Stand with Ukraine in the Fight against Evil | Garry Kasparov | TED

Аудармашы: Жарас Джайлыбаев Редактор: Askhat Yerkimbay

Five years ago,

Бес жыл бұрын осы мінберде

I was on this stage

to talk about the relationships between humans and machines.

адам мен машина арасындағы қарым-қатынас жайлы сөз қозғадым.

Today, I'm here to talk only about the relationships between humans.

Бүгін тек адам мен адам арасындағы байланыс жайлы сөйлеймін.

I regularly say

Өз дәрістерімде жасанды интеллект пен адам

in my lectures on artificial intelligence

that humans will always have a monopoly on evil.

әрқашан жауыз бола алатынын үнемі айтып жүрмін.

It's not a threat,

Қорқытқаным емес,

just a reminder that people choose.

адамдар солай таңдай алатынын еске салғаным.

We are not algorithms.

Біз – алгоритм емеспіз.

We are not bound by code or commandments or laws or treaties.

Кодтарға, бұйрықтарға, заңдарға, келісімдерге бағынышты емеспіз.

We have them.

Бізде бәрі бар.

But we choose.

Бірақ таңдау жасай аламыз.

So let us talk now about the choices we make.

Қазір қабылдаған шешімдеріміз жайлы айтайық.

About things in black and white.

Қара Һәм ақ дүниелер жайлы.

About Russia's war on Ukraine.

Украинадағы Ресейдің соғысы жайлы.

And about good and evil.

Ізгілік пен зұлымдық хақында.

My life experience prepared me to identify evil at an early age.

Өмірлік тәжірибем ерте жастан зұлымдықты айыра білуді ұқтырды.

Not my life as the chess player.

Шахматшылық өмірімде емес.

Not even as the youngest world champion in history.

Тіпті тарихта ең жас әлем чемпионы болғанымда да емес.

No.

Жоқ.

My relevant experience is where I was born and raised,

Туып-өскен, Роналд Рейган

in what Ronald Reagan accurately called the “evil empire,”

«жауыз империя» деп дәл атаған

the USSR.

КСРО-да ұғындым.

As a young star in the chess-crazed Soviet Union in the ’70s and ’80s,

70-80 жылдары шахматқұмар Кеңес Одағының жас жұлдызы болғандықтан,

I had many privileges my compatriots did not.

менде отандастарымда болмаған көптеген артықшылықтар болды.

I could travel to the West outside of the Iron Curtain,

Темір перденің ар жағындағы батысқа саяхаттап,

where it was obvious to me very quickly

коммунистік үгітке қарамастан,

олардың еркін әлемде өмір сүріп жатқанын,

that they were the free world and we were not,

despite what communist propaganda told us.

бізде керісінше екенін дереу түсіндім.

I eventually got into trouble for sharing these views.

Бұл ойымды ортаға салған соң, ақыры, қиындыққа тап болдым.

What late American civil rights hero and Congressman John Lewis

Америкалық адам құқықтарының қаһарманы, конгресмен Жон Леуіс айтқандай:

would have called “good trouble.”

«қажет түйткіл».

My criticism of the Soviet system

Кеңестік жүйені сынап,

and my praise for America was bad enough.

Американы мақтағаным, айтарлықтай жаман болды.

But it was even worse because where it was published.

Бірақ жарияланғанда, одан да жаман болды.

[“Playboy” Interview: Garry Kasparov]

[“Playboy” Сұхбат: Гарри Каспаров]

(Laughter)

(Күлкі)

My comments were almost as [much of] a scandal

Менің пікірлерім сол жылы Кеңес кино жұлдызы

as Soviet movie star Natalya Negoda’s nude photos in “Playboy” in the same year.

Наталья Негоданың “Playboy-дағы” жалаңаш суреттеріндей дауға айналды.

I felt I had to speak out

Горбачевтың құлағалы тұрған империясында

to use my fame to push the envelope of free speech

сөз еркіндігі қанат жаюы үшін даңқымды пайдаланып,

in Gorbachev's collapsing empire.

сөйлеуім керек деп ойладым.

The next year, in October 1990,

Келесі, 1990 жылы

in my world championship match against Anatoly Karpov in New York City,

Нью Йорктегі Анатолий Карповке қарсы ойнаған Әлем біріншілігінде

I refused to play under Soviet hammer and sickle

Кеңестің орақ-балғасынан бас тартып,

and demanded to play under Russian flag.

Ресей туының астында ойнаймын деп талап қойдым.

The USSR staggered on for another year

КСРО 1991 жылы Рождество күнінде

until it disintegrated on Christmas Day, 1991.

ыдырағанша тағы бір жыл өмір сүрді.

Oh, what a great moment in world history.

Ах, әлем тарихындағы қандай ғажап сәт.

How we celebrated,

Жауыз империя құлап, болашағымыз жарқын болады деп қалай қуанып едік.

the evil empire had fallen, the future looked bright.

And yet, eight years later, on December 31, 1999,

Бірақ сегіз жылдан кейін 1991 жылдың 31 желтоқсанында

a former lieutenant colonel of the KGB became the president of Russia.

КГБ-ның бұрынғы подполковнигі Ресейдің президенті болды.

His name was Vladimir Putin.

Оның есімі – Владимир Путин еді.

How this happened

Бұл – ауыр әрі ұзақ әңгіме.

is a long, painful story.

And in fact, I wrote a book about it in 2015 called "Winter is Coming."

Айтпақшы, 2015 жылы “Алдымызда - қыс” деген кітап жаздым.

Not an original title, I have to admit.

Түпнұсқа атауы емес, мойындауым керек.

(Laughter)

(Күлкі)

But I'm a fan of "Game of Thrones."

Бірақ мен “Тақтар таласының” жанкүйерімін.

(Laughter)

(Күлкі)

And also I felt it was appropriate because it was a warning.

Әрі мұны орынды деп ойлаймын, өйткені бұл – ескерту.

The subtitle was more important:

Тақырыбы маңыздырақ болды:

"Why Vladimir Putin and the Enemies of the Free World Must Be Stopped."

“Неге Владимир Путин мен азат әлемнің дұшпандарын ауыздықтау керек?»

The publisher, by the way, didn't like it.

Әрине, баспагер мұны ұнатпады.

"Enemies."

“Дұшпандар“.

It's too harsh.

Тым дөрекі.

Sounded like Cold War.

Қырғиқабақ соғысы сияқты.

"Absolutely," I said.

“Дәл солай” дедім.

"Cold War because winter is coming."

“Алдымыз – қыс” болғандықтан, Қырғиқабақ соғыс.

(Laughter)

(Күлкі)

Well, here we are, 17 years later.

Жақсы, одан бері 17 жыл өтті

And if I wrote a sequel,

Егер жалғасын жазар болсам, бұл “Қыс келді” деп аталар еді.

it would be called “Winter Is Here.”

And the subtitle would be "I Bleeping Told You So."

Ал тақырыбы: “Қап, айттым ғой сендерге” болар еді.

(Laughter)

(Күлкі)

Actually, my first article of warning

Негізінде, алғаш рет ескерту жасаған мақалам

was published in “The Wall Street Journal”

2001 жылдың 4 қаңтарында The Wall Street Journal-да жарық көрді.

on January 4, 2001.

I saw evil because I heard evil.

Зұлымның үнін естіп, өзін көрдім.

Putin was telling us what he was.

Путин өзінің кім болғанын айтты.

All we had to do was listen.

Барлығымыз тыңдауымыз керек болды.

When Putin said that there was no such thing as a former KGB agent,

Путин бұрынғы КГБ-ның агенті ретінде мұндай түсінік жоқ екенін айтқанда,

I knew Russia's fragile democracy was in danger.

Ресейдегі демократияның мүшкіл халін түсіндім.

When Putin said that the collapse of the Soviet Union

Путин Кеңес одағының ыдырауын ХХ ғасырдың ең ауыр геосаяси апаты деп айтқанда,

was the greatest geopolitical catastrophe of the 20th century,

I knew Russia’s newly independent neighbors were at risk.

Ресейдің енді тәуелсіз болған көршілерінің зор қауіптің алдында тұрғанын білдім.

And when Putin talked at the Munich Security Conference in 2007

Путин 2007 жылы Мюнхен Қауіпсіздік Конференциясында

about a return to spheres of influence,

ықпал ету аймағын қайтару жайлы айтқанда,

I knew he was ready to launch his plan.

оның көздегенін орындауға дайын екенін түсіндім.

It was the language from the Molotov-Ribbentrop Pact, 1939.

Бұл 1939 жылы Молотов-Риббентроп Пактісінің сөзі еді.

The language Hitler and Stalin used to divide Europe.

Еуропаны бөліп алмақ болған Гитлер мен Сталиннің сөзі еді.

And a year later, in 2008,

Бір жылдан соң, 2008 жылы Путин Грузия Республикасына басып кірді.

Putin invaded the Republic of Georgia.

2014, Ukraine.

2014 жылы Украинаға.

It's a paradox, isn't it?

Парадокс емес пе, иә?

Dictators lie about everything they have done,

Диктаторлар өздерінің әр ісі жайлы өтірік айтады,

but often they tell us exactly what they're going to do.

бірақ олар өздерінің не мақсаты барын да жиі айтып қояды.

Just listen.

Тыңдаңызшы.

Anyone who is surprised at Putin's war crimes in Ukraine

Путиннің Украинадағы әскери қылмысынан шошынғандар

must not be aware about his long record,

оның 20 жылдан да біраз бұрын

beginning with the Second Chechen War in Grozny more than two decades ago.

Грозныйдағы Екінші Шешен соғысынан бастап жүріп өткен жолы жайлы білмейді.

Vladimir Putin has been a war criminal from the start.

Владимир Путин әуелден әскери қылмыскер еді.

So in 2005, still being ranked number one,

2005 жылы рейтингте бірінші болғаныма қарамастан,

I retired from professional chess

кәсіби шахматтан демократияшыл,

to form a pro-democracy, anti-Putin movement in Russia.

Ресейдегі Путинге қарсы қозғалысқа кеттім.

As you could see, it didn't go so well.

Байқағандарыңыздай, ойдағыдай болмады.

But it was not about winning or losing.

Бұл жеңілу я жеңу жайлы емес.

I knew it was my moral duty

Кеңес диссиденттерінің ұранына сай, бұл менің моральдық парызым деп ұқтым:

in keeping with the slogan of Soviet dissidents:

"Do what you must and so be it."

Жасауға тиістіні жаса және солай болсын!

Ah, my friends and critics both kept telling me,

Ах, достарымның да, сыншылардың да айтқаны:

"Gary, you are a chess player, you're not a politician.

“Гарри, сен – шахматшысың, саясаткер емессің.

This is not chess.

Бұл – шахмат емес.

You see everything in black and white.

Сен барлығын ақ, қара кейпінде көресің.

Politics are gray.

Саясат – сұр.

You have to compromise."

Ымыраға келуің керек“.

Really?

Солай ма?

Those who peacefully marched with me for free Russia

Менімен бірге Ресейдің еркіндігі үшін бейбіт шеруге шыққандар қуғында жүр.

are either in exile, like me.

Or in jail, like Alexei Navalny.

Немесе Алексей Навальный сияқты түрмеде.

Or even murdered like Boris Nemtsov.

Тіпті Борис Немцов сияқты өлтірілді.

Compromise?

Ымыра?

Not black and white?

Ақ пен қара емес пе?

Are you sure?

Сенімдісіз бе?

Compromise with this?

Ымыраға келу ме?

You cannot look at the images from Ukraine in recent weeks

Украинадағы соңғы аптадағы суреттерге қарап,

and say there is no pure evil.

нағыз зұлым жоқ деп айта алмайсыз.

Mariupol destroyed, Bucha slaughtered,

Мариуполь талқандалды, Буча езіп-жаншылды,

Kramatorsk train station massacred.

Краматорск вокзалында қанды қырғын болды.

And worse is yet to come.

Ең сорақысы әлі алда.

And these horrors are not from Poland in 1945.

Бұл 1945 жылғы Польшадағы сұмдық емес.

Not from Rwanda in 1994.

Руандадағы 1994 жылғы жағдай емес.

Not Aleppo 2016.

2016-дағы Алеппо емес.

This is Europe this week.

Бұл – осы аптадағы Еуропа.

How could this happen?

Бұл қалай болуы мүмкін?

How did we forget what evil can do?

Қалайша зұлымның әлеуетін ұмыттық?

We have lost the generation that saw World War II firsthand.

Біз екінші дүниежүзілік соғысты көрген ұрпақтан айырылдық.

Otherwise we reserve absolute evil for fiction.

Әйтпесе, асқан зұлымдық тек қиял-ғажайыпта ғана болады.

In fables, they believe in true evil.

Олар аңыздардағы зұлымдыққа сенеді.

Good is harder to define.

Ізгілікті айыра білу қиындау.

There is no pure good.

Тек жақсылық болмайды.

If anyone says they know what pure good is,

Егер біреу ізгіліктің қандай болатынын білем десе, бәлкім сол нағыз залым.

it's probably evil.

(Laughter)

(Күлкі)

In fantasy tales of hobbits and elves and dwarves,

Ергежейлілер жайлы қиял-ғажайып ертегілерде бақыт әртүрлі болып,

there was an idea that good comes in different forms and shapes,

бақыт әртүрлі болып, тіпті жанжалмен келеді деген идея болды.

often in conflict.

But they had to be united when facing absolute evil.

Олар асқан зұлымдықты көрген кезде бірігуі керек еді.

Good will disagree.

Ізгілік онымен келісімге келмейді.

Evil says, "No more disagreements ever."

Зұлымдық: “Ешқандай кикілжің болмайды” дейді.

That was life in real Mordor, the Soviet Union.

Кеңес Одағында қара түнектегі шын өмір осындай еді.

That's what Putin wants for Russia and the world.

Путин Ресейге, бүкіл әлемге осыны жасағысы келеді.

We celebrated the end of the Cold War, but for too long,

Қырғиқабақ соғыстың аяқталғанын тойладық,

we forgot that evil doesn’t die.

бірақ зұлымдықтың өлмейтінін әбден ұмыттық.

It can be buried for a while under the rubble of the Berlin Wall,

Ол біраз уақыт Берлин қабырғасының астында көмілген болуы мүмкін,

but it grows back through the cracks of our apathy.

бірақ бейқамдығымыздың кесірінен қайта бой көтереді.

We called it diplomacy

Қылмысына қарамай,

еркін әлемнің басшылары

when Putin was embraced by the leaders of the free world

Путинге тең қарағанды дипломатия деп атадық.

as equal despite his crimes.

We called it engagement

Путиннің соғыс машинасын,

when we bought trillions of dollars in Russian oil and gas,

әскери мемлекетін құруға септескен триллиондаған долларға

money that built Putin's police state and his war machine.

сатып алғанымызды қарым-қатынас деп атадық.

Let us call these things what they are:

Бұлардың бәрін өз атымен атайықшы:

it was appeasement, it was collaboration.

бұл көндігу, дұшпанмен келісімге келу.

These days, we prefer to focus on domestic issues.

Біз қазір ішкі мәселелерге мән берген жөн деп санаймыз.

We argue about the past,

Өйткеніміз жайлы дауласып,

we fantasize about the future

бүгінгіні ойламай,

while ignoring the present.

болашақты қиялдаймыз.

Once the move is made

Өткенді өзгерту мүмкін емес.

you cannot change it.

Acknowledge the wrongdoings of the past,

Өткен шақтағы қателікті мойында,

but do not pretend it can be fixed.

бірақ түзеймін деп әуреленбе.

It's the present that must be fixed.

Бұл қазір өзгеруі керек.

The heroes of the past were far from perfect.

Бұрынғының батырлары мінсіз болмады,

But the world we live in is better because of them.

бірақ сүріп жатқан жақсы өміріміз солардың арқасы.

We too cannot be perfect.

Біз де мінсіз бола алмаймыз,

But we must always try to be better.

бірақ біз әрқашан озық болуға ұмтылуымыз керек.

As a chess player,

Шахматшы ретінде, стратегия қазіргі амалдардың келешегі екенін білемін.

I know that strategy is the future impact of present decisions.

However grand our plans are for two, five, even ten moves ahead,

Алайда біздің жоспарларымыз екі, бес, тіпті он қадам алда болғанның өзінде,

it's the move that we make now that determines that future.

қазір жасайтын амалымыз болашағымызды айқындайды.

Ukraine is now on the front line of the war,

Украина қазір зұлымдыққа қарсы еркіндіктің

global war of freedom against tyranny.

жаһандық соғысында майданның алғы шебінде.

The war the free world didn't want to admit existed.

Азат әлем мойындағысы келмеген соғыс.

It cannot be ignored any longer.

Енді көз жұма қарауға болмайды.

Brave Ukrainians

Ержүрек украиндардың жан аямай соғысуы есімізге

are fighting like hell and dying right now

to remind us not to take liberty for granted.

еркіндікті солай болуы тиіс құбылыс деп қарамау керектігін салады.

Putin,

Путин

like every dictator before him,

өзіне дейінгі диктаторлар сияқты

underestimated the free will of free people.

азат адамдардың ерік-жігерін жете бағаламады.

They deserve every weapon,

Олар осы соғысты жеңуі үшін

every resource

кез келген қару-жараққа,

to win this war.

қолдауға лайық.

Because they're fighting for us.

Олар Украинаның тұтастығы мен азаттығы үшін ғана емес, біз үшін де соғысып жатыр.

Not only for the whole and free Ukraine.

Everyone who told me a decade ago I was wrong,

Он жыл бұрын сенікі қате дегендердің барлығы

now is telling I'm right.

қазір менікі жөн дейді.

Unfortunately.

Амал нешік...

But we're still repeating the same mistakes

Бірақ біз табанды болмай, тәуекел жасамай,

of thinking that we can muddle through

жеңіп шығамыз деп ойлап,

without taking risks, without taking a stand.

бұрынғы қателіктерімізді қайталап жатырмыз.

The price of stopping a dictator always goes up with every delay,

Әр кешіккен, абдыраған сайын диктаторды тоқтатудың құны қымбаттап жатыр.

every hesitation.

Meeting evil halfway,

Зұлымды жарты жолда кездестірсеңіз де, бұл зұлым үшін жеңіс.

it's still a victory for evil.

Evil tempts us with our weakness,

Зұлымдық бізді жайлылыққа, тоқшылыққа

with our desire for comfort, being comfortable,

ұмтылатындығымызға қарай, сақтығымыздағы, парасат-пайымымыздағы,

cautious, rational, civilized.

өркендеуіміздегі осал тұстарымызды тауып, еліктіре түседі.

What kind of civilization [are we] fighting for,

Қылмыс пен геноцидке тағы да жол беретін болсақ,

if we allow war crimes and genocide again?

біз қандай өркениет үшін күресіп жатырмыз?

What kind of world are we leaving for our children and grandchildren

Бүгінгі өлім мен азапқа көз жұма қарап,

if we only talk of the past and the future

тек өткен мен болашақ жайлы айта берсек,

while ignoring murder and misery in the present?

балаларымыз бен немерелерімізге қандай әлем қалдырамыз?

This is not chess.

Бұл – шахмат емес.

This is not a battle between opposite colors,

Бұл қарама-қарсы түстердің емес, қарама-қарсы құндылықтардың айқасы.

but of opposite values.

Freedom, life and love

Азаттық, өмір, махаббат,

versus tyranny, death and hatred.

зұлымдыққа, өлім мен қатігездікке қарсы.

This is not chess.

Бұл – шахмат емес.

But sometimes things are black and white.

Бірақ кейде дүние ақ пен қарадан тұрады.

Sometimes you have to fight for what you believe.

Кейде сен неге сенсең, сол үшін күресуіңе тура келеді.

Or you lose it.

Немесе жеңілесің.

This is not chess.

Бұл – шахмат емес.

There are no draws, no compromises in our battle with true evil.

Нағыз зұлыммен күресімізде тең ойын не ымыра болмайды.

It's win or lose.

Жеңіс я жеңіліс.

And so we must fight.

Біз күресуге міндеттіміз.

And so we must win.

Жеңуге тиіспіз.

(Ukrainian) Slava Ukraini!

(Украинша) Слава Украини!

Glory to Ukraine.

Жасасын Украина!

Glory to freedom.

Жасасын еркіндік!

Thank you.

Рақмет!

(Applause)

(Қол шапалақтау)