Life at 30,000 feet | Richard Branson

Translator: Arpiné Grigoryan Reviewer: Gohar Khachatryan

Chris Anderson: Welcome to TED.

Քրիս Անդերսոն: Բարի գալուտ TED:

Richard Branson: Thank you very much. The first TED has been great.

Ռիչարդ Բրենսոն: Շատ շնորհակալ եմ: Իմ առաջին մասնակցությունը TED-ին հոյակապ էր:

CA: Have you met anyone interesting?

ՔԱ: Որևէ հետաքրքիր մարդ հանդիպե՞լ եք:

RB: Well, the nice thing about TED is everybody's interesting.

ՌԲ: TED-ը հոյակապ է նրանով, որ այստեղ բոլոր հանդիպումներն էլ հետաքրքիր են:

I was very glad to see Goldie Hawn,

Ես ուրախ կլինեի հանդիպել Գոլդի Հոունի հետ

because I had an apology to make to her.

քանի որ պետք է ներողություն խնդրեի նրանից:

I'd had dinner with her about two years ago and I'd --

Երկու տարի առաջ մենք նրա հետ ճաշում էինք

she had this big wedding ring and I put it on my finger and I couldn't get it off.

նա կրում էր իր ամուսնական մեծ մատանին: Ես այն վերցրեցի և հագցրեցի իմ մատին, բայց հետո չկարողացա հանել:

And I went home to my wife that night

Եվ այդպես նույն երեկոյան գնացի տուն` կնոջս մոտ

and she wanted to know why I had another woman's big,

և նա ցանկանում էր իմանալ, թե ինչ գործ ունի մի այլ կնոջ մեծ...

massive, big wedding ring on my finger.

խոշոր ամուսնական մատանին իմ մատին:

And, anyway, the next morning we had to go along to the jeweler

Եւ հաջորդ առավոտյան մենք ստիպված գնացինք ոսկերչի մոտ

and get it cut off.

ու կտրել տվեցինք այն:

So -- (Laughter) --

Այդպիսով, /ծիծաղ/

so apologies to Goldie.

ներողություն եմ խնդրում Գոլդիից:

CA: That's pretty good.

ՔԱ: Վատ չէ:

So, we're going to put up some slides

Հիմա մենք հիմա կցուցադրենք որոշ սլայդեր

of some of your companies here.

ահա Ձեր ընկերություններից մեկը... որոշները

You've started one or two in your time.

Ժամանակին մեկը թե երկուսն եք սկսել:

So, you know, Virgin Atlantic, Virgin Records --

Այսպիսով, Վիրջին Ատլանտիկ, Վիրջին Ռեքորդս...

I guess it all started with a magazine called Student.

Այդ ամենը սկսել է Ուսանող (Student) կոչվող ամսագրից:

And then, yes, all these other ones as well. I mean, how do you do this?

Այնուհետև այս մնացածը նույնպես: Ուզում եմ հարցնել... ինչպե՞ս եք դա անում:

RB: I read all these sort of TED instructions:

ՌԲ: Ես կարդացի TED-ի բոլոր այսպես կոչված հրահանգները

you must not talk about your own business, and this,

այն մասին, որ չի կարելի խոսել սեփական բիզնեսի մասին, և ահա,

and now you ask me.

հիմա Դուք եք ինձ հարցնում:

So I suppose you're not going to be able to kick me off the stage,

Փաստորեն ես ենթադրում եմ, որ Դուք չեք կարողանա ինձ բեմից վտարել

since you asked the question.

քանի որ Դուք սկսեցիք հարցնել:

(Laughter)

/ծիծաղ/

CA: It depends what the answer is though.

ՔԱ: Թերևս դա կախված է պատասխանից:

RB: No, I mean, I think I learned early on that if you can run one company,

ՌԲ: Ես վաղ հասկացա, որ եթե կարող ես մի ընկերություն աշխատացնել, ապա դու իրոք

you can really run any companies.

կարող ես ցանկացած ընկերություներ աշխատացնել:

I mean, companies are all about finding the right people,

Ընկերություններում կարևորը ճիշտ մարդկանց գտնելն է,

inspiring those people, you know, drawing out the best in people.

նրանց ոգեշնչելը, նրանցից լավագույնը քաղելը

And I just love learning and I'm incredibly inquisitive

ես շատ եմ սիրում սովորել և չափազանց հետաքրքրասեր եմ

and I love taking on, you know, the status quo

և ես սիրում եմ ստանձնել ստատուս քվոն

and trying to turn it upside down.

և փորձում այն գլխիվայր շուռ տալ:

So I've seen life as one long learning process.

Այդպիսով ես կյանքն ընկալում եմ որպես մեկ երկար սովորելու գործընթաց:

And if I see -- you know, if I fly on somebody else's airline

Եւ երբ ես թռչում եմ որևէ մեկի ավիաուղիներով

and find the experience is not a pleasant one, which it wasn't,

և այդ փորձը այնքան էլ հաճելի չի լինում, ինչպես

21 years ago, then I'd think, well, you know, maybe I can create

21 տարի առաջ եղավ, երբ ես մտածեցի` միգուցե ես կարող եմ

the kind of airline that I'd like to fly on.

ստեղծել այնպիսի ավիաուղի, որով ինքս կուզենայի թռչել:

And so, you know, so got one secondhand 747 from Boeing and gave it a go.

Եւ այդպես ես ձեռք բերեցի մի օգտագործված Բոինգ 747 և գործի դրեցի:

CA: Well, that was a bizarre thing,

ՔԱ: Թերևս տարօրինակ բան էիք անում

because you made this move that a lot of people advised you was crazy.

քանի որ շատ մարդիկ Ձեզ հետ էին պահում, ասելով որ խենթ քայլ է:

And in fact, in a way, it almost took down your empire at one point.

Եւ փաստացի, որոշակի իմաստով, այն Ձեր կայսրությունը համարյա քանդեց մի պահ:

I had a conversation with one of the investment bankers who,

Ես մի զրույց ունեցա ներդրումային դրամատերերից մեկի հետ, որը

at the time when you basically sold Virgin Records

այն ժամանակ, երբ Դուք ըստ էության վաճառեցիք Վիրջին Ռեքորդսը

and invested heavily in Virgin Atlantic,

եւ խոշոր ներդրում կատարեցիք Վիրջին Ատլանտիկի մեջ,

and his view was that you were trading, you know,

նա համարում էր, որ դուք վաճառում եք

the world's fourth biggest record company

աշխարհի 4-րդ խոշորագույն ձայնագրման ընկերությունը

for the twenty-fifth biggest airline and that you were out of your mind.

25-րդ խոշորագույն ավիաուղիների համար և Ձեր խելքը թռցրել եք:

Why did you do that?

Ինչո՞ւ դա արեցիք:

RB: Well, I think that there's a very thin dividing line between success and failure.

ՌԲ: Ես կարծում եմ, որ հաջողության և ձախողման միջև մի շատ բարակ բաժանարար գիծ կա:

And I think if you start a business without financial backing,

Եւ եթե սկսում եք բիզնեսը առանց ֆինանսական օժանդակության,

you're likely to go the wrong side of that dividing line.

շատ հավանական է, որ այդ բաժանարար գծի սխալ կողմում կհայտնվեք:

We had -- we were being attacked by British Airways.

Մեզ վրա հարցակվում էր Բրիտանական ավիաուղիները

They were trying to put our airline out of business,

փորձելով ձախողել մեր ավիաընկերությունը,

and they launched what's become known as the dirty tricks campaign.

և նրանք սկսեցին իրենց, հետագայում հայտնի դարձած` կեղտոտ հնարքների քարոզարշավը:

And I realized that the whole empire was likely to come crashing down

Եւ ես հասկացա, որ ողջ կայսրությունը կարող է փլուզվել

unless I chipped in a chip.

եթե ես մի բան չձեռնարկեմ:

And in order to protect the jobs of the people who worked for the airline,

Ավիաընկերության և ձայնագրման ընկերության

and protect the jobs of the people who worked for the record company,

աշխատակիցներին պաշտպանելու նպատակով

I had to sell the family jewelry to protect the airline.

ստիպված եղա վաճառել «ընտանեկան գանձերը» և պաշտպանել ավիաընկերությունը:

CA: Post-Napster, you're looking like a bit of a genius, actually,

ՔԱ: Հաշվի առնելով Napster-ի հետագա հայտնությունը, Դուք հանճարեղ գտնվեցիք

for that as well.

այս հարցում ևս:

RB: Yeah, as it turned out, it proved to be the right move.

ՌԲ: Այո, ինչպես պարզվեց, Վիրջին Ռեքորդսի վաճառքը ճիշտ քայլ էր:

But, yeah, it was sad at the time, but we moved on.

Այն ժամանակ տխուր էր, սակայն մենք շարունակում էինք առաջ գնալ:

CA: Now, you use the Virgin brand a lot

ՔԱ: Հիմա դուք շատ եք օգտագործում Վիրջին բրենդը,

and it seems like you're getting synergy from one thing to the other.

և տպավորություն է ստեղծվում, որ դուք ստանում եք սիներգիա:

What does the brand stand for in your head?

Իսկ ի՞նչ է Վիրջին բրենդը նշանակում Ձեզ համար:

RB: Well, I like to think it stands for quality,

ՌԲ: Կարծում եմ, այն նշանակում է որակ,

that you know, if somebody comes across a Virgin company, they --

որ Դուք գիտեք, եթե որևէ մեկն առնչվում է Վիրջին ընկերության հետ, նրանք...

CA: They are quality, Richard. Come on now, everyone says quality. Spirit?

ՔԱ: ...նրանք որակ են, Ռիչարդ, դե լավ հիմա, բոլորն էլ ասում են որակ -- ոգի՞:

RB: No, but I was going to move on this.

ՌԲ: Ոչ, բայց ես պատրաստվում էի շարունակել սա:

We have a lot of fun and I think the people who work for it enjoy it.

Մենք բավականին շատ զվարճանում ենք, և ես կարծում եմ, որ մարդիկ, ովքեր աշխատում են դրա համար` վայելում են:

As I say, we go in and shake up other industries,

Մենք, ինչպես ասեցի, ներխուժում և թափահարում ենք այլ ոլորտները:

and I think, you know, we do it differently

և կարծում եմ գիտեք, որ մենք դա ուրիշ կերպ ենք անում

and I think that industries are not quite the same

և կարծում եմ այն արդյունաբերությունները, որտեղ Վիրջինը մտել է

as a result of Virgin attacking the market.

այլևս նույնը չեն մեր ներխուժումից հետո:

CA: I mean, there are a few launches you've done

ՔԱ: Նկատի ունեմ, կան որոշ նախաձեռնություններ, որ Դուք սկսել եք

where the brand maybe hasn't worked quite as well.

որտեղ բրենդը դեռևս լավ չի կարողացել աշխատել:

I mean, Virgin Brides -- what happened there?

Նկատի ունեմ Վիրջին Բրայլդս (Կույս Հարսնացուներ)` ի՞նչ եղավ դրանց հետ:

(Laughter)

/ծիծաղ/

RB: We couldn't find any customers.

ՌԲ: Մենք ոչ մի գնորդ չգտանք:

(Laughter)

/ծիծաղ/

(Applause)

/ծափահարություններ/

CA: I was actually also curious why --

ՔԱ: Ինձ նաև հետաքրքրում է թե ինչու

I think you missed an opportunity with your condoms launch. You called it Mates.

Դուք բաց թողեցիք հնարավորությունը` պահպանակների մեկնարկով: Անվանեցիք դրանց Mates /ընկերներ/

I mean, couldn't you have used the Virgin brand for that as well?

Իսկ չէ՞իք կարող Վիրջին բրենդը այդտեղ էլ կիրառե՞լ:

Ain't virgin no longer, or something.

«ոչ-կույս այլևս» կամ էդպես մի բան:

RB: Again, we may have had problems finding customers.

ՌԲ: Կրկին, մենք գնորդներ գտնելու խնդիր կունենայինք:

I mean, we had -- often, when you launch a company and you get customer complaints,

Դե, սովորաբար երբ նոր ընկերություն ես սկսում ու ստանում ես հաճախորդների բողոքներ,

you know, you can deal with them.

դու գիտես, որ կարող ես դրանց հետ գործ ունենալ:

But about three months after the launch of the condom company,

Սակայն պահպանակների ընկերության հիմնումից 3 ամիս հետո

I had a letter, a complaint,

Ես մի նամակ-բողոք ստացա,

and I sat down and wrote a long letter back to this lady apologizing profusely.

նստեցի ու երկար նամակով խորին ներողություն խնդրեցի այդ կնոջից:

But obviously, there wasn't a lot I could do about it.

Բայց ակնհայտորեն ես դրա հետ կապված շատ բան չէի կարող անել:

And then six months later, or nine months after the problem had taken,

Եւ 6 ամիս անց, կամ խնդրի առաջանալուց 9 ամիս հետո,

I got this delightful letter with a picture of the baby

Ես մի սքանչելի նամակ ստացա երեխայի նկարով

asking if I'd be godfather, which I became.

որում խնդրում էին ինձ դառնալ կնքահայր, ինչն էլ ես արեցի:

So, it all worked out well.

Փաստորեն այդ ամենը լավ ավարտ ունեցավ:

CA: Really? You should have brought a picture. That's wonderful.

ՔԱ: Իսկապե՞ս: Պետք է բերեիք նկարը Ձեզ հետ: Հրաշալի է:

RB: I should have.

ՌԲ: Այո, պետք է:

CA: So, just help us with some of the numbers.

ՔԱ: Օգնեք մեզ որոշ թվերի հետ:

I mean, what are the numbers on this?

Նկատի ունեմ, ի՞նչ քանակների հետ գործ ունեք:

I mean, how big is the group overall?

Որքա՞ն մեծ է խումբը:

How much -- what's the total revenue?

Որքա՞ն է ընդհանուր եկամուտը:

RB: It's about 25 billion dollars now, in total.

ՌԲ: Ընդհանուր առմամբ մոտ 25 միլիարդ դոլար է հիմա:

CA: And how many employees?

ՔԱ: Եւ քանի՞ աշխատակից ունեք:

RB: About 55,000.

ՌԲ: Մոտ 55,000:

CA: So, you've been photographed in various ways at various times

ՔԱ: Դուք լուսանկարվել եք տարբեր ժամանակներում, տարբեր կերպ

and never worrying about putting your dignity on the line or anything like that.

առանց անհանգստանալու Ձեր արժանապատվությունը պահելու մասին:

What was that? Was that real?

Դա ի՞նչ էր: Իրակա՞ն էր:

RB: Yeah. We were launching a megastore in Los Angeles, I think.

ՌԲ: Ահա: Մենք բացում էինք Լոս Անջելեսի մեգա-խանութը կարծեմ:

No, I mean, I think --

ոնց որ թե...

CA: But is that your hair?

ՔԱ: Սա Ձե՞ր մազերն են:

RB: No.

ՌԲ: Ոչ:

CA: What was that one?

ՔԱ: Այդ մեկն ի՞նչ էր:

RB: Dropping in for tea.

ՌԲ: Իջնում եմ թեյ խմելու:

CA: OK.

ՔԱ: Լավ:

(Laughter)

/ծիծաղ/

RB: Ah, that was quite fun. That was a wonderful car-boat in which --

ՔԱ: Բավականին ուրախ է եղել: Սա մի հրաշալի մեքենա-նավ էր, որում...

CA: Oh, that car that we -- actually we --

ՌԲ: Ահ, այդ մեքենան որ մենք...

it was a TEDster event there, I think.

կարծեմ միջոցառում էր այլ TED մասնակիցների հետ:

Is that -- could you still pause on that one actually, for a minute?

Մի րոպե... կարո՞ղ եք այս կադրը մեկ րոպեով պահել:

(Laughter)

/ծիծաղ/

RB: It's a tough job, isn't it?

ՌԲ: Ծանր գործ է, չէ՞:

CA: I mean, it is a tough job.

ՔԱ: Բավականին ծանր է:

(Laughter)

/ծիծաղ/

When I first came to America, I used to try this with employees as well

Երբ ես առաջին անգամ եկա ԱՄՆ, փորձել եմ այսպիսի կատակներ անել աշխատակիցների հետ ևս

and they kind of -- they have these different rules over here,

և նրանք.. այստեղ նրանք այս առիթով ավելի խիստ կանոններ ունեն,

it's very strange.

բավականին անովոր է:

RB: I know, I have -- the lawyers say you mustn't do things like that, but --

ՌԲ: Ես գիտեմ, իրավաբաններն ասում են «Չի կարելի այդպիսի բաներ անել», բայց...

CA: I mean, speaking of which, tell us about --

ՔԱ: Ի դեպ, պատմեք խնդրեմ...

RB: "Pammy" we launched, you know --

ՌԲ: Կապված Փամմիի (Pammy) հետ,

mistakenly thought we could take on Coca-Cola,

սխալմամբ ենթադրելով, թե մենք կարող ենք մրցել Կոկա Կոլայի հետ

and we launched a cola bottle called "The Pammy"

մենք ստեղծեցինք "The Pammy" զովացուցիչ ըմպելիքը իր շշով,

and it was shaped a bit like Pamela Anderson.

որը համարյա ուներ Փամելա Անդերսոնի ուրվագիծը

But the trouble is, it kept on tipping over, but --

Սակայն խնդիրը կայանում էր նրանում, որ շիշը մշտապես ընկնում էր...

(Laughter)

/ծիծաղ/

CA: Designed by Philippe Starck perhaps?

ՔԱ: Ֆիլիպ Սթա՞րքն (Philippe Starck) էր նախագծել:

RB: Of course.

ՌԲ: Անշուշտ:

CA: So, we'll just run a couple more pictures here. Virgin Brides. Very nice.

ՔԱ: Ահա մի քանի նկար էլ նայենք: Վիրջին Բրայդս (Virgin Brides): Համակրելի է:

And, OK, so stop there. This was -- you had some award I think?

Եւ, կանգնեք այստեղ: Սա... Դուք կարծես ինչ-որ մրցանա՞կ էիք ստացել:

RB: Yeah, well, 25 years earlier, we'd launched the Sex Pistols'

ՌԲ: Դրանից 25 տարի առաջ մենք թողարկել էինք Sex Pistols-ի

"God Save The Queen," and I'd certainly never expected

«Աստված պահպանիր թագուհուն» (God Save The Queen) և ես չէի կարող մտածել...

that 25 years later -- that she'd actually knight us.

որ 25 տարի անց նա ինձ ասպետի կոչում կտա:

But somehow, she must have had a forgetful memory, I think.

Կարծում եմ, ուղղակի նա հիշողության հետ խնդիր ունի:

CA: Well, God saved her and you got your just reward.

ՔԱ: Դե, Աստված պահպանեց նրան և Դուք ստացաք Ձեր պարգևը:

Do you like to be called Sir Richard, or how?

Ձեզ դու՞ր է գալիս երբ Սըր Ռիչարդ են կոչում, թե՞ ինչպես:

RB: Nobody's ever called me Sir Richard.

ՌԲ: Ոչ մեկ երբևէ ինձ Սըր Ռիչարդ չի անվանել:

Occasionally in America, I hear people saying Sir Richard

Երբ երբեմն Ամերիկայում լսում եմ Սըր Ռիչարդ

and think there's some Shakespearean play taking place.

կարծում եմ, թե ինչ-որ Շեքսպիրյան ներկայացում է գնում:

But nowhere else anyway.

Բայց ուրիշ ոչ մի տեղ այդպես չեն կոչում:

CA: OK. So can you use your knighthood for anything or is it just ...

ՔԱ: Լավ, իսկ Դուք օգտագործու՞մ եք ասպետությունը որևէ նպատակով, թե...

RB: No. I suppose if you're having problems

ՌԲ: Ոչ: Թերևս... եթե խնդիրներ են լինում

getting a booking in a restaurant or something,

ռեստորանում սեղան պատվիրելիս կամ այդպիսի մի բան,

that might be worth using it.

արժե օգտագործել այն:

CA: You know, it's not Richard Branson. It's Sir Richard Branson.

ՔԱ: Գիտեք, ոչ թե Ռիչարդ Բրենսոն, այլ Սըր Ռիչարդ Բրենսոն:

RB: I'll go get the secretary to use it.

ՌԲ: Ես քարտուղարին կասեմ, որ այդպես էլ անի:

CA: OK. So let's look at the space thing.

ՔԱ: Լավ, եկեք անցնենք տիեզերքի թեմային:

I think, with us, we've got a video that shows what you're up to,

Մենք մի տեսահոլովակ ունենք, որ ցուցադրում է Ձեր մտահաղացումները

and Virgin Galactic up in the air. (Video)

և Վիրջին Գալակտիկը (Virgin Galactic) երկնքում:

So that's the Bert Rutan designed spaceship?

Տիեզերանավի նախագծողը (հայտնի գյուտարար) Բերթ Ռութա՞նն է:

RB: Yeah, it'll be ready in -- well, ready in 12 months

ՌԲ: Այո, այն պատրաստ կլինի 12 ամսից:

and then we do 12 months extensive testing.

այնուհետև ևս 12 ամիս կանցկացնենք փորձարկումների վրա

And then 24 months from now,

և սրանից 24 ամիս անց

people will be able to take a ride into space.

մարդիկ հնարավորություն կունենան ճամփորդել տիեզերքում:

CA: So this interior is Philippe Starcke designed?

ՔԱ: Իսկ ինտերիերի դիզայնը Ֆիլիպ Սթարքի՞նն է:

RB: Philippe has done the -- yeah, quite a bit of it:

ՌԲ: Դրա ահագին մասը Ֆիլիպն է արել

the logos and he's building the space station in New Mexico.

լոգոտիպերը, և նաև նա կառուցում է Նյու Մեքսիկոյի տիեզերակայանը,

And basically, he's just taken an eye

և որպես հիմք նա վերցրել է աչքը

and the space station will be one giant eye,

և տիեզերակայանը մեկ հսկա աչք է ներկայացնելու,

so when you're in space,

էնպես, որ տիեզերքից

you ought to be able to see this massive eye looking up at you.

թվա թե մի մեծ աչք է քեզ նայում:

And when you land, you'll be able to go back into this giant eye.

Եւ վայրեջք կատարելիս նույնպես այդ աչքի վրա ես իջնում:

But he's an absolute genius when it comes to design.

Դիզայնի առումով նա բացարձակ հանճար է:

CA: But you didn't have him design the engine?

ՔԱ: Բայց Դուք նրա՞ն չեք վստահել շարժիչի դիզայնը:

RB: Philippe is quite erratic,

ՌԲ: Ֆիլիպը բավական խելառ է,

so I think that he wouldn't be the best person to design the engine, no.

այնպես որ կարծում եմ նա շարժիչի լավագույն նախագծողը չէր լինի:

CA: He gave a wonderful talk here two days ago.

ՔԱ: Երկու օր առաջ նա մի հրաշալի զեկուցում է արել այստեղ:

RB: Yeah? No, he is a --

ՌԲ: Իսկապե՞ս:

CA: Well, some people found it wonderful,

ՔԱ: Դե, որոշ մարդիկ այն շատ հավանեցին,

some people found it completely bizarre.

որոշներն էլ` կարծեցին, որ դա խենթություն է:

But, I personally found it wonderful.

Բայց անձամբ ես կարծում եմ, որ այն հոյակապ էր:

RB: He's a wonderful enthusiast, which is why I love him. But ...

ՌԲ: Նա հիանալի խանդավառ մարդ է, որի համար էլ սիրում եմ նրան:

CA: So, now, you've always had this exploration bug in you.

ՔԱ: Փաստորեն Դուք միշտ ունեցել եք այդ հետազոտությունների ձգտումը:

Have you ever regretted that?

Երբևե զղջացե՞լ եք դրա համար:

RB: Many times.

ՌԲ: Շատ անգամներ:

I mean, I think with the ballooning and boating expeditions we've done in the past.

Օդապարիկներով և նավերով կատարած արշավների ժամանակ

Well, I got pulled out of the sea I think six times by helicopters, so --

ինձ կարծեմ մի 6 անգամ ուղղաթիռով հանել են ջրի միջից, այնպես որ

and each time, I didn't expect to come home to tell the tale.

յուրաքանչյուր անգամ ես հույս չունեի տուն վերադառնալ և պատմել դրա մասին:

So in those moments,

Եւ այդ պահերին

you certainly wonder what you're doing up there or --

միշտ սկսում ես մտածել «Ի՞նչ եմ անում այստեղ»...

CA: What was the closest you got to --

ՔԱ: Իսկ որքա՞նով եք մոտեցել այն սահմանին...

when did you think, this is it, I might be on my way out?

որ մտածեք «արդեն վերջ»:

RB: Well, I think the balloon adventures were -- each one was,

ՌԲ: Օդապարիկով արկածներն էին, դրանցից յուրաքանչյուրը

each one, actually, I think we came close.

յուրաքանչյուր անգամ մոտեցել ենք դրան

And, I mean, first of all we --

Եւ առաջին հերթին մենք...

nobody had actually crossed the Atlantic in a hot air balloon before,

մինչ այդ ոչ մեկ Ատլանտյան օվկիանոսը չէր փորձել անցնել օդապարիկով

so we had to build a hot air balloon that was capable of flying in the jet stream,

մենք պետք է ստեղծեինք մի օդապարիկ, որն ունակ լիներ թռչելու շիթային հոսանքներում

and we weren't quite sure,

և մենք այնքան էլ վստահ չէինք,

when a balloon actually got into the jet stream,

որ երբ օդապարիկը մտնի այդ շիթային հոսանքի մեջ,

whether it would actually survive the 200, 220 miles an hour winds that you can find up there.

արդյոք այն կդիմակայի այնտեղի 300-350 կմ/ժ արագությամբ մռնչացող քամիներին:

And so, just the initial lift off from Sugarloaf to cross the Atlantic,

Եւ ահա երբ մենք սկսեցինք օվկիանոսն անցնելու մեր ճանապարը Մեն նահանգի SugarLoaf լեռան վրայից

as we were pushing into the jet stream, this enormous balloon --

բարձրանալով մենք մտնում էինք շիթային հոսանքի մեջ, այս հսկա օդապարիկը

the top of the balloon ended up going at a couple of hundred miles an hour,

օդապարիկի վերևի մասը սկսեց շարժվել 300 կմ/ժ արագությամբ,

the capsule that we were in at the bottom was going at maybe two miles an hour,

երբ պատիճը, որի մեջ մենք գտնվում էինք, շարժվում էր երևի 5 կմ/ժ-ով:

and it just took off.

այնուհետև այն շեշտակի վերելք կատարեց:

And it was like holding onto a thousand horses.

Դա նման էր հազարավոր ձիերից բռնվելուն:

And we were just crossing every finger,

Բոլոր մատերը խաչ անելով

praying that the balloon would hold together, which, fortunately, it did.

մենք աղոթում էինք, որ օդապարիկը դիմադրի: Բարեբախտաբար այդպես էլ եղավ:

But the ends of all those balloon trips were, you know --

Բայց այդ բոլոր օդապարիկներով ճամփորդությունների վերջում

something seemed to go wrong every time,

միշտ ինչ-որ բան այնպես չէր լինում,

and on that particular occasion, the more experienced balloonist who was with me

Մի անգամ ես թռչում էի մի փորձառու օդագնացի հետ,

jumped, and left me holding on for dear life.

որը թռավ դուրս և լքեց ինձ, և ես ստիպված էի ողջ ուժով պայքարել կյանքի համար:

(Laughter)

/ծիծաղ/

CA: Did he tell you to jump, or he just said, "I'm out of here!" and ...

ՔԱ: Նա ասա՞ց որ Դուք էլ թռնեք, թե ուղղակի «Ես թռա այստեղից» և...

RB: No, he told me jump, but once his weight had gone,

ՌԲ: Ոչ, նա ասաց, որ ես էլ թռնեմ, բայց երբ նրա ծանրությունից ազատվելով

the balloon just shot up to 12,000 feet and I ...

օդապարիկը կտրուկ վեր թռավ մինչև 4000 մետր, ես...

CA: And you inspired an Ian McEwan novel I think with that.

ՔԱ: Դրանով Դուք ոգեշնչեցիք Յան ՄակՅուենի վեպը:

RB: Yeah. No, I put on my oxygen mask and stood on top of the balloon,

ՌԲ: Ես հագա թթվածնային դիմակը և կանգնեցի օդապարիկի վրա,

with my parachute, looking at the swirling clouds below,

պարաշյուտը հագած, նայելով ներքևում ամպերի մրրիկներին,

trying to pluck up my courage to jump into the North Sea, which --

փորձելով հավաքել խիզախությունս և թռչել Հյուսիսային ծովի մեջ, որը

and it was a very, very, very lonely few moments.

մենության մի քանի դառնագին պահեր ապրեցի:

But, anyway, we managed to survive it.

Սակայն, ամեն դեպքում կարողացա փրկվել:

CA: Did you jump? Or it came down in the end?

ՔԱ: Թռչեցի՞ք, թե՞ այն վերջում ինքն ընկավ:

RB: Well, I knew I had about half an hour's fuel left,

ՌԲ: Ես գիտեի, որ մի կես ժամվա վառելիք կա,

and I also knew that the chances were that if I jumped,

նաև գիտեի փրկվելու շանսերը թռնելու դեպքում

I would only have a couple of minutes of life left.

միայն մի երկու րոպե կմնար կյանքիս:

So I climbed back into the capsule and just desperately tried

Այդպիսով ես վերադարձա պատիճի մեջ և փորձում էի

to make sure that I was making the right decision.

համոզել ինքս ինձ, որ ճիշտ քայլ եմ անում:

And wrote some notes to my family. And then climbed back up again,

Ընտանիքիս անդամներին մի քանի տող գրեցի և նորից բարձրացա վերև,

looked down at those clouds again,

նորից նայելով ամպերին,

climbed back into the capsule again.

և ապա նորից ետ վերադարձա դեպի պատիճ:

And then finally, just thought, there's a better way.

Վերջապես ինձ հասավ այն միտքը, որ ավելի լավ ճանապարհ կա:

I've got, you know, this enormous balloon above me,

Իմ վերևում մի հսկա օդապարիկ է,

it's the biggest parachute ever, why not use it?

որը կարելի է օգտագործել որպես աշխարհի ամենամեծ պարաշյուտ:

And so I managed to fly the balloon down through the clouds,

Ես հաջողացրեցի իջեցնել օդապարիկը ամպերից ներքև

and about 50 feet, before I hit the sea, threw myself over.

և ծովից միայն 15 մետր բարձրությունից ինձ դուրս նետեցի:

And the balloon hit the sea

Եւ օդապարիկը բախվեց ծովին

and went shooting back up to 10,000 feet without me.

ապա վեր սլացավ դեպի 3կմ բարձրություն, արդեն առանց ինձ:

But it was a wonderful feeling being in that water and --

Ջրում հայտնվելը շատ հաճելի զգացում էր և ...

CA: What did you write to your family?

ՔԱ: Իսկ ի՞նչ էիք գրել Ձեր ընտանիքին:

RB: Just what you would do in a situation like that:

ՌԲ: Դե այն ինչ որ մարդ մտածում է այդպիսի դրության մեջ գտնվելիս`

just I love you very much. And

որ ձեզ շատ եմ սիրում և...

I'd already written them a letter before going on this trip, which --

մինչև ճամփորդությունը սկսելը նրանց արդեն գրել էի նամակ,

just in case anything had happened.

եթե հանկարծ ինչ-որ բան պատահեր ինձ հետ:

But fortunately, they never had to use it.

Բարեբախտաբար այն նրանց պետք չեկավ:

CA: Your companies have had incredible PR value out of these heroics.

ՔԱ: Այս հերոսություններն անչափ օգնեցին Ձեր ընկերությունների մարքեթինգին:

The years -- and until I stopped looking at the polls,

Տարիներ առաջ, քանի դեռ ես չէի դադարել հետևել հարցումներին,

you were sort of regarded as this great hero in the U.K. and elsewhere.

Միացյալ թագավորությունում և այլուր Ձեզ համարում էին մեծ հերոս:

And cynics might say, you know, this is just a smart business guy

Իսկ ցինիկները կասեն, որ դա ուղղակի մի խելացի գործարար է,

doing what it takes to execute his particular style of marketing.

որը գիտի ինչ է անում իր գովազդային հատուկ նպատակների համար:

How much was the PR value part of this?

Որքա՞ն է այս ամենում փիարի մասնաբաժինը:

RB: Well, of course, the PR experts said that as an airline owner,

ՌԲ: Իհարկե PR մասնագետները ասում են, որ որպես ավիաուղիների ղեկավար

the last thing you should be doing is heading off in balloons and boats,

ես պետք է ամեն կերպ խուսափեի օդապարիկներով և նավերով

and crashing into the seas.

ուղևորություններ սկսելուց և օվկիանոս ընկնելուց:

(Laughter)

/ծիծաղ/

CA: They have a point, Richard.

ՔԱ: Դա անհիմն չէր, Ռիչարդ:

RB: In fact, I think our airline took a full page ad at the time saying,

ՌԲ: Իրականում, մեր ավիաուղիները մի ամբողջ գովազդային էջ տեղադրեցին

you know, come on, Richard,

որն ասում էր. «Ռիչարդ, թո՜ղ դա,

there are better ways of crossing the Atlantic.

Ատլանտյանն անցնելու ավելի համար միջոցներ կան»:

(Laughter)

/ծիծաղ/

CA: To do all this,

ՔԱ: Ճի՞շտ է, որ այս ամենն իրագործելու համար

you must have been a genius from the get-go, right?

պետք էր ի սկզբանե հանճար լինել:

RB: Well, I won't contradict that.

ՌԲ: Դե, չեմ կարող ժխտել դա:

(Laughter)

/ծիծաղ/

CA: OK, this isn't exactly hardball. OK.

ՔԱ: Համարձա'կ եղեք, դուք Hardball-ի (քաղաքական) հարցազրույցին չեք:

Didn't -- weren't you just terrible at school?

ՔԱ: Մի՞թե դուք դպրոցում վատ աշակերտ չեք եղել:

RB: I was dyslexic. I had no understanding of schoolwork whatsoever.

ՌԲ: Ես դիսլեքսիա ունեի և դպրոցական առարկաներից գլուխ չէի հանում:

I certainly would have failed IQ tests.

Ես հաստատ կձախողեի IQ թեստերը:

And it was one of the reasons I left school when I was 15 years old.

Դա էր պատճառներից մեկը, որ ես թողեցի դպրոցը 15 տարեկանում:

And if I -- if I'm not interested in something, I don't grasp it.

Եւ եթե ինձ ինչ-որ բան չի հետաքրքրում` ես այն չեմ կարող հասկանալ:

As somebody who's dyslexic,

Դիսլեքսիա ունեցողը հաճախ

you also have some quite bizarre situations.

բավականին տարօրինակ դրություններում է հայտնվում:

I mean, for instance, I've had to -- you know,

Ուզում եմ ասել, որ ղեկավարելով

I've been running the largest group of private companies in Europe,

Եվրոպայի ամենախոշոր մասնավոր ընկերությունների խումբը

but haven't been able to know the difference between net and gross.

ես չգիտեի եկամուտի և շահույթի տարբերությունը:

And so the board meetings have been fascinating.

Եւ խորհրդի ժողովները ինձ համար բավականին զավեշտալի էին:

(Laughter)

/ծիծաղ/

And so, it's like, good news or bad news?

Իսկ դա լավ է, թե՞ վատ:

And generally, the people would say, oh, well that's bad news.

Մարդիկ հիմնականում կասեին, որ վատ է:

CA: But just to clarify, the 25 billion dollars is gross, right? That's gross?

ՔԱ: Իսկ, ճշտման համար հարցնեմ, 25 միլիարդը դա համախառն եկամուտն է, չէ՞:

(Laughter)

/ծիծաղ/

RB: Well, I hope it's net actually, having --

ՌԲ: Հուսամ դա շահույթն է, իրականում ունենալով...

(Laughter) --

/ծիծաղ/

I've got it right.

Կռահեցի:

CA: No, trust me, it's gross.

ՔԱ: Ոչ, հավաստիացնում եմ, դա եկամուտն է:

(Laughter)

/ծիծաղ/

RB: So, when I turned 50, somebody took me outside the boardroom and said,

ՌԲ: Երբ իմ 50 տարեկանը լրացավ, ինչ-որ մեկն ինձ հանեց ժողովի սենյակից և ասաց

"Look Richard, here's a -- let me draw on a diagram.

«Տեսեք, Ռիչարդ, ահա... թույլ տվեք մի դիագրամ նկարել...

Here's a net in the sea,

սա մի ցանց է ծովում

and the fish have been pulled from the sea into this net.

և ծովից ձկներին հանում են այս մեծ ցանցով:

And that's the profits you've got left over in this little net,

այս փոքր ցանցում մնացածը դա շահույթն է,

everything else is eaten."

մնացած ամեն ինչ ուտում են»:

And I finally worked it all out.

Եւ ինձ վերջապես հասավ ամեն ինչ (բառախաղ: "net"= 1.ցանց, 2.զուտ եկամուտ)

(Laughter)

/ծիծաղ/

(Applause)

/ծափահարություններ/

CA: But, I mean, at school -- so as well as being,

ՔԱ: Իսկ դպրոցում, բացի նրանից որ Դուք

you know, doing pretty miserably academically,

բավականին հետ էիք մնում առարկաներից...

but you were also the captain of the cricket and football teams.

Դուք նաև կրիկետի և ֆուտբոլի թիմերի ավագ էիք

So you were kind of a -- you were a natural leader,

ու փաստորեն բնական առաջնորդ էիք,

but just a bit of a ... Were you a rebel then, or how would you ...

բայց դրա հետ մեկտեղ նաև ապստամբ էիք, կամ ինչպես...

RB: Yeah, I think I was a bit of a maverick and -- but I ... And I was,

ՌԲ: Այո, ես ավելի շատ ընդգծված անհատականություն էի

yeah, I was fortunately good at sport,

բայց, բարեբախտաբար սպորտում հաջողակ էի, այնպես, որ

and so at least I had something to excel at, at school.

կար առնվազն մի բան, որով կարող էի առաջ անցնել մնացածներից դպրոցում

CA: And some bizarre things happened just earlier in your life.

ՔԱ: Եւ որոշ տարօրինակ բաներ տեղի էին ունեցել Ձեր ավելի վաղ մանկությունում

I mean, there's the story about your mother

Նկատի ունեմ Ձեր մոր հետ կապված պատմությունը, որը

allegedly dumping you in a field, aged four, and saying "OK, walk home."

ասում են, որ 4 տարեկան հասակում Ձեզ թողել է դաշտում ասելով` «Դե, ոտքով կհասնես տուն»

Did this really happen?

Իրականում այդպե՞ս է եղել:

RB: She was, you know,

ՌԲ: Գիտեք, նա կարծում էր, որ

she felt that we needed to stand on our own two feet from an early age.

մենք պետք է կարողանայինք սեփական ուժերի վրա հույս դնել դեռ վաղ մանկությունից:

So she did things to us, which now she'd be arrested for,

Նա այնպիսի բաներ էր մեր գլխին բերում, որոնց համար նրան հիմա կձերբակալեին,

such as pushing us out of the car,

ինչպես օրինակ հանում էր մեզ մեքենայից

and telling us to find our own way to Granny's,

ու ասում, որ ինքներս գտնեինք տատիկի տան ճանապարհը

about five miles before we actually got there.

երբ մի 8 կիլոմետր դեռ կար այնտեղ հասնելուն:

And making us go on wonderful, long bike rides.

Արդյունքում մենք հրաշալի երկար հեծանիվային արկածներ էինք ունենում:

And we were never allowed to watch television and the like.

Եւ մեզ չէր թույլատրվում հեռուստացույց և նման բաներ դիտել:

CA: But is there a risk here?

ՔԱ: Իսկ դա ինչո՞վ էր ռիսկային:

I mean, there's a lot of people in the room who are wealthy, and they've got kids,

Այստեղ շատ մարդիկ կան, ովքեր հարուստ են, ունեն երեխաներ

and we've got this dilemma about how you bring them up.

և կանգնած են այն երկընտրանքի առջև, թե ինչպես նրանց դաստիարակել

Do you look at the current generation of kids coming up and think

Տեսնելով այս մեծացող սերունդը, արդյոք կարծու՞մ եք, որ

they're too coddled, they don't know what they've got,

նրանք շատ փայփայված են մեծանում և չեն գնահատում այն ինչ ունեն,

we're going to raise a generation of privileged ...

և այդպիսի «արտոնված» մի սերունդ է մեծանում

RB: No, I think if you're bringing up kids,

ՌԲ: Ոչ, կարծում եմ, երեխաներին դաստիարակելու համար

you just want to smother them with love and praise and enthusiasm.

նրանց պետք է պարուրել սիրով, գովասանքով և խանդավառությամբ:

So I don't think you can mollycoddle your kids too much really.

Ես չեմ կարծում որ կարելի է երեխաներին չափից շատ երես տալ:

CA: You didn't turn out too bad, I have to say, I'm ...

ՔԱ: Դե Ձեր օրինակը այնքան էլ վատը չի, ես կասեի...

Your headmaster said to you --

Ձեր դպրոցի տնօրենը ասել էր, որ

I mean he found you kind of an enigma at your school --

Դուք կարծես ինչ-որ առեղծված լինեիք դպրոցում

he said, you're either going to be a millionaire or go to prison,

նա ասեց, որ Դուք կամ միլիոնատեր եք դառնալու, կամ էլ բանտում եք հայտնվելու,

and I'm not sure which.

և ես վստահ չեմ, թե որ մեկը

Which of those happened first?

ո՞ր մեկը առաջինը պատահեց:

(Laughter)

/ծիծաղ/

RB: Well, I've done both. I think I went to prison first.

ՌԲ: Դե, երկուսն էլ պատահել են, բայց կարծեմ առաջինը բանտ ընկա:

I was actually prosecuted under two quite ancient acts in the U.K.

Ինձ մեղադրանք էին ներկայացրել Բրիտանիայի երկու շատ հին օրենքներով`

I was prosecuted under the 1889 Venereal Diseases Act

1889 թվի Վեներական հիվանդությունների մասին օրենքի խախտման

and the 1916 Indecent Advertisements Act.

և 1916 թվի Անպատշաճ գովազդի մասին օրենքի խախտման համար:

On the first occasion, for mentioning the word venereal disease in public, which --

Առաջին դեպքում` «վեներական հիվանդություն» բառի հրապարակավ հիշատակման համար...

we had a center where we would help young people who had problems.

մենք մի կենտրոն ունեինք, որտեղ օգնում էինք խնդիրներ ունեցող երիտասարդների:

And one of the problems young people have is venereal disease.

Եւ երիտասարդների խնդիրներից մեկը հենց վեներական հիվանդություններն են:

And there's an ancient law that says

Եւ մի հին օրենք կա, որն ասում է, որ

you can't actually mention the word venereal disease or print it in public.

չի կարելի հիշատակել «վեներական հիվանդություն» անվանումը տպագիր կամ հրապարակային կերպով:

So the police knocked on the door, and told us they were going to arrest us

Ոստիկանությունը թակեց մեր դուռը և ասեց, որ պատրաստվում է մեզ ձերբակալել

if we carried on mentioning the word venereal disease.

եթե մենք շարունակենք հիշատակել վեներական հիվանդություն բառը:

We changed it to social diseases

Մենք դարձրեցինք «սոցիալական հիվանդություններ»

and people came along with acne and spots,

ինչից հետո մեզ սկսեցին դիմել պզուկների և այդպիսի բաների համար,

but nobody came with VD any more.

եւ վեներական հիվանդությամբ ոչ մեկ այլևս չէր դիմում:

So, we put it back to VD and promptly got arrested.

Այդպես, մենք հետ փոխեցինք անվանումը «վեներականի» և մեզ ձերբակալեցին:

And then subsequently, "Never Mind the Bollocks, Here's the Sex Pistols,"

Այնուհետև եղավ «մոռացեք ձվերը, գալիս են սեքս-ատրճանակները (Սեքս Պիստոլսը)»

the word bollocks, the police decided was a rude word and so we were arrested

ոստիկանությունը որոշեց, որ «ձվեր» բառը կոպիտ է և մեզ ձերբակալեցին

for using the word bollocks on the Sex Pistols' album.

Sex Pistols-ի ալբոմում այդ բառը օգտագործելու համար:

And John Mortimer, the playwright, defended us.

Դատարանում մեզ պաշտպանում էր դրամատուրգ Ջոն Մորթիմերը:

And he asked if I could find a linguistics expert

Նա խնդրեց ինձ գտնել մի լեզվաբանության մասնագետի

to come up with a different definition of the word bollocks.

որը կարող էր բերել bollocks («ձվեր») բառի տարբեր սահմանումներ:

And so I rang up Nottingham University,

Ես զանգեցի Նոթինգհեմի Համալսարան

and I asked to talk to the professor of linguistics.

և խնդրեցի միացնել լեզվաբանության դասախոսի հետ:

And he said, "Look, bollocks is not a -- has nothing to do with balls whatsoever.

Նա ասաց, որ bollocks-ը «ձվերի» հետ ոչ մի կապ չունի:

It's actually a nickname given to priests in the eighteenth century."

Bollock բառը 18-րդ դարում հոգևորականների կեղծանուն էր:

(Laughter)

/ծիծաղ/

And he went, "Furthermore, I'm a priest myself."

Եւ շարունակեց. «Ավելին, ես ինքս հոգևորական եմ»:

And so I said, "Would you mind coming to the court?"

Ես ասացի. «Դեմ չէի՞ք լինի դատարանում հանդես գալ»:

And he said he'd be delighted. And I said --

Նա ասաց. «Հաճույքով»:

and he said, "Would you like me to wear my dog collar?"

Ապա նա ասաց. «Ուզու՞մ եք ես կրեմ իմ հոգևորականի օձիգը»:

And I said, "Yes, definitely. Please."

Ես ասացի. «Դա ուղղակի կլիներ.. այո՜ խնդրում եմ»:

(Laughter)

/ծիծաղ/

CA: That's great.

ՔԱ: Հիանալի է:

RB: So our key witness argued that it was actually

ՌԲ: Եւ մեր հիմնական վկան պնդում էր, որ արտահայտության իմաստը

"Never Mind the Priest, Here's the Sex Pistols."

«Մոռացեք տերտերին, այստեղ է Sex Pistols-ը»

(Laughter)

/ծիծաղ/

And the judge found us -- reluctantly found us not guilty, so ...

Եւ դատավորը դժկամությամբ, բայց մեզ անմեղ ճանաչեց:

(Laughter)

/ծիծաղ/

CA: That is outrageous.

ՔԱ: Սա ցնցող է:

(Applause)

/ծափահարություններ/

So seriously, is there a dark side?

Իսկ ո՞րն է Ձեր հաջողության հակառակ կողմը:

A lot of people would say there's no way

Շատերը պնդում են, որ հնարավոր չէ

that someone could put together this incredible collection of businesses

որ ինչ-որ մեկը ստեղծի այսպիսի մեծ քանակությամբ բիզնեսներ

without knifing a few people in the back,

առանց այլ մարդկանց դավաճանելու, և խարդախության

you know, doing some ugly things.

և կեղտոտ գործերի:

You've been accused of being ruthless.

Ձեզ մեղադրում էին անգութ լինելու մեջ:

There was a nasty biography written about you by someone.

Ինչ-որ մեկը մի գարշելի կենսագրություն է գրել Ձեր մասին:

Is any of it true? Is there an element of truth in it?

Ո՞րն է ճիշտը: Այնտեղ որևէ ճիշտ բան կա՞:

RB: I don't actually think that the stereotype

ՌԲ: Ես չեմ կարծում, որ այն կարծրատիպը

of a businessperson treading all over people to get to the top,

թե բիզնեսմենը բարձրանում է ուրիշների գլուխների վրայով

generally speaking, works.

իրականությանը համապատասխանում է:

I think if you treat people well,

Կարծում եմ, որ եթե մարդկանց լավ վերաբերվես

people will come back and come back for more.

մարդիկ նույն կերպ կպատասխանեն, նույնիսկ ավելի լավ կլինեն:

And I think all you have in life is your reputation

Ու կարծում եմ, որ մարդու կյանքում կարևոր դեր ունի բարի համբավը

and it's a very small world.

քանի որ աշխարհը փոքր է:

And I actually think that the best way

Եւ ես կարծում եմ, որ հաջողակ բիզնես առաջնորդ դառնալու

of becoming a successful business leader is dealing with people fairly and well,

ամենալավ միջոցը դա մարդկանց հետ արդար և անկեղծ լինելն է

and I like to think that's how we run Virgin.

և ինձ հաճելի է մտածել, որ մենք այդպես ենք առաջնորդվում Վիրջինում:

CA: And what about the people who love you and who see you spending --

ՔԱ: Իսկ այն մարդիկ, որոնք Ձեզ սիրում են և որոնք տեսնում են Ձեզ ծախսելուց...

you keep getting caught up in these new projects,

այսպիսի նոր նախագծերով տարվելուց

but it almost feels like you're addicted to launching new stuff.

և կարծես թվում է, որ Դուք առանց նոր բաներ սկսելու չեք կարող:

You get excited by an idea and, kapow!

Հերթական նոր միտքը` և Դուք ողջ ուժերը ներդնում եք այնտեղ:

I mean, do you think about life balance?

Պե՞տք է հավասարակշռություն պահել կյանքում:

How do your family feel about

Ինչպես է Ձեր ընտանիքը վերաբերվում նրան,

each time you step into something big and new?

երբ Դուք մի նոր մեծ բան եք սկսում:

RB: I also believe that being a father's incredibly important,

ՌԲ: Ես նույնպես կարծում եմ, որ հայր լինելը բացառապես կարևոր է,

so from the time the kids were very young,

և սկսած այն ժամանակվանից երբ երեխաները փոքր էին,

you know, when they go on holiday, I go on holiday with them.

երբ նրանք արձակուրդ են գնում` ես էլ եմ նրանց հետ գնում:

And so we spend a very good sort of three months away together.

Այդպիսով մենք մոտ երեք ամիս միասին ենք անցկացնում:

Yes, I'll, you know, be in touch. We're very lucky,

Ինձ դուր է գալիս տեղյակ լինել իրենց գործերից: Մենք երջանիկ ենք, որ

we have this tiny little island in the Caribbean and we can --

ունենք մի փոքրիկ կղզի Կարիբյան ծովում և կարող ենք

so I can take them there and we can bring friends,

տանել նրանց այնտեղ և նաև կանչել մեր ընկերներին,

and we can play together,

և կարող ենք խաղալ միասին,

but I can also keep in touch with what's going on.

բայց, միաժամանակ ես կարողանում եմ տեղյակ լինել թե ինչ է կատարվում:

CA: You started talking in recent years

ՔԱ: Վերջին տարիներին Դուք սկսեցիք խոսել

about this term capitalist philanthropy.

«կապիտալիստական մարդասիրության» մասին:

What is that?

Ի՞նչ է դա:

RB: Capitalism has been proven to be a system that works.

ՌԲ: Կապիտալիզմը այնպիսի համակարգ է, որն իրեն արդարացրել է:

You know, the alternative, communism, has not worked.

Դե դրա այընտրանքային համակարգը` կոմունիզմը, չգործեց:

But the problem with capitalism is

Կապիտալիզմի խնդիրը կայանում է նրանում,

extreme wealth ends up in the hands of a few people,

որ ծայրահեղ հարստությունը բաժին է հասնում փոքր քանակությամբ մարդկանց,

and therefore extreme responsibility, I think, goes with that wealth.

իսկ դրա հետ միասին գալիս է ծայրահեղ պատասխանատվություն:

And I think it's important that the individuals,

Կարծում եմ, որ կարևոր է, որ այն անհատները

who are in that fortunate position, do not end up competing

որոնք հայտնվում են բարենպաստ իրավիճակում, ոչ թե սկսեն մրցել

for bigger and bigger boats, and bigger and bigger cars,

ավելի ու ավելի մեծ նավերի և մեքենաների համար,

but, you know, use that money to either create new jobs

այլ օգտագործեն այդ փողը կամ նոր աշխատատեղեր ստեղծելու

or to tackle issues around the world.

կամ ուղղեն աշխարհի խնդիրների լուծմանը:

CA: And what are the issues that you worry about most, care most about,

ՔԱ: Եւ որո՞նք են այն խնդիրները, որ Ձեզ ամենաշատն են անհանգստացնում

want to turn your resources toward?

և որոնց վրա Դուք պատրաստ եք միջոցներ ուղղել:

RB: Well, there's -- I mean there's a lot of issues.

ՌԲ: Դե... շատ խնդիրներ կան:

I mean global warming certainly is a massive threat to mankind

Օրինակ գլոբալ տաքացումը մարդկության համար մեծ վտանգ է ներկայացնում

and we are putting a lot of time and energy into,

և մենք շատ ժամանակ և ջանք ենք ներդնում,

A, trying to come up with alternative fuels

որ ա) այլընտրանքային վառելիք ստեղծվի

and, B, you know, we just launched this prize, which is really a prize

և բ) մենք մի մրցանակ ենք սահմանել, որ եթե

in case we don't get an answer on alternative fuels,

մեզ չհաջողվի գտնել այլընտրանքային վառելիք,

in case we don't actually manage to get the carbon emissions

կամ, եթե մենք չկարողանանք արագորեն նվազեցնել

cut down quickly, and in case we go through the tipping point.

ածխածնի արտանետումների քանակը և հասնենք անդառնալի շեմին

We need to try to encourage people to come up with a way

մենք պետք է խրախուսենք մարդկանց, որ հնարեն միջոց

of extracting carbon out of the Earth's atmosphere.

որը թույլ կտա դուրս հանել ածխածինը երկրի մթնոլորտից:

And we just -- you know, there weren't really people

Ասեմ, որ մինչ այժմ այդ ուղղությամբ ոչ մեկ չէր աշխատում

working on that before, so we wanted people to try to --

այսպիսով մենք ուզեցինք, որ մարդիկ...

all the best brains in the world to start thinking about that,

աշխարհի լավագույն ուղեղները սկսեն մտածել դրա մասին,

and also to try to extract the methane

մենք փորձում ենք երկրի մթնոլորտից

out of the Earth's atmosphere as well.

մեթանը նույնպես դուրս հանել:

And actually, we've had about 15,000 people fill in the forms

Եւ մոտ 15,000 մարդ հայտ է ներկայացրել,

saying they want to give it a go.

ասելով, որ նրանք ցանկանում են փորձել:

And so we only need one, so we're hopeful.

Եւ միայն մեկ լուծում արդեն հերիք է, այնպես որ մենք լիահույս ենք:

CA: And you're also working in Africa on a couple of projects?

Քա: Եւ Աֆրիկայում ևս մի քանի նախագիծ ունե՞ք:

RB: Yes, I mean, we've got -- we're setting up something called

ՌԲ: Այո, մենք հիմնում ենք այսպես կոչված

the war room, which is maybe the wrong word.

«ղեկավարման շտաբ», որը թերևս սխալ բառ է

We're trying to -- maybe we'll change it -- but anyway, it's a war room

միգուցե հետո փոխենք... այնուամենայնիվ դա ղեկավարման շտաբ է,

to try to coordinate all the attack that's going on in Africa,

որտեղ փորձվում է կոորդինացվել Աֆրիկայում տեղի ունեցող բոլոր հարձակումները

all the different social problems in Africa,

և Աֆրիկայի բոլոր բազմաթիվ սոցիալական խնդիրները,

and try to look at best practices.

փորձելով գտնել լուծումների լավագույն մոդելները:

So, for instance,

Այսպես օրինակ

there's a doctor in Africa that's found that

Աֆրիկայում մի բժիշկ բացահայտել է, որ

if you give a mother antiretroviral drugs at 24 weeks, when she's pregnant,

24 ամսեկան հղի կնոջը հակառետրովիրուսային դեղեր տալուց հետո

that the baby will not have HIV when it's born.

երեխան ծնվելիս ՁԻԱՀ-ով վարակված չի լինի:

And so disseminating that information to

Այսպիսով, այս տեղեկատվության տարածումը

around the rest of Africa is important.

ողջ Աֆրիկայով` կարևոր է:

CA: The war room sounds, it sounds powerful and dramatic.

ՔԱ: «Կառավարման շտաբը» հնչում է... բավականին հզոր և դրամատիկ:

And is there a risk that the kind of the business heroes of the West

Կա՞ արդյոք վտանգ, որ Արևմուտքին հատուկ գործարար «հերոսները»

get so excited about -- I mean, they're used to having an idea,

այնպես ոգևորվեն որ... չէ՞ որ կան մարդիկ, որոնք կարծում են, որ եթե միտքը կա

getting stuff done, and they believe profoundly

ապա այն պետք է իրագործել, և խորապես հավատում են

in their ability to make a difference in the world.

որ ի զորու են փոխել աշխարհը:

Is there a risk that we go to places like Africa and say,

Կա՞ վտանգ, որ կգնանք Աֆրիկա կամ նման տեղ և կասենք

we've got to fix this problem and we can do it,

«Այս խնդիրը պետք է լուծել և մենք կանենք դա,

I've got all these billions of dollars, you know, da, da, da --

ունենալով այսքան միլիարդ դոլարներ և այլն և այլն...»

here's the big idea. And kind of take a much more complex situation

Միտքը շատ լավն է: Իսկ իրականում իրադրությունն ավելի բարդ է, ինչից հետո

and actually end up making a mess of it. Do you worry about that?

արդյունքում մի մեծ խառնաշփոթ է ստացվում: Դա Ձեզ անհանգստացնո՞ւմ է:

RB: Well, first of all, on this particular situation, we're actually --

ՌԲ: Առաջինը` այս կոնկրետ դեպքում մենք

we're working with the government on it.

աշխատում ենք կառավարության հետ:

I mean, Thabo Mbeki's had his problems with accepting

ՀԱՀ (այն ժամանակվա) նախագահ Թաբո Մբեկին իր խնդիրներն ուներ

HIV and AIDS are related, but this is a way, I think,

ՁԻԱՀ-ի և ՄԻԱՎ-ի միջև գոյություն ունեցող կապն ընդունելու համար, սակայն

of him tackling this problem and instead of the world criticizing him,

դա, խնդիրը լուծելու նրա միջոցն է և նրան քննադատելու փոխարեն

it's a way of working with him, with his government.

սա մի միջոց է նրա և նրա կառավարության հետ աշխատելու համար:

It's important that if people do go to Africa and do try to help,

Կարևոր է, որ եթե մարդիկ գնում են Աֆրիկա և փորձում են օգնել,

they don't just go in there and then leave after a few years.

կիսատ չթողնեն գործը լքելով այն մի քանի տարուց:

It's got to be consistent.

Հարկավոր է հետևողական լինել:

But I think business leaders can bring their entrepreneurial know-how

Կարծում եմ, որ գործարար առաջնորդները կարող են բերել իրենց ձեռնարկատիրական նոու-հաուն

and help governments approach things slightly differently.

և օգնել կառավարություններն այլ կերպ մոտենալ խնդիրներին:

For instance, we're setting up clinics in Africa

Օրինակ, մենք Աֆրիկայում կլինիկաներ ենք կառուցում,

where we're going to be giving

որտեղ անվճար բաժանելու ենք

free antiretroviral drugs, free TB treatment

հակառետրովիրուսային դեղեր, և անվճար բուժում տրամադրելու

and free malaria treatment.

տուբերկուլյոզի և մալարիայի դեմ:

But we're also trying to make them self-sustaining clinics,

Սակայն մենք փորձում ենք այդ կլինիկաները նաև ինքնաապահովման ուղու վրա դնել

so that people pay for some other aspects.

այնպես, որ մարդիկ վճարեն բուժման այլ ասպեկտների համար:

CA: I mean a lot of cynics say about someone like yourself, or Bill Gates,

ՔԱ: Շատ ցինիկներ Ձեր կամ Բիլ Գեյթսի մասին կարող են ասել, որ

or whatever, that this is really being -- it's almost driven by

այս ամեն ինչի շարժիչ ուժ է հանդիսանում

some sort of desire again, you know, for the right image,

ճիշտ իմիջ ունենալու և մեղքերից խուսափելու ցանկությունը

for guilt avoidance and not like a real philanthropic instinct.

և ոչ թե իրական մարդասիրական բնազդը:

What would you say to them?

Ինչպե՞ս կպատասխանեիք իրենց:

RB: Well, I think that everybody --

ՌԲ: Ես կարծում եմ, որ ամեն մեկը պետք է...

people do things for a whole variety of different reasons

գիտեք, մարդկանց գործողությունների դրդապատճառները կարող են բազմատեսակ լինել

and I think that, you know, when I'm on me deathbed,

և կարծում եմ, երբ ես մահվան անկողնու վրա լինեմ

I will want to feel that I've made a difference

ես կուզեմ զգալ, որ ինչ-որ կարևոր դեր եմ ունեցել

to other people's lives.

այլ մարդկանց կյանքերում:

And that may be a selfish thing to think,

Դա կարող է եսասիրական է հնչում,

but it's the way I've been brought up.

բայց ինձ այդպես են դաստիարակել:

I think if I'm in a position to

Եթե ես կարող եմ

radically change other people's lives for the better,

այլ մարդկանց կյանքը փոխել դեպի լավը

I should do so.

Ես պետք է դա անեմ:

CA: How old are you?

ՔԱ: Քանի՞ տարեկան եք:

RB: I'm 56.

ՌԲ: Ես 56 եմ:

CA: I mean, the psychologist Erik Erikson says that -- as I understand him

ՔԱ: Հոգեբան Էրիկ Էրիկսոնը ասում է, որ, ինչպես ես եմ հասկանում նրան`

and I'm a total amateur -- but that during 30s, 40s people are driven by

30-40 տարեկանների ընթացքում մարդկանց առաջնորդում է

this desire to grow and that's where they get their fulfillment.

աճելու ցանկությունը, և հենց այնտեղ են նրանք իրենց իրագործված զգում

50s, 60s, the mode of operation shifts more to the quest for wisdom

50-60 տարեկանում մարդկանց մոտ սկսում է գերակայել իմաստության

and a search for legacy.

և ժառանգության որոնումը:

I mean, it seems like you're still

Թվում է, որ Դուք դեռևս ինչ-որ չափով

a little bit in the growth phases,

գտնվում եք որոնման փուլում,

you're still doing these incredible new plans.

և դեռ լի եք նոր անհավանական մտահաղացումներով:

How much do you think about legacy,

Որքա՞ն եք մտածում ժառանգության մասին

and what would you like your legacy to be?

և ինչպիսի ժառանգություն կուզենայիք թողնել:

RB: I don't think I think too much about legacy.

ՌԲ: Ես չեմ կարծում որ ժառանգությանը շատ ուշադրություն եմ դարձնում

I mean, I like to -- you know, my grandmother lived to 101,

Գիտեք, ես կուզեի, որ... իմ տատիկը 101 տարի ապրեց,

so hopefully I've got another 30 or 40 years to go.

այնպես որ կարծում եմ, ես դեռ մի 30-40 տարի ունեմ:

No, I just want to live life to its full.

Ոչ, ես ուզում եմ ապրել կյանքը ըստ առավելագույնի

You know, if I can make a difference,

Եթե ես կարող եմ կարևոր դեր խաղալ

I hope to be able to make a difference.

ես հույս ունեմ ես կկարողանամ դա անել:

And I think one of the positive things at the moment is

Եւ այս պահին ամենադրական բաներից մեկը այն է,

you've got Sergey and Larry from Google, for instance,

որ կան Google-ի Սերգեյը և Լարրին,

who are good friends.

որոնք լավ ընկերներ են:

And, thank God, you've got two people

Եւ, փառք Աստծո, կան այս երկուսը

who genuinely care about the world and with that kind of wealth.

ովքեր անկեղծորեն հոգում են աշխարհի մասին, այդպիսի հարուստ լինելով:

If they had that kind of wealth and they didn't care about the world,

Եթե նրանք, իրենց հարստության հետ մեկտեղ չմտածեին աշխարհի մասին,

it would be very worrying.

դա շատ մտահոգիչ կլիներ:

And you know they're going to make a hell of a difference to the world.

Գիտեք, նրանք աշխարհում շատ բան են փոխելու:

And I think it's important

Եւ ես կարծում եմ, որ դա կարևոր է

that people in that kind of position do make a difference.

ոչ մարդիկ, այդպիսի դիրքում գտնվելով` փոխեն աշխարհը:

CA: Well, Richard, when I was starting off in business,

ՔԱ: Դե, Ռիչարդ, երբ ես նոր սկսեցի բիզնեսով զբաղվել

I knew nothing about it and I also was sort of --

ես ոչինչ չգիտեի դրա մասին և կարծում էի

I thought that business people were supposed to just be ruthless

ոչ բիզնեսմենները պետք է անողորմ լինեն

and that that was the only way you could have a chance of succeeding.

և դա է հաջողության միակ գրավականը:

And you actually did inspire me. I looked at you, I thought,

Եւ դուք, իրականում ոգեշնչեցիք ինձ: Ես նայում էի Ձեզ և մտածում,

well, he's made it. Maybe there is a different way.

«ահա, նա կարողացել է անել դա, միգուցե կա այլ միջոց»:

So I would like to thank you for that inspiration,

Այսպիսով ուզում ենք շնորհակալություն հայտնել ոգեշնչման համար

and for coming to TED today. Thank you.

և այսոր TED-ին գալու համար: Շնորհակալություն:

Thank you so much.

Շատ շնորհակալություն:

(Applause)

/ծափահարություններ/