Is there a disease that makes us love cats? - Jaap de Roode

Có căn bệnh nào làm chúng ta yêu mèo không? - Jaap de Roode

Translator: Uyên Võ Reviewer: Lê Anh

Is there a disease that makes us love cats,

Có chứng bệnh nào khiến ta yêu mèo không?

and do you have it?

bạn có chứng bệnh đó không?

Maybe,

Có thể,

and it's more likely than you'd think.

và nhiều khả năng hơn bạn nghĩ đấy.

We're talking about toxoplasmosis,

Chúng ta đang nói về Toxoplasmosis,

a disease caused by toxoplasma gondii.

một căn bệnh gây ra bởi Toxoplasma Gondii

Like all parasites, toxoplasma lives at the expense of its host,

Giống như các kí sinh trùng khác, Toxoplasma sống nhờ vào vật chủ,

and needs its host to produce offspring.

và cần vật chủ để sinh sản.

To do that, toxo orchestrates a brain manipulation scheme

Để làm điều đó, Toxoplasma dựng lên một kế hoạch điều khiển não bộ

involving cats,

bao gồm mèo,

their rodent prey,

con mồi của chúng,

and virtually all other birds and mammals,

và hầu hết các loài chim và ĐV có vú khác,

including humans.

kể cả người.

Documented human infections go as far back as ancient Egypt.

Người nhiễm bệnh được ghi chép lại từ thời Ai Cập

We found samples in mummies.

vật mẫu được tìm thấy trong các xác ướp.

Today, about a third of the world's population is infected,

1/3 dân số thế giới nhiễm bệnh này,

and most of them never even know it.

và hầu như chẳng ai để ý điều đó.

In healthy people, symptoms often don't show up at all.

Trong cơ thể con người khỏe mạnh, triệu chứng thường không xuất hiện.

When they do, they're mild and flu-like.

nếu có cũng chỉ ở dạng nhẹ hoặc như 1 cơn cảm cúm.

But those are just the physical symptoms.

Nhưng đó chỉ là triệu chứng về thể chất

Toxoplasma also nestles into our brains

Toxoplasma còn ẩn núp trong não bộ

and meddles with our behavior behind the scenes.

và can thiệp vào hành động của ta.

To understand why, let's take a look at the parasite's life cycle.

Để hiểu điều này, hãy cùng xem qua vòng đời của vật ký sinh.

While the parasite can multiply in practically any host,

Tuy vật ký sinh có thể nhân giống ở đa số vật chủ,

it can only reproduce sexually in the intestines of cats.

nó chỉ có thể sinh sản hữu tính trong ruột của mèo.

The offspring, called oocysts, are shed in the cat's feces.

Lứa con, hay còn gọi là hợp tử, sẽ nằm lại trong phân mèo.

A single cat can shed up to a hundred million oocysts.

Một con mèo có khả năng cho ra đến hàng trăm triệu hợp tử.

If another animal, like a mouse, accidentally ingests them,

Nếu một động vật khác bất kì, chuột chẳng hạn, tình cờ tiêu thụ phân của mèo,

they'll invade the mouse's tissues and mature to form tissue cysts.

Các hợp tử sẽ xâm nhập vào mô của chuột, trưởng thành và hình thành nang trong mô.

If the mouse gets eaten by a cat,

Nếu con chuột đó trở thành bữa ăn cho một con mèo khác,

the tissue cysts become active and release offspring

nang trong mô sẽ hoạt động, bắt đầu sinh sản

that mate to form new oocysts,

hình thành các hợp tử mới,

completing the cycle.

và hoàn thành chu kì của chúng.

But there's a problem.

Nhưng có một vấn đề,

A mouse's natural desire to avoid a cat makes it tough to close this loop.

bản năng tránh mèo của chuột khiến chu kì trở nên khó để khép kín.

Toxoplasma has a solution for that.

Toxoplasma có cách giải quyết của chúng.

The parasites invade white blood cells to hitch a ride to the brain

Ký sinh trùng xâm nhập các tế bào bạch cầu và đi thẳng đến não

where they seem to override the innate fear of predators.

ở đây chúng sẽ lấn át nỗi sợ mèo bẩm sinh của chuột.

Infected rodents are more reckless and have slower reaction times.

Lúc này, chuột trở nên liều lĩnh hơn và phản ứng cũng chậm lại.

Strangest of all, they're actually attracted to feline urine,

Và kì lạ nhất, chuột lại bị nước tiểu mèo thu hút,

which probably makes them more likely to cross paths with a cat

có thể vì vậy mà chúng có nhiều khả năng chạm trán với mèo hơn

and help the parasite complete its life cycle.

và cũng như giúp cho vật ký sinh hoàn thành chu kì của chúng.

How does the parasite pull this off?

Sao các con vật ký sinh lại thành công?

Although the exact mechanism isn't known, toxo appears to increase dopamine,

Dù ta không biết được cơ chế chính xác, Toxoplasma dường như làm tăng dopamine,

a brain neurotransmitter that is involved in novelty-seeking behavior.

một chất dẫn truyền thần kinh liên quan tới các hành vi tìm kiếm.

Thus, one idea is that toxo tinkers with neurotransmitters,

Do vậy, có 1 ý tưởng là Toxoplasma sửa chữa các chất dẫn truyền thần kinh,

the chemical signals that modulate emotions.

làm cho tín hiệu hóa học điều chỉnh cảm xúc.

The result?

Kết quả là gì?

Fatal attraction.

Cái chết hấp dẫn.

But mice aren't the only animals that end up with these parasites,

Nhưng chuột không phải là loài duy nhất mắc phải loài kí sinh trùng này

and that's where humans, and all of toxo's other hosts, come in.

mà còn có cả con người và tất cả các kí chủ khác của Toxoplasma.

We can accidentally ingest oocysts in contaminated water,

Chúng ta có thể vô tình nuốt hợp tử trong nước bẩn

or unwashed produce,

hoặc trong thức ăn chưa rửa sạch

or from playing in sandboxes,

hoặc chơi trong hố cát

or cleaning out litter boxes.

hoặc rửa những hộp nhỏ.

This is behind the common recommendation that pregnant women not change cat litter.

Đây là lí do tại sao bác sĩ thường khuyên phụ nữ có thai không được thay ổ mèo.

Toxo can cause serious birth defects.

Toxoplasma có thể gây dị tật bẩm sinh nghiêm trọng.

We can also get toxo from eating undercooked meat

Chúng ta cũng có thể mắc Toxoplasma qua việc ăn thịt các loài khác đã có nang

from other animals that picked up some oocysts.

chưa được nấu kĩ.

And it turns out that toxo can mess with our brains, too.

Hóa ra Toxoplasma có thể làm chúng ta rối trí.

Studies have found connections between toxo and schizophrenia,

Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra một vài liên quan giữa Toxoplasma và bệnh tâm thần phân liệt,

biopolar disorder,

nhìn đôi,

obsessive compulsive disorder,

hội chứng ám ảnh cưỡng chế

and aggression.

và tính hiếu chiến.

It also slows reactions and decreases concentration,

Nó còn làm giảm phản xạ và giảm sự tập trung,

which may be why one study found that people involved in traffic accidents

có thể là lí do mà 1 nghiên cứu đã đưa ra rằng những người bị tai nạn giao thông

were almost three times more likely to have toxoplasma.

có khả năng mắc Toxoplasma cao gấp 3 lần.

So is toxo manipulating our brains as an evolutionary strategy

Vậy Toxo có đang thao túng não của chúng ta như một chiến lược tiến hóa

to get predatory cats to eat us?

để làm một con mèo ăn thịt được chúng ta?

Or are our brains just similar enough to a rodent's

Hay là não của ta chỉ gần giống một loài gặm nhấm

that the same neurological tricks that lure them in catch us in the net, too?

có những mánh khóe về mặt thần kinh tương tự để dụ dỗ và bắt chúng ta vào lưới luôn?

And is toxo the reason so many people love cats and keep them as pets?

Và Toxoplasma có phải là lí do mà nhiều người yêu thích mèo và nuôi chúng?

Well, the jury's still out on that one.

Câu chuyện vẫn còn đang tranh cãi nhiều.

Some recent studies even contradict the idea.

Một vài nghiên cứu gần đây còn mâu thuẫn với ý tưởng trên.

Regardless, toxoplasma has definitely benefited from humans

Bất chấp mọi thứ, Toxoplasma chắc chắn có được lợi ích từ cơ thể con người

to become one of the world's most successful parasites.

để trở thành loài kí sinh thành công nhất trên thế giới.

It's not just our willingness to let cats on our dining room tables

Nó không chỉ là ý định đem mèo lên bàn ăn của chúng ta

or in our beds.

hay giường ngủ.

Raising livestock and building cities which attract rodents

Nuôi gia súc và xây dựng những thành phố thu hút các loài gặm nhấm

has provided billions of new hosts,

cung cấp hàng triệu kí chủ mới

and you and your cat may be two of them.

và bạn và con mèo của bạn có thể là 2 trong số chúng.