The moon illusion - Andrew Vanden Heuvel

Ay Yanılsaması - Andrew Vanden Heuvel

Çeviri: Sevkan Uzel Gözden geçirme: Emre Kocahan

Have you ever noticed

Ay ufka yakın olduğunda,

how the full moon looks bigger

tam tepemizde olduğundan

when it's near the horizon

daha büyük görünüyor,

than when it's high over head?

dikkatinizi çekti mi hiç?

If so, you're not alone.

Çektiyse, yalnız değilsiniz.

People have wondered about this strange effect

İnsanlar çok eski zamanlardan beri

since ancient times,

bu garip olguyu merak etmişlerdir

and surprisingly, we still don't have

ve şaşırtıcı biçimde hâlâ

a great explanation,

iyi bir açıklamadan yoksunuz,

but that's not for lack of trying.

yine de uğraşıyoruz.

Some of the greatest minds in history -

Tarihteki büyük düşünürlerden bazıları --

Aristotle,

Aristo,

Ptolemy,

Batlamyus,

Da Vinci,

Decartes

Da Vinci,

Descartes

- have all wrestled with this problem

-- bu sorunla boğuşmuş

and failed to generate an adequate explanation.

ve doyurucu bir açıklama yapamamışlardır.

One of the first ideas suggested

Öne sürülen ilk düşüncelerden biri

was that the image of the moon in the sky

Ay'ın gökteki görüntüsünün, ufka yakınken

really is bigger near the horizon.

gerçekten de daha büyük olduğuydu.

Perhaps the Earth's atmosphere acts like a giant lens,

Belki de Dünya'nın atmosferi dev bir mercek gibi

magnifying the moon as it rises and sets.

doğup batarken Ay'ı büyük gösteriyordu.

But this explanation doesn't cut it.

Fakat bu açıklama tutmadı.

If anything, the refraction of the atmosphere

Bir kere, atmosferin kırıcılığının

would make the moon look slightly smaller.

Ay'ı azıcık daha küçük göstermesi gerekirdi.

Plus, if you actually measure

Artı, görünen Ay'ın büyüklüğünü

the size of the visible moon

farklı konumlarda

at different positions,

gerçekten ölçerseniz,

it doesn't change at all.

hepsi aynı çıkıyordu.

But then, why does it still seem bigger

Peki o zaman neden hâlâ doğarken

when it's rising?

daha büyük görünüyor?

This must be some kind of optical illusion.

Bu bir tür göz yanılgısı olmalı.

The question is, which one?

Soru şu: Hangisi?

One explanation is the Ebbinghaus Illusion,

Açıklamalardan biri Ebbinghaus Yanılgısı.

where two identical objects look different

Bu durumda özdeş iki nesne,

because of the relative size

etraflarında bulunan nesnelerin boyutlarına

of the objects they're surrounded by.

bağlı olarak farklı görünür.

Here the two center circles are actually the same size.

Buradaki iki merkez daire aslında aynı büyüklükte.

Maybe the moon looks bigger near the horizon

Belki ayın ufka yakınken büyük görünme nedeni de

because it's next to tiny trees,

küçücük ağaçların,

houses,

and towers in the distance.

evlerin ve kulelerin

yakınında bulunmasıdır.

But when the moon is higher up,

Ay yükseldiğinde ise

it's surrounded by the vast darkness of the night sky

gökyüzünün engin karanlığı ile çevrelenir

and looks tiny by comparison.

ve nispeten ufak görünür.

Another possibility is the famous Ponzo Illusion.

Bir diğer olasılık ise ünlü Ponzo Yanılgısı.

If you've ever tried to draw in perspective,

Eğer perspektife dayalı çizim yaptıysanız bilirsiniz,

you know that the closer something is to the horizon,

bir şey ufka ne kadar yakınsa,

the smaller you should draw it.

o kadar küçük çizilir.

Our brain compensates automatically for this

Beynimizin buna otomatik olarak verdiği karşılık,

by perceiving objects near the horizon

ufka yakın nesneleri, aslında göründüklerinden

as larger than they actually appear.

daha büyük algılamaktır.

The two yellow lines in this drawing

Çizimdeki sarı çizgilerin ikisi de

are the same size,

aynı boyutta,

but the upper one seems bigger

fakat üstteki büyük görünüyor

because we interpret it as receding

çünkü onu, ufka doğru uzaklaşmış

farther into the horizon.

olarak yorumluyoruz.

So, between Ponzo and Ebbinghaus,

Böylece Ponzo ve Ebbinghaus ile

it seems like we've solved the mystery

Ay yanılgısının gizemini

of the moon illusion,

çözmüşe benziyoruz.

but, unfortunately, there are a few details

Ama ne yazık ki, işleri karıştıran

that complicate things.

birkaç ayrıntı var.

For one thing, if this was just the Ebbinghaus effect,

Birincisi, şayet olay Ebbinghaus etkisi olsaydı,

then we would expect the moon illusion

bulutlardan çok yüksekte uçan pilotlar için

to disappear for pilots flying high above the clouds

Ay yanılgısının kaybolmasını beklerdik,

since there wouldn't be any other smaller objects

çünkü ufka yakın herhangi daha küçük

near the horizon.

bir nesne olmayacaktır.

But in fact, pilots and sailors out on the ocean

Ama hem pilotlar hem de açık denizde bulunan

still claim to see the moon illusion.

denizciler Ay yanılgısını gördüklerini söylüyorlar.

On the other hand, if it's just our brain's autocorrecting

Öte yandan, olay sadece beynimizin

the size of objects near the horizon,

ufka yakın nesnelerin boyutlarını düzeltmesi olsaydı,

then we'd expect the moon illusion

Ay yanılgısının planetarium içinde de gerçekleşmesini

to be visible inside a planetarium,

beklerdik, çünkü

where the whole sky,

ufuk dahil tüm gökyüzü

including the horizon,

başımızın üzerindeki küresel kubbede

is displayed on a spherical dome overhead.

gösterilir durumdadır.

Studies have shown, though,

İncelemeler gösteriyor ki,

that this is not the case.

durum öyle değil.

To make matters worse,

Daha da kötüsü,

it seems the moon illusion disappears entirely

eğilip, bacaklarınızın arasından Ay'a bakarsanız,

if you just bend over

Ay yanılgısı

and look at the moon between your legs.

büsbütün kaybolmuş oluyor.

Now, this is just getting ridiculous!

Olay iyice gülünç bir hâl almakta!

One of the most promising explanations today

Günümüzün umut verici açıklamalarından biri

is known as Convergence Micropsia.

Yakınsak Küçültme olarak bilinir.

Our brains judge the distance to objects

Beynimiz, nesnelerin uzaklığını

and their apparent size

ve görünür boyutlarını,

by the focus of our eyes.

gözün odaklamasına göre yorumlar.

When looking at the horizon,

Ufka bakarken,

your eyes focus far off into the distance

gözünüz uzaklara odaklanır,

so your brain knows you're looking far away.

dolayısıyla beyniniz uzağa baktığınızı bilir.

The moon appears a certain size.

Ay, belli bir büyüklükte görünür.

Your brain thinks it's far away,

Beyniniz onun uzakta olduğunu düşünür,

which it is,

ki öyledir, siz de doğal olarak

so you naturally conclude the moon must be big.

Ay'ın büyük olması gerektiği sonucuna varırsınız.

But when looking up at the night sky,

Ama gökyüzüne bakarken

there's nothing for your eyes to focus on,

gözlerinizin odaklanabileceği hiçbir şey yoktur,

so they default to their rest focus,

dolayısıyla odaklanmadıkları durumlarına geçerler.

which is a point just a few meters away.

Bu da birkaç metre ileriyi işaret eder.

Now your brain thinks the moon is much closer

Şimdi beyniniz, Ay'ın gerçekte olduğundan

than it really is,

daha yakında olduğunu düşünür,

so you naturally conclude

siz de doğal olarak, Ay'ın düşündüğünüz kadar

the moon's not as big as you thought it was.

büyük olmadığı sonucuna varırsınız.

Rather than explain why the moon

Ay'ın, ufka yakınken neden büyük

looks so big near the horizon,

göründüğünü açıklamak yerine,

Convergence Microspia explains

Yakınsak Küçültme Ay'ın tepemizdeyken

why the moon looks so small when overhead.

neden küçük göründüğünü açıklar.

Still not satisfied?

Yeterli gelmedi mi?

Well, frankly, neither are many scientists,

Açıkçası, pek çok bilim insanına da gelmiyor.

so the debate over the moon illusion still rages on

O yüzden de, Ay yanılsamasına dair tartışmalar

and may continue as long as we still see it

artmaya devam ediyor ve

onu gökte gördüğümüz sürece de devam edeceğe benziyor.

in the night sky.