about this is we have the ancient technology

ئەوەشی زۆر سەرسوڕهێنەرە لەم بارەیەوە ئەوەیە کە تەکنەلۆجیای دێرینمان هەیە

that we know can help prevent them,

کە ئەزانین یارمەتیمان ئەیات بۆ ڕێگەگرتن لێیان، و

and we've used it for thousands of years.

چەندین هەزار ساڵە بەکاریدێنین.

And what I find so fascinating about these technologies

ئەوەشی زۆر سەرنجڕاکێشە بەلامەوە لەم تەکنەلۆجیایانەیا

is how complex they are

ئەوەیە چەندێک ئاڵۆزن و

and how attuned they are to nature.

چەندێک گونجێنراون لەگەڵ سرووشت. و

And then, how resilient we could all become

ئینجا، چەندێک خۆڕاگر ئەبین

by learning from them.

بە فێربوون لێیانەوە.

Too often when we are faced with a crisis, we build walls in defense.

زۆرجار کە دووچاری قەیرانێک ئەبین، لە بەرگریدا دیوار درووست ئەکەین.

I'm an architect,

من تەلارسازم، و

and I've been trained to seek solutions in permanence --

ڕاهێنراوم بۆ ئەوەی هەوڵ بۆ چارەسەری هەمیشەیی بەم --

concrete, steel, glass --

کۆنکرێت، پۆڵا، شووشە --

these are all used to build a fortress against nature.

ئەمانە هەموو بەکارهێنراون بۆ بنیاتنانی قەڵایەک دژی سرووشت.

But my search for ancient systems and Indigenous technologies

بەڵام گەڕانم بۆ سیستمە دێرینەکان و تەکنەلۆجیا کۆنەکان

has been different.

جیاواز بووە.

It's been inspired by an idea that we can seed creativity in crisis.

ئیلهامی پێبەخشراوە بە بیرۆکەیەک کە لە قەیراندا ئەکرێت تۆوی داهێنان بچێنین.

We have thousands of years of ancient knowledge

هەزارەها ساڵ زانستی دێرینمان هەیە

that we just need to listen to

کە پێویستە گوێی لێبگرین و

and allow it to expand our thinking about designing symbiotically with nature.

ڕێگەی پێبەین بیرکردنەوەمان فراوان بکات دەربارەی پێکەوەژیان لەگەڵ سرووشت.

And by listening,

بە گوێگرتنیش،

we'll only become wiser

داناتر ئەبین و

and ready for those 21st-century challenges

ئامادە ئەبین بۆ ئەو ململانێیانەی سەدەی بیست و یەک

that we know will endanger our people and our planet.

کە ئەزانین مەترسی درووست ئەکەن بۆسەر خەڵکەکەمان و هەسارەکەمان.

And I've seen it.

خۆشم بینیومە.

I know that it's possible.

ئەزانم کە ئەکرێت.