Aaron Morris: How your body could become its own diagnostic lab | TED Fellows

Translator: Shkak Nasradeen Mustafa Reviewer: Daban Q. Jaff

[SHAPE YOUR FUTURE]

[داهاتووت بنیات بنێ]

(Slam) Ow!

(له‌ ده‌رگا دان) ئۆو!

As anyone who’s stubbed a toe in the dark

هەر کەسێک لە تاریکیدا بووبێت،

or spent an hour searching for their keys knows

یان کاتژمێرێکی لە گەڕان بەدوای کلیلەکان بەسەربردبێت،

we're often limited by what we can or cannot see.

زۆرجار سنووردارین بەو شتانەی کە دەتوانین بیانبینین یاخود نا.

In fact, even our own bodies can be black boxes.

لە ڕاستیدا، تەنانەت جەستەی خۆمانیش دەکرێ ڕەش بێت.

Today, I want to take you through a vision of health care

ئەمڕۆ، دەمەوێت تێڕوانینێکی چاودێری تەندروستیتان پێ ئاشنابکەم،

that scientists and engineers, myself included, are building.

کە من و زانا و ئەندازیاران بنیاتی دەنێین.

We are creating a diagnostic lab inside your body

تاقیگەیەکی دەستنیشانکردن دروست دەکەین لە ناو جەستەتدا،

that can provide a continuous analysis of your health

کە دەتوانێت بەردەوام پشکنینی تەندروستیت بکات.

so that we can better see what's happening in patients.

ئەوکات باشتر دەبینین کە چ ڕوودەدات لە نەخۆشەکاندا.

Currently, if someone is sick,

لە ئێستادا، ئەگەر کەسێک نەخۆش بێت،

we may diagnose them by using a biopsy

لەوانەیە بە بەکارهێنانی بایۆپسی دەستنیشانی شانەی نەخۆشی..

to bring disease tissue outside the body where we can see it.

بکەین کە دەتوانین لەدەرەوەی جەستە بیابینین.

We do this if we suspect, for instance, that a growth might be cancerous.

ئەم کارە دەکەین ئەگەر گومانمان هەبێت، بۆ نموونە لەوانەیە گەشەیەکی شێرپەنجەیی بێت.

Unfortunately, this approach can't work all the time

بەداخەوە، ئەم ڕێگایە هەموو کات بەکار نایەت،

because of two major problems.

بە هۆی ٢ کێشەی سەرەکی.

First, some tissues, like brains or spinal cords,

یەکەمین، هەندێک لە خانەکان، وەک مێشک یان پۆشینەکان،

can't be routinely biopsied.

ناتوانرێت بە شێوەیەکی ڕۆتینی شیکار بکرێت.

And second, doctors often don't know which tissue is causing the problem,

دووەم، پزیشکەکان زۆرجار نازانن کام خانە هۆکاری کێشەکەیە،

so they don't know what to biopsy.

کەوایە، نازانن چی بکەن بە دەرمان.

So far, we've dealt with these issues using external medical tests,

تا ئێستا ئێمە مامەڵەمان لەگەڵ ئەو کێشانەدا کردوو ەبە بەکارهێنانی تاقیکردنەوەی

like MRIs or blood tests.

پزیشکی دەرەکی، وەک پشکنینی تاقیکردنەوەی خوێن.

These provide a broad overview of the health of a patient,

ئەمانە پوختەیەکی فراوانمان پێ دەدەن لە تەندروستی نەخۆشێک،

but they can't see the molecular and cellular changes

بەڵام نەیانتوانی گۆڕانکاریەکان ببینن،

that occur within tissues,

کە لە ناو خانەکاندا ڕوودەدەن.

and they certainly can't provide enough information

بە دڵنیایەوە ناتوانن زانیاری پێویست دابین بکەن

to proactively treat patients before symptoms develop.

بۆ چارەسەر کردنی نەخۆشەکان بە شێوەیەکی کارا پێش ئەوەی نیشانەکان گەشە بکەن.

This is unfortunate

ئەمە زۆر ناخۆشە،

because it's these invisible changes that ultimately cause disease.

لەبەر ئەوەی ئەو گۆڕانکاریە نادیارانەیە لە کۆتاییدا دەبێتە هۆی نەخۆشی.

Our inability to measure these changes

نەتوانینمان بۆ پێوانەکردنی ئەنجامی ئەم

results in a disparity between what we can see on a test

گۆڕانکارییانە، ناتەوابوونی ئەو شتانەی کە دەبینرێ لە تاقیکردنەوەیەکدا و

and what we know is happening in patients.

ئەوانەی ئێمە دەیزانین لە نەخۆشەکاندا ڕوودەدات.

Let's take multiple sclerosis as an example.

با چەند سلیرۆزیسێک بە نموونە وەرگرین،

In MS, which is an autoimmune disease,

لە ئێم ئێس، کە نەخۆشییەکی خۆکارییە،

the immune system attacks two specific tissues:

سیستەمی بەرگری هێرش دەکاتە سەر دوو تیسۆسی دیاریکراو،

the brain and the spinal cord,

لە مێشکدا.

resulting in damage and in some cases, paralysis.

لە ئەنجامدا زیانی لێدەکەوێتەوە و لە هەندێک حاڵەتدا دەبێتە ئیفلیجی.

Now, we obviously can't catch MS by routinely biopsying people's brains,

ئێستا، بە ئاشکرا ناتوانین ئێم ئێس وەربگرین لە مێشکی خەڵک،

where there would be abundant and active disease-inducing cells.

کە خانە چالاکەکانی نەخۆشی دروست دەکەن.

And we can't catch it using a blood test

ناتوانین بە بەکارهێنانی تاقیکردنەوەی خوێن بیزانین.

because the MS-inducing cells are so rare and inactive in the blood

چونکە خانەکانی ئێم ئێس زۆر دەگمەنن و ناچالاکن لە خوێندا،

that we simply can't see them.

کە ئێمە بە سادەیی ناتوانین ئەوان ببینین.

Even brain imaging technologies like MRI can't provide the information we need

تەنانەت تەکنەلۆجیای وێناکردنی مێشکیش ناتوانێت ئەو زانیاریانەی کە پێویستمانە

to be proactive about MS.

دابینی بکات بۆ کاراکردنی ئەم پشکنینیە.

So we need to rethink how we see.

کەواتە، پێویستە دووبارە بیربکەینەوە کە چۆن دەیبینین.

My coworkers at the University of Michigan and I decided to do just that.

من هاوکارەکانم لە زانکۆی میشیگان بڕیارماندا ئەوە بکەین.

Instead of taking an outside-in approach to diagnostics,

لە جیاتی ئەوەی لەدەرەوەی خانەیەک وەربگرین بۆ دۆزینەوەی ئەمە،

we're taking an inside-out approach.

ئێمە ڕێگای ناوەکی-دەرەکی دەگرینەبەر.

We are creating implantable sites

سایتە جێگیرەکان دروست دەکەین،

that have similarities to other sites in the body,

کە هاوشێوەیان لە شوێنەکانی تری جەستەدا هەیە،

and will improve our vision by giving us real-time access

بینینمان باشتر دەکات بە پێدانی..

to molecular and cellular information about diseased tissues.

زانیاری دەربارەی نەخۆشیەکان.

These insights will enable us to predict the onset of disease

ئەم تێڕوانینانە توانامان پێدەدات بۆ پێشبینی کردنی نەخۆشی،

and even identify therapies likely to work in an individual patient.

تەنانەت چارەسەریش دەستنیشان دەکات لە تاکی نەخۆشدا.

So what does this inside-out approach look like?

کەواتە ئەرکی ئەم تاقیگەیە چییە؟

Step one is to engineer new tissues just under the skin.

هەنگاوی یەکەم، دۆزینەوەی شانەی نوێی ژێر پێست.

These tissues have similarities to other inaccessible sites in the body,

ئەم شانانە هاوشێوەیان هەیە لە شوێنە ناپێویستیەکانی تری جەستەدا،

like the brain or the lungs.

وەک لە مێشک و لە سینگدا.

By implanting a porous plastic disk made of FDA-approved biomaterials,

بە دیسکێکی پلاستیکی پیس کە لە بایۆمەتر یاڵەکانی پەسندکراو لە FDA دروست کراوە.

I can harness the body's natural responses to allow cells to migrate into the disk,

دەتوانم خانە سروشتیەکانی جەستەم ببەستمەوە بۆ ڕێگەدان بە خانەکان بۆ ناو دیسکەکە،

survive at the site and form a tissue.

بۆئەوەی ڕزگاریات بێت و شانەیەک دروست بکەن.

Eventually, we're left with an engineered tissue

لە کۆتاییدا، شانەیەکمان بەجێهێشت،

with integrated immune cells,

لەگەڵ خانەیەکی بەرگری و

just the cells we need for diagnosis.

ئەو خانانەی کە پێویستمانە.

Although these tissues are complex and chronically inflamed,

هەرچەندە ئەم شانانە ئاڵۆزن و بە شێوەیەکی درێژخایەن هەڵمژاون،

they're also innocuous

هەروەها بێ زیانن و

and after a few weeks, nearly imperceptible.

دوای چەند هەفتەیەک بە نزیکەیی نادروست دەبن.

Our engineered tissues contain information not present in the blood,

شانەکان کۆمەڵی زانیاریان هەیە کە لە خوێندا نین،

and they can help bridge the gap

دەتوانن ئەو کەڵێنانە لە نێوان..

between what we can see on a traditional test

پشکنینە کۆنەکاندا و ئەو گۆڕانکاریەیانەی،

and cellular changes we know occur in disease.

کە لە نەخۆشەکاندا ڕوودەدەن پڕبکەنەوە.

Step two is to read this signal.

هەنگاوی دووەم، خوێندنەوەی هێماکانە.

Currently, I could take a biopsy of my engineered site and analyze it

لە ئێستادا، دەتوانم بایۆپسییەک وەربگرم و شیبکەمەوە،

because I made them accessible just under the skin.

لەبەرئەوەی دەتوانن بچنە ژێر پێستەوە.

But it would certainly be better

بەڵام، بە دڵنیاییەوە باشتر دەبێت،

if we could incorporate and read a sensor noninvasively.

ئەگەر بتوانین بە شێوەیەکی هێواش تێکەڵی بکەین.

Within the next decade,

لە دە ساڵی داهاتوودا،

rapidly converging technologies could enable diagnosis at such an implant

تەکنەلۆجیا بە خێرایی دەتوانێ دەستنیشانی بکات و لێکیبدانەوە

by harnessing simple detectors,

بە بەکارهێنانی کەرەستەی سادە،

like a blood pressure cuff or smartwatch does now.

وەکو پەستانی خوێن، لە ئێستادا.

The mechanisms for diagnosing and monitoring disease

میکانیزمەکانی دەستنیشانکردن و چاودێریکردنی نەخۆشی،

could be as simple as opening an app, like Candy Crush on your phone.

دەکرێ زۆر ئاسان بێت، وەک کردنەوەی بەرنامەی کاندی کراشی ناو مۆبایەلەکەت.

Step three is to harness the huge array of knowledge

هەنگاوی سێیەم، بەستنەوەی زانیاریەکانە،

in fields like engineering and material science

لە بوارەکانی ئەندازیاری و ماددەی زانستیدا و

to improve these implants and our ability to read their data.

باشترکردنی توانای ئێمە بۆ خوێندنەوەی داتاکانیان.

Eventually, tens, if not hundreds of individual engineered tissues

لە کۆتاییدا دەیان، ئەگەر سەدان نەبێت لە تاکێکی ئەندازیاریی

with integrated sensors

لەگەڵ هەستە یەکخراوەکان

may be implantable with a single application.

لەوانەیە لە یەک بەرنامەدا جێگیر بکرێت.

Now, this approach to diagnosis is unconventional, to be sure,

بۆ دڵنیا بوون، ئێستا ئەم ڕێبازە شتێکی نا ئاساییە بۆ دەستنیشانکردن.

but it is robust.

بەڵام ئەوە بەهێزە.

So far, my colleagues and I have used it

تا ئێستا من و هاوکارەکانم بۆ دەستنیشانکردنی

to diagnose models of metastatic cancer,

مۆدێلەکانی شێرپەنجەی میتاستاتیک بەکارمان هێناوە.

type 1 diabetes, multiple sclerosis and organ transplant rejection.

نەخۆشی شەکرەی جۆری 1، چەند نەخۆشییەکی تر و گواستنەوەی ئەندامەکان،

But this is just the beginning of what we can see.

بەڵام ئەوە سەرەتایەکە کە دەیبینین.

With continuous improvements,

بە بەرەوپێشوونی بەردەوام

we will be able to truly create

دەتوانین....

a diagnostic lab inside your body

تاقیگەیەکی دۆزینەوەی نەخۆشی ناو جەستە دروستبکەین،

that provides a continuous analysis of your health.

کە بەردەوام شیکردنەوەی جەستە و تەندروستیت دەکات.

By changing how we see what's going wrong in patients,

بەگۆڕینی ئەو کێشانەی کە لە نەخۆشەکاندا هەیە.

we will be able to diagnose and treat diseases better

باشتر و چاکتر دەتوانین چارەسەری نەخۆش بکەین و

and faster than ever before.

خێراتر لە هەموو کاتەکانی تر.

If you're willing to rethink how you see,

ئەگەر دەتەوێت دووبارە بیر بکەیتەوە کە چۆن دەبینیت،

you may be surprised what comes into view.

لەوانەیە سەرسام بیت لەو دیمەنانەی کە بینیوتە.

Thank you.

سوپاس.