To detect diseases earlier, let's speak bacteria's secret language | Fatima AlZahra'a Alatraktchi

Translator: Leslie Gauthier Reviewer: Camille Martínez

Translator: Daban Q. Jaff

You don't know them.

ئێوە نایانناسن.

You don't see them.

نایان بینن.

But they're always around,

بەڵام هەمیشە لە دەورووبەرتانن،

whispering,

دەچرپێنن،

making secret plans,

پلانە نهێنیەکان دادەڕێژن،

building armies with millions of soldiers.

بنیاتنانی سوپاکان لەگەڵ ملیۆنەها سەرباز.

And when they decide to attack,

و کاتێک بریار دەدەن هێرش بکەن

they all attack at the same time.

هەموو بەیەکەوە هێرش دەکەن.

I'm talking about bacteria.

دەربارەی بەکتریا قسە دەکەم.

(Laughter)

(پێکەنین)

Who did you think I was talking about?

کێ دەیزانی باسی چی دەکەم؟

Bacteria live in communities just like humans.

بەکتریا وەک مرۆڤەکان لە کۆمەڵگەکان دەژین.

They have families,

خێزانیان هەیە،

they talk,

قسە دەکەن،

and they plan their activities.

و پلان بۆچالاکیەکانیان دادەنێن.

And just like humans, they trick, deceive,

وەکو مرۆڤەکان، فێڵ دەکەن، گزی دەکەن،

and some might even cheat on each other.

تەنانەت لەوانەیە هەندێکیان فێڵ لە یەکتر بکەن.

What if I tell you that we can listen to bacterial conversations

چۆنە پێتان بڵێم کەوا دەتوانین گوێ بۆ گفتوگۆ بەکترییاکان بگرین؟

and translate their confidential information into human language?

و زانیاریە نە‌هێنیەکانیان وەربگێرین بۆ سەر زمانی مرۆڤ؟

And what if I tell you that translating bacterial conversations can save lives?

چۆنە پێتان بڵیم کەوا وەرگێڕانی گفتوگۆی بەکترییاکان دەتوانن ڕۆحەکان ڕزگار بکات؟

I hold a PhD in nanophysics,

هەڵگری بروانامەی دکتۆرام لە نانۆفیسیک،

and I've used nanotechnology to develop a real-time translation tool

و شارەزایشم لە نانۆ تەکنەڵۆجی هەیە بۆ گەشەپێدانی ئامێری وەرگێڕانی ڕاستەقینە

that can spy on bacterial communities

کەوا دەتوانیت سیخوری بکات بەسەر کۆمەڵگەی بەکتریاکان

and give us recordings of what bacteria are up to.

و توماری ڕەفتاری بەکتریامان بداتێ کە چی دەکات.

Bacteria live everywhere.

بەکتریا لەهەموو شوێنیک دەژیت

They're in the soil, on our furniture

لە ناو خاکدان، لە ناو کەلوپەلی ماڵەکانمان

and inside our bodies.

و لە ناو لاشەماندا.

In fact, 90 percent of all the live cells in this theater are bacterial.

لە ڕاستی دا، سەدا نەوەدی هەموو خانە زیندووەکان لەم شانۆیە بەکتریایە.

Some bacteria are good for us;

هەندێک بەکتریا بۆ ئێمە بەکەڵکەن:

they help us digest food or produce antibiotics.

یارمەتیمان دەدەن بۆهەرسکردنی خواردن یان بەرهەمهێنانی دژە بەکتریا.

And some bacteria are bad for us;

و هەندێک بەکتریا بۆ ئێمە زیانبەخشن:

they cause diseases and death.

هۆکارەن بۆ نەخۆشیەکان و مردن.

To coordinate all the functions bacteria have,

بۆ ڕێکخستنی هەموو زیندە چالاکەییەکانی بەکتریا

they have to be able to organize,

پێویستە هەوڵبدەین بۆ ڕێکخستن،

and they do that just like us humans --

و کار دەکەن کەوا وەکو ئەوەی ئێمەی مرۆڤ دەیکەین

by communicating.

بە پەیوەندی گرتنیان.

But instead of using words,

بەڵام لە جیاتی بەکارهێنانی وشەکان

they use signaling molecules to communicate with each other.

بۆ قسەکردن لەگەڵ یەکتریا هێما گەردیلەیەکان بەکار دەهێنن.

When bacteria are few,

کاتێک بەکتیریا کەمە،

the signaling molecules just flow away,

هێما گەردیلەیەکانیش نامێنێت،

like the screams of a man alone in the desert.

وەکو پیاویک بە تەنها لە بیابان هاوار بکات.

But when there are many bacteria, the signaling molecules accumulate,

بەڵام کاتێک بەکتریا ژمارەیان زۆرە هێما گەردیلەیەکانیش بەخۆدەکەون

and the bacteria start sensing that they're not alone.

و بەکتریا دەست بە هەستکردن دەکات کەوا بەتەنیا نییە.

They listen to each other.

گوێ لە یەکتر دەگرن.

In this way, they keep track of how many they are

لەم ڕێگەیەوە شوێن پێکانیان دەکەون کە ژمارەیان چەندە

and when they're many enough to initiate a new action.

و کاتێک ژمارەیان تەواوە بۆ دەستپێکردنی کارە نوێیەکەیان.

And when the signaling molecules have reached a certain threshold,

و کاتیک هێما گەردیلەیەکانیش، گەیشتن بە لێواری پڕبوون

all the bacteria sense at once that they need to act

لە هەمان کاتدا هەموو بەکتریاکان هەست دەکان کەوا پێویستە کار بکەن

with the same action.

لەگەڵ هەمان کردار.

So bacterial conversation consists of an initiative and a reaction,

کەواتە گفتوگۆی بەکتریایی، پێک دێت لە دەست پێشخەری و کاردانەوە

a production of a molecule and the response to it.

بەرهەمهێنانی گەردیلە و وەڵام دانەوایە بۆ بەکتریا.

In my research, I focused on spying on bacterial communities

لە توێژینەوەکەم، تەرکیزیم کردۆتە سەر چاودێریکردنی کۆمەڵگەی بەکتریاکان

inside the human body.

لە ناو لەشی مرۆڤ.

How does it work?

چۆن کار دەکات؟

We have a sample from a patient.

نموونەیەکمان هەیە لە نەخۆشێک.

It could be a blood or spit sample.

لەوانەیە نموونەکە خوێنبیت یان تف.

We shoot electrons into the sample,

ئەلیکترۆن دەدەین لە نموونەکە،

the electrons will interact with any communication molecules present,

ئەلیکترۆنەکان دەجەنگن لەگەڵ، دەرکەوتنی هەر پەیوەندیەکی گەردیلەکان

and this interaction will give us information

و ئەو بەرەنگاریکردنە زانیاریمان دەداتێ

on the identity of the bacteria,

لەسەر ناسنامەی بەکتریا،

the type of communication

جۆری پەیوەندیەکەیان

and how much the bacteria are talking.

و بۆماوەی چەند قسە دەکات.

But what is it like when bacteria communicate?

بەڵا چۆنیەتی قسەکردنی بەکتریا چۆنە؟

Before I developed the translation tool,

پیش ئەوەی گەشە بە ئامێری وەرگێڕان بدەم،

my first assumption was that bacteria would have a primitive language,

یەکەم پێشبینیم ئەوە بوو کەوا، زمانی بەکتریا سەرەتاییە

like infants that haven't developed words and sentences yet.

وەک منداڵێکی ساوا کەوا هێشتا وشە و ڕستەکان گەشەیان نەکردوە.

When they laugh, they're happy; when they cry, they're sad.

:کاتێک پێدەکەنن، دڵخۆشن کاتێک دەگرین، خەمبارن.

Simple as that.

سادەیە وەک ئەوە.

بەڵام بەکتریا ناچێت بۆ هەموو شوێنێک وەک سەرەتا من پێموابوو کە بەکتریا وا دەبێت

But bacteria turned out to be nowhere as primitive as I thought they would be.

A molecule is not just a molecule.

گەردیلە تەنها گەردیلە نییە.

It can mean different things depending on the context,

مەبەستی شتە جیاوازەکانە بە پشت بەستن بە بنچینەکەی

just like the crying of babies can mean different things:

وەک گریانی منداڵەکان: دەشی بە هۆکاری جیاوازبێت

sometimes the baby is hungry,

هەندێک جار منداڵ برسیەتی

sometimes it's wet,

هەندێک جارێش تەڕ بووە،

sometimes it's hurt or afraid.

هەندێک جار ژان دەکات یان دەترسێت.

Parents know how to decode those cries.

دایک و باوک دەزانن چۆن لە گریانەکان تێبگەن.

And to be a real translation tool,

بۆ ئەوەی ئامێری وەرگێڕانی ڕاستەقینە بێت،

it had to be able to decode the signaling molecules

پێویستە بتوانێت تێبگات لە هێما گەردیلەیەکان

and translate them depending on the context.

و وەریان بگێرێت بە پشت بەستن بە دەقەکە.

And who knows?

و کێ دەزانیت؟

Maybe Google Translate will adopt this soon.

لەوانەیە بەم زووانە گۆگڵ ترانسلەیت بەردەست بێت

(Laughter)

(پێکەنین)

Let me give you an example.

با نموونەیەکتان بۆ بهێنمەوە.

I've brought some bacterial data that can be a bit tricky to understand

هەندێک داتای بەکتریام هێناوە کەوا نەختێ ئاڵۆزە بۆ تێگەیشتن

if you're not trained,

ئەگەر ڕاهێنانتان نەکردوە

but try to take a look.

بەڵام سەیرێکی بکەن.

(Laughter)

(پێکەنین)

Here's a happy bacterial family that has infected a patient.

ئەوە خێزانێکی بەکتریایی بەختەوەرن کەوا تووشی نەخۆشێک بوون.

Let's call them the Montague family.

با پێیان بڵێن خێزانی مۆنتاگیو.

They share resources, they reproduce, and they grow.

هاوبەشی دەکەن لە سەر چاوەکان. دووبارە بەرهەم دە‌ینەوە و گەشە دەکەن.

One day, they get a new neighbor,

ڕۆژێک، دراوسێیەکی نوێیان بۆ هات،

bacterial family Capulet.

خێزانی بەکتریای کاپولێت.

(Laughter)

(پێکەنینی بەرز)

Everything is fine, as long as they're working together.

تاوەکو بەیەکەوە کاریان دەکرد هەمووشتێک باش بوو.

But then something unplanned happens.

بەڵام شتێکی نەخوازراو ڕوویدا.

Romeo from Montague has a relationship with Juliet from Capulet.

رۆمیۆ لە خێزانی مۆنتاگیو پەیوەندی. خۆشەویستی هەبوولەگەڵ جولێت لە کاپولێت

(Laughter)

(پێکەنین)

And yes, they share genetic material.

و بەڵێ، مادە جیناتیکەکانیان هاوبەشە.

(Laughter)

(پێکەنین)

Now, this gene transfer can be dangerous to the Montagues

ئێستا، بۆماوەیی دەگوازرێتەوە دەتوانیت مەترسی بخاتە سەر مۆنتاگیوسەکان

that have the ambition to be the only family in the patient they have infected,

ئارەزو دەکەن ببن بە تەنها خێزانێک لە ناو لەشی ئەو نەخۆشەکە،

and sharing genes contributes

و هاوبەشی بکەن لە جیناتیان

to the Capulets developing resistance to antibiotics.

بۆ کاپولێتەکان بەرگریان بە هێز بکەن بۆ دژی بەکتریاکان.

So the Montagues start talking internally to get rid of this other family

کەواتە مۆنتاگیوسەکانیش دەستیان کرد بە قسەکردن بۆ ڕزگاربوون لە خێزانەکەی تر

by releasing this molecule.

بە ئازادکردنی گەردیلە.

(Laughter)

(پێکەنین)

And with subtitles:

و لەگەڵ ناونیشانەکان:

[Let us coordinate an attack.]

(با هێرش بەرین)

(پێکەنینی بەرز)

(Laughter)

Let's coordinate an attack.

با هێرش بەرین.

And then everybody at once responds

و پاشان هەموو کەسێک یەکسەر بەرەنگاری دەکات

by releasing a poison that will kill the other family.

بە ئازادکردنی ژەهرەکە کەوا خێزانەکەی تر دەکوژێت.

[Eliminate!]

(لە ناوی دەبات)

(Laughter)

(پێکەنین)

The Capulets respond by calling for a counterattack.

کاپولیتەکان بە هێرشی پێچەوانە وەڵام دەدەنەوە.

[Counterattack!]

[بە هێرشی پێچەوانە!]

And they have a battle.

و لە ناو جەنگدان.

This is a video of real bacteria dueling with swordlike organelles,

ئەمە ڤیدیۆی ڕاستەقینەی بەکتریایە بە شمشێر وەکو ئەندامۆچەکەکان زۆرانبازی دەکەن

where they try to kill each other

هەوڵ بۆ کوشتنی یەکتری دەدەن

by literally stabbing and rupturing each other.

بەوەشاندنی خەنجەر و لەت لەتکردنی یەکتری.

Whoever's family wins this battle becomes the dominant bacteria.

هەرخێزانێکیان لەم جەنگە سەرکەوت دەبن بە بەکتریای زاڵی ناوچەکە.

So what I can do is to detect bacterial conversations

کەواتە دەتوانم چی بکەم بۆ زانینی گفتوگۆی بەکتریاکان

that lead to different collective behaviors

کەوا پێشرەوی بکات بۆ ڕەفتارە کۆکراوە جیاوازاکان

like the fight you just saw.

وەک شەرەکەی بینیتان.

And what I did was to spy on bacterial communities

و چیم کرد بۆ سیخۆریکردن بەسەر کۆمەڵگەی بەکتریا

inside the human body

لەناو لەشی مرۆڤە و

in patients at a hospital.

نەخۆشەکانی نەخۆشخانە.

I followed 62 patients in an experiment,

تاقیکردنەوەم لەسەر ٦٢ نەخۆش کرد،

where I tested the patient samples for one particular infection,

کاتێک نموونەی نەخۆشەکانم دەپشکنی بۆ یەک تووشبوونی دیاریکراو،

بەبێ زانینی ئەنجامەکان لە دەستنیشانکردنی شێوازی تاقیکردنەوەکە.

without knowing the results of the traditional diagnostic test.

Now, in bacterial diagnostics,

ئێستا، لە دەستنیشانکردنی بەکتریا،

a sample is smeared out on a plate,

پەڵەی نموونەکە لەسەر دەفرەکەیە،

and if the bacteria grow within five days,

و ئەگەر بەکتریاکە لە ماوەی پێنج ڕۆژدا گەشەی کرد،

the patient is diagnosed as infected.

نەخۆشەکە وەک تووشبوێک دەستنیشان دەکرێت.

When I finished the study and I compared the tool results

کاتێک خوێندنم تەواوکرد و بەراوردی ئەنجامی ئامێرەکانم

to the traditional diagnostic test and the validation test,

بۆ تاقیکردنەوەی شێوازی دەستنیشانکردنەکە و پاڵپشتیکردنی تاقیکردنەوەکە کرد،

I was shocked.

توشی سەرسوورمان بووم.

It was far more astonishing than I had ever anticipated.

ئەمە زۆر زیاتر سەرسامکەر بوو لەوەی من پێشبینیم کردبوو.

بەڵام پێش ئەوەی پێتان بڵێم چ ئامێرەک بەدەرکەوت،

But before I tell you what the tool revealed,

I would like to tell you about a specific patient I followed,

دەمەوێت سەبارەت بە پشکنینی نەخۆشێکی دیاریکراو کە،

a young girl.

کچێکی گەنج بوو قسەتان بۆ بکەم.

She had cystic fibrosis,

نەخۆشیەکی زگماکی منداڵی هەبوو،

a genetic disease that made her lungs susceptible to bacterial infections.

نەخۆشیە بۆماوەییەکە وایکرد بوو سیەکانی بۆ توشبوون بە بەکتریا لاواز بن.

This girl wasn't a part of the clinical trial.

کچەکە بەشێک نەبوو لە تاقیکردنەوەی نۆرینگەکە.

I followed her because I knew from her medical record

پشکنینم بۆیکرد چونکە زانیاریم لە تۆماری پزیشکییەکەی هەبوو

that she had never had an infection before.

کەوا پێشتر حاڵەتی لەم جۆرە تووشنەبوو بوو.

Once a month, this girl went to the hospital

مانگی جارێک، سەردانی نەخۆشخانەی دەکرد

to cough up a sputum sample that she spit in a cup.

بۆ دەستکەوتنی نموونەیەک لە لیکەکەی کەوا تفی دەکردە ناو کوپێک.

This sample was transferred for bacterial analysis

ئەم نموونەیە لە تاقیگەی ناوەندی بۆ شیکرکردنی بەکتریایی

at the central laboratory

دەگوازرایەوە

تا دکتۆرەکان دەتوانن بەخێرای کاربکەن ئەگەر ژەهراویبوونەکەیان دۆزییەوە.

so the doctors could act quickly if they discovered an infection.

And it allowed me to test my device on her samples as well.

و بۆ تاقیکردنەوەی ئامێرەکەم لەسەر نموونەی کچەکە مۆڵەتیان پێدام.

The first two months I measured on her samples, there was nothing.

دوو مانگی سەرەتا پشکنینم لەسەر نموونەکەی دەکرد، هیچ شتێک دەرنەکەوت.

But the third month,

بەڵام لە مانگی سێیەم،

I discovered some bacterial chatter in her sample.

هەندێک بەکتریای زۆر بڵێم لە نموونەکەی دۆزینەوە.

The bacteria were coordinating to damage her lung tissue.

بەکتریاکان بۆ لەناو بردنی خانەی سییەکانی هەماهەنگیان دەکرد.

But the traditional diagnostics showed no bacteria at all.

بەڵام شێوازی دەستنیشانکردنەکە هیچ بەکتریایەکی نیشان نەدا.

I measured again the next month,

مانگی داهاتوو پشکنینم بۆ کردەوە،

and I could see that the bacterial conversations became even more aggressive.

و توانیم ببینم کەوا گفتوگۆی بەکتریایی زیاتر گەشە کرد.

Still, the traditional diagnostics showed nothing.

هێشتا، شێوازی دەستنیشانکردنەکە. هیچ ئەنجامێکی نەبووە

My study ended, but a half a year later, I followed up on her status

خوێندنەکەم کۆتای هات بەڵام نیو ساڵ دواتر بەدوداچوونم بۆ بارودۆخی کرد

to see if the bacteria only I knew about had disappeared

بۆ بینینی بەکتریاکە تاکە شت کە دەمزانی دیارنەمانیان بوو

without medical intervention.

بەبێ دەست تێوەردانی پزیشکی.

They hadn't.

دیارنەمابوون.

But the girl was now diagnosed with a severe infection

بەڵام ئێستا کچەکە لەگەڵ تووشبونێکی سەخت

of deadly bacteria.

بەکتریای مردوو دەستنیشان کراوە.

It was the very same bacteria my tool discovered earlier.

ئەمە هەمان بەکتریا بوو ئامێرەکەم لە سەرەتادا دۆزییەوە.

And despite aggressive antibiotic treatment,

و لەگەڵ ئەمەشدا چالاکی مامەڵەکردنی بەکتریا کوژ،

it was impossible to eradicate the infection.

ئەمە بۆ بنبڕکردنی ژەهراویبوونەکە ئەستەم بوو.

Doctors deemed that she would not survive her 20s.

پزیشکەکان دەیانووت ئەم کچە تا تەمەنی٢٠ساڵی دەژی.

When I measured on this girl's samples,

کاتێک لەسەر نموونەی کچەکە پشکنینم دەکرد،

my tool was still in the initial stage.

هێشتا ئامێرەکەم لە قۆناغی سەرەتایدا بوو.

I didn't even know if my method worked at all,

تەنانەت نەمدەزانی، ئەگەر بیرۆکەکەم کاری خۆی دەکات،

therefore I had an agreement with the doctors

لەبەرئەوە لەگەڵ پزیشکەکان ڕێکەوتنمان کرد

not to tell them what my tool revealed

پێمنەگۆت ئامیرەکەم چی دەرخستووە

in order not to compromise their treatment.

بۆ ئەوەی نەتوانن چارەسەرکردنەکە ئاشکرا بکەن.

So when I saw these results that weren't even validated,

کاتێک ئەنجامەکانم بینی تەنانەت جێگەی باوەر نەبوو،

I didn't dare to tell

نەمتوانی بیدرکێنم

because treating a patient without an actual infection

چونکە مامەڵەکردنی نەخۆشێک بەبێ تووشبوونێکی ڕاستەقینە

also has negative consequences for the patient.

هەروەها ئەنجامی نەرێنی بۆ نەخۆشەکە هەبوو.

But now we know better,

بەڵام ئێستا باشتر دەزانم،

and there are many young boys and girls that still can be saved

و ژمارەیەکی زۆری کوڕ و کچی گەنج هەن هێشتا دەتوانرێن ڕزگار بکرێن

because, unfortunately, this scenario happens very often.

چونکە، بەداخەوە زۆربەی جار ئەم سیناریۆیە ڕوودەدات.

Patients get infected,

نەخۆشەکان ژەهراوی دەبن،

the bacteria somehow don't show on the traditional diagnostic test,

هەرچۆنێک بێت بەکتریا لە تاقیکردنەوەی شێوازی دەستنیشانکردن خۆی دەرناخات،

and suddenly, the infection breaks out in the patient with severe symptoms.

و بەخێرایی نیشانە بەهێزاکان لە نەخۆشەکە لەناو دەچن.

And at that point, it's already too late.

لەم حاڵەشدا، پێش ئێستا زۆر درەنگە.

The surprising result of the 62 patients I followed

ئەنجامە سەرسورهێنەرەکە لە ٦٢ نەخۆش کە پشکنینم بۆیان کردبوو

was that my device caught bacterial conversations

ئەوە بوو ئامێرەکە گفتوگۆی بەکتریا تۆمار کردبوو

in more than half of the patient samples

زیاتر لە نیوەی نموونەی نەخۆشەکان

that were diagnosed as negative by traditional methods.

وەک نەرێنیەک لەلایەن ڕێگەکانی لاسیایکردنەوە دەستنیشان کرابوو.

In other words, more than half of these patients went home thinking

بەپێچەوانەوە زایاتر لە نیوەی نەخۆشەکان گەڕانەوە ماڵەوە

they were free from infection,

لە ژەهراویبوون ڕزگاریان بوو،

although they actually carried dangerous bacteria.

لەگەڵ ئەوەشدا هەڵگری بەکتریایەکی ترسێنەر بوون.

Inside these wrongly diagnosed patients,

لە ناوەوەی بەهەڵە دەستنیشانکردنی نەخۆشەکان،

bacteria were coordinating a synchronized attack.

لەکاتی هێرشکردن بەکتریا خۆی ڕێک دەخست.

They were whispering to each other.

چرپە چرپیان لەگەڵ یەکتری دەکرد.

What I call "whispering bacteria"

ناوی دەنێم "چرپە چرپی بەکتریا "

are bacteria that traditional methods cannot diagnose.

بەکتریا کە ڕێگەکانی لاسایکردنەوە. ناتوانرێ دیاری بکات.

So far, it's only the translation tool that can catch those whispers.

تاکو ئێستا، تەنها ئامێری لاسایکردنەوەکە دەتوانیت بەدوای ئەم چرپانە بکەوێت.

I believe that the time frame in which bacteria are still whispering

باوەڕم وایە ساتی بەناوبانگ بوون کە هێشتا چرپە چری لە نێو بەکتریادا هەیە

is a window of opportunity for targeted treatment.

پەنجەرەی دەرفەتە بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ ئامانج.

If the girl had been treated during this window of opportunity,

ئەگەر کچێک لە ماوەی ئەو پەنجەرەی دەرفەتە بەڕەنگاری ببێتەوە،

it might have been possible to kill the bacteria

لەوانەیە بتوانێت بەکتریا لە قۆناغە

in their initial stage,

سەرەتاییەکانیدا بکوژێت،

before the infection got out of hand.

پێش ئەوەی ژەهراویبوونەکە مەترسیدار بێت.

What I experienced with this young girl made me decide to do everything I can

شارازیم پەیداکرد لەگەڵ ئەو کچە گەنجە و بڕیارمدا ئەوەی لە توانامدا بێت

to push this technology into the hospital.

بۆ دابین کردنی ئەم تەکنەلۆجیایە لە نەخۆشخانەدا بیکەم.

Together with doctors,

لەگەڵ پزیشکەکان پێکەوە،،

I'm already working on implementing this tool in clinics

کار لەسەر جێبەجیکردنی ئەم ئامێرە دەکەم لە نۆرینگەکان

to diagnose early infections.

بۆ زووتر دیاریکردن ژەهراویبوونەکە.

Although it's still not known how doctors should treat patients

لەگەڵ ئەوەشدا هێشتا نەزانراوە پزیشکەکان چۆن مامەڵەی لەگەڵ نەخۆشەکان

during the whispering phase,

لە ماوەی دەستەواژەی چرپاندندا بکەن،

this tool can help doctors keep a closer eye on patients in risk.

ئەو ئامێرە دەتوانیت یارمەتی پزیشک بدات بۆ نزیکبوونەوە لە مەترسی نەخۆشەکان.

It could help them confirm if a treatment had worked or not,

توانیم یارمەتیان بدەم ئەگەر مەمەڵەکردنەکە کاریبکردایە یان نا،

and it could help answer simple questions:

و دەتوانێت یارمەتی وەڵامدانەوە لە پرسیارە ئاسانەکان بدات:

Is the patient infected?

نەخۆشەکە تووشبووە؟

And what are the bacteria up to?

و بەکتریا چی دەکات؟

Bacteria talk,

بەکتریا قسە دەکات،

they make secret plans,

پلانە نهێنیەکانیان دادەرێژن،

and they send confidential information to each other.

و زانیارییە باورپێکراوەکان بۆیەکتری دەنێرن.

But not only can we catch them whispering,

بەڵام تەنها ناتوانین بەدوای چرپاندنیان بکەوین،

we can all learn their secret language

دەتوانین زمانە نهێنیەکەیان فێربین

and become ourselves bacterial whisperers.

و چرپاندنی بەکتریاکان ببێتە بەشێک لە خۆمان

And, as bacteria would say,

و وەکو بەکتریا بیانەوێت بڵێن،

"3-oxo-C12-aniline."

"3-oxo-C12-aniline."

(Laughter)

(پێکەنین)

(Applause)

(چەپڵەریزان)

Thank you.

سوپاس.