What’s in the air you breathe? - Amy Hrdina and Jesse Kroll

Tłumaczenie: Marta Grochowalska Korekta: Rysia Wand

Take a deep breath.

Weź głęboki oddech.

In that single intake of air,

W ten sposób

your lungs swelled with roughly 25 sextillion molecules,

płuca wypełnia 25 tryliardów molekuł,

ranging from compounds produced days ago,

od związków wytworzonych przed paroma dniami

to those formed billions of years in the past.

po powstałe miliardy lat temu.

In fact, many of the molecules you’re breathing were likely

Prawdopodobnie wiele z tych molekuł

exhaled by members of ancient civilizations

wydychano już w starożytnych cywilizacjach

and innumerable humans since.

i mnóstwo razy potem.

But what exactly are we all breathing?

Ale czym właściwie oddychamy?

Roughly 78% of Earth’s atmosphere is composed of nitrogen

Atmosfera ziemska składa się w około 78% z azotu

generated by volcanic activity deep beneath the planet’s crust.

wytworzonego przez aktywność wulkaniczną skrywaną głęboko pod skorupą Ziemi.

The next major ingredient is oxygen, accounting for 21% of Earth’s air.

Drugi główny komponent to tlen tworzący 21% atmosfery.

While oxygen molecules have been around as long as Earth’s oceans,

Chociaż cząsteczki tlenu istnieją tak długo jak oceany,

oxygen gas didn’t appear until ocean dwelling microorganisms

tlen w postaci gazu pojawił się dopiero, gdy oceaniczne mikroorganizmy

evolved to produce it.

wyewoluowały do jego produkcji.

Finally, .93% of our air is argon,

0,93% atmosfery to argon,

a molecule formed from the radioactive decay of potassium

molekuła powstająca w wyniku rozpadu radioaktywnego potasu

in Earth’s atmosphere, crust, and core.

w atmosferze, skorupie i jądrze Ziemi.

Together, all these dry gases make up 99.93% of each breath you take.

Gazy te to 99,93% każdego oddechu

Depending on when and where you are, the air may also contain some water vapor.

Zależnie od tego, kiedy i gdzie jesteś, powietrze może zawierać parę wodną.

But even more variable is that remaining .07%,

Najbardziej zmienne jest pozostałe 0,07%

which contains a world of possibilities.

złożone z najróżniejszych różności.

This small slice of air is composed of numerous small particles

Na tę odrobinę składają się różne małe cząsteczki

including pollen, fungal spores, and liquid droplets,

jak pyłki, zarodniki grzybów i kropelki cieczy

alongside trace gases like methane and carbon dioxide.

wraz ze śladowymi ilościami gazów jak metan i dwutlenek węgla.

The specific cocktail of natural and man-made compounds

Ten koktajl naturalnych i syntetycznych związków

changes dramatically from place to place.

zmienia się diametralnie w zależności od miejsca.

But no matter where you are,

Bez względu na miejsce

.07% of every breath you take likely contains man-made pollutants—

0,07% każdego wdechu najpewniej zawiera syntetyki,

potentially including toxic compounds that can cause lung disease, cancer,

potencjalnie toksyczne, chorobo- i rakotwórcze,

and even DNA damage.

a nawet wywołujące zmiany w DNA.

There’s a wide variety of known pollutants but they all fall into two categories.

Jest wiele rodzajów zanieczyszczeń, ale z grubsza mamy dwie kategorie.

The first are primary pollutants.

Pierwsza to zanieczyszczenia pierwotne.

These toxic compounds are directly emitted

Są emitowane bezpośrednio

from a man-made or naturally occurring source.

ze źródeł ludzkich lub naturalnych.

However, they don't always come from the places you'd expect.

Jednak nie zawsze pochodzą z oczywistych źródeł.

Some large factories mostly generate water vapor,

Niektóre wielkie fabryki wytwarzają głównie parę wodną

with only small quantities of pollutants mixed in.

z niewielką ilością zanieczyszczeń.

Conversely, burning wood or dung can create polycyclic aromatic hydrocarbons;

Natomiast palenie drewna i nawozu tworzy policykliczne węglowodory aromatyczne,

dangerous compounds that have been linked to several types of cancer,

niebezpieczne związki podejrzewane o powodowanie różnych nowotworów

as well as long-term DNA damage.

oraz długoterminowych uszkodzeń DNA.

In all cases, pollutants interact with regional weather patterns and topography,

W obu przypadkach wchodzą w interakcje z klimatem i topografią,

which can keep compounds local or spread them kilometers away.

przez co albo pozostają na miejscu, albo roznoszą na wiele kilometrów.

When these molecules travel through the air, a transformation occurs.

Kiedy te molekuły podróżują w powietrzu, dochodzi do przemian.

Natural compounds called oxidants, formed by oxygen and sunlight,

Oksydanty, związki wytworzone przez tlen i światło słoneczne,

break down the pollutants.

rozkładają zanieczyszczenia.

Sometimes, these reactions make pollutants more easily washed out by rain.

Czasem te reakcje tworzą zanieczyszczenia, które łatwo wypłukuje deszcz,

But in other cases, they result in even more toxic secondary pollutants.

ale też mogą prowadzić do powstania toksyczniejszych zanieczyszczeń wtórnych.

For example, when factories burn coal,

Na przykład, gdy fabryki spalają węgiel,

they release high concentrations of sulfur oxides.

powstaje dużo tlenków siarki.

These molecules oxidize to form sulfates,

Po ich utlenieniu powstają siarczany,

which condense with water vapor in the air to form a blanket of fine particles

skraplające się z parą wodną i tworzące płaszcz drobnych cząsteczek,

that impair visibility and cause severe lung damage.

które mogą utrudniać widoczność i powodować poważne uszkodzenia płuc.

This so-called sulfurous smog was well-known in 20th century London

Smog zawierający związki siarki dobrze znano w Londynie w XX wieku

and continues to plague cities like Beijing.

i nadal prześladuje miasta takie jak Pekin.

Since the advent of cars,

Od czasu pojawienia się samochodów

another secondary pollutant has taken center stage.

głównym problemem stał się inny rodzaj wtórnych zanieczyszczeń:

Exhaust from fossil fuel-burning vehicles releases nitrogen oxides and hydrocarbons

tlenki azotu i węglowodory ze spalin samochodowych

which react to form ozone.

które w reakcji z tlenem tworzą ozon.

And while some ozone in the upper atmosphere

Ozon w górnych warstwach atmosfery

helps shield us from ultraviolet rays, on the ground,

chroni nas przed promieniowaniem UV,

this gas can form alongside secondary particles and create photochemical smog.

ale wraz z zanieczyszczeniami wtórnymi może też tworzyć smog fotochemiczny.

This brown fog can be found covering densely packed cities,

Ta brunatna mgła może spowijać gęsto zabudowane miasta,

making seeing difficult and breathing hazardous.

obniżając widoczność i utrudniając oddychanie.

It also contributes to climate change by trapping heat in the atmosphere.

Przyczynia się także do zmian klimatu, wiążąc ciepło w atmosferze.

In recent decades, industrial activity has contributed to a huge spike

W ostatnich dekadach przemysł doprowadził do ogromnego wzrostu

in various trace gas emissions,

emisji różnych gazów śladowych,

fundamentally changing the air we all breathe.

zasadniczo zmieniając powietrze, którym oddychamy.

Many places have already responded with countermeasures.

W wielu miejscach zastosowano środki zaradcze.

Most cars produced since the 1980′s are equipped with catalytic converters

Większość aut wyprodukowanych od lat 80. XX wieku ma katalizatory,

that reduce the emission of carbon monoxide and nitrogen oxides.

żeby zmniejszyć emisję tlenku węgla i tlenków azotu.

And today, places like Beijing are battling smog

Dzisiaj Pekin i inne miasta walczą ze smogiem,

by electrifying their energy infrastructure

elektryfikując infrastrukturę energetyczną

and limiting automobile emissions altogether.

i ograniczając emisje samochodowe.

But while moving away from fossil fuels is essential,

Chociaż odejście od paliw kopalnych jest konieczne,

there's no universal remedy for air pollution.

nie ma uniwersalnego remedium na zanieczyszczenia.

Different regions need to respond with unique regulations

Różne regiony muszą odpowiedzieć różnymi regulacjami

that account for their local pollutants.

dostosowanymi do lokalnych zanieczyszczeń.

Because no matter where you live, we all share the same air.

Bo niezależnie od tego, gdzie żyjemy, wszyscy oddychamy tym samym powietrzem.