Why is Mount Everest so tall? - Michele Koppes

Çeviri: Gözde Zülal Solak Gözden geçirme: Figen Ergürbüz

Every spring,

Her bahar

hundreds of adventure-seekers dream of climbing Qomolangma,

macera arayan yüzlerce insan, Everest Dağı olarak da bilinen

also known as Mount Everest.

Çomolungma'ya tırmanma hayali kuruyor.

At base camp, they hunker down for months

Ana kampta aylarca işe koyularak

waiting for the chance to scale the mountain's lofty, lethal peak.

dağın yüce, ölümcül zirvesine tırmanma şanslarını bekliyorlar.

But why do people risk life and limb to climb Everest?

Peki insanlar Everest'e tırmanmak için neden hayatlarını riske atıyorlar?

Is it the challenge?

Meydan okuma mı?

The view?

Manzara için mi?

The chance to touch the sky?

Gökyüzüne dokunma şansı mı?

For many, the draw is Everest's status as the highest mountain on Earth.

Çoğunun ilgisini çeken şey, Everest'in dünya üzerindeki en yüksek dağ olması.

There's an important distinction to make here.

Burada önemli bir ayrım yapmamız gerek.

Mauna Kea is actually the tallest from base to summit,

Mauna Kea aslında zeminden doruğa en uzun dağ,

but at 8850 meters above sea level,

fakat deniz seviyesinden 8850 metre yüksekliğiyle,

Everest has the highest altitude on the planet.

Everest gezegendeki en yüksek rakıma sahip.

To understand how this towering formation was born,

Bu yüksek oluşumun nasıl doğduğunu anlamak için,

we have to peer deep into our planet's crust,

kıtasal plakaların çarpıştığı gezegenimizin kabuğuna

where continental plates collide.

derinden bakmamız gerekiyor.

The Earth's surface is like an armadillo's armor.

Dünyanın yüzeyi, armadillonun zırhı gibidir,

Pieces of crust constantly move over,

kabuk parçaları daima hareket eder,

under,

birbirlerinin altında

and around each other.

ve etrafında.

For such huge continental plates, the motion is relatively quick.

Devasa kıtasal plakaların hareketi nispeten hızlıdır.

They move two to four centimeters per year,

Yılda iki ile dört santimetre hareket ederler,

about as fast as fingernails grow.

yani neredeyse tırnakların büyümesi kadar hızlı.

When two plates collide,

İki plaka çarpıştığında

one pushes into or underneath the other, buckling at the margins,

biri diğerinin içine ya da altına girer, sınırları çökmeye başlar

and causing what's known as uplift to accomodate the extra crust.

ve ekstra kabuğa yer vermek için yükselme adlı şeye sebep olur.

That's how Everest came about.

Everest de bu şekilde meydana gelmiştir.

50 million years ago, the Earth's Indian Plate drifted north,

50 milyon yıl önce dünyanın Hindistan Plakası kuzeye sürüklendi,

bumped into the bigger Eurasian Plate,

daha büyük olan Avrasya Plakasına çarptı

and the crust crumpled, creating huge uplift.

ve kabuk, devasa yükselme yaratıp, çöktü.

Mountain Everest lies at the heart of this action,

Everest dağı bu eylemin tam ortasında,

on the edge of the Indian-Eurasian collision zone.

Hindistan-Avrasya çarpışma kuşağının eşiğinde.

But mountains are shaped by forces other than uplift.

Fakat dağlar, yükselmeden başka güçler tarafından da şekillendirilir.

As the land is pushed up, air masses are forced to rise as well.

Kara yükseldikçe hava kitleleri de yükselmeye mecbur kalır.

Rising air cools, causing any water vapor within it to condense

Yükselen hava soğur, içerisindeki herhangi bir su buharının yoğunlaşmasına

and form rain or snow.

ve kar veya yağmura dönüşmesine sebep olur.

As that falls, it wears down the landscape,

Yağdıkça zemini aşındırır, bu da kayaları eritir

dissolving rocks or breaking them down in a process known as weathering.

veya onları ayrışma olarak bilinen sürece doğru götürür.

Water moving downhill carries the weathered material

Aşağı doğru giden su, ayrışan materyalleri taşır

and erodes the landscape,

ve zemini erozyona uğratarak

carving out deep valleys and jagged peaks.

derin vadileri ve dik tepeleri biçimlendirir.

This balance between uplift and erosion gives a mountain its shape.

Bu yükseltme ve erozyon arasındaki denge, dağa biçimini veren şeydir.

But compare the celestial peaks of the Himalayas

Fakat kutsal Himalaya tepelerini

Appalachia'nın rahatlatıcı tepeleriyle karşılaştırın.

to the comforting hills of Appalachia.

Clearly, all mountains are not alike.

Her dağın aynı olmadığı aşikar.

That's because time comes into the equation, too.

Bunun nedeni, denkleme zamanın da dahil olması.

When continental plates first collide, uplift happens fast.

Kıtasal plakalar ilk kez çarpıştığında yükselme hızlı gerçekleşir.

The peaks grow tall with steep slopes.

Zirveler, dik yamaçlarla daha da yükselir.

Over time, however, gravity and water wear them down.

Ancak zamanla yer çekimi ve su onları aşındırır.

Eventually, erosion overtakes uplift,

Neticede erozyon yükselmenin yerine geçer,

wearing down peaks faster than they're pushed up.

ve tepeleri, yükselme hızlarından daha hızlı aşındırır.

A third factor shapes mountains: climate.

Dağları şekillendiren üçüncü faktör: iklim.

In subzero temperatures, some snowfall doesn't completely melt away,

Sıfır altı derecelerde bazı kar yağışları tamamen erimez,

instead slowly compacting until it becomes ice.

aksine, buza dönüşene dek yavaşça yoğunlaşırlar.

That forms the snowline, which occurs at different heights around the planet

Bu da, iklime bağlı olarak gezegendeki farklı yüksekliklerde gerçekleşen

depending on climate.

kar sınırını oluşturur.

At the freezing poles, the snowline is at sea level.

Dondurucu kutuplarda, kar sınırı deniz seviyesindedir.

Near the equator, you have to climb five kilometers before it gets cold enough

Ekvatorun yanındaysa, buzun şekil alabileceği kadar soğuması için

for ice to form.

beş kilometre tırmanmanız gerekir.

Gathered ice starts flowing under its own immense weight

Toplanan buz, kendi muazzam ağırlığı altında akıp gitmeye başlar,

forming a slow-moving frozen river known as a glacier,

dağ buzulu olarak bilinen donmuş ve yavaş akan bir nehir oluşturur,

which grinds the rocks below.

bu da alttaki kayaları öğütür.

The steeper the mountains, the faster ice flows,

Dağlar ne kadar dik olursa buz o kadar hızlı akar

and the quicker it carves the underlying rock.

ve altındaki kayayı da o kadar hızlı oyar.

Glaciers can erode landscapes swifter than rain and rivers.

Dağ buzulları, zemini yağmur ve nehirden daha hızlı erozyona uğratabilir.

Where glaciers cling to mountain peaks, they sand them down so fast,

Dağ buzulları, dağın tepelerine yapıştığı yerlerde onları öyle hızlı düzleştirir ki

they lop the tops off like giant snowy buzzsaws.

tepelerini karlı devasa daire testereler gibi keser.

So then, how did the icy Mount Everest come to be so tall?

Peki sonra, buzlu Everest Dağı nasıl bu kadar uzun oldu?

The cataclysmic continental clash from which it arose

İlk olarak, içerisinden yükseldiği sarsıntılı kıta çarpışması,

made it huge to begin with.

onun devasa olmasını sağladı.

Secondly, the mountain lies near the tropics,

İkincisi, dağ tropiklerin yanında,

so the snowline is high, and the glaciers relatively small,

bu yüzden de kar sınırı yüksek ve dağ buzulları nispeten küçük,

barely big enough to widdle it down.

yani onu eritemeyecek kadar küçük.

The mountain exists in a perfect storm of conditions

Dağ öyle mükemmel bir fırtına koşullarında bulunuyor ki

that maintain its impressive stature.

bu onun etkileyici uzunluğunu koruyor.

But that won't always be the case.

Fakat mesele her zaman bu olmayacak.

We live in a changing world where the continental plates,

Kıtasal plakalar, dünya iklimi ve gezegenin erozyon gücünün

Earth's climate,

bir gün Everest'i küçültüp

and the planet's erosive power

gerçek boyutlarına döndürmek için

might one day conspire to cut Mount Everest down to size.

birlik olabileceği, değişken bir dünyada yaşıyoruz.

For now, at least, it remains legendary in the minds of hikers,

En azından şimdilik yürüyüş yapanların, maceracıların

ve benzer hayalperestlerin zihninde

adventurers,

and dreamers alike.

efsanevi olmaya devam ediyor.