What causes insomnia? - Dan Kwartler

5,706,374 views ・ 2018-06-14

TED-Ed


Videoni ijro etish uchun quyidagi inglizcha subtitrlarga ikki marta bosing.

Translator: Guzal Khasan-zoda Reviewer: Nazarbek Nazarov
00:06
What keeps you up at night?
0
6947
1821
Kechalari uxlolmayapsizmi?
00:08
Pondering deep questions?
1
8768
1786
Muhim masalalar haqida o'ylayapsizmi?
00:10
Excitement about a big trip?
2
10554
1667
Uzoq safarni kutyapsizmi?
00:12
Or is it stress about unfinished work,
3
12221
2193
Yoki tugallanmagan ish, yaqinlashib kelayotgan
00:14
an upcoming test,
4
14414
1362
nazorat yoki yoqimsiz
00:15
or a dreaded family gathering?
5
15776
2662
oilaviy bayram tufayli tashvishlanyapsizmi?
00:18
For many people, this stress is temporary, as its cause is quickly resolved.
6
18438
4672
Ko'pchilik uchun bunday stress vaqtincha va uni sabablarini bartaraf etish mumkin.
00:23
But what if the very thing keeping you awake was stress about losing sleep?
7
23110
5519
Uyqu yo'qolishi haqida tashvishlanayot- ganingizdan uxlolmayotgan bo’lsangiz-chi?
00:28
This seemingly unsolvable loop is at the heart of insomnia,
8
28629
4402
Bu muammoli charxpalak uyqusizlikning - dunyodagi
00:33
the world’s most common sleep disorder.
9
33031
3013
eng keng tarqalgan uyqu buzilishinining asosini tashkil qiladi.
00:36
Almost anything can cause the occasional restless night -
10
36044
3082
Uyqusiz tunning sababi har qanday narsa bo'lishi mumkin:
00:39
a snoring partner,
11
39126
1410
juftingizning xurrak otishi,
00:40
physical pain,
12
40536
1165
jismoniy og'riq
00:41
or emotional distress.
13
41701
1913
yoki ruhiy kechinmalar.
00:43
And extreme sleep deprivation like jetlag can throw off your biological clock,
14
43614
5855
Masalan uzoq vaqt davomida uyquning yo'qligiga bir necha vaqt zonalarini kesib
o'tishda biologik ritmlarning buzilishi, dam olish
00:49
wreaking havoc on your sleep schedule.
15
49469
2706
00:52
But in most cases, sleep deprivation is short-term.
16
52175
3465
tartibini butunlay yo'q qiladi. Lekin ko'pincha biz qisqa vaqtgagina
00:55
Eventually, exhaustion catches up with all of us.
17
55640
3676
uyqumizni yo'qotamiz. Oxir-oqibat, charchoq bizni qutqaradi.
00:59
However, some long-term conditions like respiratory disorders,
18
59316
3700
Biroq, ba'zi surunkali kasalliklar, masalan, nafas olish tizimi,
01:03
gastrointestinal problems,
19
63016
1841
oshqozon-ichak trakti va boshqa
01:04
and many others can overpower fatigue.
20
64857
3249
kasalliklar charchoqdan ko'ra kuchliroq bo'lishi mumkin.
01:08
And as sleepless nights pile up,
21
68106
1941
Tunlaringizni qanchalik ko'p uyqusiz
01:10
the bedroom can start to carry associations of restless nights
22
70047
4222
o'tkazsangiz, yotoqxona shunchalik kam dam olish joyi sifatida gavdalanadi va
01:14
wracked with anxiety.
23
74269
1781
bu esa stress olib keladi.
01:16
Come bedtime, insomniacs are stressed.
24
76050
2997
Uyqusizlikka chalinganlarda u uyqu vaqti bilan birga boshlanadi.
01:19
So stressed their brains hijack the stress response system,
25
79047
4026
Stress holatida miya "ur, qoch yoki qotib qol"
himoya reaktsiyasini boshlab yuboradi.
01:23
flooding the body with fight-flight-or-freeze chemicals.
26
83073
4315
01:27
Cortisol and adrenocorticotropic hormones course through the bloodstream,
27
87388
4787
Qon aylanishi bilan Kortizol va adreno- kortikotrop gormonlar tarqaladi,
01:32
increasing heart rate and blood pressure,
28
92175
2417
natijada puls va bosim kuchayadi, bu o'z o'rnida
01:34
and jolting the body into hyperarousal.
29
94592
3084
uyqusizlikka olib keldi.
01:37
In this condition, the brain is hunting for potential threats,
30
97676
3487
Bu holatda miya potentsial tahdidlar bilan to'qnashuvni kutadi,
01:41
making it impossible to ignore any slight discomfort or nighttime noise.
31
101163
5376
va shuning uchun eng kichik noqulaylik yoki begona shovqinni sezmaslik qiyin.
01:46
And when insomniacs finally do fall asleep,
32
106539
2823
Uyqusizlikka chalinganlar uxlab qolishsa ham
01:49
the quality of their rest is compromised.
33
109362
2866
ularning uyqu sifati pasayadi.
01:52
Our brain’s primary source of energy is cerebral glucose,
34
112228
3633
Miyamiz uchun energiyaning asosiy manbai glyukoza bo'lib, sog'lom uyqu bilan
01:55
and in healthy sleep, our metabolism slows to conserve this glucose for waking hours.
35
115861
5918
birga metabolizm kamayadi, bu bedorlik uchun glukozani saqlaydi.
02:01
But PET studies show the adrenaline that prevents sleep for insomniacs
36
121779
4394
PE tadqiqotlari davomida adrenalin nafaqat uyqusizlik bilan og'rigan bemorlarga
02:06
also speeds up their metabolisms.
37
126173
3143
uxlab qolishiga yo'l qo'ymasligini, balki ulardagi metabolizmni ham
02:09
While they sleep, their bodies are working overtime,
38
129316
3165
tezlatishini aniqlashdi. Ular uxlayotganda, tananing miya uchun
02:12
burning through the brain’s supply of energy-giving glucose.
39
132481
3582
saqlagan glyukoza energiya zahiralari yonib, ortiqcha ish vaqtidek ishlaydi.
02:16
This symptom of poor sleep leaves insomniacs
40
136063
3257
Yomon uyquning bu alomati uyqusizlik bilan og'riganlarning charchash,
02:19
waking in a state of exhaustion, confusion, and stress,
41
139320
4759
chalkashlik va stress holatida uyg'oni- shiga olib keladi, oqibatda bu jarayon
02:24
which starts the process all over again.
42
144079
2929
yana bir bor aylana boshlaydi.
02:27
When these cycles of stress and restlessness last several months,
43
147008
4247
Stress va uyqusizlikning bu davrlari bir necha oy davom etganda,
02:31
they’re diagnosed as chronic insomnia.
44
151255
2827
surunkali uyqusizlik tashxisi qo’yiladi.
02:34
And while insomnia rarely leads to death,
45
154082
2655
Uyqusizlik kamdan-kam hollarda o'limga olib keladigan
02:36
its chemical mechanisms are similar to anxiety attacks
46
156737
3713
bo'lsa-da, uning kimyoviy mexanizmlari tushkunlikka chalinganlar
02:40
found in those experiencing depression and anxiety.
47
160450
2856
panik hujumlarning xurujiga o’xshaydi.
02:43
So suffering from any one of these conditions
48
163306
2757
Shuning uchun ta'riflangan muammolarning har biri
02:46
increases your risk of experiencing the other two.
49
166063
3652
bu ikki tashxis xavfini orttiradi.
02:49
Fortunately, there are ways to break the cycle of sleeplessness.
50
169715
3956
Baxtimizga, uyqusizlik davrlarini yengish yo'llari mavjud.
02:53
Managing the stress that leads to hyperarousal
51
173671
2553
Haddan tashqari zo'riqishga olib keladigan stress
02:56
is one of our best-understood treatments for insomnia,
52
176224
3423
omillarini bartaraf etish uyqusizlikni davolashda eng keng tarqalgan
02:59
and good sleep practices can help rebuild your relationship with bedtime.
53
179647
4389
usullardan biridir va quyidagi maslahatlar tungi uyquni tiklashga yordam beradi.
03:04
Make sure your bedroom is dark and comfortably cool
54
184036
3514
Yotoqxona qorong'i va yetarlicha salqin ekanligiga ishonch hosil qiling,
03:07
to minimize “threats” during hyperarousal.
55
187550
2936
bu xayolli tahdidlarning kamayishiga yordam beradi.
03:10
Only use your bed for sleeping,
56
190486
2029
Faqat krovatingizda uxlang; uxlolmasangiz,
03:12
and if you’re restless,
57
192515
1205
yotoqxonadan chiqing
03:13
leave the room and tire yourself out with relaxing activities
58
193720
4135
va o'qish, meditatsiya yoki kundalik tutish kabi taskin beruvchi
03:17
like reading,
59
197855
918
mashg'ulotlarni
03:18
meditating,
60
198773
835
topishga
03:19
or journaling.
61
199608
1286
harakat qiling.
03:20
Regulate your metabolism by setting consistent resting and waking times
62
200894
4843
Metabolizmni boshqaring,
tanangiz biologik soatlarga yo'naltirilishi uchun ma'lum vaqtda
03:25
to help orient your body’s biological clock.
63
205737
3281
uxlashga va uyg'onishga rioya qilishga harakat qiling.
03:29
This clock, or circadian rhythm,
64
209018
2554
Bu soatlar yoki sirkad ritm yorug'likka ham bog'liq,
03:31
is also sensitive to light,
65
211572
1718
shuning uchun kechalari yorqin nurdan
03:33
so avoid bright lights at night
66
213290
2137
qoching, shunda organizm uxlash vaqti
03:35
to help tell your body that it’s time for sleep.
67
215427
2886
kelganini bilib oladi. Ushbu maslahatlarga qo'shimcha qilib
03:38
In addition to these practices,
68
218313
1684
shifokor uxlashga yordam
03:39
some doctors prescribe medication to aid sleep,
69
219997
2758
beradigan uyqu tabletkalarini yozib berishi mumkin, ammo uyqusizlikning
03:42
but there aren’t reliable medications that help in all cases.
70
222755
3866
barcha holatlarida yordam beradigan dorilar mavjud emas. Hamma joyda
03:46
And over-the-counter sleeping pills can be highly addictive,
71
226621
3217
sotiladigan dorilar esa bu kasallikning takrorlanishiga
03:49
leading to withdrawal that worsens symptoms.
72
229838
2629
va yomonlashishiga olib kelishi mumkin.
03:52
But before seeking any treatment,
73
232467
1973
Ammo davolanishni boshlashdan oldin, uyquni
03:54
make sure your sleeplessness is actually due to insomnia.
74
234440
3799
yo'qolishi, uyqusizlikdan kelib chiqqanligiga ishonch hosil qiling.
03:58
Approximately 8% of patients diagnosed with chronic insomnia
75
238239
4089
Surunkali uyqusizlik bilan kasallangan bemorlarning taxminan
04:02
are actually suffering from a less common genetic problem
76
242328
3391
8% uyqu fazasi kechikish sindromi deb ataladigan
04:05
called delayed sleep phase disorder, or DSPD.
77
245719
4766
kamroq tarqalgan irsiy kasallikdan aziyat chekishadi. Kutish fazasini
04:10
People with DSPD have a circadian rhythm significantly longer than 24 hours,
78
250485
4968
kechiktirish sindromi bo'lgan odamlarda sirkad ritm 24soatdan ko'proq davom etadi,
04:15
putting their sleeping habits out of sync with traditional sleeping hours.
79
255453
4279
buning natijasida uxlash an'anaviy uyqu soatlariga to'g'ri kelmaydi.
04:19
So while they have difficulty falling asleep at a typical bedtime,
80
259732
3222
Ular ajratilgan vaqtda uxlashda qiyinchiliklarga uchrashadi,
04:22
it’s not due to increased stress.
81
262954
2417
lekin ular stressni boshdan kechirmaydilar.
04:25
And given the opportunity,
82
265371
1452
Agarda ular imkoniyatga ega
04:26
they can sleep comfortably on their own delayed schedule.
83
266823
3652
bo'lsalar, o'zlari uchun qulay vaqtda uxlab qolishlari mumkin.
04:30
Our sleeping and waking cycle is a delicate balance,
84
270475
2744
Bizning uyqu va uyg'onish siklimiz juda nozik mexanizmligi
04:33
and one that’s vital to maintain for our physical and mental wellbeing.
85
273219
4299
sabab bizning jismoniy va psixologik muvozanatimiz uchun bu ishda
muvaffaqiyatsizlikka yo'l qo'ymaslik muhimdir.
04:37
For all these reasons,
86
277518
1459
04:38
it’s worth putting in some time and effort
87
278977
2391
Ushbu maqsad -
barqaror dam olish tartibini saqlab qolish
04:41
to sustain a stable bedtime routine,
88
281368
2971
uchun ozgina vaqt va kuch sarflash kerak, lekin uyqungizni
04:44
but try not to lose any sleep over it.
89
284339
2902
yo'qotmaslik uchun haddan ziyod kuchingizni ishlatmang.
Ushbu veb-sayt haqida

Ushbu sayt sizni ingliz tilini o'rganish uchun foydali bo'lgan YouTube videolari bilan tanishtiradi. Dunyo bo'ylab eng yaxshi o'qituvchilar tomonidan o'qitiladigan ingliz tili darslarini ko'rasiz. Videoni u yerdan o'ynash uchun har bir video sahifasida ko'rsatilgan inglizcha subtitrlarga ikki marta bosing. Subtitrlar video ijrosi bilan sinxronlashtiriladi. Agar sizda biron bir fikr yoki so'rov bo'lsa, iltimos, ushbu aloqa formasi orqali biz bilan bog'laning.

https://forms.gle/WvT1wiN1qDtmnspy7