What’s in the air you breathe? - Amy Hrdina and Jesse Kroll

Translator: Vân Hồng Reviewer: Thu Ha Tran

Take a deep breath.

Hãy hít một hơi thật sâu.

In that single intake of air,

Trong từng nhịp thở,

your lungs swelled with roughly 25 sextillion molecules,

phổi của bạn được lấp đầy bởi 25 nghìn tỷ tỷ phân tử,

ranging from compounds produced days ago,

từ những chất vừa được tạo ra vài ngày,

to those formed billions of years in the past.

đến những chất hình thành từ hàng tỉ năm về trước.

In fact, many of the molecules you’re breathing were likely

Thật ra, những phân tử chúng ta hít vào

exhaled by members of ancient civilizations

có lẽ đã từng được thở ra bởi những cư dân thời cổ đại

and innumerable humans since.

và vô số người kể từ đó.

But what exactly are we all breathing?

Vậy chính xác chúng ta đang hít thở thứ gì thế?

Roughly 78% of Earth’s atmosphere is composed of nitrogen

Khoảng 78% khí quyển Trái Đất là khí ni-tơ

generated by volcanic activity deep beneath the planet’s crust.

được tạo ra bởi hoạt động của núi lửa sâu bên dưới vỏ Trái Đất.

The next major ingredient is oxygen, accounting for 21% of Earth’s air.

Thành phần chính tiếp theo là khí oxi, chiếm 21% khí quyển Trái Đất.

While oxygen molecules have been around as long as Earth’s oceans,

Dù các phân tử oxi đã có mặt cùng lúc với các đại dương,

oxygen gas didn’t appear until ocean dwelling microorganisms

khí oxi không xuất hiện cho đến khi các vi sinh vật dưới đại dương

evolved to produce it.

tiến hóa để tạo ra nó.

Finally, .93% of our air is argon,

Cuối cùng, chiếm 0.93% không khí là argon,

a molecule formed from the radioactive decay of potassium

một phân tử được hình thành từ sự phân rã phóng xạ của kali

in Earth’s atmosphere, crust, and core.

trong khí quyển, vỏ và lõi Trái Đất.

Together, all these dry gases make up 99.93% of each breath you take.

Cùng nhau, các khí khô này chiếm 99.93% mỗi hơi thở của bạn.

Depending on when and where you are, the air may also contain some water vapor.

Tùy thuộc vào thời điểm và nơi bạn ở, không khí có thể chứa cả hơi nước.

But even more variable is that remaining .07%,

Nhưng biến đổi nhiều hơn cả là 0.07% còn lại,

which contains a world of possibilities.

phần chứa cả một thế giới đầy tiềm năng.

This small slice of air is composed of numerous small particles

Phần không khí nhỏ này gồm rất nhiều hạt nhỏ

including pollen, fungal spores, and liquid droplets,

bao gồm phấn hoa, các bào tử nấm và các giọt chất lỏng,

alongside trace gases like methane and carbon dioxide.

cùng với các khí vi lượng như metan và cacbonic.

The specific cocktail of natural and man-made compounds

Hỗn hợp các chất hợp chất tự nhiên và nhân tạo này

changes dramatically from place to place.

thay đổi từ nơi này đến nơi khác.

But no matter where you are,

Nhưng dù bạn ở đâu,

.07% of every breath you take likely contains man-made pollutants—

0.07% mọi hơi thở của bạn sẽ chứa các chất gây ô nhiễm do con người tạo ra-

potentially including toxic compounds that can cause lung disease, cancer,

có khả năng bao gồm cả những chất độc hại gây ra bệnh về phổi, ung thư,

and even DNA damage.

và thậm chí gây hại cho DNA.

There’s a wide variety of known pollutants but they all fall into two categories.

Các chất gây ô nhiễm rất đa dạng, được phân thành hai loại.

The first are primary pollutants.

Loại thứ nhất là chất gây ô nhiễm sơ cấp.

These toxic compounds are directly emitted

Những chất này được trực tiếp thải ra

from a man-made or naturally occurring source.

từ nguồn nhân tạo hoặc tự nhiên.

However, they don't always come from the places you'd expect.

Tuy nhiên, chúng không nhất thiết đến từ những nơi bạn nghĩ đến.

Some large factories mostly generate water vapor,

Vài nhà máy phần lớn là tạo ra hơi nước,

with only small quantities of pollutants mixed in.

chỉ có lẫn một phần nhỏ chất gây ô nhiễm.

Conversely, burning wood or dung can create polycyclic aromatic hydrocarbons;

Ngược lại, đốt gỗ hoặc chất thải động vật tạo ra các hidrocacbon thơm đa vòng;

dangerous compounds that have been linked to several types of cancer,

những chất nguy hiểm có liên quan đến nhiều loại bệnh ung thư,

as well as long-term DNA damage.

cũng như gây hại lâu dài cho DNA.

In all cases, pollutants interact with regional weather patterns and topography,

Trong tất cả trường hợp, chất gây ô nhiễm tương tác với thời tiết và địa hình vùng,

which can keep compounds local or spread them kilometers away.

giữ chúng trong khu vực hoặc phát tán chúng ra xa hàng kilomet.

When these molecules travel through the air, a transformation occurs.

Khi các phân tử này di chuyển trong không khí, sự chuyển đổi diễn ra.

Natural compounds called oxidants, formed by oxygen and sunlight,

Chất oxi hóa, được hình thành bởi oxi và ánh sáng mặt trời,

break down the pollutants.

phá vỡ các chất gây ô nhiễm.

Sometimes, these reactions make pollutants more easily washed out by rain.

Đôi khi, các phản ứng này làm chất ô nhiễm dễ dàng bị loại bỏ bởi mưa hơn.

But in other cases, they result in even more toxic secondary pollutants.

Nhưng mặt khác, chúng sẽ hình thành những chất ô nhiễm thứ cấp độc hại hơn.

For example, when factories burn coal,

Ví dụ, khi các nhà máy đốt than,

they release high concentrations of sulfur oxides.

chúng thải ra một lượng lớn các khí oxit của lưu huỳnh.

These molecules oxidize to form sulfates,

Các phân tử này bị oxi hóa tạo ra sunfat,

which condense with water vapor in the air to form a blanket of fine particles

ngưng tụ với hơi nước để hình thành một lớp bụi mịn

that impair visibility and cause severe lung damage.

làm che khuất tầm nhìn và gây hại nghiêm trọng đến phổi.

This so-called sulfurous smog was well-known in 20th century London

Cái gọi là sương mù lưu huỳnh này đã được biết đến rộng rãi ở London vào thế kỉ 20

and continues to plague cities like Beijing.

và tiếp tục gây phiền phức cho các thành phố như Bắc Kinh.

Since the advent of cars,

Kể từ khi ô tô ra đời,

another secondary pollutant has taken center stage.

một chất gây ô nhiễm thứ cấp khác đã giữ vị trí chủ đạo.

Exhaust from fossil fuel-burning vehicles releases nitrogen oxides and hydrocarbons

Các phương tiện dùng nhiên liệu hóa thạch thải ra khí nito oxit và các hidrocacbon

which react to form ozone.

cùng phản ứng với nhau tạo ozone.

And while some ozone in the upper atmosphere

Và trong khi khí ozone ở tầng khí quyển cao

helps shield us from ultraviolet rays, on the ground,

giúp bảo vệ chúng ta khỏi tia cực tím, thì ở mặt đất,

this gas can form alongside secondary particles and create photochemical smog.

khí này cùng với chất ô nhiễm thứ cấp hình thành sương mù quang hóa.

This brown fog can be found covering densely packed cities,

Màn sương nâu này có thể bao trùm các thành phố đông dân,

making seeing difficult and breathing hazardous.

làm cản trở tầm nhìn và gây khó khăn cho việc hít thở.

It also contributes to climate change by trapping heat in the atmosphere.

Nó còn góp phần gây biến đổi khí hậu bằng cách bẫy nhiệt trong khí quyển.

In recent decades, industrial activity has contributed to a huge spike

Từ các thập kỉ gần đây, hoạt động công nghiệp đã góp phần gia tăng

in various trace gas emissions,

một lượng lớn các khí thải vi lượng,

fundamentally changing the air we all breathe.

về cơ bản đã thay đổi bầu không khí chúng ta đang hít thở.

Many places have already responded with countermeasures.

Nhiều nơi đã đáp lại tình trạng này bằng các biện pháp đối phó.

Most cars produced since the 1980′s are equipped with catalytic converters

Phần lớn ô tô sản xuất từ những năm 1980 đều được trang bị bộ lọc khí thải

that reduce the emission of carbon monoxide and nitrogen oxides.

giúp làm giảm lượng khí cacbon oxit và nito oxit thải ra.

And today, places like Beijing are battling smog

Và ngày nay, nhiều nơi như Bắc Kinh đang đối phó với sương mù

by electrifying their energy infrastructure

bằng cách điện khí hóa cơ sở hạ tầng năng lượng

and limiting automobile emissions altogether.

và cùng lúc đó giới hạn lượng khí thải ra từ ô tô.

But while moving away from fossil fuels is essential,

Nhưng dù từ bỏ nhiên liệu hóa thạch là cần thiết,

there's no universal remedy for air pollution.

ta vẫn không có giải pháp toàn cầu nào cho ô nhiễm không khí.

Different regions need to respond with unique regulations

Mỗi vùng cần phải đáp lại bằng những quy định riêng biệt

that account for their local pollutants.

để đối phó với các chất ô nhiễm ở địa phương.

Because no matter where you live, we all share the same air.

Bởi vì bất kể bạn ở đâu, chúng ta đều dùng chung một bầu không khí.