Is there a disease that makes us love cats? - Jaap de Roode

Bize kedileri sevdiren bir hastalık mı? - Jaap de Roode

Çeviri: Sancak Gülgen Gözden geçirme: Taha Enes Çağlar

Is there a disease that makes us love cats,

Kedi sevme hastalığı diye bir şey var mı,

and do you have it?

sen de hastalardan biri misin?

Maybe,

Belki de evet,

and it's more likely than you'd think.

sandığından daha büyük ihtimalle.

We're talking about toxoplasmosis,

Toksoplazma'dan bahsediyoruz.

a disease caused by toxoplasma gondii.

Toksoplazma Gondii'den kaynaklanan hastalık.

Like all parasites, toxoplasma lives at the expense of its host,

Toxo da tüm parazitler gibi konağı sömürerek yaşar.

and needs its host to produce offspring.

Çoğalmak için konağına ihtiyacı vardır.

To do that, toxo orchestrates a brain manipulation scheme

Toxo teşkilatı bunun için bir plan yapar.

involving cats,

Kediler,

their rodent prey,

onların kemirgen avları,

and virtually all other birds and mammals,

kuş ve memeliler,

including humans.

hatta insanlar bile plana dâhildir.

Documented human infections go as far back as ancient Egypt.

Hastalığın tarihi Antik Mısır'a uzanıyor.

We found samples in mummies.

Mumyalarda örnekler bulduk.

Today, about a third of the world's population is infected,

Bugün dünya nüfusunun üçte biri hasta

and most of them never even know it.

ve çoğu asla bilmeyecek.

In healthy people, symptoms often don't show up at all.

Semptomlar sağlıklı insanlarda kendini tamamen göstermez.

When they do, they're mild and flu-like.

Halsiz ve nezle gibi olurlar.

But those are just the physical symptoms.

Bunlar sadece fiziksel semptomlardır.

Toxoplasma also nestles into our brains

Toksoplazma aynı zamanda beynimize yerleşip

and meddles with our behavior behind the scenes.

olayların arkasındaki hareketlerimizi etkiler.

To understand why, let's take a look at the parasite's life cycle.

Hadi sebebini anlamak için parazitin hayat döngüsüne bakalım.

While the parasite can multiply in practically any host,

Parazit, herhangi bir konakta çoğalabilirken

it can only reproduce sexually in the intestines of cats.

sadece kedinin bağırsağında eşeyli ürer.

The offspring, called oocysts, are shed in the cat's feces.

Oosit denen yavrular kedinin dışkısıyla çıkar.

A single cat can shed up to a hundred million oocysts.

Bir kediden yüz milyon oosit çıkabilir.

If another animal, like a mouse, accidentally ingests them,

Mesela, bir fare yanlışlıkla onu yutarsa,

they'll invade the mouse's tissues and mature to form tissue cysts.

farenin dokularını istila eder ve doku kistleri oluşturur.

If the mouse gets eaten by a cat,

Kedi fareyi yediğindeyse

the tissue cysts become active and release offspring

doku kistleri aktifleşip yavruları bırakarak

that mate to form new oocysts,

oositlere yeni eşler yapar.

completing the cycle.

Böylece döngü tamamlanır.

But there's a problem.

Ama bir sorun var.

A mouse's natural desire to avoid a cat makes it tough to close this loop.

Fare, kedi döngüyü tamamlasın istemez.

Toxoplasma has a solution for that.

Toksoplazmanın buna bir çözümü var.

The parasites invade white blood cells to hitch a ride to the brain

Parazitler beyaz kan hücrelerini istila edip beyne giderler

where they seem to override the innate fear of predators.

ve doğuştan gelen yırtıcılardan kaçınma istemini geçersiz gösterirler.

Infected rodents are more reckless and have slower reaction times.

Hastalanmış kemirgenler pervasızlaşır ve tepki süreleri artar.

Strangest of all, they're actually attracted to feline urine,

En garibi ise, aslında kedigillerin dışkısına ilgi duymalarıdır.

which probably makes them more likely to cross paths with a cat

Bu da kedilerle yollarının çakışma ihtimalini arttırır

and help the parasite complete its life cycle.

ve parazitin hayat döngüsünü tamamlamasını sağlar.

How does the parasite pull this off?

Peki parazitler bunu nasıl başarır?

Although the exact mechanism isn't known, toxo appears to increase dopamine,

Mekanizma tam olarak bilinmese de, toxo yenilik arayan bir beyin

a brain neurotransmitter that is involved in novelty-seeking behavior.

nörotransmiteri olan dopamini arttıran bir davranış sergiliyor.

Thus, one idea is that toxo tinkers with neurotransmitters,

Bu yüzden, toxoların nörotransmiteri kullanıp

the chemical signals that modulate emotions.

kimyasal sinyallerle duygularımızı değiştirdiğini düşünüyoruz.

The result?

Sonuç?

Fatal attraction.

Ölümcül cazibe.

But mice aren't the only animals that end up with these parasites,

Bu parazitlerden etkilenen hayvanlar sadece fareler değildir.

and that's where humans, and all of toxo's other hosts, come in.

Toxolar insanlarda ve tüm diğer konaklarda yaygındır.

We can accidentally ingest oocysts in contaminated water,

Mesela yanlışlıkla kirli sulardan oosit kapabiliriz

or unwashed produce,

ya da yıkanmamış yiyeceklerden

or from playing in sandboxes,

ya da kumda oynarken,

or cleaning out litter boxes.

kum kabını temizlerken de olabilir.

This is behind the common recommendation that pregnant women not change cat litter.

Hamilelere 'kedi kumlarını değiştirmeyin' denilmesinin sebebi budur.

Toxo can cause serious birth defects.

Toxo çok ciddi doğum sorunlarına yol açabilir.

We can also get toxo from eating undercooked meat

Az pişmiş et yediğimizde de

from other animals that picked up some oocysts.

diğer hayvanlardan oosit bulaşabilir.

And it turns out that toxo can mess with our brains, too.

O toxo da zihnimizde karmaşa çıkarabilir.

Studies have found connections between toxo and schizophrenia,

Çalışmalar toxo ile şizofreninin,

biopolar disorder,

bipolar bozukluğun,

obsessive compulsive disorder,

obsesifliğin

and aggression.

ve agresifliğin ilgisini kanıtlamıştır.

It also slows reactions and decreases concentration,

Toxo reaksiyonları yavaşlatır ve konsantrasyonu bozar.

which may be why one study found that people involved in traffic accidents

Toxolu bir insanın trafik kazası yapma ihtimali,

were almost three times more likely to have toxoplasma.

normal birinden üç kat daha fazladır.

So is toxo manipulating our brains as an evolutionary strategy

Öyleyse toxo bu manipülasyon stratejisini,

to get predatory cats to eat us?

kedilerin bizi avlayabilmesi için mi yapıyor

Or are our brains just similar enough to a rodent's

ya da beyinlerimiz bir kemirgeninki kadar basit mi ki

that the same neurological tricks that lure them in catch us in the net, too?

aynı nörolojik numarayla kandırılıyoruz?

And is toxo the reason so many people love cats and keep them as pets?

Toxo bir çok insanın kedileri sevmesi ve sahiplenmesinin sebebi mi?

Well, the jury's still out on that one.

Tamam, jüri hâlâ çözümsüz.

Some recent studies even contradict the idea.

Bazı yeni çalışmalar bu fikirle çelişiyor.

Regardless, toxoplasma has definitely benefited from humans

Ne olursa olsun, toxo dünyanın en başarılı paraziti olmada,

to become one of the world's most successful parasites.

insanlardan çok yararlandı.

It's not just our willingness to let cats on our dining room tables

Kedileri soframıza ya da yatağımıza misafir eden

or in our beds.

sadece iyi niyetimiz değil.

Raising livestock and building cities which attract rodents

Artan hayvancılık ve şehirleşme yeni kemirgenler çekerek

has provided billions of new hosts,

milyarlarca yeni konak sağlıyor.

and you and your cat may be two of them.

Belki siz ve kediniz de buna dâhilsiniz!