Bruce Aylward: How we'll stop polio for good

Translator: Hiwa Foundation Reviewer: Hiwa Foundation II

I want to share with you

دەمەوێت شتێکتان لەگەڵ باس بکەم

over the next 18 minutes

لە ماوەی (١٨) خولەک دا

a pretty incredible idea.

کە بیرۆکەیەکی زۆر سەرنجڕاکێشە

Actually, it's a really big idea.

بەڕاستی ئەوە بیرۆکەیەکی زۆر گەورەیە

But to get us started,

بەڵام بۆ ئەوەی دەست پێبکەین

I want to ask if everyone

دەمەوێت بپرسم کە هەمووتان

could just close your eyes for two seconds

دەتوانن بۆ ماوەی دوو چرکە چاوەکانتان دابخەن

and try and think of a technology or a bit of science

وە هەوڵبدەن بیر لە تەکنەلۆژیا یان یان تۆزێک بیر لە زانست بکەنەوە

that you think has changed the world.

کە تۆ باوەڕت وایە جیهانی گۆڕی بێت

Now I bet, in this audience,

ئێستا من گرەو دەکەم، لەم بینەرانەدا

you're thinking of some really incredible technology,

ئێوە بیر لە هەندێک تەکنەلۆژیای نایاب دەکەنەوە

some stuff that I haven't even heard of,

هەندێک شت کەمن گوێم لێنەبوە

I'm absolutely sure.

من بەتەواوی دڵنیام

But I'm also sure, pretty sure,

بەڵام هەروەها من دڵنیام، زۆر دڵنیام

that absolutely nobody is thinking of this.

کە کەس بەم شێوەیە بیرناکاتەوە

This is a polio vaccine.

ئەمە ڤاکسینی گێڕی منداڵە

And it's a great thing actually

وە لەڕاستیدا ئەوە شتێکی زۆر چاکە

that nobody's had to think about it here today

کە ئەمڕۆ کەس لێرەدا بیری لێنەکردۆتەوە

because it means that we can take this for granted.

چونکە ئەوە مانای ئەوە دەگەیەنێت کە دەتوانێت ڕەچاوی ئەوە بکەین

This is a great technology.

ئەمە تەکنەلۆژیایەکی زۆر باشە

We can take it completely for granted.

دەتوانین بە تەواوی بە هەند وەری بگرین

But it wasn't always that way.

بەڵام هەموو کات بەو شێوەیە نیە

Even here in California,

تەنانەت لێرەش، کالیفۆڕنیا

if we were to go back just a few years,

ئەگەر بگەڕێیەنەوە بۆ چەند ساڵێک پێش ئێستا

it was a very different story.

ئەوە چیرۆکێکی زۆر جیاواز بوو

People were terrified of this disease.

خەڵک بە هۆی ئەم نەخۆشیەوە تۆقی بوون

They were terrified of polio, and it would cause public panic.

هەموویان بەهۆی ئەو نەخۆشیەوە تۆقیبوون، وە دەبێتە هۆی ترساندنی خەڵک

And it was because of scenes like this.

وە بەهۆی ئەم دیمەنانەوە بووە

In this scene,

لەم دیمەنەدا

people are living in an iron lung.

خەڵک لە (سی) ئاسنیندا دەژی

These are people who were perfectly healthy two or three days before,

ئەوانە ئەو کەسانەن کە تەندروستیان باش بووە دوو یان سێ ڕۆژ پێش ئەوە

and then two days later,

یان دوو ڕۆژ دوای ئەوە

they can no longer breathe,

ئیتر ناتوانن هەناسە بدەن

and this polio virus has paralyzed

ئەم ڤایرۆسی گێڕییە دەوەستێت یاخود ئیفلیج دەبێت

not only their arms and their legs,

نەک تەنها دەستەکانیان و قاچەکانیان

but also their breathing muscles.

بەڵکو ماسولکەکانی هەناسە دانیشیان

And they were going to spend the rest of their lives, usually,

هەروەها ئەوان هەموو ژیانیان بەسەر دەبەن، عادەتەن

in this iron lung to breathe for them.

بەم (سی)یە ئاسنینە هەناسە دەدەن

This disease was terrifying.

ئەم نەخۆشیە زۆر ترسێنەر بوو

There was no cure,

هیچ چارەسەرێکی نەبوو

and there was no vaccine.

وە هیچ ڤاکسینێکی نەبوو

The disease was so terrifying

نەخۆشیەکە زۆر ترسێنەر بوو

that the president of the United States

بە شێوەیەک سەرۆکی ئەمریکا

launched an extraordinary national effort

هەوڵدانێکی نیشتیمانی گەورەی سازدا

to find a way to stop it.

بۆ دۆزینەوەی ڕێگایەک بۆ ڕاگرتنی

Twenty years later, they succeeded

دوای بیست ساڵ، سەرکەوتوو بوون

and developed the polio vaccine.

وە ڤاکسینی (دژە نەخۆشی)یەکەیان گەشە پێدا

It was hailed as a scientific miracle

ئەوە وەک موعجیزەیەکی زانستی بوو

in the late 1950s.

لە کۆتاییەکانی ١٩٥٠ کاندا

Finally, a vaccine that could stop this awful disease,

لە کۆتاییدا،ئەو ڤایرۆسەی کە دەیتوانی ئەو نەخۆشییە ترسناکە لەناوبەرێت

and here in the United States

وە لێرە لە ئەمریکا

it had an incredible impact.

ئەوە کاریگەرییەکی زۆر گەورەی هەبوو

As you can see, the virus stopped,

وەک دەبینن، ڤایرۆسەکە نەماوە

and it stopped very, very fast.

وە زۆر زۆر بە خێرایی وەستا

But this wasn't the case

بەڵام ئەوە بابەتەکە نیە

everywhere in the world.

لە هەر شوێنێکی ئەم جیهانە

And it happened so fast in the United States, however,

وە ئەوە زۆر بە خێرایی لە ئەمریکا ڕوویدا،هەرچۆنێک بێت

that even just last month Jon Stewart said this:

کە تەنانەت مانگی ڕابردوو جۆن ستیوارت مێڵ ووتی

(Video) Jon Stewart: Where is polio still active?

جۆن ستیوارت: لە چ شوێنيک شەلەل (گێڕی) ماوە؟

Because I thought that had been eradicated

چونکە باوەڕم وابوو کە لە ڕیشەوە دەرهاتووە

in the way that smallpox had been eradicated.

بە شیوەیەک کە ئاوڵە بە هیچ شێوەیەک نەماوە

Bruce Aylward: Oops. Jon, polio's almost been eradicated.

بڕوس ئەیڵوارد: ئووپس (شەلەل) خەریکە لەناو دەچێت

But the reality is

بەڵام ڕاستیەکە ئەوەیە کە

that polio still exists today.

گێڕی (شەلەل) هێشتا هەر ماوە لە ئەمڕۆدا

We made this map for Jon to try to show him exactly where polio still exists.

ئەم نەخشەیەمان کێشاوە بۆ جۆن تا نیشانی بدەین کە لە کوێ هێشتا گێڕی ماوە

This is the picture.

ئەمە وێنەکەیە

There's not very much left in the world.

ئەم جیهانە زۆری نەماوە

But the reason there's not very much left

بەڵام هۆکاری ئەوەی کە زۆری نەماوە

is because there's been an extraordinary public/private partnership

بەهۆی ئەوەیە کە پەیوەندیەکی توند لە نێوان تایبەت و گشتیدا هەیە

working behind the scenes, almost unknown,

کاردەکەن لە پشت دیمەنەکانەوە،نادیار بوون

I'm sure to most of you here today.

من دڵنیام بۆ زۆربەتان

It's been working for 20 years

ئەمە بۆ ماوەی (٢٠) ساڵە کاردەکات

to try and eradicate this disease,

تا هەوڵبدات ئەم نەخۆشییە نەهێڵێت

and it's got it down to these few cases

وە ئەمە کەم بویەوە بۆ چەند کەسێک

that you can see here on this graphic.

ئێوە دەیانبینن لەسەر وێنەکە

But just last year,

بەڵام تەنها ساڵی ڕابردوو

we had an incredible shock

توشی شۆکێکی زۆر بووین

and realized that almost just isn't good enough

وە بۆمان دەرکەوت کە زۆر باش نیە

with a virus like polio.

لەگەڵ ڤایرۆسێکی وەک شەلەل

And this is the reason:

وە ئەمە هۆکارەکەیەتی

in two countries

لە دوو وڵاتدا

that hadn't had this disease for more than probably a decade,

کە بۆ ماوەی دە ساڵ ئەم نەخۆشییەی نەبووە

on opposite sides of the globe,

بە پێچەوانەی هەموو جیهان

there was suddenly terrible polio outbreaks.

لە ناکاودا گێڕی بڵاو دەبێتەوە

Hundreds of people were paralyzed.

سەدان کەس ئیفلیج بوون

Hundreds of people died --

سەدان کەس مردن

children as well as adults.

منداڵ و هەروەها گەورەش

And in both cases,

لە هەردوو حاڵەتەکەشدا

we were able to use genetic sequencing to look at the polio viruses,

ئێمە توانیمان بواری بۆماوەزانی بەکاربهێنین بۆ تەماشآکردنی ڤایرۆسەکانی گێڕی

and we could tell these viruses were not from these countries.

وە دەتوانین بڵێین کە ئەم ڤایرۆسانە لەم وڵاتانەوە نەهاتوون

They had come from thousands of miles away.

ئەم ڤایرۆسانە لە دووری هەزاران میلەوە هاتوون

And in one case, it originated on another continent.

لە یەک حاڵەتدا، لە قاڕەیەکی ترەوە هاتوون

And not only that, but when they came into these countries,

نەک تەنها ئەوە، بەڵام کاتێک لەو وڵاتانەوە هاتوون

then they got on commercial jetliners probably

دوایی لەوانەیە بەهۆی خەڵوزی بازرگانیەوە هاتبن

and they traveled even farther

وە زیاتر ڕۆشتوون

to other places like Russia,

بۆ شوێنی تر وەکو ڕوسیا

where, for the first time in over a decade last year,

لە شوێنێک،کە بۆ یەکەم جار لە (١٠)ساڵی ڕابردوودا

children were crippled and paralyzed

منداڵەکان توشی پەککەوتن و ئیفلیجی بوون

by a disease that they had not seen for years.

بەهۆی نەخۆشیەوە کە چەندین ساڵە نەیان بینیوە

Now all of these outbreaks that I just showed you,

ئێستا هەموو ئەو بڵاوبونەوەیە کە من نیشانم دان

these are under control now,

ئێستا لە ژێر کۆنتڕۆڵدایە

and it looks like they'll probably stop very, very quickly.

وە لەوە دەچێت کە زۆر زۆر بە خێرایی بوەستێت

But the message was very clear.

بەڵام پەیامەکە زۆر ڕوون بوو

Polio is still

گێڕی (شەلەل)ماوە

a devastating, explosive disease.

نەخۆشییەکی وێرانکەرو تەقێنەرەوەیە

It's just happening in another part of the world.

ئەوە تەنها لە بەشەکەی تری ئەم جیهانە ڕوودەدات

And our big idea

وە بیرۆکەی گەورەی ئێمە

is that the scientific miracle of this decade

ئەوەیە کە موعجیزەی زانستی لەم سەردەمەدا

should be the complete eradication

پێویستە نەمانی تەواوەتی

of poliomyelitis.

نەخۆشی شەلەل بێت

So I want to tell you a little bit

لەبەر ئەوە ئەمەوێ هەندێکتان پێبڵێم

about what this partnership, the Polio Partnership,

لەبارەی هاوڕێیەتی ،هاوڕێیەتی شەلەل

is trying to do.

بەتامایە جی بکات

We're not trying to control polio.

ئێمە هاوڵنادەین کە شەلەل کۆنتڕۆڵ بکەین

We're not trying to get it down to just a few cases,

ئێمە هەوڵنادەین بۆ ئەوەی کەمی بکەینەوە بۆ جەند کەسێک

because this disease is like a root fire;

جونکە ئەم نەخۆشییە وەک بنجینەی ئاگر وایە

it can explode again if you don't snuff it out completely.

دووبارە دەست پێدەکاتەوە ئەگەر بە تەواوی نەیکوژێنیتەوە

So what we're looking for

کەواتە ئەوەی ئێمە بەدوایدا دەگەڕێین

is a permanent solution.

جارەسەرێکی هەتا هەتاییە

We want a world in which every child, just like you guys,

دەمانەوێت هەموو منداڵێک لەم جیهانەدا ،وەک ئێوە هاوڕێیان

can take for granted

حسابیان بۆ بکرێ

a polio-free world.

جیهانێکی دوور لە شەلەل

So we're looking for a permanent solution,

کەواتە ئێمە بۆ چارەسەرێکی هەتا هەتایی دەگەڕێین

and this is where we get lucky.

وە ئەوە ئەو شوێنەیە کە ئێمە بەختمان هەبوو تیایدا

This is one of the very few viruses in the world

ئەوە یەکێکە ڤایرۆسە کەمەکانی جیهان

where there are big enough cracks in its armor

کە زۆرترین زیانی هەبووە

that we can try to do something truly extraordinary.

کە ئێمە لە هەوڵداین شتێکی لەبارەوە بکەین

This virus can only survive in people.

ئەم ڤایرۆسە تەنها لەلەشی مرۆڤدا دەتوانێ بژی

It can't live for a very long time in people.

وە ناتوانێ بۆ ماوەیەکی زۆریش بژی

It doesn't survive in the environment hardly at all.

بە هچ شێوەیەک ناتوانێت لە کەش و هەوای دەرەوەدا بژی

And we've got pretty good vaccines, as I've just showed you.

وە چەند دژە ڤایرۆسێکی زۆر باشمان هەیە وەک ئەوانەی کە پشانمدان

So we are trying

لەبەر ئەوە ئێمە هەوڵ دەدەین

to wipe out this virus completely.

بۆ ئەوەی ئەم ڤایرۆسە بەتەواوی نەهێڵین

What the polio eradication program is trying to do

ئەوەی پڕۆگرامی بنبڕ کردنی شەلەلی منداڵ خەریکە بیکات

is to kill the virus itself

ئەوەیە کە ڤایرۆسەکە بکوژێت

that causes polio

کە شەلەل توشی خەڵک دەکات

everywhere on Earth.

لە هەر شوێنێکی سەر زەوی بێت

Now we don't have a great track record

لە ئێستادا،پێوانەیەکی باشی گەڕانمان نیە

when it comes to doing something like this,

کاتێک دەگاتە ئەوەی کە ئەم کارە بکەین

to eradicating diseases.

بۆ بنبڕکردنی نەخۆشییەکان

It's been tried six times in the last century,

لە سەدەی ڕابردوودا شەش جار هەوڵدراوە

and it's been successful exactly once.

وە تەنها یەک جار سەرکەوتوو بووە

And this is because disease eradication,

ئەمەش بەهۆی بنبڕکردنی نەخۆشیەکە

it's still the venture capital of public health.

هەتا ئێستا مەترسیدارە لەسەر تەندروستی گشتی

The risks are massive,

مەترسییەکان زۆر مەترسیدارن

but the pay-off --

بەڵام هەوڵدانەکانی

economic, humanitarian, motivational --

ئابوری و مرۆڤایەتی وهاندەرەکان...

it's absolutely huge.

بەڕاستی زۆر گەورەترن

One congressman here in the United States

کە پیاوێکی کۆنگرێس لێرە لە ئەمریکا

thinks that the entire investment

باوەڕی وایە کە هەمو بەرهەم هێنانەکان

that the U.S. put into smallpox eradication

کە ئەمریکا دەیکات بۆ بنبڕکردنی ئاوڵە

pays itself off every 26 days --

لە ماوەی ٢٦ ڕۆژ پارەکەی خۆی دەردەهێنێتەوە

in foregone treatment costs

لە پێش نزمی چارەسەرکردنە

and vaccination costs.

وە نرخی دژە ڤایرۆسەکان

And if we can finish polio eradication,

وە ئەگەر ئێمە توانیمان شەلەلی منداڵ چارەسەر بکەین

the poorest countries in the world

لە وەڵاتە هەژارەکانی جیهان

are going to save over 50 billion dollars

زیاتر لە (٥٠)بلیۆن دۆلاریان بۆ دەگەرێتەوە

in the next 25 years alone.

بە تەنها لە (٢٥) ساڵی داهاتودا

So those are the kind of stakes that we're after.

لەبەرئەوە،ئەوە ئەو ڕێگایانەیە کە ئێمە پێویستە بە دوایدا بڕۆین

But smallpox eradication was hard;

بەڵام بنبڕکردنی ئاوڵە زۆر قورس بوو

it was very, very hard.

زۆر زۆر قورس بوو

And polio eradication, in many ways, is even tougher,

هەروەها بنبڕکردنی شەلەل لە چەند ڕێگەیەکەوە زۆر قورسترە

and there's a few reasons for that.

لەبەر چەند هۆکارێک

The first is that,

یەکەمیان ئەوەیە کە

when we started trying to eradicate polio

کاتێک ئێمە دەستمان کرد بە بنبڕکردنی شەلەل

about 20 years ago,

لە (٢٠)ساڵی ڕابردوودا

more than twice as many countries were infected

زیاتر لە دوو بەرامبەر وڵاتەکان توشبووبوون

than had been when we started off with smallpox.

بەبەراورد لەگەڵ نەهێشتنی ئاوڵە

And there were more than 10 times as many people

وە زیاتر لە (١٠)جار خەڵکی

living in these countries.

کە لەو وڵاتانە دەژین توشبووبوون

So it was a massive effort.

لەبەر ئەوە هەوڵدانێکی گەورە بوو

The second challenge we had was --

دووەم ڕێگر کە توشمان بووو ئەوەبوو

in contrast to the smallpox vaccine,

بە پێچەوانەی دژە ڤایرۆسی ئاوڵە

which was very stable, and a single dose protected you for life --

کە زۆر جێگیر بوو،وە یەک دانە بەرگری بۆ دروست دەکردی بۆ هەموو ژیانت

the polio vaccine is incredibly fragile.

دژە ڤایرۆسی(چارەسەری) شەلەل زۆر ناسک بوو

It deteriorates so quickly in the tropics

لەبەر گەرمیدا زۆر زوو خراپ دەبوون

that we've had to put this special vaccine monitor

کە پێویست بوو ساردکەرەوەیەکی تایبەتی بۆ دابنێین

on every single vial

لەسەر هەر یەکێک لەو شووشانەی کە دژە ڤایرۆسەکانی تێدا بوو

so that it will change very quickly

تا بەزووی بگۆڕێت

when it's exposed to too much heat,

کاتێک گەرمیەکی زۆری بۆ هات

and we can tell that it's not a good vaccine to use on a child --

وە دەتوانین بڵێین کە ئەوە چارەسەرێکی باش نیە تا بیدەین بە منداڵ

it's not potent; it's not going to protect them.

کاریگەری بۆ دروست نابێ وبەرگریییان بۆ دروست ناکات

Even then, kids need many doses of the vaccine.

بگرە منداڵەکان دژە ڤایرۆسێکی زۆر باشیان ئەوێت

But the third challenge we have --

بەڵام ئاستەنگی سێیەم کە توشمان بوو

and probably even bigger one, the biggest challenge --

وە بگرە گەورەترینیان ،گەورەترین ڕێگری

is that, in contrast to smallpox where you could always see your enemy --

ئەوەیە،بە پێچەەوانەی ئاوڵە کە تۆ دوژمنەکەت ئەبینی

every single person almost who was infected with smallpox

هەر تاکە کەسێک کە توشی ئاوڵە بوو

had this telltale rash.

نیشانەیەکی هەڵەشەیی پێوە دیار بوو

So you could get around the disease;

لەبەر ئەوە دەتوانی دەوروبەی نەخۆشەکە ببینیت

you could vaccinate around the disease and cut it off.

دەتوانی دەرمانی چواردەوری نەخۆشەکە بکەیت و بیبڕیت

With polio it's almost completely different.

لە نەخۆشی شەلەل بەتەواوی پێچەوانە بوو

The vast majority of people who are infected with the polio virus

زۆرترین کەس کە توشی ڤایرۆسی شەلەل بوون

show absolutely no sign of the disease.

هیچ نیشانەیەکی نەخۆشییەکەی پێوە دیار نەبووە

So you can't see the enemy most of the time,

لەبەر ئەوە زۆربەی کات دوژمنەکەت نەدەبینی

and as a result,

وە سەرەنجام

we've needed a very different approach to eradicate polio

پێویستمان بە ڕێگایەکی جیاوازتر بوو بۆ لەناوبردنی شەلەلی منداڵ

than what was done with smallpox.

کە لە لەناوبردنی ئاوڵە گرتمانە بەر

We've had to create

پێویستمان بوو

one of the largest social movements in history.

گەورەترین جوڵانەوەی کۆمەڵایەتی لە مێژوو دروست بکەین

There's over 10 million people,

زیاتر لە (١٠) ملیۆن خەڵک هەیە

probably 20 million people,

لەوانەیە (٢٠) ملیۆن

largely volunteers,

کە کاری خۆبەخشانە دەکەن

who have been working over the last 20 years

کە بۆ ماوەی زیاتر لە (٢٠) ساڵە کار دەکەن

in what has now been called

لەوەی کە ئێستا پێی دەڵێن

the largest internationally-coordinated operation in peacetime.

گەورەترین هاوکاری یارمەتیدانی نێودەوڵەتی لە کاتی ئاشتیدا

These people, these 20 million people,

ئەم خەڵکانە ،ئەم (٢٠) ملیۆن کەسە

vaccinate over 500 million children

چارەسەری زیاتر لە (٥٠٠)ملیۆن منداڵیان کردووە

every single year,

لە هەر ساڵێکدا

multiple times

دوو بەرامبەر

at the peak of our operation.

لە لوتکەی هەوڵدانەکانماندا

Now giving the polio vaccine is simple.

لە ئێستادا پێدانی دژە ڤایرۆسی شەلەل ئاسان بووە

It's just two drops, like that.

تەنها دوو قەترەیە،بەم شێوەیە

But reaching 500 million people

بەڵام پێدانی بە (٥٠٠) ملیۆن کەس

is much, much tougher.

زۆر زۆر قورسە

And these vaccinators, these volunteers,

وە ئەو کەسانەی چارەسەر دەکەن ،خۆبەخشەکان

they have got to dive headlong

ئەوان پێویست بوو بەسەردا خۆیانی بۆ هەڵبدەن

into some of the toughest, densest

بۆ هەندێک لە ناڕەحەتترین و چڕترین

urban slums in the world.

ناوچە ناشارستانیەکانی جیهان

They've got to trek under sweltering suns

دەبوایە ئەوان لە ژێر خۆردا بڕۆشتنایە

to some of the most remote, difficult to reach places in the world.

بۆ هەدێک شوێنە دوورەکان و دوورەدەستەکانی جیهان

And they also have to dodge bullets,

وە پێویست بوو فێڵ لە گولەکان بکەن

because we have got to operate

لەبەر ئەوەی دەبوایە ئاگاین لە خۆیان بوایە

during shaky cease-fires and truces

لە کاتی ڕاگرتنی شەڕی شڵۆقی دۆکەکەو تروسیەکان

to try and vaccinate children,

هەوڵبدەین چارەسەری منداڵەکان بکەین

even in areas affected by conflict.

تەنانەت بۆ ئەو ناوچانەی کە دۆخەکە باش نەبوو

One reporter

پەیامنێرێک

who was watching our program in Somalia about five years ago --

کە سەیری پڕۆگرامەکەی ئێمەی دەکرد لە سۆماڵ نزیکەی (٥) ساڵ پێش ئێستا

a place which has eradicated polio,

شوێنێک کە شەلەلی تێدا بنبڕ کرابوو

not once, but twice, because they got reinfected.

نەک یەک جار،دوجار چونکە دوبارە تووشیان بوو بۆوە

He was sitting outside of the road,

ئەو لە دور شەقامەکەوە دانیشتبوو

watching one of these polio campaigns unfold,

تەماشای یەکێک لە کەمپینەکانی ئەکرد

and a few months later he wrote:

وە دوای چەند مانگێک ئەو شتێکی نوسی

"This is foreign aid at its most heroic."

ئەمە یارمەتی دانێکی پاڵەوانانەی بێگانەیە

And these heroes, they come from every walk of life,

وە ئەم پاڵەوانانە لە چەند بارودۆخێکی جیاوازەوە هاتوون

all sorts of backgrounds.

لەگەڵ چەندین پێشینەدا

But one of the most extraordinary is Rotary International.

بەڵام یەکێک لە زۆرترین شتە چاوەڕوانکراوەکان ڕۆتەری نێودەڵەتی بوون

This is a group

ئەمە گروپێکە

whose million-strong army of volunteers

کە ملیۆنان خۆبەخشی ئازادی سوپا

have been working to eradicate polio

کاردەکەن بۆ بنبڕکردنی شەلەل

for over 20 years.

بۆ زیاتر لە (٢٠)ساڵ

They're right at the center of the whole thing.

ئەوان ڕاستەوخۆ لە ناوەڕاستی هەموو شتەکاندان

Now it took years to build up the infrastructure

ئێستا ساڵانێکی زۆری دەوێت تا دەست دەدەیتەوە بناغەکەی

for polio eradication --

بۆ لەناوبردنی شەلەل

more than 15 years, much longer than it should have --

زیاتر لە (١٥) ساڵ،زیاتر لەوەی کە دەیەوێت

but once it was built, the results were striking.

بەڵام کە دروست کرایەوە،ئەنجامەکان کاریگەر دەبن

Within a couple of years,

لە ماوەی دوو ساڵدا

every country that started polio eradication

هەر وڵاتێک کە دەستی کردوە بە لەناوبردنی شەلەل

rapidly eradicated all three of their polio viruses,

بەشێوەکی زۆر هەر سێ جۆرەکەی ڤایرۆسی شەلەلی لەناوبردوە

with the exception of four countries that you see here.

بێجگە لەو چوار وڵاتەی کە لێرە دەیانبینین

And in each of those, it was only part of the country.

وە هەر یەکێک لەمانە ،تەنها بەشێک بوو لە وڵاتەکە

And then, by 1999,

دوای ئەوە لە ساڵی ١٩٩٩

one of the three polio viruses

یەکێک لە سێ ڤایرۆسەکەی شەلەل

that we were trying to eradicate

کە ئێمە لە هەوڵدا بووین بۆ لەناو بردنی

had been completely eradicated worldwide --

لە تەوای جیهاندا بنبڕکرا

proof of concept.

بیرۆکەکە وەرگرە

And then today,

وە لەمڕۆدا

there's been a 99 percent reduction --

بە ڕێژەی (٩٩%) دابەزیوە

greater than 99 percent reduction --

زیاتر (٩٩%)دابەزیوە

in the number of children

لە ژمارەی ئەو وڵاتانەی

who are being paralyzed by this awful disease.

کە توشی ئیفلیجی بوون بەهۆی ئەو نەخۆشیە ترسناکەوە

When we started, over 20 years ago,

کاتێک (٢٠)ساڵ پێش ئێستا دەستمان پێکرد

1,000 children were being paralyzed

١٠٠٠ منداڵ ئیفلیج دەبووون

every single day by this virus.

هەموو ڕۆژێک بەو ڤایرۆسە

Last year, it was 1,000.

ساڵی ڕابردوو ١٠٠٠ کەس بوون

And at the same time,

وە لە هەمان کاتدا

the polio eradication program

پڕۆگرامی بنبڕکردنی شەلەل

has been working to help with a lot of other areas.

هەوڵدەدات بۆ یارمەتیدانی چەندین بەش

It's been working to help control pandemic flu,

ئۆو، پڕۆگرامە کە کار دەکات بۆ کۆنتڕۆڵ کردنی بڵاوبوونەوەی ئەنفلۆنزا

SARS for example.

بۆ نموونە سارس

It's also tried to save children by doing other things --

وە هەوڵی داوە بۆ ڕزگار کردنی منداڵان بە چەندین ڕێگەی تر

giving vitamin A drops, giving measles shots,

پێدانی قەترەی ڤیتامین (A)،دەرزی لێدانی ماسولکەکان

giving bed nets against malaria even

تەنانەت پێدانی پەردەکولە لە دژی مەلاریا

during some of these campaigns.

لە کاتی بەردەوام بوونی هەندێک لەو کەمپینانەدا

But the most exciting thing

بەڵام سەرنجڕاکێشترین شتی

that the polio eradication program has been doing

کە پڕۆگرامی بنبڕکردنی نەخۆشی شەلەل دەیکات

has been to force us,

کە زۆرمان لێ دەکات

the international community,

کۆمەڵگەی نێودەڵەتی

to reach every single child, every single community,

تا هەموو منداڵێک و هەموو کۆمەڵگەیەک بەسەر بکەینەوە

the most vulnerable people in the world,

بێ هێزترین خەڵک لە هەموو جیهاندا

with the most basic of health services,

لەگەڵ بەهێزترین چارەسەر بنەڕەتی

irrespective of geography, poverty,

بە بێ ڕەچاو کردنی جوگرافی ،هەژاری

culture and even conflict.

کەلتوور،هەتا ئاڵۆزیش

So things were looking very exciting,

کەواتە،شتەکان زۆر سەرنجڕاکێشن

and then about five years ago,

وە دوای نزیکەی (٥)ساڵ

this virus, this ancient virus, started to fight back.

ئەم ڤایرۆسە،ئەم ڤایرۆسە کۆنە دەستی کرد بە بەرپەرچدانەوە

The first problem we ran into

بەڵام کێشەکە کە ئێمە توشی بووین

was that, in these last four countries, the strongholds of this virus,

ئەوە بوو کە هێزو توانای مانەوە ئەم ڤایرۆسە لەم چوار وڵاتەدا

we just couldn't seem to get the virus rooted out.

ئێمە نەمانتوانی ڕەگی دیاری ئەم ڤایرۆسە دەربهێنین

And then to make the matters even worse,

وە دوایی کێشەکە فراوانتر بوو

the virus started to spread out of these four places,

ڤایرۆسەکە دەستی کرد بە بڵاو بوونەوەلەم چوار وڵاتەدا

especially northern India and northern Nigeria,

بە تایبەتی بەشی باکوری هندستان و نایجیریا

into much of Africa, Asia, and even into Europe,

لەوێشەوە بۆ ئەفریقیاو ئاسیاو هەتا ئەوروپاش

causing horrific outbreaks

بووە هۆی ئەنجامی ترسێنەر

in places that had not seen this disease for decades.

لە چەند شوێنێک کە بۆ ماوەی چەندین ساڵە ئەم نەخۆشیە نەبینراوە

And then,

وە دوایی

in one of the most important, tenacious

لە یەکێک لە گرنگترین وئاڵۆزترین

and toughest reservoirs of the polio virus in the world,

وە قورستین تاقیگەکانی ڤایرۆسی شەلەل لە جیهاندا

we found that our vaccine was working

ئەوەمان بۆ دەرکەوت کە دژە ڤایرۆسەکان کاردەکات

half as well as it should have.

بە شێوەیەکی نیوەیی

In conditions like this,

لە حاڵەتێکی لەم جۆرەدا

the vaccine just couldn't get the grip it needed to

دژە ڤایرۆسەکان نەیدەتوانی ئەوەندە ڤایرۆسەکان بکوژێت

in the guts of these children

لە هەناوی ئەو مناداڵانەدا

and protect them the way that it needed to.

بەو شێوەیە کە دەبو بیان پارێزێت

Now at that time,

لەو کاتەدا

there was a great, as you can imagine,

وەک ئەوەی ئێوە پێشبینیتان دەکرد

frustration -- let's call it frustration --

هاندانێکی زۆر ..با ناوی بنێین هاندان

it started to grow very, very quickly.

دەستی کرد بە گەشەکردن زۆر بە خێرایی

And all of a sudden, some very important voices

لە ناکاو هەندێ دەنگی گرنگ

in the world of public health

لە جیهانی تەدروستی گشتییەوە

started to say, "Hang on.

ووتیان ڕاوەستن

We should abandon this idea of eradication.

پێویستە بیرۆکەت بنبڕکردن ڕاوەستێنن

Let's settle for control -- that's good enough."

با دەست بکەین با کۆنتڕۆڵ کردنی باشترە

Now as seductive as the idea of control sounds,

ئێستا بیری کۆنتڕۆڵ کردن

it's a false premise.

بنچینەیەکی هەڵە بوو

The brutal truth is,

ڕاستیەکە ئەوەیە

if we don't have the will or the skill,

ئەگەر ئێمە مەبەست یان توانامان نەبێت

or even the money that we need

یان هەتا ئەو پارەیەش کە پێویستمانە

to reach children, the most vulnerable children in the world,

تا بگەینە منداڵەکان ،لاوازترین منداڵەکانی جیهان

with something as simple

لەگەڵ شتێکی سادەی وەک

as an oral polio vaccine,

وەرگرتنی دژە ڤایرۆسی شەلەل

then pretty soon,

دوای ئەوە بە ماوەیەکی کەم

more than 200,000 children

زیاتر لە (٢٠٠،٠٠٠)منداڵ

are again going to be paralyzed by this disease

دوبارە نەخۆش دەبنەوە بەهۆی ئەم نەخۆشییەوە

every single year.

لەهەرساڵێکدا

There's absolutely no question.

بەڕاستی هیچ پرسارێک نییە

These are children like Umar.

چەندین منداڵی تر هەیە وەک عومەر

Umar is seven years old,

عومەر منداڵێکی حەوت ساڵانە

and he's from northern Nigeria.

وە ئەو خەڵکی بەشی ژورری باکوری نایجیریایە

He lives in a family home there

ئەو لەگەڵ خێزنێک لەوێ دەژی

with his eight brothers and sisters.

لەگەڵ (٨)خوشک وبراکەی

Umar also has polio.

عومەر نەخۆشی ئیفلیجی هەیە

Umar was paralyzed for life.

عومەر ئیفلیج بووە بۆ هەتا هەتایە

His right leg was paralyzed

قاچی ڕاستی ئیفلیج بووە

in 2004.

لە ساڵی ٢٠٠٤ دا

This leg, his right leg,

قاچی ڕاستی عومەر

now takes an awful beating

لە ئێستادا ئازارێکی زۆری هەیە

because he has to half-crawl,

چونکە پێویستە ئەو بە نیوەیی ڕایبکێشێت

because it's faster to move that way

چونکە جوڵانەوەی بەو شێوەیە خێراترە

to keep up with his friends, keep up with his brothers and sisters,

تا بە هاوڕێکانی بگاتەوە ،تا بە خوشک و براکانی بگاتەوە

than to get up on his crutches and walk.

تا بەدارشەقەکانی هەڵسێت و بڕوات

But Umar is a fantastic student. He's an incredible kid.

بەڵام عومەر قوتابییەکی نایابە .ئەو منداڵێکی زۆر جوانە

As you probably can't see the detail here,

لەگەڵ ئەوەی ئێوە ناتوانن زانیاری زیاتر ببینن لێرە

but this is his report card,

بەڵام ئەمە کارتەکەیەتی

and you'll see, he's got perfect scores.

وە ئێوە دەبینن .دەرەجەی نایابی وەرگرتوە

He got 100 percent in all the important things,

١٠٠لە سادی هێناوە لە هەمو شتە گرنگەکان

like nursery rhymes, for example there.

بۆ نمونە وەک شعری دایەنگەکەی

But you know I'd love to be able to tell you

بەڵام دەزانن من حەزدەکەم بتوانم پێتان بڵێم

that Umar is a typical kid with polio these days,

کە لەمڕۆدا عومەر کەسێکی ئاساییە لەگەڵ بوونی نەخۆشی شەلەل

but it's not true.

بەڵام ئەوە ڕاست نیە

Umar is an exceptional kid

عومەر کەسێکی تایبەتە

in exceptional circumstances.

لە دۆخێکی تایبەتدا

The reality of polio today

لەمڕۆدا ڕاستی شەلەل

is something very different.

شتێکی زۆر جیاوازە

Polio strikes the poorest communities in the world.

ئیفلیجی پەلاماری کۆمەڵگە هەژارەکانی جیهان دەدات

It leaves their children paralyzed,

منداڵەکانیان بە ئیفلیجی بەجێ دەهێڵن

and it drags their families

وە خێزانەکانیان ڕادەکێشن

deeper into poverty,

بۆ هەژاریەکی قوڵتر

because they're desperately searching

چونکە بەناچاری ئەوان دەگەڕێن

and they're desperately spending the little bit of savings that they have,

وە بەناچاری ئەوەی پاشيکەوتیان کردوە سەرفی دەکەن

trying in vain

بەبێ هیوایی هەوڵدەدەن

to find a cure for their children.

بۆ دۆزینەوەی چارەسەرێک بۆ منداڵەکانیان

We think children deserve better.

ئێمە باوەڕمان وایە منداڵان شایەنی زیاترن

And so when the going got really tough

لەبەر ئەوە کاتێک بەرەو قورسی دەڕوات

in the polio eradication program

لە پڕۆگرامی بنبڕکردنی شەلەل

about two years ago,

نزیکەی دوو ساڵ پێش ئێستا

when people were saying, "We should call it off,"

کاتێک خەڵک دەیووت ..پێویستە ناوی بنێین

the Polio Partnership

دۆستایەتی ئیفلیجی

decided to buckle down once again

بڕیار درا دووبارە بڕوخێتەوە

and try and find innovative new solutions,

وە هەوڵبدرێت،بۆ دۆزینەوەی چارەسەری کاریگەر

new ways to get to the children

ڕێگای تازە بۆ گەیشتن بە منداڵەکان

that we were missing again and again.

کە لەدەستمان دەچێت دوبارەو دوبارە

In northern India, we started mapping the cases

لە بەشی ژووری باکوری هندستان،دەستمان کرد بە کێشانی نەخشەی حاڵەتەکان

using satellite imaging like this,

بە بەکارهێنانی وێنە سەتەلایتی وەک ئەمە

so that we could guide our investments and vaccinator shelters,

تا ڕێگا بە بەرهێنەکانمان و کەلوپەلی چارەسەرکردنەکان نیشان بدەین

so we could get to the millions of children

تا بگەینە ملیۆنان منداڵ

on the Koshi River basin

لە حەوزی ڕوباری کۆشی

where there are no other health services.

شوێنێک کە هیچ خزمەتگوزاری تەندروستی لێ نیە

In northern Nigeria,

لە بەشی ژووروی باکوری نایجیریا

the political leaders and the traditional Muslim leaders,

سەرۆکی حیزبەکان و سەرۆکی موسوڵمانەکان

they got directly involved in the program

بە ڕاستەوخۆ بەشداریان لە پڕۆگرمەکەدا کرد

to help solve the problems of logistics

بۆ یارمەتی دانی چارەسەر کردنی کێشەکە بە دابین کردنی پێداویستیەکان

and community confidence.

وە ڕاگرتنی ورەی کۆمەڵگە

And now they've even started using these devices --

وە ئێستا دەستیان کردوە بە بەکارهێنانی ئەم ئامێرانە

speaking of cool technology --

باسی تەکنەلۆجیا دەکەم

these little devices, little GIS trackers like this,

ئەم ئامێرە بچوکانە،ئەم ئامێری چاودێرییەی (جی ئای ئێس)وەک ئەمە

which they put into the vaccine carriers of their vaccinators.

کە دەیخەنە ناو بارهەڵگرەکانی دژە ڤایرۆسەکان

And then they can track them,

وە دەتوانین دوایی دوایان بکەوین

and at the end of the day, they look and see,

لە کۆتاییدا دەیانبینین

did these guys get every single street, every single house.

ئایا ئەمانە هەموو مالێک و هەمو شەقامێک دەگەڕێن

This is the kind of commitment now we're seeing

ئەمە یەکێکە لە ڕاسپاردەکان کە ئێستا دەیبینین

to try and reach all of the children we've been missing.

بۆ هەڵدان و گەیشتن بەو منداڵانەی کە لە بیرمان چوون

And in Afghanistan, we're trying new approaches --

وە لە ئەفغانستان .لە هەوڵداین بۆ ڕێگەی تازە

access negotiators.

کارکردن لەگەڵ ئەوانە کە گفتوگۆدەکەن

We're working closely with the International Committee of the Red Cross

ئێمە زۆر بە نزیکەیی کار لەگەڵ مانگی سوری نێودەڵەتی دەکەین

to ensure that we can reach every child.

بۆ ئەوەی دڵنیا بین کە بگەینە هەمو منداڵێک

But as we tried these extraordinary things,

بەڵام هەوڵ لەگەڵ ئەو شتە نایابانە دەدەین

as people went to this trouble

خەڵکی زیاتر توشی کێشە دەبێت

to try and rework their tactics,

لە هەوڵداناین بۆ چاکردنەوەی کارەکانیان و تاکتیکەکان

we went back to the vaccine -- it's a 50-year-old vaccine --

گەڕاینەوە بۆ دژە ڤایرۆسەکان ،ئەمە (٥٠) سال تەمەنیەتی

and we thought, surely we can make a better vaccine,

وە بیرمان کردەوە ،بە دڵنیایەوە دەتوانین دژە ڤایرۆسی باشتر بدۆزینەوە

so that when they finally get to these kids,

بۆ ئەوەی کە دەگەنە دەست ئەو منداڵانە

we can have a better bang for our buck.

دەتوانین باشتر سەرکەوتن بەسەر خۆماندا بەدەست بهێنین

And this started an incredible collaboration with industry,

وە ئەمە دەستی پێکرد بەهۆی هاوکاریەکی زۆر لەگەڵ کارگەکاندا

and within six months,

وە لە ماوەی(٦) مانگدا

we were testing a new polio vaccine

تاقیکردنەوەمان لەسەر دژە ڤایرۆسێکی تازەی شەلەل کرد

that targeted, just two years ago,

کە دوو ساڵ پێش ئێستا چاودێریمان کرد

the last two types of polio in the world.

دواین دوو جۆری نەخۆشیەکە لە جیهاندا

Now June the ninth, 2009,

٩/٦/٢٠٠٩

we got the first results from the first trial with this vaccine,

یەکەم ئەنجاممان دەستکەوت لەیەکەم تاقیکردنەوەی دژە ڤایرۆسەکە

and it turned out to be a game-changer.

وە دەرکەوت کە دەتوانێت دۆخەکە بگۆڕێت

The new vaccine

دژە ڤایرۆسە تازەکە

had twice the impact on these last couple of viruses

کاریگەری دوو بەرامبەری هەبوو لەسەر دواین دووجۆری ڤایرۆسەکە

as the old vaccine had,

بەبراورد لەگەاڵ دژە ڤایرۆسە کۆنەکە

and we immediately started using this.

وە ئێمە بەخێرایی دەستمان کرد بەبەکارهێنانی ئەمەیان

Well, in a couple of months we had to get it out of production.

لە چەند مانگی داهاتودا ،پێویست بوو بەرهەم بهێنرێت وببرێتە دەرەوە

And it started rolling off the production lines

بەرهەمهێنانەکەی بەرز بۆوە

and into the mouths of children around the world.

وە دەکرایە دەمی منداڵانەوە لە سەرانساری جیهاندا

And we didn't start with the easy places.

وە لە ناوچە ئاسانەکانەوە دەستمان پپێ نەکرد

The first place this vaccine was used

یەکەم شوێن کە ئەم دژە ڤایرۆسەی تیا بەکارهات

was in southern Afghanistan,

بەشی سەرووی باکوری ئەفغانستان بوو

because it's in places like that

لەبەر ئەوەی لە ناوچەیەکی وەک ئەمە

where kids are going to benefit the most

کە منداڵان قازانجی زیاتر دەکەن

from technologies like this.

لە تەکنەلۆجیایەکی وەک ئەمە

Now here at TED, over the last couple of days,

ئێستا لێرە (تێد) لەم چەند ڕۆژەیڕابردوودا

I've seen people challenging the audience again and again

چەندین کەسم بینیوە کە دوبارەو دوبارە تەحەدای بینەران دەکەن

to believe in the impossible.

بۆ باوەڕ هێنان بە شتێکی موستەحیل

So this morning at about seven o'clock,

ئەم بەیانیە کاتژمێر ٧

I decided that we'd try to drive Chris

بڕیارم دا کە کریس و

and the production crew here berserk

تیمەکەی بهێنین بۆ ئێرە

by downloading all of our data from India again,

بەهۆی دوبارە دابەزاندنی هەمو زانیارییەکانمان لە هندستانەوە

so that you could see something

بۆ ئەوەی ئێوە شتێک ببینن

that's just unfolding today,

کە ئەوەی ئەمڕۆ دەدردەخات

which proves that the impossible is possible.

کە دەیسەلمێنێت کە ئاستەم ئاستەم نیە

And only two years ago, people were saying that this is impossible.

وە تەنها (٢)ساڵی ڕابردوو،خەڵک دەیوت ئەوە مەحاڵە

Now remember, northern India is the perfect storm

ئێستا لەبیرتانبێت ،سەروی باکوری هندستان باشترین نموونەیە

when it comes to polio.

کە دەگاتە باسی شەلەل

Over 500,000 children

زیاتر لە (٥٠٠،٠٠٠) منداڵ

are born in the two states that have never stopped polio --

لە دایک بوو لەو شارەی کە هەرگیز شەلەلی تیا نەوەستاوە

Uttar Pradesh and Bihar --

ئوتار پیرادیش و بیهار

500,000 children every single month.

٥٠٠،٠٠ منداڵ، لە هەر مانگێک

Sanitation is terrible,

دوبارە بەکار هێنانی شتی کۆن زۆر خراپە

and our old vaccine, you remember,

وە دژە ڤایرۆسە کۆنەکەمان ،بیرتانە

worked half as well as it should have.

بە نیوەیی کاریگەری هەبوو

And yet, the impossible is happening.

وە ئەوەتا ئاستەمەکە کاردەکات و ڕوودەدات

Today marks exactly six months --

ئەمڕۆ،بە تەواوی (٦)مانگ تێپەڕ دەبێت

and for the first time in history,

وە بۆ یەکەم جار لە مێژودا

not a single child has been paralyzed

یەک منداڵ توشی ئیفلیجی نەبوە

in Uttar Pradesh or Bihar.

لە ئوتار پرادیش و بیهار

(Applause)

چەپڵە لێدان

India's not unique.

هندستان تایبەت نیە

In Umar's home country of Nigeria,

لە شارەکەی عومەر لە نایجیریا

a 95 percent reduction

لە (٩٥%) دابەزین ڕویداوە

in the number of children paralyzed by polio last year.

لە ژمارەی منداڵانی ئفلیج بوو بەهۆی شەلەلەوە بەبەراورد لەگەڵ ساڵی ڕابردوو

And in the last six months,

وە لە (٦)مانگی ڕابردوودا

we've had less places reinfected by polio

شوێنی کەم هەبو کە دوبارە تووشی ئەم نەخۆشیە بوبێتەوە

than at any other time in history.

بەبەراورد لەگەڵ هەرکاتێکی تر لە مێژودا

Ladies and gentlemen, with a combination

خوشکان و برایان ،بەیەکگرتنی

of smart people, smart technology

خەڵکی زیرەک و تەکنەلۆجیای زیرەک

and smart investments,

وە بەرهەم هێنانی زیرەک

polio can now be eradicated anywhere.

دەتوانرێت شەلەل بنبڕبکرێت لە هەر شوێنێک

We have major challenges, you can imagine,

بەربەرەکانی زۆرمان هەیە،بیهێننە پێش چاوی خۆتان

to finish this job,

بۆ کۆتایی هێنان بەم کارە

but as you've also seen,

بەڵام هەروەها ئەوەی دەیبینن

it's doable,

دوو بەرامبەرە

it has great secondary benefits,

ئەوە قازانجێکی باشی تری هەیە

and polio eradication is a great buy.

وە نەهێشتنی شەلەل باشترینیانە

And as long as any child anywhere

هەتا هەر منداڵێک لە هەر شوێنێک

is paralyzed by this virus,

ئیفلیج بێت بەهۆی ڤایرۆسەوە

it's a stark reminder

ئەوە بیرخستنەوەیەکی بەهێزە

that we are failing, as a society, to reach children

کە ئێمە شکستمان هێناوە ،وەک کۆمەڵگە لەوە

with the most basic of services.

کە سەرەتایترین خزمەتگوزاری بۆ منداڵان دابین بکەین

And for that reason, polio eradication:

وە بەهۆی ئەو هۆکارەوە .بنبڕکردنی شەلەلەوە

it's the ultimate in equity

ئەوە خاوەندارێتییەکی کۆتاییە

and it's the ultimate in social justice.

وە ئەوە کۆتایی دادوەری کۆمەڵایەتییە

The huge social movement

جوڵانەوەیەکی گەورەی کۆمەڵایەتییە

that's been involved in polio eradication

کە پەیوەندی بە بنبڕکردنی شەلەلەوە هەیە

is ready to do way more for these children.

ئامادەیە بۆ کاری زیاتر بۆ ئەو منداڵانە

It's ready to reach them with bed nets, with other things.

ئامادەیە تە بگاتە لایانو پەردەکولەیان بداتێ و لەگەڵ هەندێ شتی تر

But capitalizing on their enthusiasm,

بەڵام گەورەکردن و چاو خستنە سەر خۆشیەکان

capitalizing on their energy

گەورەکردنی چاوخستنە سەر هێزو توانایان

means finishing the job

ئەوە دەگەیەنێت کە کارەکەیان تەواو کردوە

that they started 20 years ago.

کە (٢٠)ساڵە دەستیان پێکردوە

Finishing polio is a smart thing to do,

کۆتایی هێنان بە شەلەل کارێکی زیرەکانەیە

and it's the right thing to do.

وە کارێکی ڕاستە تا ئەنجام بدرێت

Now we're in tough times economically.

لە ئێستادا ،ئێمە لە بارێکی خراپی ئابوری داین

But as David Cameron of the United Kingdom

بەڵام وەک دایڤد کامیرۆن لە بەریتانیا

said about a month ago when he was talking about polio,

باسی کرد ،کاتێک کە باسی شەلەلی دەکرد

"There's never a wrong time

هیچ وەختێک درەنگ نیە

to do the right thing."

بۆ ئەنجامدانی کاری باش

Finishing polio eradication

کۆتایی هێنان بە بنبڕکردنی شەلەل

is the right thing to do.

کەرێکی ڕاستە ئەنجام بدرێت

And we are at a crossroads right now

وە ئێمە ئێستا لە چوار ڕیانی

in this great effort over the last 20 years.

ئەو کارە گرنگە بۆ زیاتر لە (٢٠) ساڵ

We have a new vaccine,

دژە ڤایرۆسێکی تازەمان هەیە

we have new resolve,

وە چارەسەری تازەمان هەیە

and we have new tactics.

وە تاکتیکی تازەمان هەیە

We have the chance

وە چانسمان هەیە

to write an entirely new polio-free chapter

تا بەرگێکی تازە بنوسینیەوە لەسەر شەلەل

in human history.

لە مێژووی مرۆڤایەتیدا

But if we blink now,

بەڵام ئەگەر ئێستا چاو تروکانێک بکەین

we will lose forever

بۆ هەتا هاتایە

the chance to eradicate an ancient disease.

ئەو هەلەمان لە دەست دەچێت بۆ نەهێشتنی نەخۆشیە کۆنەکان

Here's a great idea to spread:

ئە ئەمە بیرێکی باشە بۆ بلاو بونەوەی

End polio now.

کۆتایی هێنانی شەلەل لە ئێستادا

Help us tell the story.

یارمەتیمان بدە تا چیرۆکێک بگێڕینەوە

Help us build the momentum

یارمەتیمان بدە تا یادێک دروست بکەین

so that very soon

تا زۆر بە زوویی

every child, every parent

هەمو منداڵێک ،هەموو دایک و باوکێک

everywhere

لە هەر شوێنێک

can also take for granted

ڕەچاوی بارودۆخیان بکرێت

a polio-free life forever.

ژیانێکی پاک لە شەلەل بۆ هەتا هاتایە

Thank you.

سوپاس

(Applause)

چەپڵە لێدان

Bill Gates: Well Bruce, where do you think the toughest places are going to be?

بێڵ گەیتس و وێڵ بڕوس: بە ڕای ئێوە لە چ شوێنێکی قورس دەبن

Where would you say we need to be the smartest?

لە کوێ دەڵێیت کە زیرەکترین بین

BA: The four places where you saw, that we've never stopped --

ئەو چوار شوێنەی کە بینیت و کە نەمان توانی نەخۆشیەکە بوەستێنین

northern Nigeria, northern India,

بەشی سەرووی باکوری هندستان و نایجیریا

the southern corner of Afghanistan

بەشی خواروی باشوری ئەفغانستان

and bordering areas of Pakistan --

وە ناوچە سنوریەکانی پاکستان

they're going to be the toughest.

ئەوانە قورسترینیان و ناڕەحەتترینیانن

But the interesting thing is, of those three,

بەڵام سەرنجڕاکێشترین شت لەسەر ئەو سیانە

India's looking real good, as you just saw in the data.

هندستان لە باش دەچێت وەک ئەوەی لە داتاکان بینیتان

And Afghanistan, Afghanistan, we think

وە ئەفغانستان ،باوەڕمان وایە

has probably stopped polio repeatedly.

بەردەوام نەخۆشی شەلەل بوەستێت

It keeps getting reinfected.

وا دەکات دوبارە تووش ببن

So the tough ones: going to get the top of Nigeria finished

لەبەر ئەوە،قورسترینیان ئەوەیە کە هەوڵبدەی بگەیتە کۆتایی هێنانی نەخۆشیەکە لە نایجیریا

and getting Pakistan finished.

وە کۆتایی پێ بێت لە پاکستان

They're going to be the tough ones.

ئەوانە قورسترین کار دەبێت

BG: Now what about the money?

ئێستە ،ئەی پارە؟

Give us a sense of how much the campaign costs a year.

هەندی شتمان پێ بڵێ کە لە ساڵدا چەند پارەی تێ دەچێت

And is it easy to raise that money?

ئایا ئاسانە ئەو پارەیە زیاد بکەین

And what's it going to be like the next couple of years?

وە ئایا چەند ساڵی ڕابردوو دۆخەکە چی و چۆنی لێدێت؟

BA: It's interesting.

ئەوە سەرنجڕاکێشە

We spend right now about 750 million

هەتا ئێستا نزیکەی (٧٥٠) ملیۆن

to 800 million dollars a year.

بۆ (٨٠٠)ملیۆن دۆلار لە یەک ساڵدا خەرج کراوە

That's what it costs to reach 500 million children.

ئەو نرخەی دەبێت بۆ گەیشتن بە (٥٠٠) ملیۆن منداڵ

It sounds like a lot of money; it is a lot of money.

لە پارەیەکی زۆر دەچێت ،ئەوە پارەیەکی زۆرە

But when you're reaching 500 million children multiple times --

بەڵام،کاتێک کە بۆ دوجار هەوڵدەدەین(٥٠٠)ملیۆن منداڵ بەسەر بکەیتەوە

20, 30 cents to reach a child --

٢٠.٣٠ سەنت بۆ هەر منداڵێک

that's not very much money.

ئەوە پارەیەکی زۆر نیە

But right now we don't have enough of that.

بەڵام لە ئێستادا بڕێکی زۆرمان نیە

We have a big gap in that money. We're cutting corners,

بۆشاییەکی زۆرمان هەیە لەو پارەیەدا ،چەندین شوێن بەجێ دەهێڵین

and every time we cut corners,

وە هەر کاتێک شوێن بەجێ دەهێڵین

more places get infected that shouldn't have, and it just slows us down.

شوێنی زیاتر توش دەبێت کە نەبونی ،وە بێ دەسەڵاتی ئێمەش نیشان دەدات

And that great buy costs us a little bit more.

وە ئەو کڕینە گەورەیە بڕێکی زیاتری تێ دەچێت

BG: Well, hopefully we'll get the word out,

باشە ،بەخۆشحاڵییەوە ناوی نەخۆشییەکە دەسڕینەوە

and the governments will keep their generosity up.

وە حکومەتەکان یارمەتی دانەکانیان زیاتر دەکەن

So good luck. We're all in this with you.

کەواتە بەختێکی باش،ئیمە لەمەدا لەگەلتاین

Thank you. (BA: Thank you.)

سوپاس

(Applause)

چەپڵەلێدان