How do dogs "see" with their noses? - Alexandra Horowitz

Translator: Trang Pham Reviewer: Khoa Ngo

"Hi, Bob."

"Chào, Bob."

"Morning, Kelly. The tulips looks great."

"Chào buổi sáng, Kelly. Những đóa tulip trông thật đẹp."

Bạn có từng nghĩ cún của bạn khám phá thế giới như thế nào chưa?

Have you ever wondered how your dog experiences the world?

Và đây là những gì cô ấy thấy.

Here's what she sees.

Tuy không thú vị lắm.

Not terribly interesting.

Nhưng những gì cô ấy ngửi được, lại là câu chuyện mới lạ đấy.

But what she smells, that's a totally different story.

Bắt đầu với một cái mũi phát triển tuyệt vời.

And it begins at her wonderfully developed nose.

Khi cô chó của bạn lần đầu bắt gặp những luồng khí sạch

As your dog catches the first hints of fresh air,

thì cái mũi ươn ướt sẽ bắt được bất kỳ mùi hương nào.

her nose's moist, spongy outside helps capture any scents the breeze carries.

với khả năng đánh hơi riêng biệt ở mỗi bên mũi.

The ability to smell separately with each nostril,

đánh hơi cực thính

smelling in stereo,

giúp xác định phương hướng của mùi

helps to determine the direction of the smell's source

và trong vòng tích tắc

so that within the first few moments of sniffing,

cô ấy không chỉ nhận thức được mùi gì

the dog starts to become aware of not just what kind of things are out there

mà còn biết chúng xuất phát từ đâu

but also where they're located.

Vì khi không khí vào khoang mũi

As air enters the nose,

một nếp gấp nhỏ của tế bào chia nó thành hai nhánh riêng biệt

a small fold of tissue divides it into two separate folds,

một dùng để thở và một để đánh hơi

one for breathing and one just for smelling.

Dòng không khí thứ hai vào một vùng

This second airflow enters a region

chứa các tế bào thụ cảm khứu giác chuyên hóa cao,

filled with highly specialized olfactory receptor cells,

với hàng trăm triệu tế bào so với chỉ năm triệu tế bào ở mũi người

several hundred millions of them, compaired to our five million.

và không như cách hít thở của chúng ta ở cùng một khoang

And unlike our clumsy way of breathing in and out through the same passage,

thì loài chó thở ra ở cánh mũi,

dogs exhale through slits at the side of their nose,

tạo luồng khí xoáy giúp kéo những phân tử mùi mới vào

creating swirls of air that help draw in new odor molecules

và cho phép lượng mùi này tập trung lại trong quá trình hít vào nhiều lần của mũi.

and allow odor concentration to build up over mulitple sniffs.

Nhưng cả thiết kế khoang mũi kỳ công này sẽ trở nên vô dụng

But all that impressive nasal architecture wouldn't be much help

nếu thiếu quá trình phân tích thông tin mũi thu thập.

without something to process the loads of information the nose scoops up.

Và hệ thống khứu giác này chiếm dụng vùng não của loài chó

And it turns out that the olfactory system dedicated to proessing smells

nhiều hơn gấp nhiều lần so với ở người

takes up many times more relative brain area in dogs than in humans.

Tất cả những đặc điểm này cho phép chúng phân biệt

All of this allows dogs to distinguish

và nhớ được lượng mùi đáng kinh ngạc

and remember a staggering variety of specific scents

với con số lên đến một trăm triệu lần so với những gì mũi người nhận biết.

at concentrations up to 100 million times less than what our noses can detect.

Nếu bạn có thể ngửi thấy mùi nước hoa trong một căn phòng nhỏ,

If you can smell a spritz of perfume in a small room,

một chú chó sẽ dễ dàng ngửi được nó trong một sân vận động

a dog would have no trouble smelling it in an enclosed stadium

và phân biệt những thành phần trong đó, để hoạt hoá.

and distinguishing its ingredients, to boot.

And everything in the street, every passing person or car,

Và mỗi thứ trên đường, mỗi một người hay xe cộ ngang qua,

any contents of the neighbor's trash,

bất kỳ món đồ gì bên trong thùng rác nhà hàng xóm,

each type of tree,

mỗi loại cây,

and all the birds and insects in it

và tất cả loài chim và côn trùng trên cây đó

has a distinct odor profile telling your dog what it is, where it is,

đều có một "hồ sơ" mùi riêng mách cho cô chó biết chúng là gì, đang ở đâu,

and which direction it's moving in.

and chúng đang di chuyển về hướng nào.

Besides being much more powerful than ours,

Ngoài việc nhạy hơn nhiều so với khứu giác của người,

a dog's sense of smell can pick up things that can't even be seen at all.

khứu giác loài chó còn đánh hơi được những thứ không thể thấy bằng mắt.

A whole separate olfactory system,

Một hệ thống riêng biệt trong mũi,

called the vomeronasal organ, above the roof of the mouth,

gọi là bộ phận "vomeronasal", nằm phía trên vòm miệng,

detects the hormones all animals, Including humans, naturally release.

phát hiện hóc môn ở tất cả động vật, Kể cả con người, khi tiết ra.

It lets dogs identify potential mates,

Nó cho phép loài chó xác định bạn tình phù hợp,

or distinguish between friendly and hostile animals.

hoặc phân biệt giữa bạn và kẻ thù.

It alerts them to our various emotional states,

Nó cho phép chúng cảm nhận các cung bậc xúc cảm của chúng ta

and it can even tell them when someone is pregnant or sick.

và thậm chí là cho chúng biết ai đang mang thai hay bị bệnh

Because olfaction is more primal than other senses,

Vì khứu giác quan trọng hơn các giác quan khác,

bypassing the thalamus to connect directly to the brain structures

bỏ qua vùng đồi thị để trực tiếp kết nối với não bộ

involving emotion and instinct,

liên quan đến cảm xúc và bản năng

we might even say a dog's perception is more immediate and visceral than ours.

chúng ta thậm chí có thể nói giác quan thứ 6 của chó tinh tường hơn chúng ta

But the most amazing thing about your dog's nose

Nhưng điều thú vị nhất ở đây là

is that it can traverse time.

khức giác của chó có thể xuyên qua thời gian

The past appears in tracks left by passersby,

Quá khứ xuất hiện qua dấu vết của người đi đường

and by the warmth of a recently parked car

và hơi ấm của một chiếc xe đã đỗ gần đó

where the residue of where you've been and what you've done recently.

là tàn dư của nơi chốn và việc bạn đã làm.

Landmarks like fire hydrants and trees

Những dấu mốc như trụ cứu hỏa và cây cối

are aromatic bulletin boards carrying messages of who's been by,

là những bảng thông báo có mùi hương cho biết ai đã từng ở đó,

what they've been eating,

đã ăn gì,

and how they're feeling.

và cảm thấy như thế nào.

And the future is in the breeze,

Và tương lai trong những cơn gió

alerting them to something or someone approaching long before you see them.

cho phép chúng biết những gì những ai đến khá lâu trước khi chúng ta thấy được.

Where we see and hear something at a single moment,

Những nơi ta thấy và ta nghe chỉ trong chốc lát,

a dog smells an entire story from start to finish.

trong khi chó đã đánh hơi cả câu chuyện từ đầu đến cuối.

In some of the best examples of canine-human collaboration,

Trong những ví dụ về sự cộng tác giữa người với chó,

dogs help us by sharing and reacting to those stories.

chó giúp chúng ta bằng cách chia sẻ và phản ứng trước những chuyện này.

They can respond with kindness to people in distress,

Chúng ân cần với người đang buồn,

or with aggression to threats

hoặc sự giận dữ trước các mối đe dọa

because stress and anger manifest as a cloud of hormones

bởi vì sự căng thẳng và tức giận tiết ra nhiều hóc môn

recognizable to the dog's nose.

mà khức giác của chó có thể nhận biết dễ dàng

With the proper training,

Với sự huấn luyện đúng đắn,

they can even alert us to invisible threats

chúng có thể giúp ta thoát khỏi những mối đe dọa

ranging from bombs to cancer.

từ bom đến ung thư

As it turns out, humanity's best friend

Hóa ra, người bạn thân nhất của con người

is not one who experiences the same things we do,

không hề trải nghiệm mọi thứ như chúng ta

but one whose incredible nose reveals a whole other world beyond our eyes.

mà chúng sở hữu khứu giác tuyệt vời tiết lộ cả một thế giới mà ta không thấy.