The science of static electricity - Anuradha Bhagwat

Nauka o statičnom elektricitetu - Anurada Bagvat (Anuradha Bhagwat)

Prevodilac: Mile Živković Lektor: Anja Saric

It can strike without warning, at any moment.

Može da udari bez upozorenja, u bilo kom trenutku.

You may be walking across a soft carpet and reaching for the door knob

Možda ćete hodati preko mekog tepiha i krenuti ka kvaki od vrata

when suddenly...zap!

i odjednom... cap!

To understand static electricity,

Kako bismo razumeli statički elektricitet,

we first need to know a bit about the nature of matter.

prvo moramo da saznamo nešto o prirodi materije.

All matter is made up of atoms

Sva materija sastoji se od atoma

that consist of three types of smaller particles:

koji se sastoje od tri tipa manjih čestica:

negatively charged electrons,

negativno naelektrisanih elektrona,

positively charged protons,

pozitivno naelektrisanih protona

and neutral neutrons.

i neutralnih neurona.

Normally, the electrons and protons in an atom balance out,

Obično se elektroni i protoni sami izbalansiraju,

which is why most matter you come across is electrically neutral.

zbog čega je većina materije na koju naiđete električno neutralna.

But electrons are tiny and almost insignificant in mass,

Ali elektroni su sićušni i skoro beznačajni po masi

and rubbing or friction can give loosely bound electrons

i trljanje ili trenje mogu dati slabo povezanim elektronima

enough energy to leave their atoms and attach to others,

dovoljno energije da napuste svoje atome i zakače se jedan za drugi,

migrating between different surfaces.

seleći se sa površine na površinu.

When this happens,

Kada se ovo desi,

the first object is left with more protons than electrons

prvi predmet ima više protona nego elektrona

and becomes positively charged,

i pozitivno se naelektriše,

while the one with more electrons accumulates a negative charge.

dok onaj sa više elektrona skuplja negativno naelektrisanje.

This situation is called a charge imbalance,

Ova situacija naziva se disbalansom u naelektrisanju,

or net charge separation.

ili odvajanju čistog elektriciteta.

But nature tends towards balance,

Ali priroda teži ka balansu, tako da kada jedno

so when one of these newly charged bodies comes into contact with another material,

od ovih sveže naelektrisanih tela dođe u kontakt s drugim materijalom,

the mobile electrons will take the first chance they get

pokretni elektroni će iskoristiti prvu priliku

to go where they're most needed,

da odu tamo gde su najpotrebniji,

either jumping off the negatively charged object,

ili skačući sa negativno naelektrisanog predmeta,

or jumping onto the positively charged one

ili skačući na pozitivno naelektrisani

in an attempt to restore the neutral charge equilibrium.

u pokušaju da povrate ravnotežu neutralnog naelektrisanja.

And this quick movement of electrons, called static discharge,

Ovo brzo kretanje elektrona koje se naziva statičkim pražnjenjem,

is what we recognize as that sudden spark.

ono je što vidimo kao tu iznenadnu varnicu.

This process doesn't happen with just any objects.

Ovaj proces se ne javlja kod bilo kog predmeta,

Otherwise you'd be getting zapped all the time.

inače biste stalno dobijali udare.

Conductors like metals and salt water

Provodnici poput metala i slane vode

tend to have loosely bound outer electrons,

obično imaju labavo povezane spoljašnje elektrone,

which can easily flow between molecules.

koji lako mogu da teku između molekula.

On the other hand, insulators like plastics, rubber and glass

Sa druge strane, izolatori poput plastike, gume i stakla

have tightly bound electrons that won't readily jump to other atoms.

imaju usko povezane elektrone koji ne skaču odmah na druge atome.

Static build-up is most likely to occur

Nagomilavanje elektriciteta najlakše će se desiti

when one of the materials involved is an insulator.

kada je jedan od materijala izolator.

When you walk across a rug,

Kada hodate preko tepiha,

electrons from your body will rub off onto it,

elektroni sa vašeg tela će se trljati o njega,

while the rug's insulating wool will resist losing its own electrons.

dok će se izolaciona vuna na tepihu odupirati gubljenju svojih elektrona.

Although your body and the rug together are still electrically neutral,

Iako su vaše telo i tepih zajedno još uvek elektronski neutralni,

there is now a charge polarization between the two.

sada postoji polarizacija napona između to dvoje.

And when you reach to touch the door knob,

A kada posegnete za kvakom,

zap!

cap!

The metal door knob's loosely bound electrons hop to your hand

Labavo povezani elektroni na metalnoj kvaki skaču na vašu ruku

to replace the electrons your body has lost.

kako bi zamenili elektrone koje je izgubilo vaše telo.

When it happens in your bedroom, it's a minor nuisance.

Kada se to desi u vašoj sobi, to je mala nelagodnost.

But in the great outdoors,

Ali u prirodi,

static electricity can be a terrifying, destructive force of nature.

statički elektricitet može biti strašna, razorna prirodna sila.

In certain conditions, charge separation will occur in clouds.

U određenim uslovima dešava se odvajanje napona u oblacima.

We don't know exactly how this happens.

Ne znamo tačno kako se ovo dešava.

It may have to do with the circulation of water droplets

Možda ima veze sa cirkulisanjem kapi kiše

and ice particles within them.

i čestica leda u njima.

Regardless, the charge imbalance is neutralized

Bez obzira, neutrališe se disbalans u naelektrisanju

by being released towards another body,

tako što se otpuštaju ka drugom telu,

such as a building,

poput zgrade,

the Earth,

Zemlje

or another cloud in a giant spark that we know as lightning.

ili drugog oblaka u ogromnoj varnici koja nam je poznata kao munja.

And just as your fingers can be zapped over and over in the same spot,

Isto kao što vaše prste struja može da udari više puta na istom mestu,

you better believe that lightning can strike the same place more than once.

tako isto i munja može da udari više puta na isto mesto.