What can you learn from ancient skeletons? - Farnaz Khatibi

Geçmiş Dönemdeki İskeletlerden Neler Öğrenebiliriz - Farnaz Khatibi

Çeviri: Sumeyra Gulsun Gözden geçirme: Suleyman Cengiz

Between 2008 and 2012,

2008- 2012 yılları arasında

archeologists excavated the rubble of an ancient hospital in England.

arkeologlar İngiltere'deki eski bir hastanenin kalıntılarını buldular.

In the process, they uncovered a number of skeletons.

Bu süreçte pek çok iskelet ortaya çıktı.

One in particular belonged to a wealthy male

Özellikle 11 ve 12. yy arasında yaşamış,

who lived in the 11th or 12th century

cüzzamdan ötürü 18-25 yaş aralığında ölmüş

and died of leprosy between the ages of 18 and 25.

zengin bir adam iskeleti göze çarptı.

How do we know all this?

Peki bunları nasıl biliyoruz?

Simply by examining some old, soil-caked bones?

Sadece eski ve toprağa bulanmış kemikleri analiz ederek mi?

Even centuries after death,

Ölümden yüzyıllar sonra bile

skeletons carry unique features that tell us about their identities.

iskeletler, kişinin kimliğiyle ilgili özel bilgiler taşırlar.

And using modern tools and techniques, we can read those features as clues.

Modern teknik ve araçlarla bu bilgileri birer ipucu olarak kullanabiliyoruz.

This is a branch of science known as biological anthropology.

Bu bilimin biyolojik antropoloji adı verilen bir alanıdır.

It allows researchers to piece together details about ancient individuals

Bununla araştırmacılar, geçmişte yaşamış bireylerin parçalarını birleştirir

and identify historical events that affected whole populations.

ve bir toplumu tümüyle etkileyen tarihi olayları saptarlar.

When researchers uncover a skeleton,

Araştırmacılar iskeleti deşifre ederken

some of the first clues they gather, like age and gender,

yaş, cinsiyet gibi topladıkları bazı ipuçları

lie in its morphology,

iskeletin morfolojisinde bulunur ki

which is the structure, appearance, and size of a skeleton.

bu iskeletin yapısı, dış görünüşü ve boyutu demektir.

Bones, like the clavicle, stop growing at age 25,

Köprücük kemiği gibi kemiklerin büyümesi 25 yaş itibariyle durur.

so a skeleton with a clavicle that hasn't fully formed

Yani köprücük kemiği henüz tamamen gelişmemiş olan iskelet

must be younger than that.

25 yaşından küçük birine aittir.

Similarly, the plates in the cranium can continue fusing up to age 40,

Benzer şekilde, kafatasındaki tabakalar 40 yaşına kadar, bazen de daha ileriki

and sometimes beyond.

yaşlara kadar erginleşmeye devam eder.

By combining these with some microscopic skeletal clues,

Tüm bunlar iskeletteki bazı mikroskobik yapılarla kombine edildiğinde

physical anthropologists can estimate an approximate age of death.

fiziksel yapı antropolojistleri yaklaşık ölüm tarihini hesaplayabiliyorlar.

Meanwhile, pelvic bones reveal gender.

Pelvik kemikleri cinsiyeti anlamamızı sağlar.

Biologically, female pelvises are wider, allowing women to give birth,

Biyolojik olarak kadın kalça kemiği daha geniş olup doğuma elverişliyken,

where as males are narrower.

erkek kalça kemiği daha dardır.

Bones also betray the signs of ancient disease.

Kemikler geçmiş hastalıklar hakkında da bilgi verir.

Disorders like anemia leave their traces on the bones.

Anemi gibi hastalıklar kemikler üzerinde iz bırakır.

And the condition of teeth can reveal clues

Dişlerin durumu ise kişinin diyet yapıp yapmadığı,

to factors like diet and malnutrition,

besin yetersizliği gibi durumları anlamamızı sağlar.

which sometimes correlate with wealth or poverty.

Bazen ise zenginlik ya da fakirlikle özdeşleştirilir.

A protein called collagen can give us even more profound details.

Kolajen adı verilen bir protein daha da fazla detay verebilir.

The air we breathe,

Nefes aldığımız hava,

water we drink,

içtiğimiz su

and food we eat

ve yediğimiz yemek

leaves permanent traces in our bones and teeth

dişlerimizde ve kemiklerimizde

kimyasal bileşenler hâlinde izler bırakır.

in the form of chemical compounds.

These compounds contain measurable quantities called isotopes.

Bu bileşenler izotop adı verilen ölçülebilir nicelikler içerir.

Stable isotopes in bone collagen and tooth enamel varies among mammals

Kolojen kemiği ve diş minelerindeki eş izotoplar hayvanlar arasında

dependent on where they lived and what they ate.

yedikleri ve içtikleri şeylere göre değişiklik gösterir.

So by analyzing these isotopes,

Bu izotopları inceleyerek

we can draw direct inferences regarding the diet and location of historic people.

yerleşkeleri ve yeme-içme alışkanlıklarıyla ilgili çıkarımda

Not only that, but during life,

bulunabileceğimiz gibi

bones undergo a constant cycle of remodeling.

kemikler şekillenene kadar birçok süreçten geçerler.

So if someone moves from one place to another,

Yani eğer biri başka bir yere taşınırsa

bones synthesized after that move

bu hareket sonrası birleşen kemikler

will also reflect the new isotopic signatures of the surrounding environment.

yakın çevredeki yeni izotop hareketlerini yansıtır.

That means that skeletons can be used like migratory maps.

Bunun anlamı, iskeletler, göçmen haritası olarak kullanılabilir.

For instance, between 1-650 AD,

Örneğin, M.Ö 1-650 yılları arasında,

the great city of Teotihuacan in Mexico bustled with thousands of people.

Meksika'nın Teotihuacan şehri insan kaynıyordu.

Researchers examined the isotope ratios in skeletons' tooth enamel,

Araştırmacılar, iskeletlerin diş minelerindeki izotop oranını

which held details of their diets when they were young.

inceleyerek yemek alışkanlıklarını incelediler.

They found evidence for significant migration into the city.

Şehre göç ile ilgili kayda değer kanıtlar buldular.

A majority of the individuals were born elsewhere.

İskeletlerin çoğu farklı bir yerde doğmuştu.

With further geological and skeletal analysis,

Geniş kapsamlı jeolojik çalışmalar ve iskelet analizleriyle

they may be able to map where those people came from.

araştırmacılar, bu insanların nereden geldiğini bulabilirler.

That work in Teotihuacan is also an example of how bio-anthropologists

Teotihucan'da yapılan işlem de biyo-antropolojistlerin

study skeletons in cemeteries and mass graves,

mezarlardaki iskeletler üzerindeki benzerlik ve

then analyze their similarities and differences.

farklılıklarını inceleyen bir çalışma örneği.

From that information, they can learn about cultural beliefs,

Bu bilgiyle kültürel inanışları,

social norms,

toplum kuralları,

wars,

savaşları

and what caused their deaths.

ve ölüm sebepleri öğrenilebilir.

Today, we use these tools to answer big questions about how forces,

Günümüzde bu araçları göç ve hastalıklar

like migration and disease,

modern dünyayı nasıl etkiler

shape the modern world.

sorusuna cevap bulmak için kullanıyoruz.

DNA analysis is even possible in some relatively well-preserved ancient remains.

DNA analizi diğerlerine göre çok daha eski olan kalıntılarda bile yapılabiliyor.

That's helping us understand how diseases like tuberculosis

Bu sayede verem gibi hastalıkların yüzyıllar boyunca

have evolved over the centuries

nasıl geliştiğini anlayabiliyoruz.

so we can build better treatments for people today.

Böylelikle günümüzde daha iyi tedavi imkânları sunabiliriz.

Ancient skeletons can tell us a surprisingly great deal about the past.

İlginçtir ki eski dönem iskeletleri geçmiş hakkında pek çok şey söyleyebilir.

So if your remains are someday buried intact,

Yani eğer sizden kalanlar toprağa gömülürse

what might archeologists of the distant future learn from them?

gelecekteki arkeologlar sizinle ilgili neler öğrenirdi?