What can you learn from ancient skeletons? - Farnaz Khatibi

Czego możemy się dowiedzieć z pradawnych szkieletów? - Farnaz Khatibi

Tłumaczenie: Marta Konieczna Korekta: Barbara Guzik

Between 2008 and 2012,

Między 2008 a 2012 rokiem

archeologists excavated the rubble of an ancient hospital in England.

archeolodzy wydobyli ruiny starożytnego szpitala w Anglii.

In the process, they uncovered a number of skeletons.

W trakcie wykopalisk wydobyli wiele szkieletów.

One in particular belonged to a wealthy male

Jeden należał do bogatego mężczyzny

who lived in the 11th or 12th century

żyjącego w XI lub XII wieku,

and died of leprosy between the ages of 18 and 25.

który zmarł na trąd w wieku około 18-25 lat.

How do we know all this?

Skąd to wszystko wiemy?

Simply by examining some old, soil-caked bones?

Tak po prostu badając stare, pokryte ziemią kości?

Even centuries after death,

Nawet wieki po śmierci

skeletons carry unique features that tell us about their identities.

szkielety posiadają cechy pozwalające nam odkryć ich tożsamość.

And using modern tools and techniques, we can read those features as clues.

Za pomocą nowoczesnych narzędzi i metod możemy odczytywać te wskazówki.

This is a branch of science known as biological anthropology.

To gałąź nauki zwana antropologią biologiczną.

It allows researchers to piece together details about ancient individuals

Pozwala naukowcom zebrać elementy dotyczące osób żyjących dawno temu

and identify historical events that affected whole populations.

i odkryć wydarzenia historyczne wpływające na całe populacje.

When researchers uncover a skeleton,

Kiedy badacze wydobędą szkielet

some of the first clues they gather, like age and gender,

najpierw sprawdzają wiek oraz płeć,

lie in its morphology,

które widać w cechach morfologicznych,

which is the structure, appearance, and size of a skeleton.

takich jak struktura, wygląd i rozmiar szkieletu.

Bones, like the clavicle, stop growing at age 25,

Kości takie jak obojczyk przestają rosnąć w wieku 25 lat,

so a skeleton with a clavicle that hasn't fully formed

więc szkielet z niewykształconym do końca obojczykiem

must be younger than that.

musi być młodszy.

Similarly, the plates in the cranium can continue fusing up to age 40,

Podobnie kości czaszki zrastają się aż do 40 roku życia,

and sometimes beyond.

a nawet dłużej.

By combining these with some microscopic skeletal clues,

Łącząc to z pewnymi wskazówkami w skali mikroskopowej,

physical anthropologists can estimate an approximate age of death.

antropolodzy fizyczni mogą mniej więcej oszacować czas zgonu.

Meanwhile, pelvic bones reveal gender.

A kości miednicy ujawniają płeć.

Biologically, female pelvises are wider, allowing women to give birth,

Biologia wyposażyła kobietę w szerszą miednicę, żeby mogła rodzić.

where as males are narrower.

Męska miednica jest węższa.

Bones also betray the signs of ancient disease.

Kości zdradzają także pradawne choroby.

Disorders like anemia leave their traces on the bones.

Zaburzenia takie jak anemia pozostawiają swój ślad w kościach.

And the condition of teeth can reveal clues

A stan zębów może ujawnić czynniki

to factors like diet and malnutrition,

takie jak dieta czy niedożywienie,

which sometimes correlate with wealth or poverty.

często powiązane z bogactwem lub ubóstwem.

A protein called collagen can give us even more profound details.

Białko zwane kolagenem może dostarczyć jeszcze większych szczegółów.

The air we breathe,

Powietrze, którym oddychamy,

water we drink,

woda, którą pijemy,

and food we eat

jedzenie, które jemy,

leaves permanent traces in our bones and teeth

zostawiają trwałe ślady w kościach i zębach

in the form of chemical compounds.

w postaci związków chemicznych.

These compounds contain measurable quantities called isotopes.

Te związki zawierają mierzalne jednostki zwane izotopami.

Stable isotopes in bone collagen and tooth enamel varies among mammals

Stabilne izotopy w kolagenie kości i szkliwie zębów są u każdego ssaka inne,

dependent on where they lived and what they ate.

w zależności od tego, gdzie żył i co jadł.

So by analyzing these isotopes,

Analizując te izotopy,

we can draw direct inferences regarding the diet and location of historic people.

odkrywamy, jak dieta i miejsce życia wpływały na dawnych ludzi.

Not only that, but during life,

Poza tym w ciągu życia

bones undergo a constant cycle of remodeling.

kości stale się zmieniają.

So if someone moves from one place to another,

Więc jeśli ktoś przeniósł się w inne miejsce,

bones synthesized after that move

kości utworzone po tej wędrówce

will also reflect the new isotopic signatures of the surrounding environment.

pokażą nowe sygnatury izotopów danego środowiska.

That means that skeletons can be used like migratory maps.

Oznacza to, że szkielety mogą służyć do mapowania migracji ludności.

For instance, between 1-650 AD,

Na przykład między 1 a 650 rokiem

the great city of Teotihuacan in Mexico bustled with thousands of people.

wielkie meksykańskie miasto Teotihuacan miało tysiące mieszkańców.

Researchers examined the isotope ratios in skeletons' tooth enamel,

Badacze zbadali ilości izotopów w szkliwie zębów szkieletów,

which held details of their diets when they were young.

zawierającym informacje o ich diecie z młodości.

They found evidence for significant migration into the city.

Odkryli ślady ogromnej migracji ludności do miasta.

A majority of the individuals were born elsewhere.

Większość osób urodziła się gdzie indziej.

With further geological and skeletal analysis,

Dalsze badania geologiczne i badania szkieletów

they may be able to map where those people came from.

mogą ujawnić, skąd pochodzili.

That work in Teotihuacan is also an example of how bio-anthropologists

Prace w Teotihuacan to przykład, jak antropolodzy biologiczni

study skeletons in cemeteries and mass graves,

badają szkielety na cmentarzach albo w masowych grobach,

then analyze their similarities and differences.

analizując ich podobieństwa i różnice.

From that information, they can learn about cultural beliefs,

Te informacje pozwalają nam dowiedzieć się o wierzeniach,

social norms,

normach społecznych,

wars,

wojnach

and what caused their deaths.

i przyczynach ich śmierci.

Today, we use these tools to answer big questions about how forces,

Używamy tych narzędzi, żeby odpowiedzieć na ważne pytania.

Jak siły takie jak migracje czy choroby

like migration and disease,

shape the modern world.

ukształtowały współczesny świat?

DNA analysis is even possible in some relatively well-preserved ancient remains.

W niektórych dobrze zachowanych szczątkach jest nawet możliwa analiza DNA.

That's helping us understand how diseases like tuberculosis

To pozwala zrozumieć, jak choroby takie jak gruźlica

have evolved over the centuries

rozwijały się przez stulecia,

so we can build better treatments for people today.

dając nam możliwość zastosowania lepszego leczenia.

Ancient skeletons can tell us a surprisingly great deal about the past.

Pradawne szkielety mogą powiedzieć nam zaskakująco wiele o przeszłości.

So if your remains are someday buried intact,

Jeśli twoje szczątki zostaną kiedyś pogrzebane w idealnym stanie,

what might archeologists of the distant future learn from them?

czego mogliby się z nich dowiedzieć archeolodzy z przyszłości?